cover laporan interim final · pdf file12 pembangunan enjin pencarian 13 mengenalpasti bahan...

PEMBANGUNAN PORTAL KOMUNITIKITA LAPORAN INTERIM

Disediakan oleh: Pusat Kecemerlangan Merapatkan Jurang Digital (CoE-BDD), Unit Perancang Ekonomi (UPE) EKOM-UKM dan UKMPakarunding Sdn. Bhd.

1 Dikemukakan kepada;

LAPORAN INTERIM

PEMBANGUNAN PORTAL KOMUNITIKITA

Pusat Kajian E-Komuniti

Fakulti Sains Sosial dan Kemanusiaan

Universiti Kebangsaan Malaysia

Tel: 8921 4352 Fax: 8921 4353

Email: [email protected]

Website: www.ukm.my/ekomuniti

DENGAN KERJASAMA :

UKM Pakarunding Sdn. Bhd




ISI KANDUNGAN

BAB 1 - PENDAHULUAN

- LATAR BELAKANG 1

- OBJEKTIF KAJIAN 1

- TERMA RUJUKAN 2

- PERBELANJAAN 4

- DELIVERABLE DAN JADUAL PEMBAYARAN 7

BAB 2- PEMBANGUNAN SISTEM

- METODOLOGI PEMBANGUNAN PORTAL 8

- TEKNOLOGI PENGATURCARAAN YANG DIGUNAKAN 9

- PANGKALAN DATA KANDUNGAN PORTAL 10

- PEMBANGUNAN ANTARA MUKA PORTAL 12

- PEMBANGUNAN PANGKALAN DATA 21

- PEROLEHAN DATA DARIPADA AGENSI PELAKSANA 26

- PEMBANGUNAN ENJIN CARIAN DALAMAN PORTAL 28

BAB 3- PEMBANGUNAN KANDUNGAN

- LAPORAN TEMA DAN HASIL MIND MAP BAGI PENGISIAN

PORTAL KOMUNITIKITA 30

- TEMA 30

- PETA MINDA KANDUNGAN PORTAL

KUMPULAN WANITA 31

KUMPULAN WARGA EMAS 32

KUMPULAN SMME 34

KUMPULAN PRIBUMI 36

KUMPULAN KANAK-KANAK 38

KUMPULAN REMAJA 40

KUMPULAN OKU 42




BAB 1

PENDAHULUAN

LATAR BELAKANG

Penyelidikan “Pembangunan Portal KomuntiKita” ini merupakan salah satu

penyelidikan yang sedang dijalankan oleh Pusat Kajian E-Komuniti. Penyelidikan ini

di bawah dana yang diberikan oleh Unit Perancang Ekonomi (EPU) yang berkod

SK/40/2007/GLKK. Pihak Pusat Kajian E-Komuniti selaku CoE-BDD ditugaskan

membangunkan portal maya bagi setiap kategori berdasarkan hasil yang diperolehi

daripada kajian yang dijalankan dan melaksanakan tanggungjawab penuh bagi

menyelenggara dan memberikan sokongan teknikal ke atas portal yang

dibangunkan bagi jangkamasa selama 1 tahun.

OBJEKTIF KAJIAN

Terdapat dua objektif utama projek ini iaitu:

1. Mengenal pasti kandungan yang relevan bagi kumpulan sasar

2. Mengenal pasti pendekatan dan persembahan portal yang bersesuaian

Beberapa kumpulan sasaran telah dikenal pasti:

a. Wanita

b. Kanak-kanak

c. SMME

d. Pribumi

e. Belia

f. Warga Emas




TERMA RUJUKAN

Projek : Pembangunan Portal KomunitiKita Jangkamasa : 1 Tahun (September 2008 - Ogos 2009)

No. Pembangunan Portal KomunitiKita Sept Okt Nov Dis Jan Feb Mac Apr Mei Jun Julai Ogos Fasa 1

1 Membuat penyelidikan secara atas talian Capaian-capaian Perlantikan Pakar Rujuk Bengkel Sumbangsaran 2 Bengkel Kerja Kumpulan Sasaran ( 1 ) Bengkel Kerja Kumpulan Sasaran ( 2 ) Bengkel Kerja Kumpulan Sasaran ( 3 ) Bengkel Kerja Kumpulan Sasaran ( 4 ) 3 Bengkel Penyediaan Laporan Interim dan Keperluan Pengguna

1st Deliverable – Laporan Interim & Keperluan Pengguna Fasa 2 6 Bengkel Penyediaan Penambahbaikan Konsep dan Model Portal 7 Memprogramkan Model KomunitiKita 8 Pembangunan Sistem Pendaftaran 9 Pembangunan Pangkalan Data Pengguna

10 Pembangunan Pangkalan Data Soalan FAQ 11 Pembangunan Pangkalan Data Jawapan FAQ 12 Pembangunan Enjin Pencarian 13 Mengenalpasti Bahan Kandungan Digital dari Portal Kerajaan 14 Mengenalpasti Bahan Kandungan Digital dari Portal NGO 15 Mendapatkan URL Setiap Capaian yang bersesuaian 2nd Deliverable - Model Portal




No. Pembangunan Portal KomunitiKita Sept Okt Nov Dis Jan Feb Mac Apr Mei Jun Julai Ogos

Fasa 3 16 Bengkel Penulisan Skrip Portal 17 Kesahihan Kandungan Portal 18 Semak Kesahihan Kandungan dan Fakta 19 Memprogramkan Bahan Kandungan Digital Fasa 4

20 Uji Sistem dan Capaian portal oleh Kumpulan Penyelidik 21 Bengkel Penyediaan Pelan Ujian PAT,FAT 22 Bengkel Penyediaan Set Dokumentasi Berkaitan Portal dan Senarai Semak 23 Menghantar, Memasang dan Menguji Portal di Tapak Pemasangan 24 Bengkel Dokumentasi dan PAT 3rd Deliverable – Set Dokumentasi & PAT

26 Bengkel Penambahbaikan Hasil Dari PAT dan Kemaskini Dokumentasi 27 Final Acceptance Test FAT 28 Penambahbaikan Hasil Dari FAT 29 Bengkel Penulisan Dan Penyerahan Laporan Akhir 4rd Deliverable – FAT, Dokumentasi yang dikemaskini & Laporan Akhir

*petak kuning bermaksud perkara telah dijalankan




PERBELANJAAN

A. YURAN PROFESSIONAL

No Nama Peranan / Kepakaran Kadar

Bayaran (Bulan)

