buku sejarah malaysia 1800-1963

7/16/2019 Buku Sejarah Malaysia 1800-1963

http://slidepdf.com/reader/full/buku-sejarah-malaysia-1800-1963 1/381

Bahan asal dari Arkib

Ne g a r a Ma la y s ia



Utusan Publications & Distributors Sdn Bhd

No. 1 & 3, Jalan 3/91A

Taman Shamelin Perkasa, Cheras

56100 Kuala Lumpur

Tel: 03-92856577

Fax: 03-92846554/92875763

e-mel:[email protected]

laman web: www.upnd.com.my

© Utusan Publications & Distributors Sdn Bhd

Terbitan Pertama 2002

Hak cipta terpelihara. Setiap bahagian daripada terbitanini tidak boleh diterbitkan semula, disimpan untuk pengeluaran

atau dipindahkan kepada bentuk lain, sama ada dengan

cara elektronik, mekanik, gambar, rakaman dan sebagainya

tanpa izin pemilik hak cipta terlebih dahulu.

Perp ustak aan Negara Malay sia Data Pengkatalo gan-dalam- Penerbitan

Mohd. Isa Othman

Se jarah Malaysia / oleh Mohd. Isa Othman.

Bibliografi : ms. 355

ISBN 967-61-1286-0

1. Malaysia -Hi story . I . Judu l .

959.5

Dicetak oleh

LOHPRINT SDN. BHD.

No. 5, Jalan SR 3/6,

Taman Serdang Raya,

43300 Seri Kembangan,

Selangor Darul Ehsan.

mailto:[email protected]

http://www.upnd.com.my/

http://www.upnd.com.my/

mailto:[email protected]



Prakata

D O R O N G A N be be ra p a p i h a k m e m u n g k i n k a n b u k u i n i d i t er b i t ka n .

Penulis ingin merakamkan terima kasih kepada semua pihak yang

terlibat termasuk rakan- rakan di PPP J J , US M , Sdr. Faridah Sham-

s udi n da n U tus a n Publ ic a t ion s & Dis t r ibutors Sdn Bh d. Pe n e rb i ta n

buku ini diharap dapat digunakan oleh pela jar-pela jar peringkat

menengah dan orang awam yang berminat dengan se jarah Malaysia .

Tumpuan buku ini kepada se jarah Malaysia pada abad ke-19

dan 20 dengan menganalis is aspek polit ik, sosia l dan ekonomi.

Perkembangan Se jarah Malaysia pada abad ke-19 tertumpu kepada

sejarah negeri-negeri yang menjadi asas sejarah Malaysia moden.

Ini diikuti dengan penja jahan Brit ish dan kesannya kepada polit ik,

e kon omi da n s os ia l ra kya t . Pe n ga la ma n - pe n ga la ma n in i ke mudi -

annya menyatukan rakyat ke arah pembentukan sebuah negara

ba n gs a — Ma la ys ia .

Buku in i d ih a ra p me mbe ri ma n f a a t ke pa da s e mua p ih a k buka n

sahaja dari aspek akademik malah untuk pembangunan insan yang

cintakan negara Malaysia .

D r . M o h d . I s a O t h m a nPPPJ J , U n ive rs i t i Sa in s Ma la ys ia ,

Pula u P in a n g.

