carian lagi

KAJIAN KEBERKESANAN EFLUEN TERAWAT LOJI RAWATAN

KUMBAHAN DOMESTIK DI JOHOR BAHRU

NURSYAFIZA BINTI DOL WAHID

Laporan projek ini dikemukakan

sebagai memenuhi sebahagian daripada syarat

penganugerahan ijazah Sarjana Muda Kejuruteraan Awam

Fakulti Kejuruteraan Awam

Universiti Teknologi Malaysia

MAC, 2005

AN OVERVIEW OF THE EFFECTIVENESS OF DOMESTIC SEWAGE

TREATMENT PLANT IN JOHOR BAHRU

NURSYAFIZA BINTI DOL WAHID

Project Report is submitted as

A Partial Requirement for

The Award of Bachelor Degree in Civil Engineering

Faculty of Civil Engineering

Universiti Teknologi Malaysia

MARCH, 2005

iii

Untukmu

Ayahanda dan Bonda tersayang

Semoga doa restu kalian

Sentiasa mengiringi kejayaan

Hidupku

Kekanda tercinta

Yang telah banyak berkorban

Dan memberi semangat

Untukku

Adinda-adinda yang menjadi

Pendorong kejayaanku

Teman-teman seperjuangan

Yang banyak membantu

SEMOGA KALIAN DIRAHMATI SELALU

iv

PENGHARGAAN

Setinggi-tinggi ucapan terima kasih kepada PM Dr. Mohd. Ismid bin Mohd.

Said selaku penyelia yang telah banyak memberi tunjuk ajar dalam menjayakan

penulisan Projek Sarjana Muda ini.

Selain itu, pihak Majlis Bandaraya Johor Bahru dan kontraktor yang telah

memberi kerjasama untuk mendapatkan maklumat.

Kepada semua yang terlibat secara langsung atau tidak dengan proses

penghasilan penulisan ini. Jasa kalian semua tetap di dalam ingatan.

Sekian, terima kasih.

Nursyafiza binti Dol Wahid

v

ABSTRAK

Tujuh buah loji rawatan kumbahan di sekitar daerah Johor Bahru telah dipilih

sebagai kawasan kajian, iaitu Bukit Mutiara, Mount Austin, Bukit Alif, Taman

Munsyi Ibrahim, Taman Berjaya, Taman Tampoi Indah 1 dan Taman Tampoi Indah

2. Maklumat yang berkaitan dengan setiap loji rawatan kumbahan dikumpul dan

dianalisis. Ia bertujuan untuk mengkaji keberkesanan pengoperasian loji rawatan

kumbahan, sama ada dari segi penyelenggaraan sistem mahu pun dari segi

pengurusan dan pentadbiran loji tersebut. Antara parameter-parameter yang dianalisis

adalah pH, keperluan oksigen biokimia (BOD), keperluan oksigen kimia (COD),

pepejal terampai (SS), minyak dan gris, serta kadmium (Cd). Parameter-parameter ini

dianalisis berdasarkan Piawai B yang terkandung dalam Akta Kualiti Alam

Sekeliling 1974, sebagaimana yang telah ditetapkan oleh Jabatan Alam Sekitar

(JAS). Daripada analisis yang dilakukan, didapati bahawa Taman Tampoi Indah 1

merupakan loji rawatan kumbahan yang paling berkesan. Loji ini telah beroperasi

selama 9 tahun dan menggunakan sistem lagun pengudaraan berlanjutan (EA). Loji

rawatan kumbahan yang terletak di Taman Berjaya pula merupakan loji rawatan

kumbahan yang paling tidak berkesan. Loji ini telah beroperasi selama 9 tahun dan

menggunakan sistem lagun pengudaraan berlanjutan (EA). Secara keseluruhannya,

penggunaan sistem loji rawatan kumbahan yang terkini perlulah diaplikasikan untuk

kawasan perumahan yang baru untuk memperolehi hasil efluen yang mampu

mematuhi piawaian A. Ia sekaligus akan menghasilkan kualiti hidup yang sihat bebas

daripada pencemaran.

vi

ABSTRACT

Seven sewage treatment plants around Johor Bahru involved in this study,

which are Bukit Mutiara, Mount Austin, Bukit Alif, Taman Munsyi Ibrahim, Taman

Berjaya, Taman Tampoi Indah 1 and Taman Tampoi Indah 2. Information about the

plant has been collected and analyzed. The purpose of this study is to analyse the

effectiveness of the plant, viewing from the systems maintenance and also the

management of the plant. Parameters that have been analyzed are pH, biochemical

oxygen demand (BOD), chemical oxygen demand (COD), suspended solids (SS), oil

and grease, and also cadmium (Cd). These parameters were analysed according to

Standard B based on Environmental Quality Act 1974, which has been defined by

Department of Environment (DoE). From the analysis, the sewage treatment plant of

Taman Tampoi Indah 1 has been selected as the most effective plant. The plant has

been operated for 9 years and using the extended aeration (EA) system. While the

worst sewerage treatment plant is from Taman berjaya, which has been operated for 9

years and using the extended aeration (EA) system. As a conclusion, sewage

treatment plants with the latest technology have to be applied at new residential area,

in order to get Standard A effluent. Thus, it will provide better quality of health and

free from pollutions.

