KARTOGRAFI SECARA GRAFIK

• jadual, graf, carta dan sebagainya merupakan media yang paling berkesan di dalam proses kartografi.

• Dengan menggunakan graf dan carta, data dapat dianalisis, ditafsir, dijelaskan dan seterusnya disampaikan kepada pengguna dengan mudah dan berkesan.

• Ianya juga dapat membantu di dalam proses perbandingan arah aliran, nilai dan juga perhubungan data.

• Graf dan carta menggunakan simbol-simbol titik, garisan dan kawasan selain daripada huruf dan angka bagi mempersembahkan sesuatu data.

PRINSIP ASAS REKABENTUK GRAF DAN CARTA

• Sebelum sesuatu graf dan carta dihasilkan, 2 prinsip asas yang perlu diperhatikan ialah:

i. Kefahaman data

ii. Pemilihan jenis yang paling sesuai dengan data • Data yang ingin dipersembahkan di dalam bentuk

graf dan carta difahami terlebih dahulu.• Data perlu dianalisis, contohnya dengan

menggunakan kaedah statistik tertentu dan ditafsir bagi memperolehi jumlah, taburan, perhubungan dan sebagainya.

• Pemilihan jenis graf dan carta yang paling sesuai bergantung kepada jenis data, tujuan, format persembahan dan kumpulan pengguna.

• Contonya, bagi data yang mempunyai julat yang terlalu besar, jenis yang paling sesuai ialah Graf Logaritma. Manakala bagi data yang mempunyai julat yang sederhana, jenis yang paling sesuai ialah jadual, graf atau carta.

• Sekiranya tujuan persembahan adalah untuk menunjukkan perbezaan, pertumbuhan atau arah aliran, jenis yang paling sesuai ialah Poligraf.

• Manakala carta dan jadual sering digunakan di akhbar-akhbar untuk menyampaikan maklumat kepada orang ramai.

• Secara umum, 4 kriteria yang boleh digunakan untuk membuat pilihan jenis-jenis graf dan carta linear ialah :

i. Pengkelasan pembolehubah

ii. Kesesuaian teknik

iii. Ketepatan isi

iv. Kejelasan• Sekiranya jenis-jenis graf dan carta yang dipilih

mempunyai kesemua kriteria berkenaan dengan tepat, jelas, menarik dan mampu memberikan gambaran secara spontan, maka jenis yang dipilih adalah yang paling sesuai.

Pengkelasan pembolehubah

• Pembolehubah atau elemen sesuatu data perlu dipilih dengan betul dan tepat bagi memastikan kejelasan jenis teks bukan linear yang telah dipilih.

• Contoh pembolehubah ialah umur, tahun, jumlah dan sebagainya.

• Untuk graf atau atau carta, pemilihan paksi yang tepat bagi setiap pembolehubah juga akan mempengaruhi kejelasan graf atau carta tersebut.

• Manakala bagi jadual pula, kejelasannya juga dipengaruhi oleh kesesuaian pemilihan lajur dan baris bagi mewakili pembolehubah yang terdapat di dalam data berkenaan.

Kesesuaian teknik

• Kesesuaian teknik merangkumi pemilihan jenis-jenis graf dan carta serta penggunaan simbol yang tepat

• Penggunaan simbol, nombor, huruf dan bentuk-bentuk gometri yang bersesuaian juga akan mempengaruhi kualiti teks berkenaan

• Selain itu, pemilihan warna, corak lorekkan, teknik melukis dan jenis kerta juga akan mempengaruhi kualiti jenis-jenis graf dan carta yang ingin dihasilkan

• Penggunaan teknik yang lemah akan meyebabkan kehilangan maklumat, sukar untuk difahami serta tidak dapat menarik perhatian pengguna.

Ketepatan isi• Isi atau data yang dipindahkan ke dalam graf dan

carta mestilah tepat dan lengkap• Penghasilan graf dan carta mestilah berasaskan

kepada data yang diberikan di dalam petikan atau sebagainya, bukannya daripada sumber yang berasingan.

• Unit ukuran data yang menjadi sumber untuk membentuk jenis-jenis graf dan carta tidak boleh diubah atau ditukar, contohnya unit tinggi dalam meter tidak boleh ditukar kepada kaki dan sebagainya (kecuali diminta untuk berbuat demikian)

• Perubahan data daripada nilai asal kepada peratusan atau sebaliknya mestilah dibuat dengan tepat atau dengan kadar ralat yang paling minimum

Kejelasan

• Graf dan carta yang tidak jelas akan menyebabkan ianya tidak dapat difahami dengan mudah dan pantas.

• Aspek-aspek kejelasan meliputi elemen berikut:– Pemilihan dan pembentukan skala– Unit skala– Simbol dan singkatan– Petunjuk– Label– Sumber– Tajuk (biasanya diperolehi daripada soalan)

JADUAL• Jadual merupakan jenis/medium yang paling

ringkas dan selalu digunakan di dalam proses kartografi.

• Jadual senang dihasilkan, mudah untuk difahami dan dapat menerangkan beberapa tema/perkara di dalam sesebuah jadual.

• Di dalam jadual, pembolehubah-pembolehubah data dinyatakan di dalam lajur (column) dan baris (row).

