SEKOLAH PENDIDIKAN DAN PEMBANGUNAN SOSIAL

UNIVERSITI MALAYSIA SABAH  

KOD KURSUS TL 1O303

FONETIK DAN FONOLOGI   

   

FONETIK ARTIKULASI (PERSEPSI) Mekanisme Edaran Udara Yang Menghasilkan Bunyi

  

  

NAMA: JAFFAR BIN SAHADAN

NO. MATRIK:  CT10210275

PROGRAM : PENGAJIAN PENDIDIKAN JASMANI DAN KESIHATAN

NAMA PENSYARAH: PROF.MADYA DR HJ BAHAROM MOHAMAD

TARIKH SERAHAN: 03hb Jun 2011

 

  KANDUNGAN

1 Pendahuluan m/s

Pengenalan

Objektif

Kaedah

Batasan

Definisi Konsep

1

4

4

4

2 Isi (1) Maksud Fonetik Secara Ilmiah Oleh Sarjana Bahasa

2.1 Apa itu Fonetik

2.2 Cabang dan aliran fonetik

2.3 Definisi Fonologi

6

6

7

3 Isi (2) Mekanisme Edaran Udara yang menghasilkan bunyi

3.1 Alat-alat Sebutan

3.1 Alat Artikulasi

3.2 Fungsi alat Artikulasi

8

11

12

4 Pengolongan Bunyi Bahasa Melayu 20

5 Penutup

Kesimpulan

Cadangan

24

24

24

BIBLIOGRAFI 25

LAMPIRAN

PENDAHULUAN

1.1 Pengenalan

Keupayaan manusia untuk menuturkan ujaran atau bunyi yang dimaknakan oleh pendengar yang

menerima maksud yang diproses oleh otak sebenarnya adalah anugerah Allah swt yang teramat

bernilai. Sesiapa boleh dan dapat menuturkan ujaran kata dan memprosesnya tetapi kehendak

Allah adalah sebaliknya jika manusia yang istimewa diambil kira dalam prospek sedemikian.

Interaksi dua hala oleh penutur dan sipendengar memainkan peranan besar dalam interaksi atau

komunikasi dua hala berlangsung dengan mengambil kira aspek persekitaran di sekiling penutur.

Penuturan kata sipenutur dan interaksi balas sipendengar boleh dikaji secara saintifik.

Sebagaimana bunyi bahasa dihasilkan ada penjelasan disebaliknya. Ilmu khusus yang

mengkaji penghasilan bunyi-bunyi bahasa dikenali sebagai ilmu fonetik. Ilmu fonetik termasuk

dalam bidang ilmu linguistik. Jika mengikut urutan kajian ilmu linguistik, ilmu kajian tersebut

digambarkan seperti berikut:

Ilmu kajian mengikut urutan kajian:

1. Ilmu Fonetik

2. Ilmu Fonologi (Sistem bunyi)

3. Ilmu Morfologi (Sistem Kata)

4. Ilmu Sintaksis (Sistem Ayat)

5. Ilmu Semantik (Sistem Makna)

Fonetik ialah ilmu yang mengkaji bagaimana bunyi bahasa dihasilkan. Ilmu ini juga

memperlihatkan bagaimana organ manusia seperti paru-paru, larings, farings, rongga mulut dan

hidung turut membantu menghasilkan bunyi bahasa.

1

Sebagaimana akan diketahui ilmu fonetik itu sendiri amat kompleks kerana melibatkan

tiga jurusan ilmu kajian. Fonetik Artikulasi, fonetik Akustik dan fonetik Auditori. Fonetik

Artikulasi sendiri akan membincangkan bunyi bahasa yang terhasil dengan bantuan organ

dalaman, manakala fonetik akustik membincangkan peranan gelombang udara dan cara bunyi

dibawa ke pendengaran pendengar dan fonetik auditori menghuraikan bagaimana gelombang

bunyi diproses telinga dan seterusnya dihantar ke otak untuk diterjemah menjadi bunyi-bunyi

amat bermakna. Beberapa orang ahli sarjana fonetik telah menghuraikan dengan jelas apa

sebenarnya ilmu fonetik. Antaranya Profesor Awang Had Salleh, Profesor Nik Safiah Karim dan

Wan Malini Ahmad dan Abdullah Hassan.

i. Profesor Awang Had Salleh

Ahli Pengkaji Bahasa ulung ini menyatakan bahawa; ilmu fonetik ialah ilmu yang mengkaji

bunyi bahasa dari tiga segi bagaimana cara pengeluaran bunyi, daerah pengeluaran bunyi bahasa

dan sifat fizikal bunyi bahasa tersebut.

ii. Profesor Nik Safiah Karim dan Wan Malini Ahmad

Mereka bersetuju menyatakan ilmu fonetik ialah bidang yang mengkaji bunyi-bunyi yang

dihasilkan oleh manusia dan memberikan lambang kepada bunyi-bunyi tersebut. Fonetik juga

dibahagikan kepada tiga cabang iaitu organ pertuturan, sifat bunyi bahasa (akustik) dan

pendengaran (auditori).

iii. Abdullah Hassan

Abdullah Hassan menegaskan bahawa ilmu fonetik adalah kajian tentang bunyi bahasa dalam

pertuturan yang melibatkan tiga aspek iaitu membuat deskripsi, membuat pengkelasan klasifikasi

dan melakukan transkripsi. Pengkajian tentang bunyi bahasa, bunyi terlebih dahulu didengar atau

dirakam sebelum sebarang deskripsi dilakukan.Beliau juga menjelaskan bahawa Fonologi ialah

kajian terhadap bunyi-bunyi yang berfungsi dalam sesuatu bahasa.

Seorang ahli fonetik Perancis bernama Bertil Malmberg (1968) mendefinisikan ilmu

fonetik sebagai pengkajian bunyi-bunyi bahasa. Malberg menekankan fonetik ialah pengkajian

2

yang lebih memberatkan pelahiran bahasa bukan kandungannya. Ini menjelaskan betapa bernilai

bunyi-bunyi bahasa dan bukannya makna yang cuba disampaikan. Unit-unit yang digunakan

dalam bahasa ujaran ialah bunyi-bunyi dan kumpulan-kumpulan bunyi yang dibezakan oleh

telinga manusia tanpa rasa ragu-ragu.