vii

KANDUNGAN

BAB PERKARA MUKA SURAT

HALAMAN JUDUL i

HALAMAN PENGAKUAN ii

HALAMAN DEDIKASI iii

HALAMAN PENGHARGAAN iv

ABSTRAK v

ABSTRACT vi

KANDUNGAN vii

SENARAI JADUAL xii

SENARAI RAJAH xvi

SENARAI SIMBOL xx

SENARAI LAMPIRAN xxii

1 PENGENALAN

1.1 Pengenalan 1

1.2 Objektif Kajian 3

1.3 Skop Kajian 4

1.4 Peranan dan Tanggungjawab Majlis

Bandaraya Johor Bahru (MBJB) 5

1.5 Peranan dan Tanggungjawab

Kontraktor 6

viii

2 KAJIAN LITERATUR

2.1 Pendahuluan 8

2.2 Komposisi Kumbahan 9

2.3 Kumbahan Domestik 10

2.3.1 Ciri-ciri Kumbahan Domestik 10

2.3.1.1 Ciri-ciri Fizikal 11

2.3.1.2 Ciri-ciri Kimia 13

2.3.1.2.1 Bahan Organik 13

2.3.1.2.2 Bahan Bukan

Organik 14

2.3.1.2.3 Gas 17

2.3.1.3 Ciri-ciri Biologi 18

2.4 Proses Rawatan Kumbahan 21

2.5 Jenis Loji Rawatan Kumbahan 24

2.5.1 Kolam Pengoksidaan 24

2.5.2 Lagun Pengudaraan 26

2.5.3 Lagun Pengudaraan Berlanjutan 28

2.5.4 Tangki Septik 30

2.5.5 Tangki Imhoff 34

2.5.6 Rotating Biological Contactors (RBC) 36

2.6 Kepentingan Pengajian Kumbahan 37

3 KAEDAH KAJIAN

3.1 Pendahuluan 38

3.2 Analisis Menggunakan Data Sekunder 38

3.3 Analisis Menggunakan Borang Soal Selidik 39

ix

4 KEPUTUSAN DAN ANALISIS

4.1 Pendahuluan 40

4.2 Keberkesanan Penyingkiran Efluen Terawat 41

4.2.1 Bukit Mutiara 41

4.2.1.1 pH 41

4.2.1.2 Keperluan Oksigen Biokimia

(BOD5) 41

4.2.1.3 Keperluan Oksigen Kimia

(COD) 42

4.2.1.4 Pepejal Terampai (SS) 42

4.2.1.5 Minyak dan Gris 43

4.2.1.6 Kadmium (Cd) 43

4.2.2 Taman Mount Austin 43

4.2.2.1 pH 44


(BOD5) 44


(COD) 45



4.2.2.6 Kadmium (Cd) 46

4.2.3 Bukit Aliff 46

4.2.3.1 pH 47


(BOD5) 47


(COD) 47



4.2.3.6 Kadmium (Cd) 49

4.2.4 Taman Munsyi Ibrahim 49

4.2.4.1 pH 49


(BOD5) 50

x


(COD) 50



4.2.4.6 Kadmium (Cd) 51

4.2.5 Taman Berjaya 52

4.2.5.1 pH 52


(BOD5) 53


(COD) 53



4.2.5.6 Kadmium (Cd) 54

4.2.6 Taman Tampoi Indah (Fasa I) 55

4.2.6.1 pH 55


(BOD5) 55


(COD) 56



4.2.6.6 Kadmium (Cd) 57

4.2.7 Taman Tampoi Indah (Fasa II) 57

4.2.7.1 pH 58


(BOD5) 58


(COD) 59



4.2.7.6 Kadmium (Cd) 60

4.3 Keberkesanan Kaedah Penyelenggaraan

Loji Rawatan Kumbahan 60

xi

5 PERBINCANGAN

5.1 Pemerhatian Terhadap Kualiti Efluen

Terawat 104

5.2 Keberkesanan Kaedah Penyelenggaraan

Loji Rawatan Kumbahan 107

6 KESIMPULAN DAN CADANGAN

6.1 Kesimpulan dan Cadangan 112

RUJUKAN 115

LAMPIRAN 117

xii

SENARAI JADUAL

NO. JADUAL TAJUK MUKA SURAT

2.1 Ciri-ciri fizikal kumbahan 11

2.2 Parameter-parameter yang terkandung di dalam

bahan organik 14

2.3 Bahan bukan organik yang selalu ditemui

di dalam kumbahan 15

2.4 Gas-gas yang terlibat di dalam kumbahan yang

belum dirawat 17

2.5 Jenis mikroorganisma yang paling biasa ditemui

di dalam kumbahan 19

4.1 Keputusan analisis parameter pH di Bukit Mutiara

berdasarkan Piawai B 62

4.2 Keputusan analisis parameter BOD5 pada 20C di

Bukit Mutiara berdasarkan Piawai B 62

4.3 Keputusan analisis parameter COD di Bukit

Mutiara berdasarkan Piawai B 62

4.4 Keputusan analisis parameter pepejal terampai di


4.5 Keputusan analisis parameter minyak dan gris di


4.6 Keputusan analisis parameter kadmium di Bukit


4.7 Keputusan analisis parameter pH di Taman

Mount Austin berdasarkan Piawai B 64

xiii



Taman Mount Austin berdasarkan Piawai B 64

4.9 Keputusan analisis parameter COD di Taman


4.10 Keputusan analisis parameter pepejal terampai

di Taman Mount Austin berdasarkan Piawai B 65

4.11 Keputusan analisis parameter minyak dan gris

di Taman Mount Austin berdasarkan Piawai B 65

4.12 Keputusan analisis parameter kadmium di Taman


4.13 Keputusan analisis parameter pH di Bukit Aliff


4.14 Keputusan analisis parameter BOD5 pada 20C

di Bukit Aliff berdasarkan Piawai B 66

4.15 Keputusan analisis parameter COD di Bukit Aliff






4.18 Keputusan analisis parameter kadmium di Bukit

Aliff berdasarkan Piawai B 68


Munsyi Ibrahim berdasarkan Piawai B 69


Taman Munsyi Ibrahim berdasarkan Piawai B 69




di Taman Munsyi Ibrahim berdasarkan Piawai B 70


di Taman Munsyi Ibrahim berdasarkan Piawai B 71

xiv


4.24 Keputusan analisis parameter kadmium di Taman



Berjaya berdasarkan Piawai B 72


di Taman Berjaya berdasarkan Piawai B 72







4.30 Keputusan analisis parameter kadmium di

Taman Berjaya berdasarkan Piawai B 74


Tampoi Indah (Fasa I) berdasarkan Piawai B 75


di Taman Tampoi Indah (Fasa I) berdasarkan

Piawai B 75





Piawai B 76



Piawai B 77


Taman Tampoi Indah (Fasa I) berdasarkan

Piawai B 77


Tampoi Indah (Fasa II) berdasarkan Piawai B 78

xv



di Taman Tampoi Indah (Fasa II) berdasarkan

Piawai B 78





Piawai B 79



Piawai B 80


Taman Tampoi Indah (Fasa II) berdasarkan

Piawai B 80

5.1 Keputusan analisis keseluruhan loji rawatan

kumbahan dari September 2003 hingga Jun 2004 111

5.2 Keputusan pematuhan Piawai B mengikut

kedudukan dari senarai terbaik ke terburuk 111

xvi

SENARAI RAJAH

NO. RAJAH TAJUK MUKA SURAT

2.1 Komposisi Asas Kumbahan 9

2.2 Proses Rawatan Kumbahan 21

2.3 Kolam pengoksidaan 24

2.4 Lagun pengudaraan 26

2.5 Sistem lagun pengudaraan 27

2.6 Lagun pengudaraan berlanjutan 29

2.7 Sistem lagun pengudaraan berlanjutan 30

2.8 Tangki septik 31

2.9 Lakaran tangki septik 32

2.10 Perbandingan tangki septik sebelum, semasa dan

selepas pembersihan dan rawatan enapcemar 33

2.11 Tangki Imhoff 34

2.12 Lakaran tangki Imhoff 34

2.13 Lakaran mudah tangki Imhoff 35

2.14 Rotating Biological Contactors (RBC) 36

4.1 Profil analisis parameter pH di Bukit Mutiara


4.2 Profil analisis parameter BOD5 @ 20C di


4.3 Profil analisis parameter COD di Bukit Mutiara


xvii


4.4 Profil analisis parameter pepejal terampai di


4.5 Profil analisis parameter minyak dan gris di


4.6 Profil analisis parameter kadmium di Bukit


4.7 Profil analisis parameter pH di Taman Mount

Austin berdasarkan Piawai B 84



4.9 Profil analisis parameter COD di Taman Mount

Austin berdasarkan Piawai B 85





4.12 Profil analisis parameter kadmium di Taman


4.13 Profil analisis parameter pH di Bukit Aliff



Bukit Aliff berdasarkan Piawai B 87

4.15 Profil analisis parameter COD di Bukit Aliff






4.18 Profil analisis parameter kadmium di Bukit

Aliff berdasarkan Piawai B 89

4.19 Profil analisis parameter pH di Taman Munsyi

Ibrahim berdasarkan Piawai B 90

xviii




4.21 Profil analisis parameter COD di Taman








4.25 Profil analisis parameter pH di Taman Berjaya












4.31 Profil analisis parameter pH di Taman Tampoi

Indah (Fasa I) berdasarkan Piawai B 96



Piawai B 96





Piawai B 97

xix




Piawai B 98



4.37 Profil analisis parameter pH di Taman




Piawai B 99





Piawai B 100



Piawai B 101



4.43 Analisis terhadap Borang Soal Selidik 102

4.44 Kesedaran melaksanakan tanggungjawab dan

menjaga alam sekitar 102

4.45 Pemantauan oleh klien 103

xx

SENARAI SIMBOL

% - Peratus

C - Darjah Celcius

Al - Aluminium

BOD - Keperluan Oksigen Biokkimia

CaCO3 - Kalsium Karbonat

CaSO4 - Kalsium Sulfat

Cd - Kadmium

COD - Keperluan Oksigen Kimia

Cu - Kuprum

CuSO4 - Kuprum Sulfat

DoE - Department of Environmental

EA - Extended Aeration

FBDAEA - Fine Bubble Diffused Air Extended Aeration System

Fe - Ferum

FeS - Ferus Sulfida

H2O - Air

H2S - Hidrogen Sulfida

Hg - Merkuri

IST - Individual Septic Tank

JJSB - Joshew Jaya Sdn. Bhd.

KMnO4 - Kalium Permanganat

MBJB - Majlis Bandaraya Johor Bahru

Mn - Mangan

mg/l - Miligram per liter

xxiNi - Nikel

OP - Oxidation Pond

Pb - Plumbum

PE - Population Equivalent

RBC - Rotating Biological Contactors

SS - Suspended Solids

Zn - Zink

xxii

SENARAI LAMPIRAN

LAMPIRAN TAJUK MUKA SURAT

A Kerja-kerja penyelenggaraan pembetungan 117

B Borang Soal Selidik 121

C Had-had Parameter bagi Pelepasan Efluen &

Kumbahan ke Aluralir Piawai A dan Piawai B 124

BAB 1

PENGENALAN

1.1 Pengenalan

Dewasa ini, bahan kumbahan merupakan satu punca pencemaran terhadap

sungai di Malaysia. Pada masa kini, negara kita sudah mempunyai sistem

pembentungan yang lebih moden. Namun begitu, terdapat juga kawasan yang tidak

mempunyai infrastruktur tersebut seperti kawasan kampung di pedalaman dan rumah

setinggan. Di situ, bahan kumbahan disalurkan terus ke dalam sungai.

Sungai merupakan nadi kepada kehidupan. Sejarah awal tamadun manusia

bermula di sepanjang lembangan sungai. Menyedari interaksi yang penting antara

sungai dan kehidupan seharian manusia, seharusnya penilaian perlu dibuat agar

sumber alam ini diuruskan sebaik mungkin dan ia dapat memberi manfaat yang

berguna untuk seluruh hidupan. Pencemaran sungai, terutamanya yang disebabkan

oleh bahan kumbahan perlulah diatasi dan dielakkan kerana ia sedikit sebanyak akan

menjejaskan dan mengganggu aktiviti kehidupan manusia untuk mendapatkan

bekalan air minuman dan juga untuk kegunaan domestik yang lain.

2

Kumbahan perlulah dirawat untuk menghalang pencemaran air bawah tanah

dan air permukaan. Dalam erti kata yang mudah, kumbahan ialah campuran najis

manusia dan air buangan dari kawasan perumahan. Bahan kumbahan ini biasanya

mengandungi pelbagai jenis patogen dan mikroorganisma yang boleh membawa

penyakit. Ia juga mungkin mengandungi campuran toksik yang merbahaya.

Kesemua bahan kumbahan ini perlu dirawat untuk mengurangkan risiko penyebaran

penyakit yang disebabkan oleh patogen dan organik yang terkandung dalam

kumbahan tersebut.

Untuk mengekalkan keindahan sungai daripada tercemar oleh bahan

kumbahan, suatu sistem kumbahan telah diperkenalkan. Sistem kumbahan ini

diuruskan oleh sistem pembentungan nasional. Sistem ini memainkan peranan yang

penting dalam kehidupan kita. Tanpa sistem pembentungan yang moden dan efisien,

kumbahan yang dihasilkan oleh manusia akan mencemari alam sekitar dan

membahayakan kesihatan. Sistem pembentungan boleh ditakrifkan sebagai sistem

yang mengandungi rangkaian pembetung, paip pelupusan, stesen pengepam, tempat

pengolahan dan kelengkapan lain yang digunakan untuk mengumpul, membawa,

mengepam, dan mengolah kumbahan dengan selamat sebelum ia disalurkan ke dalam

sungai.

Objektif rawatan kumbahan adalah untuk mengurangkan kepekatan bahan

pencemar tertentu pada tahap minima, di mana pelepasan kumbahan ini tidak akan

memudaratkan persekitaran. Perlu dijelaskan di sini bahawa kumbahan hanya boleh

dirawat untuk mengurangkan kepekatan konstituen yang boleh membahayakan

persekitaran dan kesihatan. Bahan yang terkandung dalam kumbahan tidak perlu

disingkirkan sepenuhnya kerana tidak semua bahan tersebut menimbulkan masalah.

Selain daripada itu, pengurangan konstituen ini hanya perlu berada pada tahap yang

tertentu sahaja. Dari segi teknikal, adalah mustahil untuk menghasilkan air suling

dan air ternyahion dari kumbahan tersebut, tetapi ini tidak perlu dan sebaliknya akan

mendatangkan kemudaratan kepada hidupan akuatik yang tidak boleh hidup di dalam

air suling.

3

Di Malaysia, sistem pembentungan hanya direka untuk merawat kumbahan

yang dihasilkan oleh manusia dan aktiviti seharian kita. Kumbahan yang dihasilkan

akan disalirkan terus ke dalam sistem pembentungan. Tahap dan jenis rawatan

ditentukan oleh keupayaan asimilasi penerima. Sebagai contoh, jumlah keperluan

oksigen biokimia (BOD) dan keperluan oksigen kimia (COD) yang dilepaskan

menentukan sejauh mana aras oksigen akan merosot mengikut masa. Jika

kekurangan ini terlampau besar, sebahagian BOD dan COD harus disingkirkan di

dalam loji rawatan kumbahan domestik. Dengan itu, satu sistem rawatan kumbahan

yang sesuai diperlukan untuk menyingkirkan bahan pencemar yang berlebihan.