Man-factor

Man-month Jumlah (RM)

1 Dato' Dr. Kamarudin Sharif Pengarah Projek 11,000.00 2.2 1.5 36,300.00

2 Prof. Madya Dr. Norizan Abd Razak Ketua Projek 6,000.00 1.1 3.0 19,800.00

3 Prof. Madya Dr. Supyan Husin Pakar Rekabentuk Kandungan 6,000.00 1.1 1.5 9,900.00

4 Yuriny Adnan Pengaturcara 3,500.00 2.2 3.0 23,100.00

No Nama

Peranan / Kepakaran Kadar

Bayaran (Hari)

Man-Factor Man-Day Jumlah(RM)

1 PM Dr. Wardah Zainal Abidin Perunding (Portal Wanita) 400.00 1.1 10.0 4,400.00

2 PM Sharifah Zainiyah Syed Yahya Perunding (Portal OKU) 400.00 1.1 10.0 4,400.00

3 PM Dr. Firdaus Ahmad Azam Perunding (Portal Belia & Remaja) 400.00 2.2 10.0 8,800.00

4 Dr Zaini Amir Perunding (Portal SMME) 400.00 1.1 10.0 4,400.00

5 Dr Jamaluddin Aziz Perunding (Portal Kanak-kanak) 400.00 1.1 10.0 4,400.00

6

Dr Zaharah Hassan Perunding (Warga Emas)

400.00 1.1 10.0 4,400.00

7 Dr Jalaluddin Abd Malek Perunding ( Pribumi ) 400.00 1.1 10.0 4,400.00

Sub professional / Separa Iktisas

Kadar (Bulan)

Man-Factor

Man-Month Total (RM)




1 Mohammad Nurihan Salikin Pengaturcara 1,200.00 1.8 12 25,920.00

2 Hasnida Harith Pengaturcara 1,450.00 1.8 12 31,320.00

3 Nur Izzah Othman Perkeranian 1,150.00 1.8 12 24,840.00

4 Fauziah Sanusi Perkeranian 1,100.00 1.4 12 18,480.00

JUMLAH YURAN 224,860.00

B. REIMBURSABLE PERBELANJAAN PROJEK

PERKARA BUTIRAN JUMLAH (RM) i) Pengumpulan Data (Bengkel Kerja) Bengkel Kerja Kumpulan Sasaran ( 1 ) 3,000 Bengkel Kerja Kumpulan Sasaran ( 2 ) 3,000 Bengkel Kerja Kumpulan Sasaran ( 3 ) 3,000 Bengkel Kerja Kumpulan Sasaran ( 4 ) 3,000 Bengkel Penyediaan Laporan Interim & Keperluan Pengguna 3,000 Bengkel Penyediaan dan Penambahbaikan Konsep dan Model Portal 3,000 Bengkel Penyediaan Penulisan Skrip Portal 3,000 Bengkel Penyediaan Pelan Ujian (PAT,FAT) 3,000 Bengkel Penyediaan Set Dokumentasi Berkaitan Portal dan Senarai Semak 3,000 Bengkel Penyediaan Set Dokumentasi & PAT 3,000 Bengkel Penyediaan Dokumentasi yang dikemaskini & Laporan Akhir 3,000 Bengkel Penulisan Laporan Akhir 3,000 Merujuk Kepada Resit 36,000.00 ii) Pengangkutan (Semenanjung) Tuntutan Perjalanan, Tol, tempat Letak Kereta, Sewa Kereta untuk Perunding dan penyelidikan Merujuk Kepada Resit (15 orang) 7,000.00




iii) Komunikasi

Fax Tertakluk Kepada Bil Sebenar

Sewaktu Proses Tuntutan Balik Pos RM 1000 x 12 bulan Telefon Bahan Pakai Habis Internet 12,000.00 iv) Penulisan Laporan Merujuk Kepada Resit Format, Cetakan dan Salinan Laporan Interim Laporan Interim x RM50 x 10 salinan Format, Cetakan dan Salinan Draf Laporan Akhir Draf Laporan Akhir x RM150 x 10 salinan Format, Cetakan dan Salinan Laporan Akhir Laporan Akhir x RM250 x 10 salinan 4,500.00

JUMLAH REIMBURSABLE 59,500.00

C. PECAHAN KOS

ITEMS KOS (RM)

A. YURAN PERUNDINGAN 224,860.00

B. PERBELANJAAN (REIMBURSABLE) 59,500.00

JUMLAH 284,360.00

5% CUKAI PERKHIDMATAN 11,243.00

JUMLAH NILAI PROJEK 295,603.00 DELIVERABLE DAN JADUAL PEMBAYARAN

DELIVERABLE Projek : Pembangunan Portal KomunitiKita




Jangkamasa : 1 Tahun (September 2008 - Ogos 2009)

No. Delivarable Sept Okt Nov Dis Jan Feb Mac Apr Mei Jun Jul Ogs 1 1st Deliverable – Laporan Interim & Keperluan Pengguna 2 2nd Deliverable - Model Portal 3 3rd Deliverable – Set Dokumentasi & PAT 4 4rd Deliverable – FAT, Dokumentasi yang dikemaskini & Laporan Akhir

JADUAL PEMBAYARAN No. Jadual Bayaran Berperingkat Peratus (%) RM

1 1st Deliverable – Laporan Interim & Keperluan Pengguna 10 23,610.30

2 2nd Deliverable - Model Portal Siap Dibina 40 94,441.20

3 3rd Deliverable – Set Dokumentasi & PAT 20 47,220.60

4 4rd Deliverable – FAT, Dokumentasi yang dikemaskini & Laporan Akhir 30 70,830.90

5 Tuntutan Perbelanjaan (Reimbursable) akan dibuat pada setiap kali deliverable mengikut perbelanjaan yang telah dibuat. 59, 500.00

100% 295,603.00




BAB 2

PEMBANGUNAN SISTEM

METODOLOGI PEMBANGUNAN PORTAL

Metodologi yang digunakan dalam pembangunan portal ini adalah

menggunakan pembangunan prototaip. Metodologi pembangunan sistem

prototaip ini pula akan menggunakan kaedah Model Spiral. Kaedah ini

dilaksanakan dengan cara membangunkan sistem prototaip secara terkawal

dan sistematik. Sistem prototaip yang telah dibangunkan akan sentiasa melalui

proses evolusi peningkatan dengan perlaksanaan proses perancangan, analisis,

rekabentuk, pengekodan, pengujian serta penilaian secara berulang. Ringkasan

metodologi kajian ini ditunjukkan dalam Rajah 1 di bawah.