Seterusnya Bertil Malmberg membahagikan ilmu fonetik kepada empat cabang. Ilmu

fonetik am, ilmu fonetik deskriptif, ilmu fonetik sejarah dan ilmu fonetik normatif;

Ilmu Fonetik am – pengkajian terhadap penghasilan bunyi-bunyi dan fungsi mekanisme ucapan.

Kajian menumpukan terhadap bunyi dihasilkan dan apakah organ yang terlibat dalam

penghasilan bunyi tersebut.

Ilmu Fonetik deskriptif – pengkajian terhadap kelainan bagi sesuatu bahasa tertentu atau

ringkasnya dialek. Mengkaji perbezaan dialek yang berbeza.

Ilmu Fonetik sejarah – pengkajian terhadap perubahan fonetik bagi sesuatu bahasa berdasarkan

sejarah bahasa tersebut. Fokus mencari kekerabatan bahasa yang mungkin berlaku akibat

perkembangan pergerakan masa.

Ilmu Fonetik normatif – pengkajian terhadap set rumus yang menentukan pengucapan yang betul

bagi sesuatu bahasa. Mengandaikan wujudnya norma atau pengucapan standard yang sahih

dalam kumpulan linguistik, negara, wilayah, unit budaya ataupun kumpulan sosial. Pengucapan

standard kemudian menjadi bahasa formal masyarakat tersebut.

Secara khusus dapat dikatakan ilmu fonetik adalah pengkajian bunyi-bunyi bahasa yang

dihasilkan oleh organ utama dalam tubuh semasa penghasilan bunyi dan dihantar ke otak

pendengar untuk dideskripsi. Namun begitu pengkajian ini banyak memberikan fokus bagaimana

sebenarnya bunyi itu terhasil melalui pita suara, melalui rongga, dan akhirnya dimuktamad

secara oral atau sengau/nasal. Iaitu keluar bunyi melalui rongga ke mulut atau rongga melalui

hidung.

3

Kaedah;

Pengkajian fonetik artikulasi ini memerlukan dapatan tepat dan terperinci berdasarkan maklumat

buku ilmiah bercorak kajian yang telah dijalankan oleh beberapa ahli bahasa yang terkenal.

Antaranya Profesor Awang Had Salleh, Abdullah Hasan dan Ainon Mohamad, Nor Hashimah

Jalaludin juga takrifan yang diberikan oleh Kamus Dewan Bahasa Dan Pustaka. Semua artikel

dan gambarajah yang diberikan merupakan elemen kajian yang jelas dan sahih daripada ahli

bahasa yang telah disebutkan. Oleh itu adalah menjadi harapan kita agar pengkajian begini akan

diterima dari semasa ke semasa oleh seluruh masrakat yang cintakan bahasa.

Batasan:

Sepanjang kajian ini dijalankan terdapat satu ruang kekangan untuk mendapat bahan secara tepat

terjemahan karya lingusitik tempatan berkaitan tajuk. Namun begitu bahan kajian yang

dihasilkan bukan secara tangkap muat. Kajian dipilih berdasarkan tema penulisan walaupun

dalam bahasa terjemahan atau karya luar dari negara Indonesia. Terdapat sedikit kekeliruan

bahasa berkenaan takrif yang cuba diberikan contohnya kata Velar maksudnya lelangit lembut.

Terjemahan sebegini yang melambatkan proses literasi bahasa disampaikan dan diproses sebagai

maklumat ke otak secepat mungkin.

1.2 Objektif Kajian

Secara am kajian ilmu fonetik akan memberikan gambaran jelas bahawa kajian bunyi bahasa

(fonologi) adalah dikaji bersama dengan Ilmu fonetik. Ilmu fonetik mengkaji bunyi yang terhasil

atau diujarkan oleh sesorang menggunakan organ-organ yang ada pada tubuh sesorang. Bunyi

diujarkan banyak bergantung dengan paru-paru, larings dan farings, epiglotis, rongga hidung dan

rongga mulut, cirri-ciri sepunya lelangit lembut, lelangit keras, dan bentuk bibir seseorang sama

ada hampar atau bundar. Elemen ini yang menentukan ujaraan bunyi vocal dan konsonan

seseorang dibunyikan seterusnya vocal dan konsonan bersatu menjadi bunyi-bunyi huruf, suku

kata dan perkataan yang dikenali sebagai fonik.

4

Kenyataan ini merujuk kepada keterangan David Abercombie di dalam karya Nor

Hashimah Jalaluddin (Asas Fonetik) yang menyatakan:

“ Ilmu fonetik ialah ilmu yang bersifat teknikal. Bahasa akan dilihat secara analitis”

Maksudnya semasa kita bernafas, udara tidak dikeluarkan secara terus menerus. Otot pernafasan

tegang dan kendur berulang kali dalam satu pernafasan yang panjang. Purata gerakan tegang

kendur otot pernafasan ialah lima kali dalam satu saat atau 300 kali dalam satu minit. Udara

dikeluarkan dari paru-paru dalam urutan hembusan. Setiap ketegangan dan hembusan yang

dihasilkan merupakan suku kata. Satu suku kata akan berdasarkan satu gerakan tegang dan

kendur ini. Satu suku kata bersamaan dengan satu gerakan ujaran. Nada nafas/ dada begitu

teratur, sistematik hingga boleh kita sebut sebagai nada. Satu saat mengandungi lima suku kata.

Kenyataan ini merupakan landasan bagi semua bunyi bahasa.

