Download - BILANS NA PLA]AWA
BILANS NA PLA]AWA
m-r Olivera Panovska (NBRM)Skopje, 28.11.2008 g.
04/22/23 1
SODR@INA
1. POIM I ZNA^EWE NA BILANSOT NA PLA]AWA (BP)
2. METODOLOGIJA
3. KOMPONENTI NA BP
4. STATISTIKA NA BP VO RM
5. KARAKTERISTIKI NA BP NA RM04/22/23 2
1. POIM I DEFINICIJA NA BILANSOT NA PLA]AWA
POIM - relativno nov poim vo ekonomskata literatura- po su{tinata e star kolku i najstarite civilizacii i dr`avi- za prv pat se sretnuva kaj merkantilistite- vo pravilna forma se sretnuva vo sredinata na XIX vek vo Anglija
DEFINICIJA (IMF, Balance of Payments Manual, Fifth Edition, 1993) Bilansot na pla}awa pretstavuva:
“statisti~ki izve{taj koj sistematski gi prika`uva site ekonomski transakcii na nacionalnata ekonomija so ostanatiot del od svetot,za opredelen vremenski period” .....(voobi~aeno edna godina)
04/22/23 3
1. ZNA^EWE NA BILANSOT NA PLA]AWA
ZNA^EWE povrzan e so ostanatite makroekonomski bilansi
vo nacionalnata ekonomija so dvonaso~na vrska
se smeta za najva`en makrobilans i go poka`uva:- stepenot na razvoj na nacionalnata ekonomija, - nejzinata eksterna pozicija od aspekt na zadol`enosta i
vklu~enosta vo me|unarodnata razmena na stoki i kapital,
- pretstavuva osnova za kreirawe na politika i strategija za razvojot na me|unarodnite ekonomski odnosi na nacionalnata ekonomija
04/22/23 4
POVRZANOST NA BILANSOT NA PLA]AWA SO OSTANATITE MAKROBILANSI
04/22/23 5
2. METODOLOGIJA
METODOLOGIJA PROPI[ANA OD MMF
unificirana (standardni utvrdeni kodovi za site oddelni transakcii)
primena (site zemji ~lenki na MMF) valuta na prika`uvawe (SAD dolari) periodika (edna{ godi{no) formi na prezentacija na BP
- standardna prezentacija - analiti~ka prezentacija
publikuvawe (Balance of Payments Statistics Yearly – BOPSY)04/22/23 6
3. KOMPONENTI NA BILANSOT NA PLA]AWA
1. TEKOVNA SMETKA Tekovni transakcii pome|u rezidenti i nerezidenti ~ija cel ne e transfer na kapital
2. KAPITALNA I FINANSISKA SMETKAKapitalni transakcii pome|u rezidenti i nerezidenti ~ija cel e transfer na kapital
3. GRE[KI I PROPUSTI statisti~ki neidentifikuvani transakcii
04/22/23 7
3. KOMPONENTI NA BILANSOT NA PLA]AWA
1. TEKOVNA SMETKA, neto -stoki- uslugi- dohod- transferi
2. KAPITALNA I FINANSISKA SMETKA, neto2.1. KAPITALNA SMETKA
- kapitalni transferi- steknuvawe/raspolagawe so neproizvodni
sredstva2.2. FINANSISKA SMETKA
- direktni i portfolio investicii- ostanati investicii- oficijalni rezervi
3. GRE[KI I PROPUSTI04/22/23 8
3. KOMPONENTI NA BILANSOT NA PLA]AWATEKOVNA SMETKA
Stoki, neto Izvoz Uvoz Uslugi, neto
Turizam, neto - Prilivi - OdliviTransport, netoOstanati uslugi, neto (telekomunikacioni,
investicioni raboti , delovni uslugi) Dohod, neto
Nadomest za vraboteni, netoDohod od investicii,neto (isplati na dividendi,
kamati) Tekovni transferi, neto
Oficijalni, netoPrivatni, neto
9
3. KOMPONENTI NA BILANSOT NA PLA]AWAFINANSISKA SMETKA
Direktni investicii, neto- stranski direktni investicii vo zemjata- direktni investicii vo stranstvo