RAJAH 1.1 : Rajah Model Spiral Pembangunan Sistem Prototaip

Rajah 1

Melalui input yang diperoleh daripada dua (2) siri bengkel yang dijalankan dan

beberapa mesyuarat bersama perunding, agensi-agensi perlaksana serta NGO-

NGO terlibat, pasukan pembangunan portal telah merangka satu (1) set draf

lakaran antaramuka atau papan cerita bagi setiap komuniti sasaran. Daripada




lakaran yang disediakan pula, pasukan pembangunan telah membangunkan

antaramuka portal dalam bentuk web. Proses ini akan berulang di mana input

yang diterima daripada perunding, agensi-agensi perlaksana dan juga ahli

komuniti yang tertentu akan diambil kira dan proses penambahbaikan akan

terus dilakukan sehinggalah bentuk antaramuka akhir portal dalam disediakan.

Antaramuka akhir ini dijangka dapat memenuhi kehendak dan keperluan ahli

komunti yang disasarkan.

TEKNOLOGI PENGATURCARAAN PEMBANGUNAN PORTAL YANG

DIGUNAKAN

Halaman Pelayan Aktif atau Active Server Pages (ASP) adalah server-side script

engine Microsoft yang pertama, dinamik dalam penghasilan laman-laman web. Ia

pada mulanya dipasarkan sebagai satu tambahan bagi perkhidmatan maklumat

Internet (IIS) menerusi Windows NT 4.0 Option Pack, tetapi telah dimasukkan

berserta sebuah komponen bebas, Windows Server sejak pembebasan awal

Windows 2000 Server. Pek pilihan atau option packs boleh dimuat-turun dari

Microsoft.

Penggunaan ASP dapat menyunting, mengubah atau menambah apa-apa

kandungan dalam satu muka surat Web. Ia juga bertindak balas terhadap

pertanyaan-pertanyaan pengguna atau data yang diserahkan dari HTML form. ASP

membolehkan kemasukan sebarang data atau pangkalan data dan memaparkan

hasil atau keputusan untuk browser.

Perancangan masa hadapan setelah portal Komuniti Kita ini siap dibangunkan

adalah untuk menempatkan portal ini di bawah pengawalan dan penyelenggaraan

pihak Unit Perancang Ekonomi. Daripada pemerhatian awal kami, Bahagian

Teknologi Maklumat EPU menggunakan produk-produk Microsoft secara meluas dan

penguasaan terhadap penggunaan Microsoft Window Server bagi sistem

pengoperasian pelayan web oleh kakitangan TM adalah sangat baik. Berdasarkan




penilaian tersebut, pasukan pembangun telah memilih untuk membangunkan portal

Komuniti Kita ini menggunakan teknologi dan bahasa pengaturcaraaan web ASP.

Keserasian ASP

Jadual 1 di bawah menunjukkan berapa kelebihan penggunaan ASP :

No. Keterangan

1. ASP adalah murah dan mudah digunakan.

2. Pelaksanaan yang cepat (untuk skrip)

3. ASP menyediakan jaminan keselamatan kerana kod ASP tidak boleh dilihat

menerusi pelayar (browser).

4. Mempunyai lebih memori aplikasi intensif berbanding model PHP kerana

setiap penghubung ASP language berfungsi dengan prosesnya yang

tersendiri.

5. Tiada kod yang tersembunyi dengan ASP jika kita perlu memuat naik sesuatu

fail, apa yang perlu adalah third party component seperti ASP upload.

6. Pengaturcaraan ASP yang cekap dan bijak boleh meminimumkan kadar

kelembapan lalu lintas rangkaian.

Jadual 1 : Kebaikan Bahasa Pengaturcaraan Web ASP

PANGKALAN DATA KANDUNGAN PORTAL

Portal Komuniti Kita yang akan dibangunkan akan menggunakan sebuh pangkalan

data bagi menyimpan data-data berkaitan laman-laman sesawang yang relevan bagi

setiap kumpulan komuniti. Data-data ini akan disimpan di dalam pangkalan data

untuk tujuan capaian mudah dan akan dikategorikan mengikut kumpulan komuniti.

Selain daripada itu, pangkalan data ini juga akan digunakan bagi menyimpan

buletin-buletin yang ingin disiarkan kepada pengunjung portal. Pasukan

pembangunan telah memilih untuk menggunakan Aplikasi pangkalan data MySQL.

Pemilihan aplikasi Pangkalan data MySQL dibuat adalah memandangkan aplikasi ini

tidak memerlukan pihak EPU membuat sebarang perolehan dan membayar lesen

penggunaan bagi setiap tahun. Ini adalah kerana MySQL merupakan aplikasi




sumber terbuka dan tidak memerlukan sebarang pembayaran untuk

menggunakannya.

MySQL adalah Relational Database Management System (RDBMS) yang

berhubung dengan SQL (Structured Query Language), sebuah perkakasan proses

edit, pengaksesan and pemprosesan data dalam lingkungan sebuah pangkalan data.

Program ini berfungsi sebagai server yang menyediakan pengaksesan pelbagai

pengguna ke sejumlah pangkalan data yang berkaitan.

MySQL popular sebagai aplikasi web dan bertindak sebagai komponen pengkalan

data bagi platform LAMP, BAMP, MAMP dan WAMP (Linux/BSD/Mac/Windows-

Apache-MySQL-PHP/Perl/Python), serta untuk perkakasan open-source bug tracking

seperti Bugzilla. Kemahsyuran penggunaannya bersama aplikasi web sering

berhubung rapat dengan kemahsyuran PHP dan Ruby on Rails, yang selalu

digabungkan dengan MySQL.

Jadual 2 di bawah menunjukkan beberapa kelebihan aplikasi MySQL :

No. Keterangan

1. MySQL adalah seragam, mudah difahami dan dipelajari.

2. MySQL boleh menyokong pengkalan data yang besar, 50 juta leretan atau

lebih.

3. MySQL serasi dengan kebanyakan sistem pengendalian (Unix, Windows dll.)

4. MySQL boleh didapati dengan percuma di bawah GNU GPL (General Public

Licence) dan boleh disesuaikan untuk memenuhi syarat-syarat persendirian

dan secara peribadi berkhusus di bawah syarat-syarat lesen.