Sistem pembentungan di Malaysia tidak merawat kumbahan yang dihasilkan

oleh sektor perindustrian dan komersial. Kumbahan dari sektor perindustrian dan

komersial dirawat secara berasingan dengan loji rawatan kumbahan dari kumbahan

perumahan. Di sesetengah kawasan di Malaysia, kumbahan yang belum dirawat

mengalir terus ke dalam sungai kerana kemudahan sistem pembentungan tidak

disediakan. Kumbahan yang mengalir terus ke sungai akan menyebarkan penyakit

dan mengurangkan kandungan oksigen dalam air sungai, seterusnya mengakibatkan

hidupan sungai terjejas. Oleh demikian, pengurusan kumbahan adalah penting

supaya kumbahan tidak disalirkan terus ke dalam sungai tanpa diproses.

1.2 Objektif Kajian

Objektif kajian ini adalah:

i. Untuk mengkaji kualiti efluen yang terhasil daripada loji rawatan

kumbahan domestik di beberapa buah kawasan sekitar Johor Bahru.

ii. Untuk menilai keberkesanan sistem loji rawatan kumbahan domestik.

iii. Untuk meninjau keberkesanan kaedah penyelenggaraan loji rawatan

kumbahan domestik.

4

1.3 Skop Kajian

Sebanyak 7 buah loji rawatan kumbahan di tamantaman perumahan sekitar

daerah Johor Bahru menjadi skop Kajian Keberkesanan Efluen Terawat Loji

Rawatan Kumbahan Domestik di Johor Bahru. Antara lokasi sampel yang diambil

untuk dibuat ujikaji adalah seperti berikut:

i. Bukit Mutiara di kawasan salur masuk (inlet) serta salur keluar

(outlet).

ii. Taman Mount Austin di kawasan salur masuk serta salur keluar.

iii. Bukit Aliff di kawasan salur masuk serta salur keluar.

iv. Taman Munsyi Ibrahim di kawasan salur masuk serta salur keluar.

v. Taman Berjaya di kawasan salur masuk serta salur keluar.

vi. Taman Tampoi Indah (Fasa I) di kawasan salur masuk serta salur

keluar.

vii. Taman Tampoi Indah (Fasa II) di kawasan salur masuk serta salur

keluar.

Sebanyak 6 parameter yang akan terlibat dalam kajian ini. Parameter-

parameter ini akan diuji di Makmal Kejuruteraan Alam Sekitar dengan bantuan

kakitangan makmal. Setelah diuji, statistk perbandingan akan di buat ke atas loji-loji

rawatan kumbahan tersebut dengan piawaian yang ditetapkan oleh Jabatan Alam

Sekitar (DoE). Antara parameter-parameter yang akan diuji ialah:

i. pH

ii. Keperluan Oksigen Biokimia (BOD5 @ 20C) iii. Keperluan Oksigen Kimia (COD)

iv. Pepejal Terampai (SS)

v. Minyak dan gris

vi. Kadmium (Cd)

5

1.4 Peranan dan Tanggungjawab Majlis Bandaraya Johor Bahru (MBJB)

MBJB telah dipertanggungjawabkan memantau jenis penggunaan sistem serta

melaksanakan penguatkuasaan terhadap keberkesanan kualiti efluen yang terhasil.

Pemantauan ini dibuat melalui semakan permohonan pelan yang dimajukan oleh

pihak pemaju untuk mendapatkan kelulusan.

Di dalam organisasi MBJB, bahagian yang bertanggungjawab untuk

menguruskan hal-hal yang berkaitan dengan loji rawatan kumbahan adalah Bahagian

Saliran dan Projek Bangunan. Fungsi-fungsi utama bahagian ini adalah:

i. Memproses permohonan kelulusan pelan sistem pembentungan.

ii. Melaksanakan penyelenggaraan sistem loji rawatan kumbahan.

iii. Memantau keberkesanan pengoperasian loji rawatan kumbahan yang

dilakukan oleh pihak pemaju.

iv. Mengatasi segala bentuk aduan yang disuarakan oleh orang awam dan

masyarakat sekeliling berkaitan dengan sistem pembentungan.

Untuk melaksanakan tugas-tugas tersebut, Akta 171 Kerajaan Tempatan dan

Akta Jalan, Parit dan Bangunan 1974 digunakan khususnya sebagai rujukan dalam

hal-hal yang berkaitan dengan penguatkuasaan. Manakala Guidelines fo Developers

Vol. 1-5 digunakan sebagai panduan semakan rekabentuk dan pelan yang dimajukan

untuk mendapatkan kelulusan. Rujukan lain yang digunakan adalah seperti Malaysia

Standard 1228 (MS 1228) dan Akta Perkhidmatan Pembetungan 1993.

MBJB telah memperuntukkan lebih kurang RM 2.5 juta setahun untuk kerja-

kerja penyelenggaraan sistem loji rawatan kumbahan. Kerja-kerja penyelenggaraan

ini dilaksanakan oleh pihak kontraktor yang telah dilantik melalui perjanjian kontrak

selama 6 bulan.

6

1.5 Peranan dan Tanggungjawab Kontraktor

Prosedur perlantikan kontraktor dilakukan oleh pihak MBJB melalui tawaran

tender yang dilakukan sekali setiap setengah tahun. Perlantikan adalah berdasarkan

kelayakan dan tawaran harga tender yang diberikan oleh kontraktor. Kontraktor

mestilah berdaftar dengan Jabatan Perkhidmatan Pembetungan bagi membolehkan

mereka dilantik untuk mendapatkan tender tersebut dan sekaligus menyelenggara

loji-loji tersebut.

Secara umumnya, terdapat tiga bahagian utama tugas-tugas yang perlu

dilakukan oleh kontraktor, iaitu kerja awalan, kerja penyelenggaraan dan kerja-kerja

am. Jadual skop kerja boleh dilihat dalam Lampiran A. Kerja awalan termasuklah

menyediakan insurans untuk pekerja dan tanggungan awam. Dari segi keselamatan

pula, kontraktor hendaklah berdaftar dengan Jabatan Keselamatan dan Kesihatan

Pekerja. Ini merupakan salah satu langkah bagi membela dan menjaga keselamatan

pekerja yang ditugaskan menyelenggara loji-loji tersebut.

Untuk kerja penyelenggaraan pula, ia terbahagi kepada dua skop utama, iaitu

kerja penyelenggaraan loji rawatan kumbahan dan kerja penyelenggaraan rangkaian

pembetung. Antara kerja penyelenggaraan loji rawatan kumbahan adalah

mengoperasi dan membaiki kerosakan sistem loji rawatan kumbahan. Selain

daripada itu, adalah menjadi tanggungjawab kontraktor untuk melaporkan kerja-kerja

harian kepada MBJB.

Kerja penyelenggaraan rangkaian pembetung pula adalah kerja-kerja yang

dilakukan sekiranya terdapat masalah terhadap rangkaian pembetung tersebut.

Antara masalah yang sering timbul adalah masalah paip pembetung tersumbat.

Masalah ini hendaklah diatasi untuk mengelakkan kesulitan terhadap orang awam.

7

Kerja-kerja awam pula termasuklah membersihkan kawasan sekeliling loji

seperti memotong rumput, mengecat pagar, membersihkan enapcemar yang terapung

pada permukaan kolam kumbahan dan lain-lain lagi.

Kerja-kerja yang dilakukan oleh kontraktor akan dipantau oleh pihak MBJB.

Pemantauan dilakukan dengan melawat tapak dan laporan kerja-kerja harian yang

dilakukan. Atas sifat tanggungjawab yang ada pada kontraktor, kerja pemantauan

bukanlah suatu beban bagi pihak MBJB.

BAB 2

KAJIAN LITERATUR

2.1 Pengenalan

Air merupakan sumber semulajadi anugerah Tuhan yang meliputi hampir 70

% daripada muka bumi ini. Air memainkan peranan penting dalam pembangunan

masyarakat kerana bekalan air yang mencukupi serta selamat merupakan pra-syarat

kepada pembangunan masyarakat yang mampan. Air amat diperlukan untuk

kehidupan manusia, tumbuhan serta haiwan. Tanpa air, hidupan tidak mungkin

wujud di alam ini.

Setelah air digunakan, air buangan akan terhasil. Air buangan ini dinamakan

sebagai kumbahan. Kumbahan didefinisikan sebagai cecair buangan dari kawasan

kediaman, komersial, institusi serta industri yang terhasil dari tandas, bilik air, sinki

dan sebagainya (Nik Fuaad Nik Abllah, 1990). Kumbahan juga mempunyai potensi

membawa penyakit dan mencemarkan sumber air.

Sistem infrastuktur pembangunan tidak lengkap tanpa bekalan air dan sistem

pembetungan yang sempurna untuk mengolah kumbahan yang dihasilkan.

9

2.2 Komposisi Kumbahan

Kuantiti kumbahan yang terhasil dianggarkan di antara 70-80 % daripada air

yang dibekalkan kepada manusia. Air yang dibekalkan kepada manusia mungkin

juga hilang melalui proses-proses lain seperti air cucian kereta, air siraman bunga,

dan air cucian rumah yang disalirkan ke longkang air permukaan.

Secara kasar, sebahagian besar kumbahan terdiri daripada cecair, iaitu

sebanyak 99.9 % dan hanya 0.1 % kandungan kumbahan berada dalam bentuk

pepejal, sama ada terapung atau terampai. Berdasarkan Rajah 2.1, lebih kurang 70 %

daripada kandungan pepejal di dalam kumbahan merupakan bahan organik. Antara

bahan organik yang penting ialah protein dan karbohidrat. Bahan organik ini

merupakan sumber makanan utama yang sesuai untuk pembiakan bakteria.

Kumbahan

Rajah 2.1 Komposisi Asas Kumbahan (Nik Fuaad Nik Abllah, 1990)

Cecair Pepejal

Organik Tak Organik

Protein (65 %)

Karbohidrat (25 %)

Lemak (10 %)

Pasir Garam Logam

0.1 %

70 %

99.9 %

30 %

10

Terdapat juga jutaan mikroorganisma di dalam kumbahan. Namun begitu,

hanya sebahagian kecil daripada mikroorganisma tersebut yang berpotensi untuk

membawa penyakit. Sebahagian besarnya tidak merbahaya dari segi kesihatan,

sebaliknya berguna untuk menguraikan bahan organik. Penguraian bahan organik ini

amat penting kerana penguraian yang tidak sempurna akan mencemarkan

persekitaran sekelilingnya.