Abercrombie berpendapat lagi bahawa perlakuan ujaran sangat rencam, kerana selain

gerakan paru-paru ada pula gerakan lidah, gigi, lelangit lembut dan keras berturut-turut tidak

berhenti-henti. Kita mengusahakan pemecahan ujaran supaya dapat menganalisis bunyi bahasa

tersebut. Ujaran inilah dijadikan unsur-unsur asasi segmen. Usaha ini dikatakan sukar kerana:

(a) Gerakan bunyi bahasa sangat rencam. Banyak gerak-geri terlibat serentak

(b) Gerakan bunyi bahasa sangat laju. Lidah bergerak 720 kali dalam seminit.

Ini bermakna 12 kali bagi setiap saat.

(c) Gerakan bahasa sangat halus. Pemindahan lidah 2 atau 3 mm akan ditanggapi

sebagai bunyi lain oleh penutur bahasa.

(d) Gerakan bahasa selalu berterusan. Gerakan demi gerakan terus-menerus.

Hentian antara satu gerakan kepada gerakan lain tidak lama.

5

2. Takrifan Fonetik

2.1 Kamus Bahasa Melayu Terbitan Fajar Bakti Mentakrif fonetik sebagai kajian atau bidang

ilmu yang mempelajari bunyi-bunyi bahasa dalam pertuturan manusia dan simbol-simbol yang

digunakan untuk melambangkan bunyi-bunyi. Kamus Dewan pula mendefinisikan fonetik

sebagai ilmu bahasa yang berkaitan dengan penyebutan kata dan lambang yang menunjukkan

sebutannya. Takrifan fonologi mengikut Kamus Dewan diertikan sebagai kajian tentang bunyi

sebutan dalam sesuatu bahasa (yang mana kata-kata daripada bahasa asing hendaklah

disesuaikan dengan sistem – Melayu). Manakala Drs Lutfi Abas dalam bukunya Deskriptif

dalam Nahu Bahasa Melayu mentakrifkan fonetik sebagai “segala bunyi bahasa yang diucapkan

atau melalui mulut manusia, baik bunyi bahasa, bunyi bukan bahasa, maupun bunyi marginal,

dan memberikan simbol fonetik untuk masing-masing bunyi. Drs Lutfi seterusnya

membahagikan fonetik kepada dua cabang iaitu Fonetik fisiologi dan fonetik Akustik. Fonetik

Fisiologi dibahagikan kepada dua iaitu Fonetik artikulasi dan Fonetik Penerima. Fonetik

artikulasi ialah mempelajari cara-cara mekanisme badan menghasilkan bunyi dan klasfikasi

bunyi berdasarkan atas artikulasi. Manakala fonetik penerima ialah mempelajari bagaimana

mekanisme telinga menerima bunyi. Fonetik akustik ialah mempelajari hakikat bunyi dan

klasifikasi bunyi berdasarkan atas hakikatnya bunyi ini.

2.2 Cabang dan Aliran fonetik

Ahli fonetik lebih cenderung untuk melihat bagaiman pergerakan udara digandingkan dengan

pergerakan organ-organ pertuturan dan koordinasi semua pergerakan ini sehingga terhasilnya

bunyi. Apa yang diperhatikan oleh ahli fonetik termasuklah pergerakan lidah, rahang, bibir dan

sebagainya. Ahli fonetik menggunakan X-ray bagi memastikan pergerakan ini, Mereka cuba

merakamkan posisi dan pergerakan lidah, lelangit lembut dan pita suara. Alatan yang dinamakan

“laryngoscopic” digunakan untuk melihat pergerakan pita suara dan alatan “electromyography”

digunakan untuk mengesan dan mengukur bilangan kecil potensi elektrik yang digabungkan

dengan penekanan otot pada tahap relevan dalam terusan ujaran. Inilah yang dinamakan bidang

fonetik artikulasi.

6

Ahli fonetik juga melibatkan minat dalam proses pendengaran. Ilmu ini tidak berkait

langsung dengan peranan fisiologi telinga atau aktiviti deria atau telinga dengan otak tetapi lebih

pada kepekaan mendengar. Kepekaan mendengar merupakan salah satu daripada aktiviti otak.

Ahli fonetik memberi lebih tumpuan kepada kepekaan terhadap nada, kelantangan bunyi,

kepanjangan dan kualiti bunyi. Kaedah yang digunakan lebih mirip kepada percubaan psikologi.

Minat ahli fonetik yang nyata lebih kepada tindak balas pendengar untuk mengetahui rangsangan

fizikal yang didengari. Pengkajian ini dinamakan pengkajian fonetik auditori.

Pemahaman tehadap ilmu fonetik amat penting bagi memahami ilmu linguistik yang lain

terutama ilmu fonologi. Ilmu fonetik bukan sahaja mengkaji bunyi bahasa secara mutlak tetapi

melibatkan proses lain seperti gelombang bunyi dan penangkapan serta pemprosesan bunyi.

Fonetik artikulasi sangat berkait rapat dengan ilmu fonetik akustik dan fonetik auditori.

2.3 Definisi Fonologi

 Fonologi ialah kajian mengenai pola bunyi bahasa, iaitu kajian mengenai bunyi-bunyi yang

berfungsi dalam sesuatu bahasa. Pengkajian yang dilakukan menunjukkan dua bahasa boleh

mempunyai dua inventori segmen fonetik yang sama tetapi mempunyai sistem fonologi yang

berbeza. Selain mengkaji struktur segmen fonetik dalam bahasa , fonologi juga bersangkutan

dengan fungsi segmen. Ini termasuk menentukan sama ada bunyi yang dikenal pasti ada

digunakan dalam perkataan seharian atau hanya terhad kepada stilistik ucapan seperti ucapan

puitis, lama (archaic) dan sebagainya. Fonologi juga berperanan untuk menganalisis pasangan

minimal antara perkataan, untuk mengetahui kekangan urutan fonologi, untuk menemukan

kesejagatan fonologi, mengkaji perubahan bunyi dan pemerolehan bahasa.

7

3.1 Alat-alat sebutan

Bunyi bahasa dikeluarkan oleh alat-alat sebutan seperti berikut:

Bibir

Gigi

Gusi Lelangit keras

Lelangit lembut

Anak tekak

Lidah

 

Rongga tekak

Rongga mulut

Rongga hidung

Paru-paru

Peti suara dan pita suara

 

Alat-alat sebutan dapat dibahagikan kepada dua jenis, iaitu:

(a) pengeluar (artikulator) - alat yang dapat digerak-gerakkan dengan bebas dan dapat diletakkan

di beberapa kedudukan.