5. MySQL juga disokong oleh Sun baru-baru ini, yang boleh menjaminkan

‘pra-kematangan’ kefungsian dalam Java language berlaku pada masa

hadapan.

Jadual 2 : Kelebihan Aplikasi Pangkalan Data MySQL




PEMBANGUNAN ANTARA MUKA PORTAL

Pembangunan antara muka portal adalah dibuat berdasarkan input-input yang

diterima daripada bengkel-bengkel dan juga mesyuarat-mesyuarat yang telah

diadakan bersama-sama dengan para perunding dan juga agensi-agensi perlaksana

serta beberapa NGO. Selain daripada itu, terdapat kategori komuniti telah diperolehi

inputnya melalui tinjauan (survey) yang dilakukan terus kepada komuniti tersebut

iaitu bagi komuniti wanita dan belia.

Daripada input yang diperolehi, pasukan pembangun portal telah membuat

lakaran papan cerita untuk setiap kategori komuniti tersebut. Rajah 2 di bawah

menunjukkan lakaran papan cerita bagi antara muka setiap kategori komuniti yang

telah dibuat.




Rajah 2

Berdasarkan lakaran papan cerita antara muka yang telah dibuat, proses

pengekodan ke dalam bentuk web telah dilaksanakan menggunakan teknologi

bahasa pengaturcaraan ASP. Rajah 3 di bawah menunjukkan antara muka awal

portal yang telah dibangunkan mengikut kategori komuniti.




PEMBANGUNAN PANGKALAN DATA

Seperti yang telah diterangkan sebelum ini, pangkalan data portal telah

dibangunkan menggunakan aplikasi MySQL. Terdapat 7 (tujuh) jadual yang terlibat

dalam pangkalan data ini. Jadual 3 hingga Jadual 10 menunjukkan kamus data bagi

pangkalan data tersebut.