2.3 Kumbahan Domestik

Kumbahan domestik merupakan bahan buangan yang terhasil dari tandas,

bilik air, dapur, sinki dan sebagainya. Sebahagian besar daripada kumbahan ini

terhasil dari kawasan perumahan kerana jumlah kumbahan yang terhasil bergantung

kepada bilangan penduduk. Kawasan perumahan menghasilkan kumbahan selama

24 jam sehari. Walau bagaimanapun, kuantiti kumbahan dari kawasan perumahan ini

akan menurun pada waktu malam disebabkan oleh penggunaan air yang sedikit.

2.3.1 Ciri-ciri Kumbahan Domestik

Kajian mengenai kualiti kumbahan adalah penting sebelum ia diproses untuk

kegunaan tertentu. Kualiti kumbahan boleh dibahagikan kepada tiga kategori utama,

iaitu ciri-ciri fizikal, kimia dan biologi.

11

2.3.1.1 Ciri-ciri Fizikal

Kehadiran bendasing dalam air menyebabkan wujudnya perbezaan ciri-ciri

fizikal. Ciri-ciri fizikal kumbahan mempunyai hubungan dengan kehadiran

bendasing di dalamnya. Air yang keruh misalnya mengandungi ampaian zarah-zarah

pejal seperti tanah, lumpur dan gumpalan minyak atau lumut. Jadual 2.1

menunjukkan ciri-ciri fizikal yang utama.

Jadual 2.1 : Ciri-ciri fizikal kumbahan

Ciri-ciri Penerangan

Kekeruhan - Nilai sukatan keupayaan air untuk menyerakkan cahaya.

- Terjadi disebabkan oleh kehadiran zarah-zarah pepejal

terampai di dalam air.

- Zarah-zarah pepejal terampai tersebut menjadikan air

kelihatan agak pudar dan tidak menarik serta kadangkala beleh

menjadi merbahaya.

- Dinyatakan dalam unit NTU, iaitu Unit Kekeruhan

Nefelometrik.

Suhu - Mempengaruhi aktiviti biologi di dalam air. Contohnya,

bakteria menjadi lebih aktif pada suhu yang tinggi. Ini boleh

mengakibatkan kadar pembiakan bakteria bertambah dan

keperluan makanannya juga meningkat.

- Mempengaruhi darjah keterlarutan oksigen di dalam air.

- Suhu air yang terlalu tinggi akan mengancam hidupan di

dalamnya, manakala suhu air yang terlalu rendah akan

mengakibatkan hanya spesis tertentu sahaja yang mampu

hidup di dalamnya.

Bau dan rasa - Masalah bau disebabkan oleh kehadiran bahan organik dan

gas-gas larut seperti gas hidrogen sulfida yang terhasil

daripada proses pencemaran anaerobik bahan organik dalam

air sisa (Hamidi Abdul Aziz, 1999).

12

- Masalah bau terhadap air kumbahan domestik biasanya

disebabkan oleh kehadiran gas yang dihasilkan oleh

penguraian bahan organik dan kehadiran bendasing terlarut

(Tchobanoglous, 1991).

- Rasa dalam air pula biasanya berpunca daripada kehadiran

algae dan bahan tidak organik seperti kalsium, natrium, zink,

klorida dan sebagainya.

Warna - Disebabkan oleh pencemaran, terutamanya berpunca dari

efluen industri pigmen seperti kegunaan industri pakaian, cat,

pemprosesan makanan dan sebagainya (Hamidi Abdul Aziz,

1999).

- Air sisa segar biasanya berwarna kelabu kecoklatan sedikit.

Apabila sistem pengutipan air sisa meningkat, warna air sisa

ini akan berubah ke kelabu gelap dan seterusnya berwarna

hitam.

- Air sisa yang berwarna hitam ini dinamakan sebagai septik


Pepejal i) Pepejal Terampai

- Butiran-butiran halus dan kasar yang terampai di dalam air.

- Rekabentuk sesuatu loji rawatan kumbahan banyak

dipengaruhi oleh oleh kuantiti pepejal terampai yang

memasuki loji tersebut.

- Pepejal-pepejal terampai akan dienapkan di loji rawatan

supaya efluen yang dilepaskan ke persekitaran bebas

daripada bahan yang terampai lalu membentuk enapcemar.

- Nilai pepejal terampai bagi kumbahan domestik biasanya

adalah di antara 250 hingga 350 mg/l (Hamidi Abdul Aziz,

1999).

- Piawai efluen bagi piawaian A dan B dalam Peraturan-

peraturan Kualiti Alam Sekeliling 1979 ialah masing-

masing 50 dan 100 mg/l.

ii) Pepejal Terlarut

- Pepejal yang tidak boleh dilihat dengan mata kasar; atau

13

lebih dikenali sebagai bentuk pepejal selain daripada pepejal

terampai.

iii) Pepejal Jumlah

- Gabungan di antara pepejal terampai dan pepejal terlarut.

- Penting bagi kualiti air minuman tetapi agak jarang

digunakan bagi mewakili kualiti air sisa.

2.3.1.2 Ciri-ciri Kimia

Ciri-ciri kimia kumbahan tidak boleh dilihat dengan mata kasar. Ia juga tidak

boleh dirasa ataupun dicium. Ianya mewakili sifat dalaman air tersebut dari segi

kimianya. Ciri-ciri kimia kumbahan ini terbahagi kepada tiga komponen utama,

iaitu:

i. Bahan organik

ii. Bahan bukan organik

iii. Gas

2.3.1.2.1 Bahan Organik

Bahan organik mengandungi gabungan karbon, hidrogen, oksigen dan juga

nitrogen untuk kes-kes tertentu. Bahan organik yang selalu ditemui di dalam

kumbahan ialah protein (40-60 %), karbohidrat (25-50 %) dan minyak dan gris (10

%) (Tchobanoglous, 1991). Jadual 2.2 menunjukkan parameter-parameter yang

terkandung di dalam bahan organik.

14

Jadual 2.2 : Parameter-parameter yang terkandung di dalam bahan organik

Parameter Penerangan

Protein - Struktur kimia yang sangat kompleks dan tidak stabil.

- Sukar diuraikan.

- Kandungan protein yang tinggi dalam kumbahan akan

menghasilkan bau yang kurang menyenangkan.

Karbohidrat - Terdiri daripada gula, kanji, selulosa dan serat kayu.

- Selulosa merupakan jenis karbohidrat yang selalu ditemui di

dalam kumbahan. Selulosa sangat mudah untuk diuraikan.

Minyak dan gris - Tidak boleh diuraikan oleh bakteria dengan mudah.

- Dalam kumbahan domestik, minyak dan gris biasanya

dihasilkan daripada penggunaan mentega, lemak haiwan dan

sayuran, petrol, tar dan minyak tanah.

- Terapung pada kolam kumbahan.

- Kandungan minyak dan gris di dalam kumbahan boleh

mendatangkan pelbagai masalah terhadap saluran pembetung

dan loji rawatan kumbahan. Jika ianya tidak disingkirkan

sebelum kumbahan dilepaskan, minyak dan gris ini akan

bercampur dengan hidupan biologi di atas permukaan air dan

menimbulkan pemandangan yang kurang menyenangkan.

- Kandungan minyak dan gris di dalam kumbahan boleh

ditentukan melalui pengekstrakan sampel kumbahan dengan

trichlorotrifluoroethane (Mackenzie, L.D. and David, A. C.,

1991).

2.3.1.2.2 Bahan Bukan Organik

Sebahagian daripada bahan bukan organik amat penting terhadap mengawal

dan meningkatkan kualiti air. Namun begitu, kumbahan biasanya dirawat untuk

menyingkirkan bahan bukan organik tersebut. Kepekatan bahan bukan organik

15

meningkat hasil daripada proses penyejatan semulajadi. Melalui proses ini,

sebahagian daripada permukaan kumbahan akan tersejat dan meninggalkan bahan

bukan organik di dalam kumbahan yang selebihnya. Jadual 2.3 menunjukkan antara

bahan bukan organik yang selalu ditemui di dalam kumbahan.

Jadual 2.3 : Bahan bukan organik yang selalu ditemui di dalam kumbahan

Parameter Penerangan

pH - Penting dalam hampir kesemua fasa rawatan air dan air sisa.

- Organisma akuatik sangat peka kepada perubahan pH.

Klorida - Terhasil daripada najis manusia.

- Seorang manusia menghasilkan 6 gram klorida sehari


- Kepekatan klorida yang tinggi (iaitu melebihi 1,500 mg/l) di

dalam kumbahan boleh mendatangkan masalah kesihatan

terhadap komuniti.

Kealkalian - Terhasil daripada kehadiran elemen-elemen hidroksida,

karbonat dan bikarbonat seperti kalsium, magnesium, sodium,

potassium dan ammonia dalam kumbahan.

- Kumbahan biasanya bersifat alkali; kealkalian dalam konteks

kumbahan menghalang perubahan tahap pH yang disebabkan

oleh pertambahan kandungan asid.

- Sifat kealkalian ini boleh ditentukan melalui kaedah penitratan

menggunakan asid piawai.

- Dinyatakan dalam bentuk kalsium karbonat (CaCO3).

Nitrogen - Berfungsi sebagai sumber nutrien kepada mikroorganisma

bagi pengoksidaan bahan organik.

- Berpunca daripada najis.

- Hadir dalam pelbagai bentuk, iaitu nitrogen organik,

ammonia, nitrit dan nitrat.

- Penguraian bakteria akan mengubah komposisi nitrogen

kepada ammonia.

- Jangkahayat sesuatu kumbahan ditentukan melalui kandungan

16

relatif ammonia.

- Dalam persekitaran aerobik, bakteria akan dioksidakan

daripada nitrogen ammonia kepada nitrogen nitrit dan nitrogen

nitrat. Kehadiran nitrogen nitrat di dalam kumbahan

menunjukkan bahawa kumbahan tersebut stabil dari segi

keperluan oksigennya.