i i i



Isi

Prakata i i i

Bab 1 Pengenalan 1

Sejarah Awa l 1Institusi Kesu ltana n 2

Pentadbiran Tradisional 3

Pembesar Tempat 3

Pembesar-pem besar La in 4

Penubu han Kesultanan 4

Pemecahan Kesultanan Joho r-Riau -Lingga 5

Kerajaan-kerajaan La in 7

Bab 2 Penja jahan Inggeris di Negeri -Negeri

Selat - Pengasasan dan Perkembangan

1786-1830 10

Latar Belakang 10

Rundin gan dengan Ked ah 11

Pen dud uka n Inggeris di Singap ura 1819 18

Pendu dukan Inggeris di Melaka 25

Bab 3 Perhubungan Negeri-negeri Melayu dengan

Siam da n Inggeris (1800-1 900) 28

Latar Belakang Hu bun gan Awa l 28

Ked ah dan Perlis 30

v



Terengganu 38

Ke la n ta n 41

Pera k dan Selango r 43

Bab 4 Kr i s i s Po l i t ik d i Pe ra k , Se la n gor ,

N e ge r i Se m bi la n da n Pa h a n g ( 1800- 1874) 46

Pengenalan 48

Perak Sebelum Campur Tangan Inggeris ,

1800-1874 48

Bij ih Tim ah dan Sengketa 51

Perang Laru t, 1861-1873 52

Ke du duk a n Po l i t i k Se lan gor , 1800- 1874 55

Ke d udu ka n Po l i t ik N e ge r i Se mbi la n , 1800- 1874 59

Ke du duk a n Po l i t ik Pa h a n g, 1850- 1889 6 2

Bab 5 Penja jahan Inggeris di Perak, Se langor,

N e ge r i Se m bi la n da n Pa h a n g, 1873- 1888 6 7

Latar Belakang 67

Cam pu r Tangan Inggeris di Perak, 1874 71

Cam pu r Tangan Inggeris di Se langor, 1873-1 874 74

Cam pu r Tangan Inggeris di Neger i Sem bilan 75

Penyatu an Neger i Sem bilan 1889-1898 81Cam pu r Tangan Inggeris di Pahang 1882-1888 81