• Antara bentuk jadual yang selalu digunakan ialah jadual di dalam sektor dan jadual antara sektor

Jadual 3.1: Gunatenaga di Malaysia Tahun 1999

.

Sumber : Buku Perangkaan Malaysia Tahun 2000

Bil Gunatenaga Jumlah (‘000)

1 Bilangan bekerja (%) 96.5

2 Menganggur (%) 3.5

3 Jumlah tenaga buruh 9,151.5

Penghasilan jadual

• Jadual merupakan medium yang paling ringkas dan mudah untuk dihasilkan

• Tidak terdapat satu cara yang khusus untuk menghasilkan jadual. Langkah-langkah berikut dapat membantu untuk menghasilkan jadual yang tepat dan mudah difahami:a) Pilih tajuk untuk jadualb) Tentukan pembolehubah-pembolehubahc) Cari nilai-nilai bagi setiap pembolehubahd) Tentukan bilangan lajur atau baris bagi setiap pembolehubahe) Bina jadual dan buat semakkan

GRAF GARISAN• Merupakan satu siri titik nilai atau kuantiti yang

diplot mengikut koordinat segi empat dan kemudian disambung supya membentuk satu garisan yang bersinambungan.

• Sistem koordinat merujuk kepada sepasang garisan lurus yang saling bertemu, yang dikenali sebagai paksi yang dilukis pada sudut tepat

• Garisan atau paksi menegak dikenali sebagai paksi Y manakala garisan atau paksi mengufuk/mendatar dikenali sebagai paksi X

• Paksi X dan Y membahagikan dataran kepada 4 bahagian atau sukuan yang dikira mengikut pisingan jam bermula dengan sukuan atas sebelah kanan.

Paksi Asas Sistem Koordinat

1 2 3-5 -4 -3 -2 -1 4 5

1

2

3

4

5

-1

-2

-3

-4

-5

SUKUAN I+ X, + Y

SUKUAN III- X, - Y

SUKUAN II+ X, - Y

X

YY

X

SUKUAN IV- X, + Y

P X = 2.5 Y = 3.0

• Graf garisan selalu digunakan untuk menerangkan data statistik, fizikal, penduduk, ekonomi dan sebagainya secara grafik

• Gras garisan dapat memudahkan pentafsiran, menunjukkan proses kemajuan, perkembangan atau anjakan sesuatu aktiviti atau perkara di dalam tempoh masa tertentu.

• Lazimnya paksi menegak (Y) akan menerangkan bilangan atau jumlah sesuatu perkara/fenomena yang ingin ditunjukkan/diterangkan

• Paksi mendatar/mengufuk (X) pula akan menerangkan temph masa tertentu seperti hari, bulan.

KOMPONEN UTAMA GRAF GARISAN• Terdapat 5 komponen utama iaitu Tajuk, Skala,

Angka Skala, Garisan Grid dan Titik Plotan.• Tajuk mestilah ringkas, padat dan tepat/• Tajuk biasanya diletakkan di sebelah atas atau di

luar kawasan graf• Tajuh seharusnya dapat menjawab soalan APA, DI

MANA dan BILA• Skala penting bagi memastikan graf yang

dihasilkan dapat menjelaskan semua maklumat• Kesilapan memilih skala akan menyebabkan

sebahagian daripada maklumat hilang, menjadi kurang jelas dan sebagainya.

• Skala mengufuk dan menegak yang diplot perlu mempunyai angka skala dan petunjuk yang menjelaskan skala dan simbol yang digunakan

• Penggunaan angka skala yang berbeza akan menghasilkan bentuk graf garisan yang berbeza.

• Garis Grid diplot bagi memudahkan rujukan terhadap nilai atau angka skala yang digunakan

• Bilangan garisan grid perlu diminimumkan untuk memudahkan kita melihat nilai pada sebarang titik di atas garisan yang diplot

• Titik plotan dilukis bagi menunjukkan nilai-nila tertentu di sepanjang garisan graf bagi mewakili tempoh masa atau nilai tertentu.

KEMATIAN AKIBAT BATUK KERING 1950-2000 K

ada

r se

tiap

100

,000

pe

nd

ud

uk

0

10

20

30

40

50

60

70

1950 1960 1970 1980 1990 2000

Batuk kering

AB

C

D

E

FG

• A – Tajuk

• B – Angka Skala Paksi Y

• C – Petunjuk Skala Untuk Paksi Y

• D – Garisan Grid

• E – Titik Plotan

• F – Angka Skala Paksi X

• G – Petunjuk

Jenis-jenis Graf Garisan

Terdapat pelbagai jenis/bentuk graf garisan. Antara graf garisan yang selalu digunakan ialah:

i. Graf Garisan Mudah

ii. Poligraf

iii. Poligraf 3 paksi

iv. Graf Majmuk Menokok

v. Graf Logaritma

vi. Lain-lain bentuk

GRAF GARISAN MUDAH

• Graf mudah yang mengandungi satu garis• Mempunyai 2 paksi – menegak dan mengufuk• Lazimnya paksi menegak untuk nilai dan paksi

mendatar untuk tempah masa (tahun, bulan dll)• Garisan dihasilkan dengan menyambung titik-titik

koordinat yang menunjukkan perhubungan pembolehubah paksi menegak dan paksi mendatar

• Nilai unit selalunya bermula dengan sifar• Ia sering digunakan untuk menunjukkan jumlah,

perkembangan, pertumbuhan atau kemajuan sesuatu fenomena seperti aktiviti ekonomi, pengeluaran, import dan sebagainya.