Atribut Kunci

Utama

Jenis

Data

Saiz

Storan

Keterangan

AduanID Ya Integer Tiada Had Nombor ID aduan

AduanNama Tidak Varchar 60 aksara Nama aduan

AduanKeterangan Tidak Varchar 250

aksara

Keterangan mengenai

aduan

AduanURL Tidak Varchar 250 Alamat URL untuk ke




aksara laman web aduan

KategoriID Tidak Integer Tiada Had Nombor ID mengikut

kategori

AduanLevel Tidak Integer Tiada Had Peringkat mengikut

kepentingan sesuatu

aduan

Jadual 3: Kamus data jadual ADUAN

Atribut Kunci

Utama

Jenis

Data

Saiz

Storan

Keterangan

BahanID Ya Integer Tiada Had Nombor ID bahan bacaan

BahanNama Tidak Varchar 60 aksara Nama/tajuk bahan

bacaan

BahanKeterangan Tidak Varchar 250

aksara

Keterangan mengenai

bahan bacaan

BahanURL Tidak Varchar 250

aksara

Alamat URL untuk ke

laman web yang

berkaitan dengan bahan

bacaan

KategoriID Tidak Varchar 45 aksara Nombor ID mengikut

kategori

BahanLevel Tidak Integer Tiada Had Peringkat mengikut

kepentingan sesuatu

bahan bacaan

Jadual 4: Kamus data jadual BAHAN

Atribut Kunci Jenis Saiz Keterangan




Utama Data Storan

BulletinID Ya Integer Tiada

Had

Nombor ID bulletin

BulletinTajuk Tidak Varchar 60 aksara Nama/tajuk bulletin

BulletinKeterangan Tidak Varchar 500

aksara

Keterangan mengenai

bulletin

KategoriID Tidak Integer Tiada

Had

Nombor ID mengikut

kategori

BuletinLevel Tidak Integer Tiada

Had

Peringkat mengikut

kepentingan sesuatu

bulletin

Jadual 5: Kamus data jadual BULETIN

Atribut Kunci

Utama

Jenis

Data

Saiz Storan Keterangan

FAQID Ya Integer Tiada Had Nombor ID FAQ

FAQNama Tidak Varchar 60 aksara Tajuk soalan lazim

FAQKeterangan Tidak Varchar 250 aksara Keterangan mengenai

soalan lazim


kategori

FAQLevel Tidak Integer Tiada Had Peringkat mengikut

kepentingan sesuatu

bahan bacaan

Jadual 6: Kamus data jadual FAQ

Atribut Kunci

Utama

Jenis

Data

Saiz

Storan

Keterangan




KhidmatID Ya Integer Tiada Had Nombor ID khidmat

KhidmatNama Tidak Varchar 60 aksara Nama/tajuk bagi

khidmat

KhidmatKeterangan Tidak Varchar 250 aksara Keterangan bagi

khidmat

KhidmatURL Tidak Varchar 250 aksara Alamat URL untuk ke

laman web yang

berkaitan dengan

khidmat


kategori

KhidmatLevel Tidak Integer Tiada Had Peringkat mengikut

kepentingan sesuatu

khidmat

Jadual 7: Kamus data jadual KHIDMAT

Atribut Kunci

Utama

Jenis Data Saiz

Storan

Keterangan

Layer1ID Ya Integer Tiada Had Nombor ID

L1Nama Tidak Varchar 60 aksara Nama bagi lapisan

masyarakat

L1Keterangan Tidak Varchar 250 aksara Keterangan mengikut

kategori lapisan

masyarakat

L1Level Tidak Integer Tiada Had Peringkat mengikut

kepentingan sesuatu

kategori

L1URL Tidak Varchar 200 aksara Alamat URL untuk ke

laman web yang




berkaitan dengan

kategori lapisan

masyarakat

L1Pic Tidak Varchar 45 aksara Nama gambar yang

ingin dipaparkan

Jadual 8: Kamus data jadual LAYER1

Atribut Kunci

Utama

Jenis

Data

Saiz

Storan

Keterangan

Layer2ID Ya Integer Tiada Had Nombor ID bagi pilihan

L2Nama Tidak Varchar 60 aksara Nama/tajuk pilihan bagi

kategori lapisan

masyarakat


pilihan bagi kategori

lapisan masyarakat


kepentingan sesuatu

kategori


laman web yang

berkaitan

Level1ID Tidak Integer Tiada Had Nombor ID mengikut

kategori

L2Pic Tidak Varchar 45 aksara Nama gambar yang ingin

dipaparkan


Atribut Kunci

Utama

Jenis

Data

Saiz

Storan

Keterangan




Layer3ID Ya Integer Tiada Had Nombor ID

L3Nama Tidak Varchar 60 aksara Nama/tajuk kategori


kategori


kepentingan sesuatu

kategori


laman web yang

berkaitan bagi setiap

kategori

Level2ID Tidak Integer Tiada Had Nombor ID mengikut

kategori


PEROLEHAN DATA DARIPADA PERUNDING DAN AGENSI PERLAKSANA

Bagi memudahkan proses perolehan dan kemasukan data ke dalam pangkalan data,

pasukan pembangunan sistem telah membangunkan Sistem Perolehan Data Portal

Komuniti. Setiap perunding dan agensi perlaksana serta NGO akan diberikan satu

set ID pengguna dan katalaluan bagi membolehkan mereka memasuki sistem dan

memasukkan data-data yang relevan ke dalam pangkalan data. Selain daripada itu,

pengguna sistem ini juga boleh mendapatkan senarai data-data yang telah

dimasukkan ke dalam pangkalan data oleh pengguna yang lain.

Rajah 4 di bawah menunjukkan antara muka bagi Sistem Perolehan Data Portal

Komuniti Kita yang telah dibangunkan.




Rajah 4




PEMBANGUNAN ENJIN CARIAN DALAMAN PORTAL

Bagi memudahkan proses carian oleh pengunjung portal, satu enjin carian dalaman

akan dibangunkan dan ditempatkan di setiap portal mengikut kategori komuniti. Ini

bermakna, setiap komuniti boleh mencari maklumat-maklumat yang relevan bagi

mereka sahaja tanpa melibatkan maklumat-maklumat yang tidak berkaitan atau

yang luar dari komuniti mereka. Ini adalah bagi memberikan ketepatan hasil dalam

proses pencarian maklumat. Maklumat yang dicari adalah digali daripada pangkalan

data portal. Bagi pengunjung portal yang ingin mencari maklumat yang tidak

terhadap kepada sebarang kategori, proses pencarian boleh dilakukan dalam

kategori komuniti umum. Ini bermakna hasil carian adalah melibatkan semua

kategori komuniti.

Rajah 5 di bawah menunjukkan contoh antaramuka enjin carian dalaman bagi portal

Komuniti Kita kategori komuniti Orang Kurang Upaya.




Rajah 5




BAB 3

PEMBANGUNAN KANDUNGAN

LAPORAN TEMA DAN HASIL MIND MAP BAGI PENGISIAN PORTAL

KOMUNITIKITA

1. Pasukan penyelidik bersama EPU juga telah maenganjurkan satu bengkel di EPU

untuk mengenal pasti paparan mula portal, warna, dan ikon-ikon yang perlu

digunakan untuk setiap laman kumpulan sasaran. Walaupun objektif utama adalah

mengenal pasti kandungan tetapi bengkel tersebut hanya berjaya membincangkan

konsep portal sahaja dan pengisian kandungan dikenal pasti pada bengkel kedua.

2. Pasukan penyelidik juga telah menganjurkan bengkel kedua iaitu bengkel

penyediaan Portal KomunitiKita yang dianjurkan oleh Pusat Kajian Ekomuniti, Fakulti

Sains Sosial dan Kemanusiaan, UKM telah diadakan pada 30 Jun 2008 bertempat di

Bilik Senat, Bangunan Canselori, UKM. Bengkel tersebut telah dirasmikan oleh Puan

Azizah Bt Hamzah, Timbalan Pengarah Sektor K-Ekonomi, Unit Perancang Ekonomi,

Jabatan Perdana Menteri dan dihadiri oleh 58 orang peserta. Dalam bengkel

tersebut, dua perkara penting telah dibincangkan bagi pengisian portal KomunitiKita

iaitu tema dan kandungan portal dan peta minda untuk setiap kumpulan sasaran.

Daripada bengkel tersebut dikenal pasti perkara-perkara berikut.

A) TEMA

Lima tema utama telah ditetapkan bagi pengisian dalam portal KomunitiKita iaitu

pendidikan, gaya hidup, kerjaya dan keusahawanan, bimbingan dan kauseling, serta

berita. Setiap tema tersebut akan menjadi tema utama dalam laman untuk setiap

kumpulan sasaran. Setiap tema bagi setiap kumpulan sasaran akan dimuatkan

pautan-pautan yang berkaitan dengan kumpulan masing-masing. Hal ini




memudahkan pengguna bagi setiap kumpulan sasaran untuk mendapatkan

maklumat yang tepat dan sesuai dengan mereka.

B) PETA MINDA KANDUNGAN PORTAL

1. KUMPULAN WANITA

Bagi pengguna yang terdiri daripada kumpulan sasaran wanita, terdapat

tujuh tema utama yang dianggap sebagai penting dan memberi manfaat dalam

usaha menggalakkan mereka yang berada tidak kira di bandar mahupun di luar

bandar untuk mendapatkan maklumat dan nilai tambah. Setiap tema utama

tersebut akan dihubungkan pula kepada pautan beberapa topik yang berkaitan.

Pertama, ahli-ahli bengkel telah memutuskan tema gaya hidup adalah penting bagi

kumpulan sasaran wanita. Dalam tema tersebut akan dimuatkan beberapa pautan

iaitu keselamatan, hobi, kesihatan, masa senggang, dan pelancongan. Kedua, tema

kerjaya akan menghubungkan pengguna ke satu pautan iaitu self development.

Ketiga, dua pautan yang telah diputuskan iaitu topik keusahawanan dan kerja dari

rumah akan dimuatkan dalam tema pendapatan. Keempat, tema bantuan akan

membawa pengguna kepada beberapa pautan menarik iaitu kewangan, barangan,

dan kaunseling. Topik kaunseling akan menghubungkan pengguna kepada dua

cabang maklumat iaitu keluarga dan sesi tanya pakar. Kelima, tema ilmu akan

dimuatkan dengan lima pautan iaitu kemahiran, petua, hak wanita, perundangan,

dan bahan bacaan. Bagi pautan kemahiran, pengguna akan dihubungkan ke empat

maklumat berkenaan kemahiran iaitu ICT, memasak, menjahit, dan kraftangan.

Tema keenam yang telah diputuskan ialah pengumuman, yang akan

menghubungkan pengguna ke dua pautan iaitu talian kecemasan dan aktiviti terkini.