Portfolio investicii, neto- sredstva- obvrski
Ostanati investicii, neto- trgovski krediti, neto
- zaemi, neto- valuti i depoziti, neto
- drugi, neto - bruto oficijalni rezervi04/22/23 10
4. STATISTIKATA NA BP VO RM
Nadle`na institucija: NBRM
Metodologija propi{ana od MMF(IMF, Balance of Payments Manual, Fifth Edition, 1993)
Izvori na podatoci
Diseminacija na podatoci
Zna~ewe na statistikata na BP
04/22/23 11
5. KARAKTERISTIKI NA BILANSOT NA PLA]AWA NA RMTEKOVNA SMETKA
04/22/23 12
Dinamika na saldo i komponenti na tekovnata smetka (vo mil.$)
Izvor: NBRM
Karakteristiki:deficit vo tekovnata smetka koj bele`i tendencija na porast
(7,8% od BDP vo 2007, 0,6% vo 2006)- permanenten rast na trgovskiot deficit- nezna~itelno pozitivno saldo kaj uslugite- negativno saldo kaj dohodot- pozitivno saldo kaj privatnite transferi
KARAKTERISTIKI NA BILANSOT NA PLA]AWA NA RMSTOKOVNA RAZMENA SO STRANSTVO
04/22/23 13
Nadvore{notrgovska razmena na RM(vo milioni SAD dolari)
Izvor: Dr`aven zavod za statistika na RM
- RM e mala i otvorena ekonomija (u~estvo na NTR vo BDP od 109% vo 2007 g.), - eksterniot sektor ima silno vlijanie vrz ekonomskiot razvoj na zemjata
-1191 -1362 -1871 -2035-3000-2000-1000
0100020003000400050006000700080009000
1993 1995 1997 1999 2001 2003 2005 2007i zvoz uvoz sal do NTR
KARAKTERISTIKI NA BILANSOT NA PLA]AWA NA RMIZVOZ NA STOKI
1. izvoznata ponuda e mala i nekonkurentna (koncentrirana e vo trudointenzivni i noskodohodovni proizvodi)2. dominantno e u~estvoto na dve grupi proizvodi: obleka i `elezo i ~elik (nad 56% vo 2007 g.)3. dominantno u~estvo na proizvodite za reprodukcija - 62% vo 2007 g. (od koi pogolem del se surovini i poluproizvodi)
i na stokite za {iroka potro{uva~ka - 36% vo 2007 (od koi pogolem del se obleka i obuvki)4. visoka zastapenost na tri zemji najzna~ajni partneri (Germanija, Srbija i Grcija - 46% vo 2007 g.)5. zgolemeno e u~estvoto na razmenata so EU vo vkupniot izvoz (vo 2007 g. dostigna 65%, nasproti 34% 1994 g.).6. u~estvoto na izvozot vo BDP raste no e malo (42% vo 2007 g.)
KARAKTERISTIKI NA BILANSOT NA PLA]AWA NA RMUVOZ NA STOKI
Visoka uvozna zavisnost na makedonskata ekonomija (surovinska,energetska, tehni~ko-tehnolo{ka)
1.visoka uvozna surovinska zavisnost na nose~kite izvozni industriski granki tekstilnata i industrijata za prizvodstvo na `elezo i ~elik (od nad 70%)2.uvozot na mineralni goriva (nafta, nafteni derivati i el. energija) - tendencija na porast (19% vo 2007 g. nasprema 11% vo 1994 g.)3. diverzificirana struktura na uvozot na stoki4. dominantno u~estvo na proizvodite za reprodukcija (65% vo 2007 g.)5. dominantno u~estvo na tri zemji najzna~ajni partneri (Germanija, Srbija i Grcija) vo uvozot (okolu 27% vo 2007 g.). Zgolemeno u~estvo na Rusija zaradi uvozot na nafta (od 3% vo 1994 g. na 12% vo 2007 g.)6. zgolemeno e u~estvoto na razmenata so EU vo vkupniot uvoz (vo 2007 g. dostigna 50% nasproti 38% vo 1994 g.)