Bab 6 Re a ks i te rh a da p Ca mpur T a n ga n I n gge r is ,

1831-1898 85Penentangan terhadap Inggeris di Naning,

1831-1832 87

Perak, 1874-1875 89

Pe mbe ron ta ka n Pa h a n g, 1891- 1895 94

Penentanga n, 1891-1 895 99

v i



Bab 7 N e g e r i - N e g e r i M e l a y u U t a r a d a n C a m p u r

Tan gan Inggeris (184 0-19 09) 104

Perlis, 1840-19 05 104

Kedah 105

Terengganu 107

Ke la n ta n 110

H ubun ga n I n gge r is de n ga n N e ge r i - n e ge r i

Me lay u Utar a sebelu m 1909 114

Bab 8 Neger i Joh or, 1900-191 4 122

Pengenalan 122

Kelu arga Bendahara 122

Ke n a i ka n Ke lua rga T e me n ggun g, 1806 - 1824 124

Bab 9 P e r k e m b a n g a n P e n t a d b i r a n T a n a h M e l a y u

H in g ga 1942 141

Pengenalan 141

Tanah Ja jahan Ma hk ot a Inggeris 141

Pe n ta dbira n Pul a u P in a n g, 1786 - 1826 142

Pent adbira n Singa pur a , 1819-18 26 143

Pentad biran Mel aka , 1824-18 26 143

Per pin dahan ke Pe jabat Tanah Ja jahan, 1867 145

Penta dbiran Nege ri- Nege ri Se lat Mu la i 1867 147

Sistem Residen 148

Sistem Residen di Perak 148

Sistem Reside n di Se langor 150

Sistem Residen di Neg eri Sem bil an 151

Sistem Residen di Pahan g 151

Pe rs e kutua n N e ge r i - n e ge r i Me l a yu Be rs e kutu 152

Ma j l i s Me s yua ra t Pe rs e ku tua n 156

v i i



Pegawai Tadbir Melayu di Negeri Melay u

Bersekutu 157

Pentadbiran Negeri-negeri Melayu Tidak

Bersekutu 159

Desentralisasi 164

Bab 10 Masyarakat Berbilang Kaum Tanah Melayu

Hin gga 1942 170

Latar Belakan g 170

Penghijrahan Orang Cina 171

Penghijrahan Orang India 176Pengh ijrahan Oran g Indonesia 179

Warisan Kolo nial 182

Bab 11 Perkembangan Ekonomi Tanah Melayu

Hing ga 1942 186

Pengenalan 186

Eko nom i Tanah Melayu Abad ke-19 187

Perkembangan Pengangkutan 200

Perke mbang an Bandar 204

Bab 12 Perkembangan Pelajaran di Tanah Melayu,

Sabah dan Sarawak Hin gga 1942 208

Latar Belakang 208

Sistem Pendidikan Po ndok 208

Madrasah 209

Sekolah Melay u 210

Sekolah Cina 212

Sekolah Vernakular Tam il 213

Seko lah Inggeris 214

Maktab Melayu Kuala Kangsar 216

Latihan Gur u (Aliran Melayu) 220

v i i i



L a t i h a n G u r u ( A l i r a n I n g g e r is ) 2 2 1

P e n d i d i k a n c la n P e r k e m b a n g a n E k o n o m i 2 21

P e la j a ra n di Sab ah 2 2 3

P e la j a ran di Sara w ak 2 2 5

B a b 1 3 K e s e d a r a n d a n K e g i a t a n P o l i t i k 1 9 0 0

H i n g g a 1 9 4 2 2 2 8

P e n g e n a l a n 2 2 8

K e g i a t a n P o l i t i k M e l a y u 2 2 8

K e g i a t a n P o l i t i k K a u m C i n a 2 3 7

K e g i a t a n P o l i t i k O r a n g I n d i a 2 4 3

B a h 1 4 S a b a h d i B a w a h P e n t a d b i r a n I n g g e r i s 2 4 9

L at ar Be l ak an g 2 4 9

P e m b e r i a n K o n s e s i k e p a d a S y a r i k a t A m e r i k a ,

1865-1866 250

Ko nse s i k epa da Sy ar ik a t Ing g er i s , 1 8 7 5 -1 8 7 9 2 5 0

P e n t a d b i r a n A w a l , 1 8 7 8 - 1 8 7 9 2 5 1

P iag am Di ra j a , 1 8 8 1 2 5 2

Perolehan Wi la ya h, 1881 -188 8 252

P e n y e l e s a i a n T u n t u t a n K u a s a B a r at L a i n 2 5 3

P e r o l e h a n W i l a y a h , 1 8 8 5 - 1 9 0 3 2 5 4

G e r a k a n A n t i p e n j a j a h 2 5 4

P e r k e m b a n g a n E k o n o m i S a b a h 2 5 7

Pent adb iran Sabah, 1881- 1946 258

P e n t a d b i r a n c l a n I n s t i t u s i P o l i t i k P e r i b u m i ,

1881-1941 259

Bab 15 S a r a w a k d i B a w a h P e n t a d b i r a n B r o o k e ,

1 8 41 -1 9 41 2 6 2

Sara wak Sebelum Bro ok e 262

ix



Ja m es Bro o ke M e n j a d i Ra ja Sar aw ak 26 3

Pen guk uha n Kuasa James Broo ke 264

Pentad biran James Broo ke, 1841-1868 266

Raja Charles Brooke, 1868-1917 267

Pem erintahan Charles Vyn er Broo ke, 1917-1946 272

Bab 16 P e n d u d u k a n J e p u n d i T a n a h M e l a y u ,

1941-1945 276

Pengenalan 276

Strategi Jep un Men awa n Tanah Mel ayu 277

Strategi Bri tis h 278

Serangan Jep un 279

Kejayaan Jep un 280

Pentadbiran Jep un 281

Ke s a n Eko n o mi 283

Kesa n Sosi al 285

Kesan Po lit ik 287

Gerakan Anti - Jep un, 1941-1945 288

Kekal ahan Jep un 289

Bab 1 7 Ma la ya n U n io n da n Se ma n ga t Ke ba n gs a a n ,

1945-1948 293

Dasar Penyatuan 293

Rancang an Masa Perang 294

Pentadbiran Tentera Brit ish (BM A) 295

Perlembagaan Mala yan Un io n 296

Ke du duk a n Sul ta n 297

M i s i M a c M i c h a e l 2 9 8

Re a ks i Buk a n Me la yu 299

Reaksi Ora ng Mel ayu 300

x



P e r p a d u a n M e l a y u 3 0 4

S o k o n g a n d i E n g l a n d 3 0 6

T a m a t n y a M a l a y a n U n i o n 3 0 7

Bab 18 Darurat 1948 -19 60 309

G e r a k a n K o m u n i s d a n P K M , 1 9 2 0 - 19 4 5 3 0 9

K e a d a a n T a n a h M e l a y u d a n H u b u n g a n

d eng a n P K M , 1 9 45 -1 9 48 3 1 1

M e n g a p a P K M M e m b e r o n t a k 3 1 3

P e n g i s y t i h a r a n D a r u r a t 3 1 4

S t ra t eg i P K M 3 1 4

Stra te gi Ke ra ja a n 316

P K M S e le p as R u n d i n g a n B a l i n g 3 2 0

K e g a g al a n P K M 3 2 1

T a m a t n y a D a r u r a t 3 2 3

K e s a n - k es a n D a r u r a t 3 2 4

Bab 19 Persekutuan Tanah Mela yu dan Keme rdekaan 32 7

P e n g e n a l a n 3 2 7

K e g a g a la n M a l a y a n U n i o n 3 2 7P e n e n t a n g a n D a s a r P e r s e k u t u a n 3 2 9