Graf Garisan Mudah

0

5

10

15

20

25

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

POLIGRAF

• Mempunyai ciri-ciri asas yang sama seperti graf garisan mudah.

• Mengandungi 2 atau lebih garisan yang mewakili cerapan yang berbeza-beza tetapi mempunyai unit nilai yang sama.

• Titik-titik yang mewakili cerapan yang berbeza diplot berdasarkan kepada koordinat menegak dan mengufuk, sama seperti graf garisan mudah.

• Setiap garisan yang mewakili satu cerapan perlu dibezakan di antara satu dengan yang lain.

• Salah satu cara yang mudah untuk menunjukkan perbezaan ialah dengan menggunakan warna.

• Warna yang terang/pekat lazimnya digunakan untuk mewakili perkara yang ingin ditonjolkan

• Jika garisan yang dihasilkan adalah banyak, salah satu cara yang boleh digunakan ialah dengan mengubah bentuk atau ketebalan garisan graf berkenaan

• Mempunyai kegunaan yang sama dengan graf garisan mudah

• Poligraf mampu memberi gambaran yang jelas untuk membuat perbandingan ciri-ciri antara dua atau lebih perkara.

• Ianya juga boleh menunjukkan titk perseimbangan, titik pertumbuhan, menunjukkan lebihan serta kekurangan bagi perkara-perkara yang berkaitan.

Poligraf

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000

Kelapa sawit Getah Kayu balak Koko

POLIGRAF TIGA PAKSI

• Mempunyai ciri-ciri yang hampir sama dengan poligraf

• Mempunyai 2 atau lebih garisan yang mewakili cerapan atau perkara yang berbeza-beza dan juga mempunyai nilai cerapan yang berbeza

• Graf ini mempunyai nilai paksi mendatar (Paksi X) yang mewakili tempoh masa tertentu

• Mempunya 2 paksi menegak (Paksi Y) di sebelah kiri dan kanan yang bagi 2 cerapan yang berbeza

• Contoh paksi kiri = Jumlah pengeluaran untuk ladang dan pekebun kecil bagi tanaman getah

• Paksi kanan = jumlah keluasan bagi ladang dan kebun kecil yang ditanan dengan getah

• Graf jenis ini sesuai untuk menunjukkan perhubungan antara tiga perkara yang saling berkaitan iaitu jangka masa, keluasan dan pengeluaran.

• Ianya juga sesuai untuk membuat perbandingan dari segi perkembangan dan perbezaan di antara dua sektor/perkara yang saling bersaingan seperti sektor import dengan sektor eksport, perbelanjaan dengan pendapatan dan sebagainya.

0

5000

10000

15000

20000

25000

1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000

0

20

40

60

80

100

120

140

160

B

D

A

C

A – Luas estet B – Pengeluaran estet

C – Luas kebun D – Pengeluaran kebun

Poligraf Tiga Paksi

GRAF MAJMUK MENOKOK

• Mempunyai paksi yang serupa dengan graf garisan• Setiap komponen di dalam sesuatu tempoh (contoh

satu bulan) akan ditambah/ditokok dengan nilai-nilai sebelumnya.

• Ianya dapat menunjukkan nilai-nilai bagi setiap bahagian di dalam satu komponen data/maklumat (contohnya Jum. Perbelanjaan bulanan = makanan + pakaian + pengangkutan + pendidikan + simpanan + lain-lain perbelanjaan)

• Setiap bahagian/ruangan akan diwarna/lorek secara berbeza-beza bagi menunjukkan perbezaan setiap nilai.

Graf Majmuk Menokok

0

200

400

600

800

1000

1200

Jan Feb Mac April Mei Jun Julai Ogos

Makanan Pengangkutan Pendidikan Simpanan Lain-lain

GRAF LOGARITMA• Logaritma (log) merupakan kuasa berganda 10.

Contohnya log 10 = 1, log 100 = 2, log 100,000 = 5• Lazimnya skala menegak diplot dengan skala biasa,

tetapi untuk nila yang mempunyai julat yang terlampau besar, contohnya 5,000,000, maka skala biasa tidak mampu untuk memplot nilai berkenaan.

• Nilai tersebut akan diplotkan dalam skala logaritma dengan nilai 1,10,100,10000, 100000, 1000000 dan seterusnya.

• Terdapat kertas graf yang khas untuk melukis graf logaritma.

• Pemilihan skala logaritma adalah bergantung kepada nilai yang ingin dikemukakan.

Graf Logaritma

Pertanian

Perlombongan

Perkhidmatan

Pem buatan

1

10

100

1000

10000

100000

1000000

10000000

100000000

1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000

LANGKAH-LANGKAH MENGHASILKAN GRAF GARISAN

• Tidak terdapat langkah yang khusus untuk menghasilkan jenis-jenis graf garisan

• Pengalaman dan kebolehan seseorang untuk melukis, mengnalisis data dan mempersembahkan data tersebut ke bentuk grafik akan menentukan mutu graf yang di hasilkan.