- Nitrat akan digunakan oleh haiwan untuk menghasilkan

protein haiwan. Kematian dan penguraian tumbuhan dan

haiwan tersebut yang disebabkan oleh bakteria sekali lagi

menghasilkan ammonia. Ini bermakna, jika nitrogen dalam

bentuk nitrat boleh digunakan semula supaya algae dan

tumbuhan lain boleh menghasilkan protein, adalah munasabah

untuk mengurangkan atau menyingkirkan kandungan nitrogen

untuk menghalang pertumbuhan algae dan tumbuhan lain


Fosforus - Penting untuk pembiakan algae.

- Kandungan fosforus di dalam kumbahan hendaklah dikawal

kerana pembiakan algae yang beracun akan mempengaruhi air

permukaan kumbahan domestik dan air larian permukaan

semulajadi.

- Jenis fosforus yang biasa terdapat dalam kumbahan ialah

orthophosphate, polyphosphate dan organic phosphate.

- Air sisa domestik mengandungi di antara 5 hingga 15 mg/l

fosforus yang mana 70 % daripadanya datang dari

polyphosphate dalam sabun cucian (Hamidi Abdul Aziz,

1999).

Sulfur - Berpunca dari bahan cucian.

- Hadir dalam bentuk kalsium sulfat (CaSO4).

- Kehadiran sulfur dalam kumbahan boleh menyebabkan

pengaratan pada pembentung. Ini disebabkan oleh tindakbalas

di antara sulfur dan bakteria yang terdapat dalam pembetung

dan menghasilkan gas hidrogen sulfida (H2S). Gas ini pula

akan menghasilkan asid sulfurik apabila bertindakbalas

17

dengan air dan menyebabkan pembetung berkarat.

- Masalah ini boleh diatasi dengan menggunakan pembetung

yang tahan karat atau membina lubang-lubang pengudaraan di

sepanjang pembetung bagi membebaskan gas hidrogen sulfida

yang terbentuk.

Logam berat - Hadir secara semulajadi seperti proses lesapan batuan di

kawasan logam-logam tersebut.

- Sebahagian besarnya pula berpunca dari pencemaran.

- Di antara logam berat yang terhasil adalah plumbum (Pb),

mangan (Mn), kadmium (Cd), zink (Zn), aluminium (Al),

nikel (Ni), kuprum (Cu), merkuri (Hg) dan ferum (Fe).

2.3.1.2.3 Gas

Gas terhasil daripada penguraian bahan-bahan organik yang hadir di dalam

kumbahan. Jadual 2.4 menunjukkan gas-gas yang terlibat di dalam kumbahan yang

belum dirawat.

Jadual 2.4 : Gas-gas yang terlibat di dalam kumbahan yang belum dirawat

Gas Penerangan

Oksigen

terlarut

- Diperlukan untuk proses respirasi organisma aerobik.

- Kandungan oksigen terlarut amat kritikal pada suhu yang tinggi.

Ini adalah kerana tindakbalas biokimikal meningkat seiring

dengan peningkatan suhu.

- Kandungan oksigen yang rendah disebabkan oleh aliran sungai

yang perlahan.

- Oksigen terlarut amatlah diperlukan dalam kumbahan kerana ia

akan menghalang pembentukan gas beracun.

18

Hidrogen

sulfida

- Terbentuk hasil daripada tindakbalas antara sulfur dan bakteria

dalam kumbahan.

- Tidak berwarna dan berbau seperti telur busuk.

- Kumbahan dan enapcemar yang berwarna hitam biasanya

terhasil daripada pembentukan gas hidrogen sulfida yang

bercampur dengan besi dan menghasilkan ferus sulfida (FeS).

Metana - Tidak berbau, tidak berwarna dan mudah meletup.

- Terhasil disebabkan oleh pereputan organisma anaerobik yang

terkumpul.

- Dalam loji rawatan kumbahan, gas metana dihasilkan daripada

proses rawatan anaerobik untuk menstabilkan enapcemar

kumbahan.

2.3.1.3 Ciri-ciri Biologi

Aspek biologi amat penting kerana kesannya terhadap kesihatan awam

mempengaruhi ciri-ciri fizikal dan kimia air. Ia juga terlibat secara langsung di

dalam proses rawatan kumbahan. Selain daripada itu, ciri-ciri biologi kumbahan

boleh mempengaruhi sifat-sifat air, terutamanya perkara-perkara yang berkaitan

dengan masalah bau dan rasa. Kajian tentang mikroorganisma juga amat penting

kerana mikroorganisma terlibat secara langsung dalam proses rawatan kumbahan.

Secara ringkasnya, bahan-bahan organik yang terdapat di dalam kumbahan akan

menjadikan mikroorganisma tersebut sebagai makanannya (Hamidi Abdul Aziz,

1999). Jadual 2.5 menunjukkan jenis mikroorganisma yang paling biasa ditemui.

19

Jadual 2.5 : Jenis mikroorganisma yang paling biasa ditemui di dalam kumbahan

Jenis Penerangan

Bakteria - Hadir sekiranya terdapat persekitaran yang lembap, bersuhu

rendah dan dengan kehadiran udara (aerobik).

- Kehadiran bakteria dapat dilihat melalui kehadiran bakteria

koliform, iaitu sejenis organisma penunjuk bakteria patogen


- Bakteria patogen ialah bakteria yang mampu membawa

penyakit seperti taun, demam kepialu dan najis berdarah.

- Ketidakhadiran bakteria koliform menunjukkan bahawa

kumbahan tersebut bebas daripada bakteria patogen. Ini

adalah keranan bakteria koliform dan bakteria patogen

selalunya akan hadir bersama (Mara, D. Duncan, 1994).

- Bakteria koliform yang biasa dijadikan sebagai penunjuk

terhadap kualiti kumbahan adalah bakteria Escherichia coli,

atau nama ringkasnya, E. Coli. Jumlah E.coli yang hadir

dijadikan darjah pengukur kehadiran najis di dalam sesuatu

sampel air (Hamidi Abdul Aziz, 1999).

Fungi - Hidup di permukaan tanah serta di persekitaran yang lembap.

- Mampu hidup dalam kawasan yang berkelembapan rendah dan

persekitaran pH yang rendah.

- Muncul dalam persekitran yang mempunyai nilai bahan

organik dan nitrogen yang tinggi.

- Kehadiran fungi di dalam kumbahan berfungsi untuk

menguraikan bahan-bahan organik. Tanpa kehadiran fungi,

kitaran karbon akan terhenti dan sekaligus menyebabkan

bahan-bahan organik ini terkumpul dan tidak terurai dengan

sempurna.

Algae - Kehadiran algae dalam proses rawatan air sisa adalah sangat

penting, terutamanya bagi proses olahan loji-loji rawatan

kumbahan yang menggunakan kolam pengoksidaan.

- Algae yang memenuhi bahagian atas kolam akan menjalankan

proses fotosintesis. Oksigen yang terbebas akan digunakan

20

oleh bakteria untuk pengoksidaan aerobik bagi menstabilkan

kumbahan tersebut.

- Kahadiran algae boleh dikurangkan dengan menggunakan

teknik algicide, iaitu kaedah penambahan kuprum sulfat

(CuSO4) ataupun agen pengoksidaan kalium permanganat

(KMnO4) (Hamidi Abdul Aziz, 1999).

- Di loji rawatan kumbahan, terutamanya jika proses rawatan

menggunakan kolam pengoksidaan, algae biasanya akan

mengalir bersama efluen.

Protozoa - Kebanyakan protozoa adalah tidak merbahaya.

- Walau bagaimanapun, terdapat beberapa jenis protozoa yang

boleh menyebabkan penyakit kepada manusia, terutamanya

protozoa jenis amoeba. Amoeba ialah patogen yang boleh

menyebabkan penyakit disentri (Nik Fuaad Nik Abllah, 1990).

- Merupakan agen pembersih dalam proses rawatan kumbahan.

Ini adalah kerana saiznya lebih besar daripada bakteria.

- Protozoa menggunakan bakteria sebagai sumber tenaga.

Virus - Merupakan mikroorganisma yang bersifat patogenik.

- Menyebabkan penyakit seperti cirit-birit, polio, demam

denggi, demam campak, hepatitis A, serta serangan-serangan

usus.

- Bersifat parasit. Oleh kerana sifatnya yang menumpang, virus

tidak mempunyai enzim, tidak menggunakan nutrien dan tidak

menghasilkan tenaga.

- Virus yang masuk ke dalam tubuh manusia boleh membiak

dalam perut dan dilepaskan melalui najis manusia dan haiwan.

Najis-najis ini akan dirawat sebagai kumbahan.

21

2.4 Proses Rawatan Kumbahan

Pengumpulan kumbahan

Rawatan saringan

Rawatan primer

Rawatan sekunder

Rawatan air larian ribut

Rawatan enapcemar

Pemendapan sekunder

Rawatan tertier dan

penggunaan semula

enapcemar

Pengaliran efluen ke

sumber air berdekatan

Pengangkutan dan penghantaran

pepejal untuk dilupuskan

Rajah 2.2 Proses Rawatan Kumbahan (http://www.whreilly.com/)

Kumbahan hendaklah dirawat untuk mengurangkan kepekatan bahan-bahan

pencemar tertentu supaya mencapai suatu tahap di mana pelepasan efluen tidak akan

memudaratkan persekitaran. Terdapat dua aspek penting yang perlu diambilkira

apabila merawat kumbahan. Pertama, kumbahan hanya dirawat untuk mengurangkan

kepekatan konstituen yang boleh membahayakan kesihatan dan persekitaran. Ini

adalah kerana tidak semua bahan yang terkandung di dalam kumbahan

mendatangkan masalah dan membahayakan kesihatan. Kedua, pengurangan

konstituen hanya pada tahap yang tertentu sahaja. Ini merujuk kepada objektif utama

rawatan kumbahan adalah untuk merawat dan menghasilkan air yang bersih dan

memenuhi piawaian A. Namun begitu, dari segi teknikalnya, adalah mustahil untuk

menghasilkan H2O suling dan H2O ternyahion dari kumbahan. Ia juga tidak

diperlukan kerana boleh membahayakan air dan hidupan akuatik di dalamnya yang

mana tidak boleh hidup di dalam air suling.

22

Bagi mencapai tahap kumbahan yang ditetapkan, loji rawatan kumbahan

boleh dibahagikan kepada lima komponen rawatan; iaitu rawatan saringan, rawatan

primer, rawatan sekunder, rawatan tertier dan rawatan dan pelupusan enapcemar.

Rajah 2.2 menunjukkan proses rawatan kumbahan yang biasa dilakukan.