KARAKTERISTIKI NA BILANSOT NA PLA]AWA NA RMIZVOZ I UVOZ NA STOKI PO EKONOMSKA NAMENA
04/22/23 16
U~estvo na izvozot i uvozot po ekonomska namena na proizvodite(vo %)
Izvoz Uvoz
Izvor: Dr`aven zavod za statistika na Republika Makedonija.
4954 58 62
2 2 2 2
4944 40 36
0
20
40
60
80
100
2004 2005 2006 2007P r oi zvodi za r epr odukci jaSr edstva za r abotaStoki za { i r oka potro{ uva~kaNer aspr edel eno
65 65 65 65
11 11 11 1224 24 24 23
0
20
40
60
80
100
2004 2005 2006 2007P r oi zvodi za r epr odukci jaSr edstva za r abotaStoki za { i r oka potro{ uva~kaNer aspr edel eno
KARAKTERISTIKI NA BILANSOT NA PLA]AWA NA RMTRGOVSKI DEFICIT
04/22/23 17
Permanenten trgovski deficit (pogolem uvoz od izvoz)
Trend na porast na trgovskiot deficit (u~estvo vo BDP od 21% vo 2007 g.) pri pobrza dinamika na rast na uvozot vo sporedba so izvozot
Trgovskiot deficit za makedonskata ekonomija e limitira~ki faktor za ekonomskiot razvoj i voedno su{testven problem za bilansot na pla}awa. Namaluvaweto na ovoj debalans e pove}e od neophodno. Ekspertite prepora~uvaat "ne da se krati grankata na koja stoime", {to go simbolizira uvozot, tuku izlezot go gledaat preku porast na izvozot.
KARAKTERISTIKI NA BILANSOT NA PLA]AWA NA RMPRIVATNI TRANSFERI
04/22/23 18
Prilivi koi zemjata gi dobiva od stranstvo bez nadoknada
Finansiraat zna~aen del od trgovskiot deficit ideficitot vo tekovnata smetka
Bele`at rast do IX 2007- u~estvo vo 2007 g.-18% od BDP
Kompozit od 3 kategorii: - doznaki, neto- efektiva, neto- ostanati privatni transferi, neto
Dinamika na privatni transferi, po komponenti (vo mil. $)
Izvor: NBRM
-100
100
300
500
700
900
1100
1300
1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 (I-VIII)
P r i vatni t ransf er i , neto Doznaki , neto
Ostanat i t ransf er i , neto Ef ekt i va, neto
010
2030
405060
708090
100
1994
1996
1998
2000
2002
2004
2006
2008
(I-
VII
I)
Pokrienost na trgovski deficit so privatni transferi (vo %)
KARAKTERISTIKI NA BILANSOT NA PLA]AWA NA RMFINANSISKA SMETKA
04/22/23 19
Rast na prilivite na stranski direktni investiciiCikli~ni dvi`ewa zemji so najgolemi stranski investicii vo RM na krajot na 2007 g. se:Ungarija (17%), Holandija (17%), Grcija (15%) i Avstrija (9%)dejnosti (51% od SDI vo RM na krajot na 2007 g. e vo sektorot na uslugi -transport i komunikacii i finansisko posreduvawe 36% vo proizvodstvoto)Stranski direktni i portfolio investcii (vo milioni SAD dolari)
Izvor:NBRM
-150
-50
50
150
250
350
450
550
650
750
1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 (I-VIII)
Di rektni i nvest i ci i , neto P ort f ol i o i nvest i ci i , neto
KARAKTERISTIKI NA BILANSOT NA PLA]AWA NA RMFINANSISKA SMETKA
04/22/23 20
1. Porast na nadvore{niot dolg
- rast na privatniot dolg, pad na javniot dolg
- rast na kratkoro~niot dolg, pad na dolgoro~niot dolg
Izvor:NBRM