• Secara umum beberapa langkan yang boleh dijadikan panduan asas untuk menghasilkan graf garisan ialah:

• Menganalisis data/maklumat yang diberikan• Menentukan unit dan pembolehubah yang

diperlukan • Menentukan skala yang sesuai (nilai min/mak)• Lukis paksi menegak dan mendatar

(bergantung kepada saiz kertas)• Membina garisan-garisan• Melukis simbol dan petunjuk• Membina tajuk rajah• Menulis sumber• Melukis bingkai (jika perlu)• Membuat semakan/pembetulan/kemasan

terhadap rajah yang dihasilkan

1400

2350

800

200 180

600

250 170

650

400

1500

3600

3000

1700

120010001100

200

450480

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

4000

1995 1996 1997 1998 1999

lembu kerbau kambing bebiri

Jumlah (‘000 ekor)

JENIS-JENIS CARTA

CARTA• Merupakan satu medium kartografi yang selalu

digunakan untuk mempersembahkan data• Seperti mana graf, carta perlu disesuaikan dengan

jenis data supaya matlamat proses kartografi dapat dicapai.

• Apabila data dianalisis, persoalan berikut selalu dikemukakan iaitu:

i. Apa yang paling penting?

ii. Bagaimana sesuatu fenomena berubah?

iii. Apakah yang akan terjadi?

iv. Bagaimana kesan arah aliran yang terjadi?

• Setiap soalan akan memberi implikasi tentang kaedah yang paling asas untuk menghasilkan carta iaitu membuat perbandingan data.

• Perbanding data boleh dibuat terhadap sesuatu fenomena yang ingin diterangakan (contohnya pertumbuhan ekonomi) pada satu masa tertentu atau pada masa-masa yang berbeza.

• Dalam proses membentuk carta, matlamat terakhir carta berkenaan ialah dapat mempersembahkan hasil daripada perbandingan yang paling bekesan dan seterusnya dapat menerangkan situasi fenomena yang ingin dikemukakan.

• Perbandingan data merupakan asas kepada proses pembentukan carta

JENIS - JENIS CARTA

• Carta bar mudah• Carta bar kompaun• Carta bar komponen (jumlah)• Carta bar komponen (jumlah)• Carta bar bertindan• Carta bar terapung• Carta bar dan keluk (satu paksi)• Carta bar dan keluk (dua paksi)• Carta bar memesong• Carta piramid

• Carta pai mudah• Carta pai berbanding• Carta pai bertindih• Carta pai bertingkat

• Setiap jenis carta mempunyai fungsi, kelebihan dan kekurangan masing-masing bagi menerangkan sesuatu fenomena

• Kesilapan memilih jenis carta akan menyebabkan maklumat yang ingin diterangkan menjadi tidak jelas, hilang dan boleh mengelirukan pengguna

• Analisis perbandingan perlu dilaksanakan sebelum memilih sesuatu jenis carta.

CARTA BAR MUDAH

• Berbentuk turus atau bar yang saling berpisah antara satu sama lain

• Mempunyai dua jenis iaitu carta bar menegak (carta turus) dan carta bar mendatar (carta bar)

• Setiap bar mesti dilorek/warna dengan menggunakan warna yang sama kerana mewakili satu perkara/fenomena sahaja

• Skala unit/ukuran fenomena/perkara yang dikaji mestilah berkadaran tetap – 10,20,30,40,50,…..

• Ianya sesuai untuk menjelaskan satu perkara/fenomena di dalam satu siri masa/tempoh tertentu sahaja.

Langkah-langkah menghasilkan carta bar mudah

• Tidak terdapat satu cara yang khusus• Saiz dan rekabentuk bergantung kepada data, jenis

kertas, masa yang diperuntukan dan tujuan carta berkenaan dihasilkan

• Langkah berikut boleh dijadikan panduan

- Menentukan skala (nilai minimum dan maksimum)

- Melukis paksi X dan Y

- Menentukan unit bagi setiap bar/turus

- Melukis turus atau bar

- Mewarna atau melorek turus atau bar (1 warna)

- Menulis tajuk, petunjuk dan sumber

Carta bar turus

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

Ahad Isnin Selasa Rabu Khamis Jumaat Sabtu

Carta bar menegak

0 20 40 60 80 100

Ahad

Isnin

Selasa

Rabu

Khamis

Jumaat

Sabtu

CARTA BAR KOMPAUN• Mengandungi bebrapa kelompok turus/bar yang

mewakili sesuatu fenomena/perkara yang berbeza• Mempunyai dua jenis iaitu carta kompoun menegak

dan carta kompoun mendatar• Setiap bar mesti diwarnakan dengan warna yang

berlainan untuk menunjukkan perbezaan• Ianya sesuai untuk menenrangkan satu fenomena

yang mempunyai ciri-ciri atau perkaitan yang berbeza dalam satu siri masa/tempoh tertentu

• Contohnya pengeluaran kelapa sawit mengikut zon Semenanjung Malaysia, Sabah dan Sarawak dari tahun 1950 hingga 1990