Pepejal besar yang terdapat di dalam kumbahan boleh mendatangkan masalah

operasi dan penyelenggaraan terhadap proses sistem rawatan kumbahan. Rawatan

saringan berfungsi untuk menyingkirkan pepejal-pepejal yang besar tersebut untuk

menghalang kerosakan pada loji tersebut. Terdapat beberapa operasi yang berlaku

pada tahap rawatan saringan, antaranya ialah operasi penyaringan dan pengisaran

pepejal-pepejal yang besar seperti sampah-sarap, operasi penyingkiran kersik untuk

melupuskan pepejal terampai yang kasar seperti batu-batu jalan, pasir, kaca dan

kepingan-kepingan logam (tanpa menyingkirkan bahan-bahan organik) yang akan

menyebabkan peralatan di dalam loji tersumbat, dan operasi pengapungan untuk

menyingkirkan minyak dan gris.

Rawatan primer merupakan langkah kedua dalam proses rawatan kumbahan.

Pada tahap ini, pepejal-pepejal terampai akan diasingkan daripada bahan-bahan

organik yang terdapat di dalam kumbahan. Kumbahan tersebut akan dibiarkan di

dalam suatu tangki selama beberapa jam untuk membenarkan pepejal-pepejal

terampai mengenap ke dasar tangki dan bahan-bahan organik terampai di permukaan

tangki. Pepejal-pepejal yang terenap akan dihapuskan, manakala bahan-bahan yang

terampai akan dirawat sebagai enapcemar. Tangki pengenapan dan tangki septik

merupakan dua jenis tangki yang digunakan untuk menjalankan rawatan primer.

Walaupun pepejal telah disingkirkan semasa rawatan primer, kumbahan ini

masih lagi mengandungi keperluan oksigen yang tinggi. Bahan-bahan organik akan

diuraikan melalui tindakan bakteria dan menghasilkan keperluan oksigen biokimia

(BOD) yang tinggi. Keperluan ini hendaklah dikurangkan dan seterusnya

disingkirkan supaya pelepasan kumbahan tidak mendatangkan kesan buruk terhadap

sungai. Proses ini biasanya dilakukan dengan menggunakan kaedah biologi, iaitu

23

menggunakan mikroorganisma sebagai agen pengurai untuk menggunakan bahan

organik sebagai makanan untuk hidup membiak. Penyingkiran BOD inilah yang

dinamakan rawatan sekunder.

Rawatan tertier pula merupakan proses-proses yang digunakan untuk

mempertingkatkan kualiti efluen dari satu proses rawatan kumbahan yang lazim.

Kadangkala, rawatan sekunder tidak mampu untuk merawat kumbahan dengan

sempurna. Nutrien seperti nitrogen dan fosforus adalah sangat merbahaya jika ia

dilepaskan ke sungai. Jika sungai tersebut digunakan untuk kawasan rekreasi, suatu

proses rawatan yang sempurna amatlah penting, terutamanya dari segi penyingkiran

pepejal terampai dan patogen. Kualiti proses rawatan primer dan sekunder juga

boleh ditingkatkan untuk mengatasi masalah tersebut. Rawatan tertier ini biasanya

merujuk kepada proses pembersihan peringkat terakhir. Proses rawatan boleh

dilakukan dalam tiga bentuk, iaitu secara fizikal seperti penyaringan, secara kimia

seperti kolam pengoksidaan, dan secara biologi seperti pemendakan fosforus

(Vesilind, 1997).

Setelah selesai kesemua peringkat rawatan, pepejal yang terenap pada dasar

tangki akan dirawat dan sekaligus dilupuskan. Pepejal yang terenap ini dinamakan

enapcemar. Enapcemar ini sangat merbahaya dan tidak menyenangkan dari segi

estetika. Ciri-ciri ini yang menyebabkan enapcemar tidak dapat dilupuskan terus

apabila dikeluarkan dari aliran proses utama. Secara umumnya, enapcemar melalui

proses-proses penstabilan, pemekatan dan penyahairan semasa dirawat. Selepas itu,

enapcemar akan dilupuskan dengan muktamad. Pengendalian dan rawatan

enapcemar, terutamanya jika ianya pekat, boleh membahayakan individu yang

mengendalikan proses ini.

24

2.5 Jenis Loji Rawatan Kumbahan

Di Malaysia, sistem rawatan primer seperti tangki septik dan tangki Imhoff

telah digunakan secara meluas. Ia juga terjadi pada sistem rawatan sekunder seperti

kolam pengoksidaan. Selain daripada itu, kebanyakan kawasan bandar yang besar

menggunakan tangki septik individu (IST). Terdapat lebih daripada 1 juta tangki

septik individu yang digunakan di Malaysia.

Secara umumnya, tangki ini hanya merawat sebahagian daripada sisa

kumbahan yang terhasil. Ia juga menghasilkan efluen yang masih lagi mempunyai

kandungan bahan organik yang tinggi. Keadaan ini sekaligus mengakibatkan

masalah terhadap kesihatan dan persekitaran, terutamanya di kawasan bandar.

Terdapat beberapa jenis jenis loji rawatan kumbahan yang mampu

menghasilkan kualiti efluen yang lebuh baik. Antaranya ialah kolam pengoksidaan,

lagun pengudaraan, lagun pengudaraan berlanjutan dan lain-lain lagi.

2.5.1 Kolam Pengoksidaan

Rajah 2.3 Kolam pengoksidaan

HPHighlight

25

Kolam pengoksidaan merupakan kaedah rawatan kumbahan yang sering

digunakan untuk komuniti yang kecil, seperti yang ditunjukkan dalam Rajah 2.3. Ini

disebabkan oleh kos pembinaan dan operasi yang rendah. Terdapat 500 buah kolam

pengoksidaan, iaitu kira-kira 12 % daripada jumlah keseluruhan loji rawatan

kumbahan yang terdapat di Malaysia (http://www.iwk.com.my/). Kolam

pengoksidaan yang baru mampu merawat kumbahan mengikut piawaian B tetapi

memerlukan penyelenggaraan yang kerap untuk memastikan efluen mematuhi

piawaian B. Namun begitu, sistem rawatannya tidak mampu untuk menghasilkan

kualiti efluen yang konsisten. Penggunaan kolam pengkoksidaan memerlukan

kawasan yang luas. Ia juga bergantung kepada keadaan cuaca dan persekitaran.

Kolam pengoksidaan boleh mengandungi lebih daripada satu kolam yang

disusun secara bersiri.

Oksigen didapati daripada keadaan semulajadi persekitaran dan melalui

proses fotosintesis oleh algae. Bakteria yang hadir di dalam kumbahan akan

menggunakan oksigen sebagai bahan makanan kepada bahan organik dan seterusnya

menguraikannya kepada nutrien dan karbon dioksida. Nutrien dan karbon dioksida

yang terhasil akan digunakan semula oleh algae. Organisma lain yang terdapat di

dalam kolam, contohnya seperti protozoa akan menyingkirkan bahan organik dan

nutrien berlebihan untuk merawat efluen.

Biasanya, sekurang-kurangnya dua buah kolam akan dibina untuk

menjalankan proses rawatan kumbahan. Kolam pertama akan mengurangkan bahan

organik melalui proses penguraian aerobik, manakala kolam kedua pula berfungsi

untuk mengurangkan kehadiran patogen di dalam kumbahan dan sekaligus merawat

efluen. Kumbahan akan masuk ke dalam kolam yang besar setelah melalui proses

penapisan dan pengenapan. Efluen tersebut akan dibiarkan di dalam kolam tersebut

selama beberapa hari. Selepas itu, efluen akan disalirkan ke kolam kedua untuk

rawatan seterusnya. Enapcemar yang terapung di permukaan kolam akan dirawat

dan disingkirkan untuk menghasilkan kolam pengoksidaan yang efektif.

26

2.5.2 Lagun Pengudaraan

Lagun pengudaraan merupakan loji rawatan kumbahan yang sangat mudah

dikendalikan dan diselenggara. Walau bagaimanapun, loji rawatan kumbahan ini

memerlukan tapak yang besar. Ini menyebabkan ia jarang digunakan, terutamanya di

kawasan bandar. Di Malaysia, hanya terdapat 40 buah loji rawatan kumbahan jenis

ini yang beroperasi (http://www.iwk.com.my/). Rajah 2.4 menunjukkan lagun

pengudaraan yang digunakan di Malaysia.

Rajah 2.4 Lagun pengudaraan

27

Rajah 2.5 menunjukkan sistem lagun pengudaraan yang terdiri daripada dua

atau tiga lagun yang berangkai. Pada lagun pertama, terdapat pengayuh pengudaraan

pada permukaan lagun. Pengayuh ini sentiasa berpusing untuk mengekalkan

kandungan oksigen yang terdapat di dalam kumbahan dan menghalang pepejal

daripada terenap. Sisa kumbahan akan tertahan secara purata selama 5 hari di dalam

lagun pertama. Sepanjang masa tahanan tersebut, bakteria akan menggunakan

oksigen untuk menguraikan bahan organik yang terdapat di dalam sisa kumbahan.

Rajah 2.5 Sistem lagun pengudaraan (http://www.iwk.com.my/)

Selepas hari kelima, efluen akan dipindahkan ke lagun kedua. Di sini,

sedimen dan bahan organik yang telah terurai akan terenap dan membentuk

enapcemar. Masa tahanan purata untuk lagun kedua adalah selama 1 hari.

Kemudian, efluen sama ada akan dihantar ke lagun ketiga untuk proses seterusnya

atau disalurkan ke sungai berdekatan.

Perhatian perlu diberi kepada kolam pengenapan semasa musim panas. Ini

adalah kerana kolam tersebut mudah ditumbuhi algae dan menghasilkan bau busuk.

Kesemua kolam ini hendaklah dibersihkan sekurang-kurangnya setiap 10 tahun

ataupun berdasarkan rekabentuknya.

28

2.5.3 Lagun Pengudaraan Berlanjutan

Lagun pengudaraan berlanjutan merupakan salah satu daripada sistem

rawatan sekunder, seperti yang ditunjukkan dalam Rajah 2.6. Di Malaysia, terdapat

60 buah loji jenis ini dan ia dijangka meningkat sehingga 200 buah loji disebabkan

oleh penggantian sistem lama dengan yang baru (http://www.iwk.com.my/).