Tema terakhir ialah perkongsian yang akan menyediakan maklumat berkenaan dua

pautan iaitu sukarelawan dan NGO. Lakaran peta minda kumpulan sasaran wanita

adalah seperti di bawah:




2. KUMPULAN WARGA EMAS

Bagi kumpulan sasaran warga emas, isi portal dibahagikan kepada 9 tema

utama dan terdapat pautan yang merangkumi hampir semua aspek hasil daripada

perbincangan kumpulan yang telah dilakukan. 9 tema utama yang telah ditentukan

termasuklah harta, keagamaan, kesihatan, gaya hidup, sumbangan dan

perkhidmatan, pengumuman, perhubungan, pembelajaran sepanjang hayat dan

akhir sekali berita. Beberapa jenis pautan yang akan diletakkan di bawah kategori

harta adalah seperti isu pembahagian harta, wasiat, pengurusan harta, zakat,

faraid, insuran dan juga pelaburan. Tema yang seterusnya yang dirasakan relevan

oleh ahli dalam kumpulan perbincangan adalah tema agama di mana pautan akan

mempunyai kompilasi pautan kepada informasi keagamaan yang akan membantu

golongan warga emas ini. Antara pautan yang akan dimasukkan di bawah kategori

ini termasuklah pengumuman mengenai ceramah masjid, marhaban, serta lain-lain

aktiviti keagamaan untuk memastikan golongan warga emas ini mendapat informasi




yang sepatutnya. Tema seterusnya adalah tema kesihatan, di mana kebanyakkan

warga emas ini didapati amat memerlukan bukan sahaja rawatan malahan juga tip-

tip yang mungkin boleh membantu mengekalkan kesihatan warga emas. Pengisian

pautan ini termasuklah informasi mengenai simptom-simptom penyakit kronik, cara-

cara mencegah penyakit, penjagaan penyakit, sesi kaunseling, rawatan dan juga

rundingan mengenai sesuatu penyakit. Tema seterusnya yang menjadi salah satu

dari 9 tema relevan ini termasuklah kategori gaya hidup. Antara pautan yang

dimasukkan dalam tema ini termasuklah isu hobi termasuklah beberapa contoh

yang diberikan seperti melancong, memancing, bertani, hiburan dan menjahit. Satu

bahagian yang mungkin boleh membantu golongan warga emas adalah bahagian

DIY atau “Do it Yourself” yang memberi penekanan kepada kemahiran harian yang

boleh membantu mereka dalam kehidupan seharian. Pautan ini akan memberikan

kepada mereka informasi mengenai kemahiran seperti membaiki paip yang bocor

dan lain-lain lagi. Satu pautan akan disediakan untuk memberikan kepada warga

emas beberapa berita serta maklumat terkini mengenai aktiviti yang sedang atau

akan dijalankan di pusat aktiviti warga emas dan ini akan membolehkan mereka

mendapat informasi yang terkini untuk aktiviti yang bersesuaian dengan mereka.

Satu lagi pautan akan didedikasikan kepada pengetahuan mengenai perundangan

atau pun hak mereka yang berada dalam warga emas ini. Pautan khas juga

disediakan untuk kategori sukan dan riadah. Di dalam pautan ini semua yang

berkaitan dengan sukan serta rekreasi akan didedahkan kepada mereka yang

berminat. Pautan ini juga akan memberikan informasi yang bersesuaian mengenai

jenis-jenis senaman yang bersesuaian dengan had umur mereka. Satu bahagian

juga akan diberikan kepada mereka yang mahukan informasi mengenai penampilan

diri yang sesuai dengan umur serta juga trend yang baru untuk peringkat umur

mereka. Ini juga termasuklah informasi mengenai bagaimana hendak menjaga

kesihatan dan penampilan diri sesuai dengan umur mereka. Satu pautan

pengumuman dan perhubungan juga akan disediakan untuk warga emas untuk

memudahkan mereka berkomunikasi yang melibatkan beberapa fasiliti seperti email,

forum, pautan sosial, dan penulisan blog. Pautan pembelajaran sepanjang hayat

juga akan disediakan untuk memberi mereka peluang menyambung pelajaran atau




mengajar, berkongsi pendapat serta pengalaman melalui forum secara langsung di

universti-universiti, dan mewujudkan pautan ICT. Lakaran peta minda kumpulan

sasaran warga emas adalah seperti di bawah:

3. KUMPULAN SMME

Bagi kumpulan sasaran SMME, lapan tema utama telah ditetapkan bagi

memenuhi kehendak maklumat usahawan mahupun bakal-bakal usahawan. Tema

pertama yang akan dimuatkan ialah peluang perniagaan, di mana ianya mengikut

sektor-sektor perniagaan yang ada di Malaysia bagi memudahkan bakal usahawan




memilih sektor yang mereka kehendaki seperti sektor pertanian, perladangan,

perikanan, sektor pembuatan, sektor perkhidmatan, dan franchise. Kedua, tema

peluang pemasaran akan memuatkan pautan-pautan seperti lokasi, kajian pasaran

rakan perniagaan (networking, persatuan), pesaing perniagaan, dan pautan-pautan

ke laman web agensi-agensi yang relevan dalam setiap perniagaan tertentu. Ketiga,

tema sumber bekalan akan menyediakan pautan-pautan seperti senarai pembekal,

peralatan, benih, ternakan, dan makanan. Tema keempat pula merupakan bantuan

teknikal. Pautan-pautan yang akan dimuatkan dalam tema tersebut ialah latihan,

khidmat nasihat, dan pensijilan. Kelima, sumber pembiayaan merupakan tema

penting dalam membantu bakal usahawan. Tema tersebut akan menghubungkan

pengguna kepada pautan-pautan yang menyediakan maklumat berkenaan modal

sendiri, agensi-agensi yang boleh membantu dalam bidang kewangan, dan Bank-

bank atau institusi-institusi kewangan. Tema promosi, iaitu tema keenam akan

menyediakan pula pautan berkenaan media cetak, media elektronik, dan

internet.Tema ketujuh yang akan disediakan bagi kumpulan sasaran SMME adalah

pengurusan syarikat. Dalam tema tersebut, pautan-pautan yang akan disediakan

termasuklah pendaftaran perniagaan/syarikat, pelesenan/permit, sumber tenaga

manusia, undang-undang buruh, usahawan mahir/separuh mahir, pengurusan

pekerja asing, dan pengurusan kewangan. Tema kelapan merupakan tema rujukan

yang menyediakan maklumat-maklumat penting berkaitan perniagaan seperti jurnal

perniagaan, majalah perniagaan, contoh pelan perniagaan, dan blog. Kesembilan

dan terakhir adalah tema tip-tip perniagaan dan FAQ. Lakaran peta minda kumpulan

sasaran SMME adalah seperti di bawah:




4. KUMPULAN PRIBUMI

Bagi pengguna yang terdiri daripada kumpulan sasaran pribumi, pengisian

portal yang dipersetujui adalah sebanyak 70 peratus maklumat dan selebihnya iaitu

30 peratus adalah berkaitan dengan perkhidmatan. Terdapat sembilan tema utama

yang telah dikenalpasti iaitu perlembagaan dan undang-undang, hak-hak

keistimewaan orang asli, berita, aduan, kempen, maklumat mengenai kedudukan

geografi dan populasi orang asli, info pembangunan, pembangunan teknologi, dan

info suku kaum. Bagi tema berita, pautan radio akan disediakan. Hal ini disebabkan

frekuensi radio mampu sampai ke tempat mereka berbanding telekomunikasi yang

lain. Tema aduan pula akan menghubungkan pengguna kepada laman web polis,




JHEOA, Jabatan Perhutanan, dan Jabatan Pendaftaran. Tema kempen pula

dibahagikan kepada dua isu iaitu kanak-kanak sekolah dan belia. Seterusnya,

pautan maklumat mengenai budaya, bahasa, dan adat resam juga akan dimuatkan.

Pautan-pautan tersebut bukan sahaja bermanfaat kepada kumpulan sasaran,

bahkan kepada mereka yang ingin mengenali kumpulan ini dengan lebih dekat.

Tema pembangunan pula akan menyediakan pautan berkenaan info daerah, projek

pembangunan, dan profil daerah. Bagi tema pembangunan teknologi, pautan-

pautan yang akan disediakan adalah multimedia, terjemahan, dan teknologi

komputer. Selain itu, pautan-pautan berkenaan keperluan asas serta keselamatan

dan perlindungan juga akan dimuatkan sesuai dengan setiap suku kaum pribumi.

Contohnya, bagi keperluan asas, pautan yang akan disediakan adalah seperti

keperluan fizikal dan fisiologi (pemakanan, pendidikan, kesihatan, kekeluargaan,

dan keagamaan). Seterusnya bagi keselamatan dan perlindungan pula, pautan-

pautan seperti maklumat perumahan, persekitaran, sanitasi, komunikasi dan

perhubungan, serta kewangan akan disediakan. Lakaran peta minda kumpulan

sasaran pribumi adalah seperti di bawah:




5. KUMPULAN KANAK-KANAK

Pengisian portal bagi kumpulan sasaran kanak-kanak dibahagikan mengikut

tiga tema utama iaitu kebajikan, hiburan dan pembelajaran. Pautan-pautan yang

dimasukkan di bawah tema hiburan termasuklah permainan berfaedah, pautan

untuk kanak-kanak dapat menonton rancangan animasi yang berfaedah, pautan ke

media sosial seperti friendster.com dan juga facebook.com, informasi mengenai

sukan dan juga rekreasi untuk menggalakkan kanak-kanak melakukan aktiviti

outdoor, dan pautan kemudahan lawatan virtual. Selain itu, satu pautan untuk

memberikan maklumat terkini kepada pelawat mengenai pertandingan atau kuiz

terkini juga disediakan. Pautan fasyen, Save The Planet, Arts and Crafts, kelab

kanak-kanak, tip-tip keselamatan, hobi, dan satu pautan kepada organisasi-

organisasi seperti Persatuan Bulan Sabit Merah, Pengakap juga disediakan untuk

kanak-kanak. Pautan-pautan yang dimasukkan di bawah tema pembelajaran

termasuklah pautan dokumentari, tutorial, kamus dwi-bahasa, kamus Bahasa

Melayu, kamus Bahasa Inggeris, serta Ensiklopedia, video pendidikan atau tv

pendidikan, tempat untuk memuat turun buku elektronik untuk bacaan atas talian,

cita-cita, agama dan moral, juga pautan penemuan atau discovery yang

memberikan maklumat terkini mengenai sebarang penemuan terkini dalam semua

bidang dalam bentuk yang lebih mudah agar senang difahami serta senang dicerna

oleh kanak-kanak. Manakala dalam tema kebajikan pula beberapa pautan telah

ditentukan agar dimasukkan termasuklah satu pautan interaktif mengenai

kaunseling untuk kanak-kanak, informasi mengenai dermasiswa dan juga biasiswa

untuk memperkenalkan kepada pelajar mengenai kewujudan bantuan kewangan

bagi mereka yang cemerlang dalam bidang akademik. Lakaran peta minda

kumpulan sasaran kanak-kanak adalah seperti di bawah:




6. KUMPULAN REMAJA

Bagi kumpulan remaja, tema utama yang telah ditetapkan adalah sebanyak 9

tema. Tema-tema tersebut adalah kawan dan keluarga, haluan minda, sekolah dan

kerja, selamatkan diri, santai, remaja sihat, teknologi baru, berita remaja, dan Q

dan A (soal dan jawab). Bagi tema kawan dan keluarga, beberapa pautan akan

diletakkan dan salah satunya ialah segmen petua: ibubapaku bukan musuhku. Petua

ini penting kerana majoriti remaja yang menganggap ibubapa adalah musuh mereka

kerana bagi mereka ibubapa hanyalah mengongkong dan menghalang mereka

daripada melakukan perkara yang mengikut kehendak mereka. Pautan-pautan yang

membincangkan perkara yang mengelak silap faham keluarga juga akan diletakkan.

Jika silap faham berlaku, pelbagai perkara mungkin akan berlaku, contohnya remaja

cenderung untuk lari dari rumah atau mengikut teman lelaki. Pautan nasihat untuk

sahabat, tips sahabat sejati, segmen pengaruh rakan sebaya, sahabat sejati,

menjadi diri sendiri, dan petua dalam persahabatan juga akan diletakkan yang lebih

menjurus kepada persoalan persahabatan di kalangan remaja. Sahabat dilihat

sebagai pihak yang lebih mempengaruhi remaja dan lebih dipercayai oleh remaja,

maka amatlah penting tips-tips sedemikian perlu diletakkan. Seterusnya bagi tema

remaja sihat, 8 segmen akan diberi penekanan. 8 segmen tersebut adalah makanan

seimbang jasmani sihat, katakan ya! untuk tidak merokok, tekanan perasaan, cinta

dan perhubungan, pakar menjawab (segmen tanya pakar), ketahui personaliti anda,

alkohol dan dadah, dan tubuh ideal. Pautan-pautan untuk segmen-segmen tersebut

sangat penting kerana remaja lebih cenderung mencuba sesuatu perkara yang baru

seperti merokok dan jatuh cinta maka tips-tips berguna adalah amat penting.