Struktura na bruto nadvore{niot dolg od aspekt na tip na instrument od aspekt na ro~nost
0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%
100%
2004 2005 2006 2007
SDI : Zaemi me|upovr zani subjektiOstanati obvr ski
Val uti i depozi t i
Dol ` ni ~ki har ti iod vr ednost
Komer ci jal nikr edi t iZaemi
0%
20%
40%
60%
80%
100%
2004 2005 2006 2007
SDI : Zaemi me|upovr zani subjekti
Dol gor o~en dol g
Kr atkor o~en dol g
0
500
1000
1500
2000
2500
3000
3500
4000
2004 2005 2006 2007
50
51
51
52
52
53
53
Bruto nadvore{ en dol g (vo mi l .$)
Bruto nadvore{ en dol g (vo % od BDP )
Dinamika na bruto nadvore{en dolg
Pokazatel i 30.06.2008
Bruto nadvore{ en dol g/BDP(kr i ter i um: umerena zadol ` enost 30-50%) 53.4Bruto nadvore{ en dol g/I zvoz na stoki i usl ugi(kr i ter i um: pomal a zadol ` enost 0-165%) 90.2Servi si rawe na dol g/I zvoz na stoki i usl ugi *(kr i ter i um: umerena zadol ` enost 18-30%) 3.6Otpl at i na kamata/I zvoz na stoki i usl ugi *(kr i ter i um: pomal a zadol ` enost 0-12%) 1.2
2 RM ima pomala zadol`enost
KARAKTERISTIKI NA BILANSOT NA PLA]AWA NA RMFINANSISKA SMETKA
04/22/23 21
Porast na bruto deviznite rezervi
Izvor:NBRM
Sostojba na bruto devizni rezervi (vo milioni evra)
0
200
400
600
800
1000
1200
1400
1600
1800
XII.2003 XII.2004 XII.2005 XII.2006 XII.2007 X 2008
ZAKLU^OK
04/22/23 22
Bilansot na pla}awa pretstavuva:
STATISTI^KI IZVE[TAJ
KOJ SISTEMATSKI GI PRIKA@UVA
SITE EKONOMSKI TRANSAKCII
NA ZEMJATASO STRANSTVO
ZA OPREDELEN VREMENSKI PERIOD(voobi~aeno edna godina)
Su{testven problem za bilansot na pla}awa na RM e permanentniot TRGOVSKI DEFICIT
VE@BA
04/22/23
23
Bi l ans na pl a}awa
1Tekovna smetka ?MAKEDONIJA stoki -100
i zvoz 400dohod i zvoz uvoz ?
di vi dendi uvoz usl ugi -20 kamati dohod -15
transf er i 80
SDI 2Kapi tal na i fi nansi ska smetka ?di rektni i nvesti ci i 50
kapi tal potr f ol i o i nvesti ci i 15doznaki ostanato (kredi t i ) 40
kor i steno ? pl ateno -30bruto devi zni rezervi -60
3Gre{ki i propusti (=1+2) ?
transf er i
stoki
kredi t iusl ugi
MAKEDONI JA
OSTANATI
SVETOT
ZEMJ I
VO
Komparativni aspekti
-12000-10000-8000-6000-4000-2000
02000400060008000
Srbi
ja
BiH
Slov
enija
Buga
rija
^e{
ka
Latv
ija
Mak
edon
ija
Trgovski bi l ans, neto Usl ugi , netoDohod, neto Tekovni t ransf er i , netoTekovna smetka, neto
Tekovna smetka, neto
-7000
-6000
-5000
-4000
-3000
-2000
-1000
0
Srbi
ja
BiH
Slov
enij
a
Buga
rija
^e{
ka
Latv
ija
Mak
edon
ija
2006 2007
Dinamika na saldo i komponenti na tekovnata smetka na oddelni zemji vo 2007 godina (vo milioni evra)
Komparativni aspekti
-6000
-4000
-2000
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
Bugar i ja Bi H Makedoni ja Sl oveni ja ^e{ ka Letoni ja L i t vani ja
Di r ektni i nvesti ci i , neto P or tf ol i o i nvesti ci i , netoDr ugi i nvesti ci i , neto Br uto devi zni r ezer vi (-=zgol emuvawe)F i naski ska smetka, neto
I zvor : NBRM.