Langkah-langkah membuat carta bar kompaun

• Hampir sama dengan langkah-langkah menghasilkan carta bar mudah

• Skala ditentukan berdasarkan kepada komponen yang mempunyai nilai yang paling banyak

• Saiz setiap bar dan jarak di antara bar ditentukan oleh jumlah keseluruhan komponen

• Corak warna atau lorekan mestilah dibezakan bagi setiap komponen supaya setiap komponen mudah untuk dikenal pasti

• Jarak antara kolompok komponen dengan kelompok yang lain mestilah berkadaran tetap

Carta bar kompaun

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

1950 1960 1970 1980 1990

CARTA BAR KOMPONEN (JUMLAH)

• Mengandungi beberapa bar yang saling berpisah antara satu sama lain

• Setiap bar dibahagikan kepada komponen-komponen tertentu yang mewakili sesuatu fenomena/perkara

• Setiap bar diplot mengikut jumlah/nilai mutlak fenomena/perkara yang dikaji

• Setiap komponen diwarnakan secara berasingan bagi menunjukkan perbezaan

• Ianya sesuai untuk menunjukan perbezaan, pertumbuhan atau jumlah sesuatu komponen di dalam sesuatu fenomena dalam siri masa tertentu

Langkah-langkah menghasilkan carta bar komponen (jumlah)

• Hampir sama dengan carta-carta sebelumnya iaitu:

- Mengira jumlah bagi setiap perkara/fenomena

- Menentukan skala (nilai maksimum dan minimum)

- Menentukan unit bagi setiap komponen

- Membina turus atau bar

- Mewarna/melorek turus/bar (warna berasingan)

- Melukis petunjuk

- Membuat tajuk rajah

- Menulis sumber

- Membuat semakan terhadap rajah

Carta bar komponen (jumlah)

0

20000

40000

60000

80000

100000

120000

140000

160000

1997 1998 1999 2000 2001

Lain-lain

Ragut

Curi motosikal

Curi kereta

Pecah rumah

CARTA BAR KOMPONEN (PERATUS)• Hampir sama dengan carta bar komponen (jumlah)• Setiap bar dibahagikan kepada saiz reletif setiap

komponen tanpa mengambil kira jumlah nilai mutlak fenomena/perkara yang dikaji.

• Setiap fenomena dianggap sebagai mempunyai nilai 100 % dan setiap komponen akan diplot berdasarkan kepada peratusan nilai komponen berkenaan daripada jumlah keseluruhan fenomena yang dikaji

• Carta ini lebih mudah digunakan untuk tujuan perbandingan tetapi tidak dapat melihat jumlah keseluruhan sesuatu fenomena di dalam satu siri masa/tempoh tertentu.

Langkah-langkah menghasilkan carta bar komponen (peratus)

• Hampir sama dengan carta komponen jumlah :

- Mengira % bagi setiap perkara/fenomena

- Menentukan skala

- Menentukan unit bagi setiap komponen

- Membina turus atau bar

- Mewarna/melorek turus/bar (warna berasingan)

- Melukis petunjuk

- Membuat tajuk rajah

- Menulis sumber

- Membuat semakan terhadap rajah

Carta bar komponen (peratus)

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

1970 1980 1985 1990

Pengeluaran

Pertanian

Perkhidmatan

Jurujual

Perkeranian

Pentadbiran

Profesional

CARTA BAR BERTINDIH• Mempunyai bar yang saling bertindan di antara satu

sama lain• Turus yang menggambarkan nilai yang paling tinggi

akan terletak di bahagian belakang• Ianya sangat berkesan untuk menunjukkan

perbezaan khususnya perbezaan siri masa/tempoh• Pertindihan bar boleh menjimatkan ruang

terutamanya apabila melibatkan data yang mempunyai komponen yang banyak atau siri masa atau tempoh yang panjang

• Saiz bar yang terletak di bahagian hadapan mudah mengelirukan pengguna kerana saiznya lebih kecil.

Langkah-langkah menghasilkan carta bar bertindih

• Menentukan skala• Menentukan saiz setiap bar• Menentukan unit bagi setiap komponen• Melukis turus/bar• Mewarna/melorek turus/bar• Membina tajuk• Menulis petunjuk• Membuat semakkan terhadap rajah

Carta bar bertindih

1980 1990 2000

0

5

10

15

20

25

30

CARTA BAR MEMESONG

• Digunakan untuk mewakili data yang mempunyai nilai positif dan negatif

• Sektor yang bernilai negatif akan diwakili oleh turus yang menghala ke atas paksi X

• Sektor yang bernilai negatif akan diwakili oleh turus yang menghala ke bawah paksi X

• Carta ini sesuai untuk menjelaskan data-data seperti pertumbuhan ekonomi, perubahan mata wang, perubahan nilai saham, import, eksport, KDNK dan sebagainya

• Ianya juga sesuai untuk menunjukkan perubahan dan membuat perbandingan mengikut tempoh/siri masa tertentu

Langkah-langkah menghasilkan carta bar memesong

• Melukis paksi X dan paksi Y• Menentukan skala• Menentukan unit bagi setiap komponen• Melukis turus/bar• Mewarna/melorek turus/bar• Membina tajuk• Menulis petunjuk• Membuat semakkan terhadap rajah

Carta bar memesong

-6

-4

-2

0

2

4

6

Pound Euro Yen

1990 1992 1994 1996 1998

CARTA BAR TERAPUNG• Bar atau turus dalam carta ini kelihatan seolah-olah

terapung kerana ianya tidak mencecah paksi X atau paksi Y

• Ini adalah kerana setiap nilai yang mewakili setiap fenomena/perkara tidak bermula dengan sifar tetapi melebihi sifar

• Tapak dan puncak setiap bar akan mewakili nilai minimum dan maksimum sesuatu fenomena

• Ianya sesuai untuk menggambarkan perbezaan nilai minimum dan maksimum seperti nilai saham, nilai matawang, perubahan harga, perubahan permintaan dan sebagainya di dalam tempoh masa.