Seterusnya, pautan-pautan yang membincangkan teknologi baru juga begitu sesuai

untuk diletakkan. Hal ini lantaran kumpulan remaja lebih cepat dan peka dengan

teknologi terkini seperti perisian-perisian, telefon bimbit, komputer, dan sains.

Segmen haluan minda yang terdiri daripada 2 segmen iaitu merubah diri dan prinsip

hidup pula akan diletakkan pautan-pautan daripada jabatan-jabatan agama dan

juga pakar-pakar motivasi untuk membincangkan persiapan yang perlu dilakukan

oleh remaja untuk menjalani hidup yang penuh ranjau dan duri. Tema sekolah dan




kerja akan dimasukkan pautan-pautan yang berkaitan dengan tips-tips belajar,

menyambung pelajaran, dan tips mencari kerja. Pautan-pautan daripada

Kementerian Pendidikan dan Kementerian Pengajian Tinggi akan diberi keutamaan

kerana daripada laman web kedua-dua kementerian tersebut mengandungi berita-

berita semasa seperti tarikh keluar borang memohon kemasukan ke universiti dan

kursus-kursus jangka pendek yang boleh diambil oleh remaja yang telah habis

sekolah. Seterusnya tema selamatkan diri pula yang terdiri daripada 4 segmen

utama iaitu gangguan seksual, keselamatan di rumah, tips internet yang selamat,

dan aku pemandu berhemah. Tema Q dan A (soal dan jawab) akan diletakkan

pautan yang membolehkan remaja menghantar soalan (interaktif) dan juga soalan

yang lazim ditanya oleh remaja. Tema berita remaja pula akan diletakkan pautan-

pautan berita semasa yang berkaitan dengan remaja. Seterusnya tema santai, iaitu

tema yang paling banyak cabang segmennya juga akan diletakkan. Pautan-pautan

bagi segmen-segmen sudut membaca, muzik, tv online, blog, berita online, isu-isu

internet, hiburan dan fasyen, sukan, hobi menjadi kerjaya, dan ruang siber akan

diletakkan. Pautan-pautan ruang siber yang diminati oleh remaja akan diberi

keutamaan untuk diletakkan iaitu Friendster, MySpace, Fotopages, dan Facebook.

Rajah peta minda kumpulan remaja adalah seperti berikut:




7. KUMPULAN OKU

Bagi kumpulan OKU, 7 tema utama telah dikenal pasti untuk dimasukkan ke

Portal KomunitiKita. Tema-tema tersebut adalah kategori, maklumat am, sokongan

ibu bapa dan keluarga, pekerjaan, latihan dan pendidikan vokasional, perkhidmatan,

dan bantuan. Bagi tema kategori, semua kategori OKU akan dimasukkan iaitu

kurang upaya pendengaran, kurang upaya penglihatan, kurang upaya fizikal, kurang

upaya pelbagai, masalah pembelajaran, dan masalah kesihatan mental. Bagi

kategori masalah pembelajaran, 5 subkategori akan diletakkan pautan-pautan

berguna. Subkategori-subkategori tersebut adalah sindrom down, autisma, attention

deficit hyperactive disorder, disleksia, dan slow learners. Bagi tema maklumat am,

banyak pautan berguna yang akan dihubungkan. Walau bagaimanapun, beberapa

maklumat-maklumat yang paling penting untuk pengetahuan kumpulan OKU akan




diberi keutamaan. Maklumat-maklumat tersebut adalah Akta OKU 2008, Akta

Pendidikan 1996, bab 8, Akta Pendidikan (pindaan) 2002, United Nation’s World

Programme of Action Concerning Disabled Persons (1983), World Declaration on

Education For All (1990), United Nation’s Standard Rules on Equalisation of

Opportunities for Persons with Disabilities (1993), Framework for Action on Special

Needs Education (Salamanca Statement), 1994, Biwako Milennium Framework for

Action Towards an Inclusive Barrier and Rights Based Society for Persons with

Disabilities in Asia and the Pacific (2002), 2000 – World Education Forum

Framework for Action, Dakar ensuring that by 2015 Compulsory Education for

primary is achieved, dan 2001 – EDA flagship programme on right to education for

persons with disabilities towards inclusion. Seterusnya, tema sokongan ibu bapa dan

keluarga akan dimasukkan juga ke dalam Portal KomunitiKita kumpulan OKU. Tema

ini adalah dedikasi khas untuk ibu bapa dan keluarga yang mempunyai anak

istimewa. Dua segmen penting berada di bawah tema ini iaitu My Special Child dan

pusat jagaan harian. Tema bantuan pula akan diletakkan pautan-pautan berguna

daripada agensi kerajaan dan bukan kerajaan yang menyediakan bantuan khas bagi

sesiapa yang mempunyai masalah berkaitan OKU. Tema perkhidmatan pula akan

diletakkan pautan-pautan ke agensi kerajaan, agensi bukan kerajaan, perkhidmatan

terapi pertuturan, terapi tatakerja (occupational therapy), fisoterapi, dan program

intervensi awal. Seterusnya, tema pekerjaan pula akan disediakan pautan-pautan

berguna bagi kumpulan OKU untuk mendapatkan maklumat pekerjaan dari sektor

kerajaan, swasta, peluang bekerja sendiri, dan bengkel terlindung (sheltered

workshop). Tema terakhir bagi kumpulan OKU adalah tema pendidikan dan latihan

vokasional. Bagi tema ini akan disediakan pautan-pautan penting yang berkaitan

sekolah pendidikan khas, program inklusif sekolah aliran perdana, dan program

integrasi sekolah aliran perdana. Rajah peta minda kumpulan OKU adalah seperti di

bawah:


Disediakan oleh: Dikemukakan Kepada, Pusat Kecemerlangan Merapatkan Jurang Digital (CoE-BDD), Unit Perancang Ekonomi (UPE) EKOM-UKM dan UKMPakarunding Sdn. Bhd.

cover laporan interim final · pdf file12 pembangunan enjin pencarian 13 mengenalpasti bahan...

Documents