     Contoh: hujung lidah, bibir lelangit lembut dan sebagainya.

(b) daerah pengeluar (artikulasi) - merupakan tempat-tempat yang dapat dicapai olah

artikulator.Contoh: gigi atas, gusi dan lelangit keras.

Mekanisme Edaran udara yang menghasilkan bunyi:

Bunyi yang terhasil (ujaran) akan melibatkan organ-organ seperti paru-paru, larings, farings,

rongga mulut dan hidung. Alat tutur dalam mulut seperti lidah, rahang, gigi dan sebagainya juga

terlibat sama. Pergerakan awal bermula dari paru-paru apabila udara ditekan keluar. Udara akan

keluar melalui tenggorok (trakea) menuju ke arah larings seterusnya melalui farings. Di larings

terdapat pita suara. Udara akan melalui pita suara dan dapat menghasilkan pelbagai jenis bunyi.

Jika pita suara renggang, udara akan melepasinya dengan mudah dan terus menuju ke rongga

mulut atau pun rongga hidung.

8

Kadang-kadang pita suara berada dalam keadaan yang rapat. Apabila udara melepasi pita

suara yang rapat ini, pita suara akan bergetar dan akan menghasilkan bunyi-bunyi bersuara.

Kedudukan pita suara akan menentukan sama ada bunyi-bunyi bahasa yang dihasilkan itu

bersuara ataupun tidak. Udara yang melepasi kawasan ini bergerak melalui bahagian atas farings.

Bahagian atas farings ini dinamakan “terusan ujaran”. Antara rongga yang terlibat di dalam

terusan ujaran ini ialah farings, rongga mulut dan rongga hidung.

Farings mempunyai dua saluran iaitu satu saluran akan menyalur ke rongga mulut dan

satu lagi ke rongga hidung. Bunyi akan dikeluarkan sama ada melalui rongga mulut atau rongga

hidung. Bunyi yang dikeluarkan dari rongga mulut dikenali sebagai bunyi oral manakala bunyi

yang dikeluarakan dari rongga hidung dikenali sebagai bunyi nasal (sengau).

Seterusnya, dalam terusan ujaran terdapat alat-alat penting yang digunakan bagi

menghasilkan bunyi bahasa. Antaranya lidah, lelangit dan gusi. Alat-alat yang digunakan untuk

membentuk bunyi-bunyi dikenali sebagai artikulator. Artikulator yang dianggap berada di

bahagian bawah (seperti rahang bawah, gigi bawah, lidah) terusan ujaran selalunya bergerak

menuju ke bahagian atas terusan ujaran. Adalah dikatakan semua bahagian bawah terusan ujaran

dianggap lebih aktif dibandingkan dengan bahagian atas terusan ujaran.

Paru-paru umpamanya berfungsi untuk memindahkan oksigen ke dalam darah dan otot-

otot selain memproses udara. Pita suara pula mempunyai fungsi untuk menghalang apa sahaja

bentuk selain udara daripada memasuki paru-paru. Pita suara akan membantu individu

mengeluarkan makanan yang memasuki paru-paru (dengan cara tersedak) dan juga berkahak.

Ringkasnya apa sahaja bahan yang tidak diperlukan oleh paru-paru akan dibatukkan keluar.

Fungsi utama lidah adalah untuk menolak dan mengawal makanan dalam mulut agar dapat

dikunyah dan seterusnya membantu agar makanan dapat ditelan.

9

Rajah menunjukkan Organ Utama Yang Terlibat dalam Penghasilan Bunyi-Bunyi Bahasa

Kenali alatan Artikulasi

1. Bibir atas 11. Tengah lidah 2. Bibir bawah 12. Belakang lidah 3. Gigi atas 13. Akar lidah 4. Gigi bawah 14. Epiglotis 5. Gusi 15. Pita suara 6. Lelangit keras 16. Rongga tekak 7. Lelangit lembut 17. Rongga hidung 8. Anak tekak 18. Rongga mulut 9. Hujung lidah 19. Rahang 10. Hadapan lidah 20. Tenggorok

10

3.2. Alat-alat Artikulasi

Antara organ-organ yang terlibat dalam penghasilan bunyi-bunyi bahasa ialah:

3.2.1. PARU-PARU

Kebanyakan bunyi dalam semua bahasa dihasilkan dengan udara dihembus keluar dari paru-

paru. Kedudukan paru-paru yang dilindungi oleh tulang rangka dan diampu di bahagian

bawahnya oleh diafragma. Pergerakan di antara tulang rangka dengan diafragmalah yang

menyebabkan udara keluar masuk ke paru-paru. Semasa menghembus udara keluar, paru-paru

ditekan dan mengecut. Apabila udara disedut masuk, paru-paru pula akan mengembang.

Ketika ujaran, penyedutan udara dipercepatkan dan penghembusan boleh diperlahankan.

Penghembusan udara boleh bertahan selama lapan atau sembilan kali lebih lama panjangnya

dibandingkan dengan penyedutan. Manusia tidak akan menyedut banyak udara ketika bercakap

tetapi berlainan pula ketika bernafas secara biasa. Semasa bernafas udara lebih banyak akan

disedut bagi tujuan pernafasan. Semasa ujaran yang kuat, udara ditolak keluar dengan lebih cepat

dengan tenaga yang kuat tetapi sekali lagi udara tidak semestinya dalam/ panjang dibandingkan

ketika pengujaran biasa.

Udara yang keluar semasa ujaran mempunyai tekanan. Tekanan bergantung kepada

ujaran suku kata yang dihasilkan. Biasanya tekanan menjadi lebih kuat jika suku kata itu berada

di tengah-tengah perkataan (praakhir) dibandingkan dengan di akhir kata.