Langkah-langkah menghasilkan carta bar terapung

• Menentukan skala• Menentukan nilai minimum dan maksimum

bagi setiap komponen• Melukis bar• Mewarna/melorek bar (warna sama)• Membina tajuk• Menulis petunjuk• Membuat semakkan terhadap rajah

Carta bar terapung

50 100 150 200 250 300 350 400 450 500

UMC

GGE

BELL

FAQ

CDA

ASC

Harga saham syarikat terpilih pada tahun 1998

CARTA PIRAMID

• Terdiri daripada bar mendatar yang disusun berlapis-lapis di atas satu sama lain sehingga membentuk satu gambaran seperti piramid.

• Setiap piramid mempunyai 2 skala di kiri dan kanan yang seragam

• Ketebalan setiap lapisan bar boleh mempengaruhi kesan pengamatan/penglihatan seseorang

• Untuk menentukan ketinggian piramid seimbang dengan lebarnya, 2 perkara perlu dipertimbangkan,

- Bilangan lapisan bar yang akan dilukis

- Ukuran bar yang maksimum

• Jika bilangan bar yang handak dilukis lebih daripada lima, maka ketebalan setiap bar haruslah tidak lebih daripada 1/10 atau 0.1 daripada ukuran mengufuk bar yang paling panjang

• Contohnya ukuran bar yang paling panjang ialah 20 cm, maka lebar setiap bar mestilah tidak lebih daripada 2 cm.

• Jika lapasan bar yang ingin dilukis kurang daripada 5, maka ketebalan setiap bar perlu ditingkatkan supaya piramid yang dihasilkan akan kelihatan lebih seimbang dan menarik

• Carta piramid selalu digunakan untuk jumlah dan komposisi penduduk, pekerjaan, pencapaian pelajaran, pendapatan dan sebagainya.

Langkah-langkah menghasilkan carta piramid

• Menentukan skala• Menentukan ukuran bar yang maksimum• Menentukan bilangan lapisan bar yang diperlukan• Menentukan ketebalan bagi setiap bar• Menentukan unit bagi setiap komponen• Melukis bar• Mewarna/melorek bar (sama/berbeza)• Membina tajuk• Menulis petunjuk• Membuat semakkan terhadap rajah

Carta piramid

-40 -30 -20 -10 0 10 20 30 40

0-10 th

10-20 th

20-30 th

30-40 th

40-50 th

50-60 th

60-70th

70-80 th

80-90 th

90++

Lelaki Perempuan

CARTA BAR DAN GARISAN 1 PAKSI

• Kombinasi antara carta bar dengan graf garisan• Digunakan untuk menerangkan dua perkara

atau fenomena yang berbeza• Kedua-dua fenomena/perkara ini mempunyai

unit ukuran/skala yang sama• Ianya sesuai jika ingin menunjukan perbezaan,

persamaan atau membuat perbandingan dalam jumlah atau pertumbuhan di antara dua fenomena

• Selalu digunakan untuk menunjukkan dua fenomena yang saling berkaitan atau yang terlalu kontra di antara satu sama lain.

Langkah-langkah menghasilkan carta bar dan graf garisan satu paksi

• Menentukan skala• Menentukan saiz setiap bar dan ketebalan garisan• Menentukan unit bagi setiap bar• Melukis bar dan titik plotan• Mewarna/melorek bar dan garisan• Membina tajuk• Menulis petunjuk• Membuat semakkan terhadap rajah

Carta bar dan garisan 1 paksi

0

10000

20000

30000

40000

50000

60000

1990 1992 1994 1996 2000 2002

Pendapatan Perbelanjaan

CARTA BAR DAN GARISAN 2 PAKSI

• Kombinasi antara carta bar dengan graf garisan• Digunakan untuk menerangkan dua atau lebih

perkara atau fenomena yang berbeza• Setiap fenomena/perkara mestilah mempunyai 2

unit ukuran atau skala sahaja (tidak boleh > 2 ) iaitu di paksi kiri dan kanan carta berkenaan

• Carta ini boleh menggabungkan antara lain:

- Graf garisan mudah dengan carta bar mudah

- Poligraf dengan carta bar kompoun

- Graf garisan dengan carta bar memesong

- Graf garisan dengan carta bar komponen dll.