* Kr i ter i umot za zadol ` enost e spored Metodol ogi jata na Svetska banka.Vo presmetki te zemeni se podatoci za soodvetni te godi ni .
0102030405060708090
100110
Hrvatska
Bugarija
Rom
anija
Slovenija
Slova~ka
^e{
ka
Makedonija
2006 2007
Kr i ter i um: Umerena zadol ` enost
Saldo i komponenti na finansiskata smetka na oddelni zemji vo 2007 godina(vo milioni evra)
Bruto nadvore{en dolg (vo% od BDP)
STATISTI^KI PRILOG
26
Narodna banka na Republ i ka Makedoni jaDi rekci ja za stati st i ka
Otsek za stati st i ka na pl aten bi l ans i nadvore{ en dol g
PLATEN BI LANS NA REPUBLI KA MAKEDONI JA (vo mi l i oni SAD dol ar i )
20081993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 I-VIII
I. Tekovna smetka -82.5 -262.9 -298.9 -339.8 -286.6 -278.8 -65.3 -97.6 -236.1 -377.6 -184.1 -452.8 -157.9 -56.4 -596.8 -840.3 Tekovna smetka (bez rei nvesti r . i neraspred. dobi vka) -82.5 -262.9 -298.9 -339.8 -288.1 -272.4 -40.6 -79.4 -249.5 -363.8 -155.5 -450.7 -103.4 -34.0 -345.8 -718.4
STOKI , neto 42.8 -184.9 -222.8 -314.7 -386.3 -515.6 -495.9 -690.8 -526.7 -805.6 -851.0 -1,139.0 -1,063.0 -1,285.0 -1,629.7 -1,807.9I zvoz, f.o.b 1,055.3 1,086.3 1,204.0 1,147.4 1,236.8 1,291.5 1,190.0 1,320.7 1,155.4 1,112.1 1,362.7 1,674.9 2,040.6 2,396.3 3,349.5 2,785.1Uvoz, f.o.b -1,012.5 -1,271.3 -1,426.8 -1,462.1 -1,623.1 -1,807.1 -1,685.9 -2,011.6 -1,682.2 -1,917.7 -2,213.7 -2,813.8 -3,103.6 -3,681.2 -4,979.2 -4,592.9
USLUGI , neto -154.5 -155.1 -200.5 -156.2 -137.8 -59.8 38.9 48.7 -19.2 -22.1 -6.6 -54.4 -33.6 28.3 35.0 8.0
DOHOD, neto -56.7 -46.6 -39.6 -51.3 -54.5 -52.3 -71.8 -64.5 -28.0 -44.3 -62.4 -39.2 -113.5 -36.6 -385.0 -69.6
od koj: kamata, neto -56.7 -46.6 -39.7 -56.4 -54.9 -44.3 -41.3 -39.1 -33.5 -18.8 -30.9 -25.7 -25.9 -24.3 -25.3 -52.8
TEKOVNI TRANSF ERI , neto 85.8 123.7 163.9 182.3 292.0 348.9 463.6 609.0 337.8 494.4 735.9 779.7 1,052.2 1,237.0 1,383.0 1,029.2Ofi ci jal ni 28.0 44.0 27.0 51.6 7.5 37.4 72.7 132.5 49.0 96.8 104.0 70.1 65.5 73.7 30.5 59.9P r i vatni 57.8 79.7 136.9 130.8 284.5 311.5 390.9 476.6 288.8 397.6 631.9 709.6 986.8 1,163.3 1,352.5 969.3