Contoh: perkataan MAKANAN = MA + KAN + AN

Suku kata “KAN lebih lantang bunyinya dibandingkan dengan suku kata “MA atau AN”

3.2.2. LARINGS

Larings ialah kotak yang teguh. Larings terhasil daripada tulang-tulang rawan. Kedudukannya di

bahagian atas tenggorok (trakea) dan bersambung dengan paru-paru agar semua udara yang

masuk atau keluar dari atau ke paru-paru akan melaluinya. Di sini letaknya kedudukan pita suara.

Pita suara mengandungi dua keeping otot dan tisu penyambung yang terbentang bertentangan

antara satu sama lain di bahagian atas tenggorok. Pita suara melekat pada tulang-tulang rawan

aritenoid.

11

Rajah menunjukkan rupa bentuk pita suara

Otot-otot di bahagian aritenoid boleh direnggang dan dirapatkan. Secara tidak langsung

pergerakan ini akan mempengaruhi pita suara untuk sama ada menjadi renggang ataupun rapat.

Kedudukan renggang dan rapatnya pita suara akan mempengaruhi bunyi-bunyi bersuara, tak

bersuara, bisik, serak dan bunyi hentian glotis.

3.2.3. FARINGS

Farings berbentuk seperti tiub, kemudian bercabang kepada dua:

i) ke rongga hidung

ii) ke rongga mulut

Farings bermula dari bahagian atas larings hingga ke bahagian akhir rongga hidung. Farings

bertindak sebagai bekas menampung udara yang mampu menghasilkan getaran berdasarkan

getaran yang berlaku di pita suara. Getaran bersambung dari pita suara dan terus-menerus hingga

ke bahagian atas farings.

12

Bentuk farings boleh berubah dalam dua keadaan:

a) dengan menaikkan larings. Ini akan menyebabkan ukuran tiub farings menjadi

pendek. Bunyi-bunyi yang dihasilkan daripada pemendekan tiub farings akan

menjadi tidak begitu padu dan padat. Ini berlaku pada bunyi-bunyi bukan

pulmonik.

b) dengan menaikkan lelangit lembut. Ini juga akan memendekkan ukuran tiub

tersebut tetapi kali ini pemendekkan tiub berlaku dari bahagian atas. Pergerakan

ini akan menyebabkan udara tidak akan dapat melalui rongga hidung. Keadaan

ini memang kerap dilakukan semasa menghasilkan bunyi. Bunyi yang dihasilkan

ialah bunyi oral.

3.2.4. EPIGLOTIS

Epiglotis ialah sekeping tisu yang berhampiran dengan akar lidah. Epiglotis akan menutup

bahagian atas larings semasa menelan dan menurunkan makanan ke saluran makanan. Epiglotis

tidak mempunyai sebarang fungsi dalam mengujarkan bunyi-bunyi bahasa.

3.2.5. RONGGA HIDUNG

Bentuk rongga hidung telah ditetapkan dan sumbangannya pada pengujaran hanyalah terhad

kepada menghasilkan bunyi-bunyi sengau. Apabila pita suara bergetar, velum diturunkan supaya

farings, rongga hidung dan mulut dapat berhubung antara satu sama lain. Udara yang bergetar

akan menghasilkan bunyi-bunyi sengau/nasal. Bunyi sengau akan terhasil apabila pada waktu

yang sama udara yang hendak keluar dari rongga mulut tersekat, maka udara yang hendak

keluar, akan keluar melalui rongga hidung. Ada ketika apabila tidak berlaku sebarang sekatan di

13

rongga mulut dan velum masih belum diturunkan, maka bunyi-bunyi yang akan dihasilkan

adalah bunyi-bunyi yang dinasalkan. Dalam hal ini udara akan keluar melalui kedua-dua mulut

dan hidung. Contohnya bunyi-bunyi dalam dialek Kelantan.

3.2.6. RONGGA MULUT

Rongga ini dianggap bahagian /organ yang terpenting di bandingkan dengan rongga hidung dan

farings. Rongga ini boleh dipelbagaikan dimensi dan bentuknya. Ini disebabkan oleh sebahagian

besar darjah pergerakan rahang bawah, sebahagian besar darjah pergerakan bibir dan yang paling

penting sekali, lidah memainkan peranan dalam penghasilan bunyi-bunyi bahasa. Lidah boleh

diibaratkan sinonim atau sama ertinya dengan bahasa. Rongga mulut dibumbungi oleh lelangit.

Rongga mulut berbentuk seolah-olah seperti gua. Struktur rongga mulut adalah seperti berikut:

i) di bahagian hadapan bertulang keras dan melekat serta tidak boleh bergerak. Bahagian

hadapan ini dikenali sebagai lelangit keras.

ii) di bahagian belakang dikenali sebagai lelangit lembut. Lelangit lembut boleh bergerak-

gerak. Fungsinya adalah untuk menyekat udara dari keluar melalui rongga hidung.

Lelangit boleh dibahagikan kepada lelangit lembut (bahagian lembut yang bersempadan

dengan anak tekak), lelangit keras (bahagian yang tinggi dan melengkung) dan bahagian

gusi-gusi (batas alveolus/ alveolar ridge). Fungsi lelangit dalam pengujaran adalah

sebagai pelindung (foil) kepada lidah dalam pergerakan artikulasi.

Di dalam rongga mulut juga terdapat anak tekak. Anak tekak ialah daging lembut

yang terletak di hujung lelangit lembut dan peranannya perlu diasingkan daripada lelangit

lembut. Pergerakan rongga mulut turut dibantu oleh rahang. Rahang bawah boleh bergerak ke

atas dan ke bawah. Rahang dapat membantu mengurangkan dan menambah saiz rongga, dan

sangat berpengaruh memberikan kualiti bagi bunyi-bunyi yang terhasil.