• Sesuai untuk menjelaskan banyak fenomena sama ada membuat perbandingan dari segi jumlah, pertumbuhan, aliran dan sebagainya

• Penjelasan atau petunjuk yang bersesuaian perlu dinyatakan untuk mengelakkan kekeliruan

• Penentuan skala adalah bergantung kepada nilai maksimum bagi setiap komponen di skala kiri dan skalan kanan

• Penentukan skala dan juga warna/corak lorekan bergantung kepada saiz kertas yang digunakan, masa yang diperuntukan dan tujuan carta berkenaan dihasilkan

• Tajuk mestilah jelas dan dapat menerangkan keseluruhan data/maklumat, tetapi handaklah ringkas dan padat.

Langkah-langkah menghasilkan carta bardan graf garisan 2 paksi

• Menentukan skala di paksi kiri dan kanan• Menentukan saiz setiap bar dan ketebalan

garisan• Menentukan unit bagi setiap bar• Melukis bar dan titik plotan• Mewarna/melorek bar dan garisan• Membina tajuk• Menulis petunjuk• Membuat semakkan terhadap rajah

Carta bar dan garisan 2 paksi

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

1980 1985 1990 1995 2000 2005

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

Eksport Tempatan Pertumbuhan

CARTA PAI

CARTA PAI• Carta pai ini berbentuk bulatan penuh 3600

• Setiap bulatan dibahagikan kepada beberapa komponen berdasarkan kepada data yang diberikan.

• Sudut setiap komponen dikira dengan formula berikut:

Sudut = Jumlah sektor x 3600

Jumlah keseluruhan• Jejari bulatan pula dikira dengan formula berikut:

Jejari = Jumlah keseluruhan

• Kebiasaannya susunan pembahagian sudut sektor-sektor bermula daripada jumlah terbesar kepada yang kecil

• Jumlah peratus hendaklah ditulis pada setiap sektor (jumlah jarang ditulis kecuali kes-kes tertentu)

• Setiap sektor akan dilorek atau diwarna secara berbeza-beza untuk memudahkan data/maklumat dikenalpasti antara satu dengan yang lain

• Jumlah keseluruhan akan dinyatakan di bahagian bawah carta pai

• Untuk menghasilkan carta pai yang berkesan, bilangan komponen biasanya tidak lebih daripada 5 kecuali kes-kes tertentu sahaja.

Jenis-jenis carta pai

• Carta pai mudah• Carta pai berbanding (2 atau lebih)• Carta pai bertindih• Carta pai bertingkat• Lain-lain• Setiap jenis carta pai mempunyai fungsi, kebaikan

dan kelemahan masing-masing• Jenis data, saiz kertas, masa yang diperuntukan

untuk menghasilkan carta pai, kategori kumpulan pengguna dan kehendak soalan akan menentukan jenis carta pai yang akan dipilih.

CARTA PAI MUDAH• Mempunyai 1 bulatan penuh 3600. Panjang jejari

bergantung kepada jumlah keseluruhan• Langkah-langkah menghasilkan carta pai mudah

1. Mengenalpasti sektor-sektor

2. Menentukan sais jejari

3. Menentukan sudut setiap sektor

4. Melukis bulatan penuh 3600

5. Membahagikan bulatan kepada sektor-sektor

6. Melorek/mewarna setiap sektor

7. Menulis peratus setiap sektor

8. Menulis jumlah keseluruhan dibawah bulatan

Contoh carta pai mudah13%

17%

57%

13%

12,345 kg

CARTA PAI BERBANDING

• Mempunyai 2 bulatan penuh• Digunakan untuk membuat perbandingan antara 2

tahun• Setiap sektor yang sama akan dilukis mengikut

urutan yang sama dan lorekan/warna yang sama• Skala untuk carta pai mestilah sama• 2 carta pai berkenaan mestilah dilukis pada muka

surat/lembaran yang sama( tak boleh dipisahkan)• Jejari bulatan adalah berdasarkan jumlah

keseluruhan bagi setiap tahun• Langkah-langkah untuk menghasilkan carta pai

berbanding adalah sama dengan carta pai mudah

Contoh carta pai berbanding

13%

17%

57%

13%

12%

19%

38%

31%

1969 = 452892005 = 78314

CARTA PAI BERTINDIH• Mempunyai 2 bulatan yang dilukis secara bertindih• Digunakan untuk membuat perbandingan • Bulatan yang mewakili jumlah yang sedikit akan

diletakkan dibahagian dalam dan jumlah yang besar akan diletakkan di bahagian luar bulatan

• Titik tengah bagi 2 bulatan ini ialah sama, 1 titik• Saiz bulatan berdasarkan kepada jejari• Jumlah keseluruhan ditulis di bawah bulatan• Peratus ditulis di setiap sektor• Langkah-langkah untuk menghasilkan carta pai

bertindih adalah sama dengan carta pai berbanding

Contoh carta pai bertindih

27%24%

20%

13%

16%

37%

28%

7%

13%15%

Petroleum Sawit Balak Getah Industri

1997

1999

1997 = RM 1279 juta 1999 = RM 2018 juta

CARTA PAI BERTINGKAT

• Berbentuk silinder atau tong• Mempunyai 2 bahagian iaitu bahagian permukaan

dan bahagian tepi/tinggi• Bahagian permukaan :

– Biasanya menunjukkan sektor, komoditi,

kumpulan dan sebagainya– Berbentuk bulatan penuh seperti carta pai

mudah– Nilai peratus dinyatakan pada setiap sektor– Setiap sektor diwarnakan/dilorek berbeza-beza