II. Kapi tal na i fi nansi ska smetka -12.9 162.3 280.6 318.2 349.6 296.3 -91.4 40.2 236.6 388.0 218.3 434.1 165.5 48.5 638.8 871.5KAPI TALNA SMETKA, neto 0.0 30.0 1.7 0.0 0.0 -1.8 0.0 0.3 1.4 8.3 -6.7 -4.6 -2.0 -1.1 4.9 -5.2
Kapi tal ni transf er i , neto 0.0 30.0 1.7 0.0 0.0 0.0 0.0 0.3 3.7 9.9 -6.6 -4.6 -2.0 -1.1 1.6 0.5Ofi ci jal ni 0.0 30.0 1.7 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 3.6 9.9 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0Drugi 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.3 0.1 0.0 -6.6 -4.6 -2.0 -1.1 1.6 0.5
Steknuvawe/raspol agawe so neproi z., nefi nan. sr -va 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 -1.8 0.0 0.0 -2.3 -1.7 -0.1 0.0 0.0 0.0 3.3 -5.7
F I NANSI SKA SMETKA, neto -12.9 132.3 278.9 318.2 349.6 298.1 -91.4 39.9 235.2 379.7 225.0 438.7 167.5 49.7 633.9 876.7
Di rektni i nvesti ci i , neto 0.0 24.0 9.5 11.2 58.0 150.5 88.1 215.7 446.3 105.5 117.5 321.9 94.2 424.0 700.2 608.1P or tf ol i o i nvesti ci i , neto 0.0 0.0 2.7 0.3 1.3 0.0 0.0 -0.1 0.4 0.3 5.5 12.5 237.9 92.9 155.6 -34.3Drugi i nvesti ci i , neto 44.0 150.2 367.4 300.8 294.1 200.9 -36.2 88.8 -134.4 134.2 153.0 123.7 250.5 -91.4 -78.8 407.1
Trgovski kredi t i , neto -82.0 98.0 144.6 76.9 249.0 39.1 -8.0 139.1 -64.2 81.9 72.1 90.4 131.5 5.2 -31.8 163.5Zaemi , neto -91.0 -96.8 29.3 41.5 74.9 216.2 75.3 11.0 -113.5 -6.9 61.0 8.7 123.1 -20.4 -167.2 47.0Val uti i depozi t i , neto 81.0 38.1 86.7 113.8 -37.8 -56.3 -120.5 -108.8 21.3 35.6 8.8 -3.7 -24.2 -103.7 12.5 108.8od koi : monetarna vl ast, neto 0.0 0.0 0.0 0.0 -28.0 -15.2 -6.2 14.1 -82.6 59.7 17.8 26.4 0.8 -3.3 -0.2 24.9
komerci jal ni banki , neto -17.0 -69.6 23.4 61.4 -29.1 -28.8 -51.3 -93.3 -272.4 112.2 -48.9 -105.1 26.6 -15.6 98.2 72.2 ostanati sektor i , neto 98.0 107.7 63.2 52.4 19.3 -12.3 -62.9 -29.6 376.2 -136.3 39.7 75.1 -52.1 -84.9 -85.5 11.8
Drugi , neto 136.0 111.0 106.8 68.6 8.1 2.0 17.0 47.5 22.1 23.7 11.1 28.3 20.0 27.6 107.7 87.7Bruto ofi ci jal ni rezervi , ( - = zgol emuvawe) -56.8 -41.9 -100.6 5.9 -3.8 -53.3 -143.3 -264.5 -77.0 139.7 -51.0 -19.5 -415.1 -375.8 -143.0 -104.2
III. Gre{ki i propusti 95.4 100.6 18.3 21.6 -63.1 -17.5 156.7 57.4 -0.5 -10.4 -34.2 18.8 -7.6 7.8 -42.0 -31.2