Lagun pengudaraan berlanjutan in juga dikenali sebagai Fine Bubble Diffused

Air Extended Aeration System (FBDAEA). Bersesuaian dengan nama yang diberi,

proses yang dilakukan oleh sistem ini ialah dengan menyebarkan udara dalam bentuk

buih yang sangat kecil di bawah permukaan sisa kumbahan. Buih-buih ini berpotensi

untuk memberikan kapasiti oksigen yang tinggi. Oksigen tersebut diperlukan untuk

bakteria menguraikan bahan organik yang terdapat di dalam kumbahan.

Sama seperti proses loji yang lain, kumbahan yang masuk ke dalam loji akan

melalui proses rawatan primer terlebih dahulu, di mana berlakunya proses

penyingkiran pepejal-pepejal kasar. Kemudian, kumbahan akan melalui proses

rawatan sekunder iaitu proses di mana udara dalam bentuk buih-buih kecil

disebarkan di bawah permukaan sisa kumbahan. Sisa kumbahan akan dibiarkan

selama 18 hingga 24 jam untuk membenarkan bakteria menguraikan bahan-bahan

organik yang terdapat di dalam kumbahan.

Selepas masa tahanan tersebut, efluen yang masih lagi mempunyai pepejal-

pepejal terampai akan disalurkan ke tangki pengenapan. Di sini, pepejal-pepejal

terampai tersebut akan terenap dan membentuk enapcemar. Sebahagian enapcemar

tersebut akan dirawat, manakala sebahagian lagi akan disalurkan semula ke tangki

pengudaraan untuk membenarkan bakteria yang terdapat di dalam tangki tersebut

menjalankan proses penguraian bahan-bahan organik yang terkandung dalam sisa

kumbahan yang baru. Proses ini dapat dilihat menerusi Rajah 2.7.

29

Rajah 2.6 Lagun pengudaraan berlanjutan

30

Rajah 2.7 Sistem lagun pengudaraan berlanjutan (http://www.iwk.com.my/)

Secara umumnya, sistem FBDAEA ini mampu menghasilkan kualiti efluen

yang konsisten. Dengan mengawasi kualiti influen dan efluennya, aktiviti yang akan

berlaku di dalam tangki pengudaraan boleh diubahsuai untuk menampung

kepelbagaian beban hidraulik mahupun organik. Sistem ini juga hanya memerlukan

kawasan pengoperasian yang sederhana.

2.5.4 Tangki Septik

Tangki septik merupakan sistem rawatan kumbahan domestik yang paling

digemari untuk merawat kumbahan dari premis-premis perumahan. Ini disebabkan

oleh kos pembinaannya yang rendah dan keberkesanan sistem tangkinya yang tinggi.

Sebelum ini, kebanyakan sistem tangki septik yang dibina tidak mempunyai lapisan

penapis. Ini menyebabkan kumbahan yang tidak dapat dirawat sepenuhnya mengalir

ke dalam longkang atau mencemari permukaan bawah tanah (Nik Fuaad Nik Abllah,

1990). Rajah 2.8 menunjukkan tangki septik yang biasa digunakan.

31

Rajah 2.8 Tangki septik

Di dalam tangki septik, terdapat sebuah bahagian yang berbentuk segiempat

tepat yang dibina di bawah paras bumi. Ia berfungsi untuk menyimpan air buangan

sekurang-kurangnya selama 24 jam. Sistem tangki septik terdiri daripada dua kebuk.

Di dalam kebuk pertama, proses yang berlaku adalah proses pengenapan dan

pencernaan tidak berudara enapcemar. Kebanyakan enapcemar yang tidak tercerna

akan tersimpan di dasar kebuk tersebut. Pepejal terampai yang tidak terenap di

dalam kebuk pertama akan disalurkan ke dalam kebuk kedua. Ia bertujuan untuk

membenarkan proses pengenapan berlaku secara berterusan. Kebuk kedua juga

berfungsi untuk menyimpan enapcemar yang tidak tercerna. Rajah 2.9 menunjukkan

lakaran tangki septik yang biasa digunakan.

32

Rajah 2.9 Lakaran tangki septik (Nik Fuaad Nik Abllah, 1990)

Walau bagaimanapun, pencernaan tidak berudara tidak mampu untuk

mencernakan kesemua enapcemar yang terdapat pada tangki septik. Oleh itu,

enapcemar yang tidak tercerna akan mendak dan berkumpul di dasar tangki.

Enapcemar ini perlu dibuang setiap 3 hingga 5 tahun untuk menjamin keberkesanan

rawatan kumbahan (Nik Fuaad Nik Abllah, 1990). Rajah 2.10 menunjukkan

perbandingan tangki septik sebelum, semasa dan selepas pembersihan dan rawatan

enapcemar.

34

2.5.5 Tangki Imhoff

Tangki Imhoff berfungsi sama seperti tangki septik, iaitu sebagai tangki

pengenapan dan pencernaan tidak berudara. Rajah 2.11 dan Rajah 2.12 masing-

masing menunjukkan tangki septik serta lakarannya yang biasa digunakan di

Malaysia. Namun begitu, terdapat sedikit perbezaan di antara tangki septik dan

tangki Imhoff, iaitu kedudukan kebuk yang terdapat di dalam tangki Imhoff dan kos

pembinaan serta penyelenggaraan tangki.

Rajah 2.11 Tangki Imhoff

Rajah 2.12 Lakaran tangki Imhoff (http://www.iwk.com.my/)

35

Tangki Imhoff dibahagikan kepada dua tingkat, seperti yang ditunjukkan di

dalam Rajah 2.13. Bahagian pengenapan terletak di tingkat atas, manakala tingkat

bawahnya pula adalah zon untuk melakukan proses pencernaan tidak berudara dan

penstoran enapcemar. Sistem pembahagiaan zon ini sekaligus menghasilkan rawatan

kumbahan yang lebih berkualiti (Nik Fuaad Nik Abllah, 1990).

Rajah 2.13 Lakaran mudah tangki Imhoff (Nik Fuaad Nik Abllah, 1990)

Kos pembinaan dan penyelenggaraan tangki Imhoff lebih tinggi jika

dibandingkan dengan tangki septik. Namun begitu, tangki Imhoff memberikan

kualiti rawatan kumbahan yang lebih tinggi (Nik Fuaad Nik Abllah, 1990).

36

Di Malaysia, sistem tangki Imhoff digunakan bagi kawasan perumahan

dengan jumlah kediamannya bersamaan atau lebih daripada 30 buah tetapi mestilah

kurang daripada 100 buah (Nik Fuaad Nik Abllah, 1990).

2.5.6 Rotating Biological Contactors (RBC)

Rajah 2.14 Rotating Biological Contactors (RBC)

37

RBC merupakan salah satu daripada sistem rawatan sekunder. RBC

digunakan buat pertama kalinya di Jerman pada tahun 1960 dan telah diperbaiki

untuk mendapatkan kualiti efluen yang lebih baik (http://www.iwk.com.my/). Rajah

2.14 menunjukkan RBC yang biasa digunakan di Malaysia.

Sisa kumbahan yang memasuki loji rawatan kumbahan akan terlebih dahulu

melalui proses rawatan sekunder, di mana pepejal-pepejal kasar disingkirkan.

Kumbahan tersebut kemudiannya akan melalui satu atau lebih unit RBC, yang mana

setiap satunya telah dibina berdasarkan konfigurasi yang berbeza.

2.6 Kepentingan Pengajian Kumbahan

Telah diketahui umum bahawa tugas jurutera awam yang amat penting ialah

membekalkan air bekalan yang selamat untuk penduduk serta menyediakan sistem

pelupusan kumbahan. Walau bagaimanapun, tugas ini adalah berbilang disiplin

memandangkan ianya juga memerlukan pengetahuan sains kimia, biologi serta fizik

di samping pengetahuan bidang kejuruteraan yang lain. Di sinilah bidang

kejuruteraan awam serta kejuruteraan awam dan alam sekitar memainkan

peranannya. Tugas utama jurutera-jurutera ini ialah memastikan air yang dibekalkan

bebas dari sifat-sifat yang tidak diingini seperti kekeruhan, warna, bau, rasa, bakteria,

bahan aktif dan lain-lain lagi. Air yang telah diguna dan yang dibuang juga perlu

dipastikan tidak mencemari persekitaran. Di sinilah perlunya suatu sistem rawatan

kumbahan yang juga menjadi tanggungjawab jurutera awam, khususnya jurutera

alam sekitar merekabentuknya.

BAB 3

KAEDAH KAJIAN

3.1 Pengenalan

Kajian ini dijalankan menggunakan dua kaedah, iaitu:

i. Analisis menggunakan data sekunder.

ii. Analisis menggunakan borang soal selidik.

Kedua-dua analisis ini dijalankan bertujuan untuk mencapai objektif kajian

sebagaimana yang telah dibincangkan dalam Bab I.

3.2 Analisis Menggunakan Data Sekunder

Data sekunder pula merupakan data yang diperolehi daripada analisis yang

telah dilakukan sebelum ini. Data-data tersebut telah dianalisis melalui kajian yang

39

bermula dari September 2003 hingga Jun 2004. Kajian ini telah dijalankan di

Makmal Kejuruteraan Alam Sekitar, Fakulti Kejuruteraan Awam, Universiti

Teknologi Malaysia. Kajian ini juga dijalankan dengan bantuan juruteknik makmal

tersebut.

Sampel air kumbahan untuk setiap loji dihantar oleh kontraktor ke makmal

untuk dianalisis. Biasanya, sampel akan dihantar pada setiap hujung bulan. Hasil

analisis direkodkan di dalam borang dan disahkan oleh pegawai berkuasa.

3.3 Analisis Menggunakan Borang Soal Selidik

Kajian ini dijalankan dengan mengedarkan Borang Soal Selidik kepada

kontraktor yang dilantik dan bertanggungjawab untuk menjalankan pengoperasian

dan penyelenggaraan terhadap loji rawatan kumbahan. Contoh Borang Soal Selidik

yag diedarkan boleh dilihat dalam Lampiran B.

Di samping itu juga, sesi temuramah dengan kontraktor tersebut dijalankan

untuk mengetahui latarbelakang dan skop kerja yang mereka perlu laksanakan. Sesi

ini juga melibatkan aktiviti lawatan tapak loji rawatan kumbahan untuk meninjau

kerja yang mereka laksanakan.