• Bahagian tinggi/tepi– Selalunya menunjukkan negara, tahun, kaum

dan sebagainya– Tinggi bahagian tepi biasanya tidak melebihi 10

cm (tinggi yang selalu diguna ialah 10 cm)– Pembahagian tinggi bagi setiap bahagian yang

digunakan adalah berdasarkan jumlahnya– Peratus bagi setiap bahagian ketinggian perlu

dinyatakan– Lorekan bagi setiap bahagian ketinggian juga

adalah berbeza-beza

Jumlah keseluruhan perlu dinyatakan di bahagian bawah carta

Langkah-langkah membuat carta pai bertingkat

• Menentukan jejajari dan lukis bulatan penuh• Kira sudut sektor dan melukis sektor tersebut• Warna/lorek setiap sektor• Tulis peratus bagi setiap sektor• Tentukan skala garisan menegak• Tentukan tinggi setiap kumpulan menegak/tepi• Melukis tinggi setiap kumpulan menegak• Warna/lorek setiap kumpulan menegak• Tulis peratus setiap kumpulan menegak• Menyatakan jumlah keseluruhan• Menulis tajuk, skala, petunjuk dan sumber

Contoh carta pai bertingkat

38%

19%

12%

31%

Mukim A (18%)

Mukim B (32%)

Mukim C (50%) Melayu

Cina

India

Bumiputra lain

Jumlah tahun 2004 : 25,789 orang

JENIS-JENIS CARTA YANG LAIN

HISTOGRAM• Terdiri daripda turus bar yang disusun rapat-rapat• Digunakan untuk menunjukkan maklumat tentang

kekerapan, pengulangan dan ferekuensi sesuatu perkara/fenomena

• Maklumat/data tentang perkara/fenomena yang ingin digambarkan melalui graf haruslah dibahagikan kepada nila sela (0-50, 51-100,dll)

• Setiap bar mesti diwarna/lorek dengan warna yang sama

• Contoh histogram seperti berikut:

Contoh histogram

0-9 10-19 20-29 30-39 40-49 50-59 60 >>

0

5

10

15

20

BULATAN BERKADARAN

• Terdiri daripada beberapa bulatan penuh• Setipa bulatan hanya dapat menggambarkan jumlah

sesuatu fenomenan atau selang kelas sesuatu nilai• Ianya bukan sahaja dapat menunjukan imbangan

saiz dan bandingan ciri, malah selalu digunakan untuk menunjukkan lokasi.

• Kegunaannya tidak begitu meluas kecuali untuk menggambarkan jumlah sesuatu fenomena khususnya penduduk

• Ianya juga tidak sesuai untuk menggambarkan nilai yang terlampau besar dan terlampau kecil.

• Namun mudah dibuat dan ditafsirkan.

Langkah-langkah menghasilkan cartabulatan berkadaran

• Tentukan nilai setiap pembolehubah• Menentukan skala• Mengira jejari bulatan bagi setiap

pembolehubah• Melukis bulatan• Mewarna/melorek bulatan• Menentukan tajuk, menulis skala dan sumber

rujukan• Semakkan dan kemasan rajah

Contoh bulatan berkadaran

< 100

100-199

200-299

300 >>

CARTA TITIK

• Terdiri daripada nilai-nilai yang diplot dengan menggunakan simbol titik, bulatan, segi tiga, tanda pangkah dan sebagainya.

• Dikenali juga sebagai Gambarajah Sebaran• Biasanya digunakan untuk melihat taburan dan

perkaitan antara dua perkara• Corak titik-titik yang diplot akan menjelaskan sama

ada terdapat perkaitan atau sebaliknya• Satu garisan atau anak panah akan dilukis untuk

menunjukkan corak yag sepatutnya dijangka atau dilihat

• Contohnya corak dalam persamaan kolerasi

Perhubungan positif

0

50

100

150

200

250

300

0 5 10 15 20 25 30 35 40

Perhubungan negatif

0

50

100

150

200

250

300

350

0 5 10 15 20 25 30 35 40

Perhubungan keluk

0

50

100

150

200

250

300

350

0 5 10 15 20 25 30 35 40

Tiada perhubungan

0

50

100

150

200

250

300

350

0 5 10 15 20 25 30 35 40 45

CARTA SEGI TIGA

• Berbentuk segi tiga mempunyai paksi yang sama• Boleh digunakan untuk menggambarkan

data/maklumat yang mempunyai 3 komponen• Setiap komponen mesti dinyatakan di dalam peratus • Jumlah keseluruhan ketiga-tiga komponen = 100%• Nilai setiap komponen diwakili oleh 3 paksi segi tiga• Garaf ini amat berkesan untuk menunjukkan data

banci, data fizikal, ekonomi dan sebagainya.• Contoh, kawasan A mempunyai penduduk yang

tediri daripada 50 % Melayu, 25% Cina dan 25% India, maklumat tersebut boleh ditunjukan oleh carta segi 3 seperti berikut:

Melayu

0 50 100%

Cina

0

50

100%

India

100%

50

0

Komposisi penduduk di Kawasan A

0

0

0

50

5050

100%

100%

100%