14

Alat yang paling penting dalam rongga mulut ialah lidah. Lidah mengandungi seberkas otot yang

kompleks yang boleh bergerak dengan hebat sekali. Lidah dapat dibahagikan kepada tiga

bahagian besar berdasarkan hubungannya dengan bahagian lelangit. Apabila kedudukan lidah di

tempat asal, bahagaian yang bertentangan dengan gigi-gusi dikenali sebagai daun lidah (blade),

yang bertentangan dengan lelangit keras dikenali sebagai depan lidah (front) sementara yang

bertentangan dengan lelangit lembut dikenali sebagai belakang lidah (back).

Rajah menunjukkan kedudukan Rongga Mulut dan Rongga Hidung Secara analitikal

15

1.BIBIR LUAR 2.BIBIR DALAM 3.GIGI 4.GIGI GUSI 5.BELAKANG GUSI 6.PRA LELANGIT 7. LELANGIT

8.LELANGIT LEMBUT 9.ANAK TEKAK 10. RONGGA TEKAK 11.PITA SUARA 12.EPIGLOTIS

13.AKAR LIDAH 14.BELAKANG LIDAH 15.TENGAH LIDAH 16.HADAPAN LIDAH 17.HUJUNG LIDAH

18.BAWAH LIDAH

Dua bahagian yang tidak bertentangan dengan lelangit ialah hujung lidah dan akar lidah.

Hujung lidah terletak pada daun lidah, iaitu di bahagian yang paling depan. Hujung lidah boleh

dikeluarkan melepasi bibir dan juga boleh menjejak lelangit sejauh sempadan lelangit keras dan

lembut. Hujung lidah boleh dilenturkan dengan mudah hingga mampu digetar-getarkan

mengenai gigi-gusi.

Contohnya bunyi / r /

Fungsi depan dan belakang lidah tidak sepenting hujung lidah. Pun begitu bahagian-

bahagian ini terlibat dalam menghasilkan bunyi-bunyi vokal depan tinggi dan vokal belakang

tinggi.

Contohnya:

i) aku - / a / - lidah berkedudukan rendah.

/ ku / -belakang lidah naik hamper dengan lelngit lembut.

ii) api - / a / -lidah berkedudukan rendah.

/ pi / -depan lidah naik tinggi hampir mencecah lelangit keras.

Sisi lidah boleh memainkan peranan apabila disentuhkan dan direhatkan (diartikulasikan)

pada gigi gusi. Udara akan melepasi sisi lidah. Contohnya / l/. Lidah juga boleh berartikulasi

dengan gigi depan atau gigi kacip. Bahagian gigi lain tidak berfungsi. Kehilangan gigi akan

menyebabkan kesukaran untuk menghasilkan bunyi-bunyi bahasa.

Bibir memainkan peranan yang sama penting dengan pergerakan lidah. Bibir boleh

bertaut ketat apabila menghasilkan bunyi-bunyi /p/ atau /m/. Bibir juga boleh bersentuh dengan

gigi atas bagi menghasilkan bunyi-bunyi bibir-gigi (labio dental). Kedua-dua ulas bibir boleh

16

dibentuk berdasarkan bunyi-bunyi. Ia boleh berbentuk bundar tertutup, contohnya buku. Ia juga

boleh berbentuk bundar terbuka, contohnya adoi. Bibir boleh berbentuk leper seperti bunyi ini.

Bibir berkeadaan neutral seperti dalam bunyi bawa. Bentuk-bentuk berbeza mempunyai

pengaruh yang kuat pada kualiti bunyi.

Hubungan antara bibir dengan lidah bukanlah hubungan yang mesti. Hubungan yang

mesti bermaksud tidak semestinya bunyi vokal depan tinggi sempit, contohnya / i / disebut

dengan bibir yang hampar. Boleh juga dihasilkan dengan bibir yang bundar. Begitu juga dengan

bunyi / u /. Tidak semestinya dihasilkan dengan bibir yang bundar tetapi boleh menggunakan

bibir yang hampar.

Banyak bahasa di dunia menaikkan depan lidah bagi bunyi-bunyi vokal tinggi dengan

menggunakan bibir yang sama ada bundar atau hampar. Ini berlaku terutama semasa

menghasilkan bunyi-bunyi vokal sekunder. Contohnya bahasa Perancis, Jerman, Swedish,

Danish, Norwegian dan sebagainya. Dalam menghasilkan bunyi-bunyi bahsasa beberapa cirri

penting perlu diambil kira. Ini bagi memastikan organ-organ mana yang terlibat dalam waktu-

waktu yang relevan. Contohnya bunyi / s /, kita seharusnya dapat menyatakan:

i) udara yang keluar dari paru-paru adalah lebih cepat berbanding huruf / z /

ii) pita suara tidak bergetar

iii) velum dinaikkan bagi menutup udara daripada keluar melalui rongga hidung.

iv) daun lidah diletakkan hampir dengan gigi-gusi (alveolus) agar berlaku pergeseran

v) sisi lidah rapat dengan lelangit agar udara hanya boleh melepasi bahagian tengah lidah

vi) jarak antara hujung lidah dengan gigi adalah sempit

vii) lidah dalam keadaan neutral

Seterusnya elemen lain yang perlu diberi perhatian ialah menentukan udara yang keluar

semasa ujaran bunyi udara jenis egresif atau udara jenis ingresif: Udara Egresif bermaksud udara

17

yang dihembus keluar semasa menghasilkan bunyi-bunyi bahasa manakal udara Ingresif

bermaksud udara yang disedut semasa menghasilkan bunyi-bunyi bukan pulmonik. Bunyi-bunyi

yang menggunakan tekanan udara yang kuat akan menghasilkan bunyi-bunyi fortis contohnya

huruf / s / sementara bunyi-bunyi yang dihasilkan dengan tekanan udara yang perlahan

dinamakan lenis contohnya huruf / z /. Faktor lain yang perlu diambil kira termasuk kedudukan

pita suara dan velum. Bunyi bahasa juga akan ditentukan berdasarkan kedudukan pita suara

manakala bunyi oral atau nasal ditentukan oleh kedudukan velum.