BAB 4

KEPUTUSAN DAN ANALISIS

4.1 Pendahuluan

Keberkesanan sesebuah loji kumbahan boleh dilihat daripada peratus penyingkiran

efluen dengan membuat perbandingan di antara kepekatan efluen di salur masuk

(inlet) dan salur keluar (outlet). Peratus penyingkiran ini akan menunjukkan

keberkesanan sesebuah loji rawatan kumbahan apabila menyingkiran efluen. Efluen

yang terhasil di salur keluar (outlet) mestilah mematuhi Piawai B yang terkandung

dalam Peraturan-peraturan Kualiti Alam Sekeliling (Kumbahan dan Efluen-efluen

Perindustrian) 1979, Akta Kualiti Alam Sekeliling 1974; sebagaimana yang telah

ditetapkan oleh Jabatan Alam Sekitar (DoE). Lampiran C menunjukkan had-had

parameter bagi pelepasan efluen & kumbahan ke aluralir Piawai A dan Piawai B.

Secara umumnya, bab ini membincangkan keputusan analisis keberkesanan 7

buah loji kumbahan dari September 2003 hingga Jun 2004. Pendekatan yang

dilakukan dalam memaparkan keputusan keberkesanan loji rawatan kumbahan adalah

dengan mengira peratus penyingkiran efluen dan peratus pematuhannya terhadap

Piawai B.

41

4.2 Keberkesanan Penyingkiran Efluen Terawat

4.2.1 Bukit Mutiara

Loji rawatan kumbahan yang terdapat di Bukit Mutiara adalah terdiri dari

jenis lagun pengudaraan berlanjutan (EA). Loji ini telah beroperasi selama 8 tahun.

Ianya mempunyai bilangan premis sebanyak 480 buah dengan bilangan tandas

sebanyak 968 buah. Manakala jumlah population equivalent (PE) ialah 2400. Jadual

4.1 hingga Jadual 4.6 dan Rajah 4.1 hingga Rajah 4.6 merupakan keputusan

keseluruhan parameter yang dianalisis berserta dengan profilnya.

4.2.1.1 pH

Nilai purata pH di bahagian salur masuk adalah sebanyak 6.78, manakala di

bahagian salur keluar pula adalah sebanyak 7.19. Didapati bahawa nilai purata pH di

bahagian salur masuk adalah lebih rendah daripada nilai purata pH di bahagian salur

keluar. Ini menunjukkan loji rawatan kumbahan tersebut tidak efektif terhadap

proses penstabilan nilai pH. Walau bagaimanapun, loji ini masih 100.00 %

mematuhi piawaian B, iaitu di antara 5.5 dan 9.0.

4.2.1.2 Keperluan Oksigen Biokimia (BOD5)

Menurut Piawai B, kandungan keperluan oksigen biokimia (BOD5) di

bahagian salur keluar mestilah lebih kurang daripada 50 mg/l. Didapati bahawa nilai

42

purata kandungan BOD5 di bahagian salur masuk adalah sebanyak 42.12 mg/l,

manakala di bahagian salur keluar pula adalah sebanyak 25.44 mg/l. Ini

menunjukkan bahawa loji rawatan kumbahan ini 100.00% mematuhi piawaian B.

Daripada analisis ini, didapati bahawa loji ini menyingkirkan sebanyak 39.97 %

kandungan BOD5 secara purata dari bahagian salur masuk ke bahagian salur keluar.

4.2.1.3 Keperluan Oksigen Kimia (COD)

Nilai purata kandungan keperluan oksigen kimia (COD) di bahagian salur

masuk adalah sebanyak 185.40 mg/l, manakala di bahagian salur keluar pula adalah

sebanyak 144.58 mg/l. Loji rawatan kumbahan ini telah menyingkirkan sebanyak

21.47 % kandungan COD secara purata dari bahagian salur masuk ke bahagian salur

keluar. Nilai maksimum kandungan COD yang dibenarkan berdasarkan Piawai B

adalah sebanyak 100.00 mg/l. Di sini, dapat disimpulkan bahawa loji ini tidak

mematuhi piawaian B.

4.2.1.4 Pepejal Terampai (SS)

Untuk memenuhi piawaian B, kandungan pepejal terampai (SS) di bahagian

salur keluar loji rawatan kumbahan mestilah kurang daripada 100.00 mg/l. Didapati

bahawa nilai purata kandungan SS di bahagian salur masuk adalah sebanyak 122.26

mg/l, manakala di bahagian salur keluar pula adalah sebanyak 102.80 mg/l. Purata

penyingkiran kandungan SS dari bahagian salur masuk ke bahagian salur keluar loji

ini adalah sebanyak 16.51 %. Secara keseluruhannya, loji ini hanya 40.00 %


43

4.2.1.5 Minyak dan Gris

Didapati bahawa loji rawatan kumbahan ini tidak mematuhi piawaian B.

Nilai maksimum yang ditetapkan dalam Piawai B adalah sebanyak 10.00 mg/l. Nilai

purata kandungan minyak dan gris di salur masuk adalah sebanyak 23.28 mg/l,

manakala di bahagian salur keluar pula adalah sebanyak 13.70 mg/l. Loji ini

menyingkirkan sebanyak 40.85 % kandungan minyak dan gris secara purata dari

bahagian salur masuk ke bahagian salur keluar.

4.2.1.6 Kadmium (Cd)

Menurut Piawai B, kandungan kadmium (Cd) di bahagian salur keluar

mestilah lebih kurang daripada 0.02 mg/l. Didapati bahawa nilai purata kandungan

kadmium di bahagian salur masuk adalah sebanyak 0.39 mg/l, manakala di bahagian

salur keluar pula adalah sebanyak 0.24 mg/l. Ini menunjukkan bahawa loji rawatan

kumbahan ini tidak mematuhi piawaian B. Namun begitu, didapati bahawa loji ini

menyingkirkan sebanyak 36.95 % kandungan kadmium secara purata dari bahagian

salur masuk ke bahagian salur keluar.

4.2.2 Taman Mount Austin

Loji rawatan kumbahan yang terdapat di Taman Mount Austin adalah terdiri

dari jenis lagun pengudaraan berlanjutan (EA). Loji ini telah beroperasi selama 9

tahun. Ianya mempunyai bilangan premis sebanyak 1232 buah dengan bilangan

tandas sebanyak 2464 buah. Manakala jumlah population equivalent (PE) ialah

44

6160. Jadual 4.7 hingga Jadual 4.12 dan Rajah 4.7 hingga Rajah 4.12 merupakan

keputusan keseluruhan parameter yang dianalisis berserta dengan profilnya.

4.2.2.1 pH





proses penstabilan nilai pH. Walau bagaimanapun, loji ini masih 100.00 %

mematuhi piawaian B, iaitu di antara 5.5 dan 9.0.



bahagian salur keluar mestilah lebih kurang daripada 50 mg/l. Nilai purata

kandungan BOD5 di bahagian salur masuk adalah sebanyak 24.76 mg/l, manakala di

bahagian salur keluar pula adalah sebanyak 37.08 mg/l. Didapati bahawa nilai purata

kandungan BOD5 di bahagian salur masuk adalah lebih rendah daripada nilai purata

kandungan BOD di bahagian salur keluar. Keadaan ini tidak sepatutnya berlaku dan

ia sekaligus menunjukkan bahawa loji rawatan kumbahan ini tidak efektif terhadap

proses penyingkiran BOD5. Secara keseluruhannya, nilai purata kandungan BOD5 di

bahagian salur keluar 100.00 % mematuhi piawaian B.

45






keluar. Nilai maksimum kandungan COD yang dibenarkan berdasarkan Piawai B

adalah sebanyak 100.00 mg/l. Di sini, dapat disimpulkan bahawa loji ini tidak








ini adalah sebanyak 20.70 %. Secara keseluruhannya, loji ini 100.00 % mematuhi

piawaian B.





46












4.2.3 Bukit Aliff

Loji rawatan kumbahan yang terdapat di Bukit Aliff adalah terdiri dari jenis

Hi-Kleen. Loji ini telah beroperasi selama 18 tahun. Ianya mempunyai bilangan

premis sebanyak 166 buah dengan bilangan tandas sebanyak 332 buah. Manakala

jumlah population equivalent (PE) ialah 830. Jadual 4.13 hingga Jadual 4.18 dan

Rajah 4.13 hingga Rajah 4.18 merupakan keputusan keseluruhan parameter yang

dianalisis berserta dengan profilnya.

47

4.2.3.1 pH



bahagian salur masuk dan di bahagian salur keluar adalah tidak terlalu berbeza.

Namun begitu, nilai purata pH di bahagian salur masuk adalah lebih rendah daripada

nilai purata pH di bahagian salur keluar. Ini menunjukkan loji rawatan kumbahan

tersebut tidak efektif terhadap proses penstabilan pH. Walau bagaimanapun, loji ini

masih 100.00 % mematuhi piawaian B, iaitu di antara 5.5 dan 9.0.






menunjukkan bahawa loji rawatan kumbahan ini 100.00 % mematuhi piawaian B.







48


keluar. Nilai maksimum kandungan COD berdasarkan Piawai B adalah sebanyak

100.00 mg/l. Secara keseluruhannya, loji ini hanya 25.00 % mematuhi piawaian B.
















49









4.2.4 Taman Munsyi Ibrahim

Loji rawatan kumbahan yang terdapat di Taman Munsyi Ibrahim adalah

terdiri dari jenis kolam pengoksidaan (OP). Loji ini telah beroperasi selama 20

tahun. Ianya mempunyai bilangan premis sebanyak 1069 buah dengan bilangan

tandas sebanyak 2138 buah. Manakala jumlah population equivalent (PE) ialah

5345. Jadual 4.19 hingga Jadual 4.24 dan Rajah 4.19 hingga Rajah 4.24 merupakan

keputusan keseluruhan parameter yang dianalisis berserta dengan profilnya.

4.2.4.1 pH





50

proses penstabilan pH. Walau bagaimanapun, loji ini masih 100.00 % mematuhi

piawaian B, iaitu di antara 5.5 dan 9.0.






menunjukkan bahawa loji rawatan kumbahan ini 100.00 % mematuhi piawaian B.








keluar. Nilai maksimum kandungan COD berdasarkan Piawai B adalah sebanyak

100.00 mg/l. Di sini, dapat disimpulkan bahawa loji ini tidak mematuhi piawaian B.

51

















Menurut

carian lagi

Documents