Rajah menunjukkan cara-cara penghasilan Huruf Konsonan

18

Cara penyebutan

Dua bibir Gusi

Daerah Penyebutan

Gusi-lelangit keras

Lelangit keras

Lelangit lembut

Glotis

Letupan tak bersuara p t k

Letupan bersuara b d g

Letusan tak bersuara č

Letusan bersuara jˇ

Geseran (tak bersuara) f s h

Getaran r

Sisian l

Sengauan m n ŋ

Separuh vokal w y / j

19

Sebut bunyi huruf vokal – a, e, i, o, u (tunjukkan kad huruf/fonem dan gambar)

/a/ -- api /e/ -- emak/e/ -- ekor/i/ -- ibu

/o/ -- otak /u/ -- ubatBunyi huruf konsonan (tunjukkan kad huruf/fonem dan gambar)

/b/ -- /beh/ /c/ -- /ceh/ /d/ -- /deh//n/ -- /en/ /m/ -- /em/ /p/ -- /peh//s/ -- /sss/ /y/ -- /yeh/ /r/ -- /rrr//l/ -- /el/ /z/ -- /zzz/ /h/ -- /heh//w/ -- /weh/ /x/ -- /kx/ /q/ -- /qeh/

Penggolongan Bunyi Bahasa Melayu 

Umumnya, dalam bahasa Melayu, terdapat tiga golongan bunyi iaitu vokal, konsonan dan

diftong. Kumpulan pertama ialah bunyi yang dihasilkan tanpa gangguan dalam rongga

mulut .Udara dari paru-paru keluar melalui rongga mulut dengan tidak tersekat atau

terhimpit. .Bunyi itu hanya dipengaruhi oleh keadaan lidah dan bentuk bibir. Kumpulan bunyi

yang dihasilkan demikian dikenali sebagai  vokal.. Golongan kedua ialah bunyi yang dihasilkan

dengan gangguan oleh alat-alat sebutan sehingga jalan aliran udara dari paru-paru terganggu,

dengan cara disekat atau dihalang dan udara keluar melalui ronga mulut atau rongga hidung.

Kumpulan bunyi yang terhasil dikenali sebagai konsonan. Selain dua golongan utama itu,

terdapat pula bunyi geluncuran, iaitu bunyi yang bermula daripada satu vocal dan beralih kepada

bunyi vokal yang lain. Geluncuran bunyi vokal ini dikenali sebagai diftong.

Contohnya bunyi [ai] bermula daripada bunyi vokal depan luas (a) dan meluncur kepada bunyi

vokal depan sempit [i].

Vokal

Terdapat enam vokal dalam Bahasa Melayu. Lihat jadual di bawah.

Lambang fonetik Contoh perkataan Nota

[a] anak, tanah, lada  

[è] ela, semak, sate  

[i] iring, kita, seri  

[e] emak, betulTidak terdapat di hujung perkataan

[o] obor, botak, moto  

[u] ular, sultan, saku  

 

20

Konsonan asli bahasa Melayu

Dalam bahasa Melayu terdapat 18 bunyi konsonan asli sembilan konsonan pinjaman.

Sembilan konsonan asli dapat hadir pada awal, tengah dan akhir perkataan iaitu p, t, m, n, /ng/, s,

h, r dan l. Konsonan b, d, g, c dan j hanya hadir pada akhir perkataan pinjaman seperti bab, had,

beg, koc dan kolej. Huruf konsonan /ny/, w dan y tidak pernah terdapat pada akhir perkataan.

Konsonan ialah bunyi yang dihasilkan oleh aliran udara yang tersekat atau terhalang oleh salah

satu alat sebutan seperti bibir, gusi, lelangit lembut,  dan sebagainya dan udara dilepaskan

melalui rongga mulut atau rongga hidung.

[p], [b], [t], [d],[k], [g], [c], [j], [s], [r], [l],[m], [n], [h], [y], [ɲ], [ŋ],[q], [w], [f], [z], [x], [q], [v]

Fonem

Fonem ialah unit bahasa terkecil yang berfungsi. Satu unit ujaran yang bermakna, atau

perkataan, terdiri daripada beberapa unit bunyi, misalnya kata palu. Kata ini terdiri daripada

empat unit bunyi, iaitu p, a, l, u. Unit-unit bunyi ini dipanggil fonem, iaitu unit terkecil yang

berfungsi. Jika p diganti dengan m, maka palu akan bertukar menjadi malu. Oleh itu, p dan m

adalah unit terkecil yang berfungsi kerana unit itu membezakan maksud ujaran.

Alofon

Fonem terdiri daripada anggota fonem yang dipanggil alofon. Misalnya fonem p dalam palu,

lupa dan luap. Bunyi p dalam palu dan lupa diujarkan sebagai letupan bibir yang sempurna ,

tetapi dalam luap, bunyi p diujarkan sebagai letupan bibir yang tidak sempurna, yakni tidak

diletupkan. Dengan itu, daripada ketiga-tiga contoh kata di atas, fonem p mempunyai dua alofon.

 

21

Suku Kata

Suku kata ialah bahagian perkataan yang berasaskan kehadiran vokal. Suku kata ditandai oleh

suatu vokal dan wujud sebagai satu vokal atau bersama-sama dengan konsonan. Dalam bahasa

Melayu terdapat sebelas pola suku kata. Suku kata yang berakhir dengan vokal dipanggil suku

kata terbuka. Suku kata lain ialah suku kata tertutup kerana diakhiri dengan konsonan.

Beberapa jenis suku kata:

 

1. Kata tunggal satu suku kata

Suku kata Contoh

KV yu

VK am

KKVK draf, gred. brek

 

2. Kata tunggal dua suku kata

Suku Kata Contoh

V + KV ibu, ela, era

V + VK air, aib

V + KVK adat, emas

VK + KV anda, unta, angsa

VK +  KVK antah, untuk, ingkar,

KV + KVK bukan, dekat

 

22

3. Kata tunggal tiga suku kata

Suku Kata Contoh

KV+V+KV biasa, cuaca, suara

KV + V +KV kaedah

V + KV + V abai, usia

KV+KV+VK maruah, peluang

KV+KVK+KVK kelompok, kumandang

 

4. Kata tunggal empat suku kata

Suku Kata Contoh

KV+KV+KV+KV panorama

KV+KV+KV+KVK masyarakakat

KVK+KV+V+KV sentiasa

5. Kata-kata tunggal yang lebih daripada empat suku kata ialah:

universiti = V + KV + KVK +KV+KV ( lima suku kata)

 

23

Penutup

Kajian Fonologi merupakan kajian ilmiah. Melalui kajian ini kita akan dapat memperluas ilmu

kajian kita dengan lebih mendalam tentang ilmu fonetik. Kajian ilmu fonetik pula tidak akan

lengkap jika kita mengkhusus secara terperinci kepada alatan artikulasi atau fonetik artikulasi.

Kita juga perlu melihat bagaimana ketiga-tiga cabang fonologi ini berkait rapat antara satu

dengan yang lain. Bagi hemah saya kajian fonetik artikulasi adalah umpama melihat satu

intepretasi dalam tiga siri yang mana fonetik artikulasi adalah siri pertama tersebut. Mengkaji

satu siri sahaja akan meletakkan diri kita di dalam keadaan kabur tentang konsep dan pengkajian

fonologi tersebut. Walaupun kajian berpusat kepada alatan artikulasi pembaca dan pengkaji perlu

memahami juga fonetik akustik dan fonetik auditori sebagai siri kedua dan ketiga perlambangan

cerita yang dimaksudkan.

Fonetik artikulasi mendomain sistem fonologi dan diletakkan dalam kajian awal fonologi

memandangkan domain artikulasi sebagai agen artikulator manusia. Manusia akan saling

melengkapi system bunyi jika agen-agen ini diguna pakai dalam sistem bacaan, pengajaran

sistem bunyi (fonik) pendidikan, dan pengesanan audio atau imbasan dan sistem keselamatan

yang diguna pakai hari ini. Oleh itu kajian ini memungkinkan sistem audio, akustik bunyi

mendapat tempat yang sewajarnya di mata masyarakat hari ini.

Cadangan

Saya sebagai pengkaji kecil bidang fonologi melihat betapa bidang kajian ini mempunyai

prospek yang luas dalam kajian sistem bunyi. Bunyi atau kata perkataan manusia memang telah

mempunyai standard tetapi pengukuran standard tersebut masih kurang. Ini disebabkan faktor

kajian bunyi bahasa memerlukan komitmen pengkaji bahasa yang tinggi dan juga kurangnya

penaja yang ingin menaja aktviti kajian sebegini. Kajian begini memang tidak bersifat komersial

tetapi nilai budaya bangsa, adat, susur galur bahasa akan hilang jika tiada manuskrip dipunyai

oleh setiap etnik bangsa yang ada di Malaysia. Jika diambil penyelidikan yang telah dibuat kita

dapati Bahasa Melayu sahaja ada dialek Riau, Johor, Minang dan sebagainya termasuk negeri

pantai Timur seperti Terengganu, Kelantan dan Mersing/ Johor. Adakah kita pasti suatu masa

kajian ini tidak diperlukan seperti kukuhnya istilah Lingua Franca untuk Gugusan Nusantara.

24

BIBLIOGRAFI

Fonetik Dan Fonologi – Siri Pengurusan dan Pembelajaran Bahasa MelayuProfesor Emeritus Dr Abdullah Hassan

Asas Fonetik – Dewan Bahasa dan Pustaka 2000Nor Hashimah Jalaluddin

Fonologi Generatif- Dewan Bahasa dan PustakaPenterjemah ; En Zaharani Ahamd/Nor Hashimah JalaludinDewan Bahasa Dan Pustaka, Kuala Lumpur

Kamus Dewan Edisi Ke-Empat

Internet SearchKaedah Fonetik Dalam Pengajaran MembacaOleh Dr Yeo Kee JiarFakulti of Education 2009

Pengantar Linguistik UmumFerdinand De SaussureDewan Bahasa Dan Pustaka Penterjemah Ajid Che Kob

Pengantar Teori LinguistikIntroduction to Theoretical LinguisticsJohn Lyons PT Gramuda Pustaka Umum

Linguistik Deskriptif Dalam Nahu Bahasa MelayuDrs Lutfi Abbas MADewan Bahasa Dan Pustaka 1975

25

LAMPIRAN

Bahan rujukan yang digunakan untuk kajian Fonetik Artikulasi

26

Antara rujukan bahan bacaan yang digunakan dalam kajian

Pita Suara

26

Rajah menunjukkan bagaimana frekuensi suara/bunyi diukur

27

Rajah menunjukkan Bibir Bundar dan Bibir Hampar

Rajah menunjukkan organ yang terlibat dalam penghasilan bunyi bahasa

28

Nama : Jaffar Bin Sahadan

Tarikh Lahir: 13hb Mei 1969

Kelulusan: STPM / Pengajian Melayu (Pengajian Sekolah Rendah)

Latar belakang: Merupakan anak kedua daripada enam orang adik beradik.

Latar keluarga yang sederhana, dan bekerja sebagai seorang guru. Mula berkhidmat di

Sekolah Kebangsaan Sungai Haji Matahir pada tahun 1992 (Disember) dan kemudian

Berkhidmat di Sekolah Sungai Tongkang pada tahun 1997 hingga 2005 dan bertugas di

Sekolah Kebangsaan Luasong hingga kini.

Menjalani proses perguruan di Maktab Perguruan Kuala Terengganu Batu Rakit

Pada tahun 1990-1992 dalam bidang PSR Pengajian Melayu dan Lulus dalam Kepujian.

Berpengalaman mengajar dalam mata pelajaran Bahasa Melayu, Sains dan Pengayaan

Bahasa Melayu, Pendidikan Jasmani dan Matematik.

Antara pencapaian : dianugerahkan Guru Cemerlang tahun 1997 dan 2005.

Aktif sebagai jurulatih sukan olahraga dan merupakan seorang pengadil bolasepak di

peringkat daerah dan sekolah MSS Sabah. Seorang pemain bolasepak PSKPP Daerah.