P e r i k a t a n M a j l i s T i n d a k a n B e r s a m a S e - M a l a y a

( A M C J A ) - P u t e r a 3 3 0

H a r t a l 3 3 0

B e n t u k P e r s e k u t u a n 3 3 1

G e r a k a n P e m i s a h a n 3 3 2

P e r k e m b a n g a n P a r t i P o l i t i k , 1 9 4 8 - 1 9 5 7 3 3 3

P a r t i P o l i t i k C i n a 3 3 3

U M N O 3 3 4

P a r t i K e m e r d e k a a n M a l a y a ( I M P ) 3 3 5

x i

i



Parti Negara 336

Perikatan 337

Kongres India Se-Malaya (MI C) 338

H i z b u l M u s l i m i n 3 3 8

Pas—Par ti Islam Se-Tanah Melayu 339

Lain- la in Parti Polit ik 340

Ke Arah Kemerdekaan 340

Ke Ara h Kemerdekaan 340

Pili han Raya, 1955 341

Bab 20 Malays ia: Lahi rnya Sebuah Negara 346

Pengenalan 346

Cadangan Tunku Abd ul Rahman Putera, 1961 347

Perkembangan Politik Sarawak Sebelum

Malay sia, 1945-1960 347

Perkem bangan Po lit ik di Sabah, 1945-1960 350

Rasional di Sebalik Gagasan Malaysi a 352

Proses Pem bentu kan Malay sia 353

Halangan terhadap Penu buh an Malaysia 355

Pembangunan Malaysia 359

Bibliografi 363

Biodata 367

x i i



Bab 1

Pengenalan

S E J A R A H A W A L

Perkembangan sejarah Malaysia merupakan rentetan sejarah yang

panjang. Zaman prasejarah agak kabur kerana kekurangan bukti.

Hasi l dan cari gali arkeologis di beberapa tapak peninggalan sejarah

me mbukt ika n ke ta ma dun a n a w a l . An ta ra n ya d i Kota T a mpa n

(Perak) , Bukit Tengku Lembu (Perlis) , Gua Cha (Kelantan) , Gua

Kecil (Pahang) dan Gua Niah (Sarawak) . 1 Ada tiga tahap per-

kembangan zaman prasejarah iaitu zaman paleolitik (zaman batu

lama), mesolitik (zaman batu pertengahan) dan neolitik (zaman

batu baru).

Pengaruh luar dan setempat telah mencorakkan sejarah Malay-

sia . Pada peringkat awal pengaruh India sama ada dari segi

keagamaan, budaya dan politik diserapkan ke dalam kebudayaan

masyarakat Nusantara. 2 Kedatangan Is lam kemudiannya menukar

agama sebahagian besar penduduk Tanah Melayu. 3 K e s a n n y a

organisasi dan institusi kerajaan menjadi lebih mantap dan kom-

pleks.

Daripada bukti-bukti bertulis ternyata sudah wujud kera jaan-

kerajaan negara kota di Tanah Melayu sejak awal kurun Masihi.

Catatan-catatan China daripada Dinasti Sung, Sui, Tang dan Ming

ada merekodkannya. Kerajaan-kerajaan ini termasuklah di Lembah

1



S E J A R A H M A L A Y S I A (1800-1963)

Merbuk dan Bujang di negeri Kedah. Selain itu wujud kerajaan di

Tanah Merah, Kelantan (Ch'ih-tu); di Besut, Terengganu (Tantan)

dan di Joho r (LoY uen). 4 Petempatan-petempatan lain terdapat di

Je nderan g H il ir , Se lang or ; P ul au Ke lu m pan g di Ku al a Se li nsi ng P era k

dan Santubung, Sarawak. 5

INSTITUSI KESULTANAN

Institusi kesultanan berasal daripada tradisi terapatan yang

berasaskan sistem keketuaan. Pada peringkat ini penyatuan lebih

tertumpu kepada wilayah yang kecil dan terhad. Orang yang diper-

tanggungjawab untuk mengendalikan hal-ehwal masyarakatbiasanya seorang tua yang dihormati atau daripada keturunan yang

istimewa. Autoriti yang diperoleh daripada masyarakat diiktiraf

sebagai hak yang sah. Apabila lahir ketua yang kuat dan berjaya

membentuk pasukan tentera maka bcrlaku penaklukan ke atas

kumpulan-kumpulan penduduk yang lain. Pemimpin yang berjaya

akan diiktiraf sebagai pemimpin penaung.

Institusi kedirajaan diperkemaskan lagi dengan kemasukan

pengaruh Hindu-Buddha yang mcmberi satu rupa bentuk institusi

dan ideolo gi. Ini termasuklah konsep 'dewa-raja', kesetiaan, derhaka

dan sebagainya. Ketua-ketua tempatan turut menggunakan gelaran

baru seperti Raja atau Maharaja.

Sctelah masyarakat Melayu menerima Islam, institusi kesultanan

turut diperbaharui supaya selaras dengan agama tersebut, Dalam

tradisi politik Islam zaman pertengahan, kerajaan kesultanan sudah

menjadi amalan. Hal ini m emu dahkan penerimaan Islam di kalanganraja-raja di Nusantara. Raja-raja Nusantara setelah memeluk Islam

cenderung menggunakan gelaran 'Sultan', Syah dan al-Malik. Jika

pada zaman Hindu-Buddha, raja dianggap penjelmaan tuhan-tuhan

tetapi pada zaman Islam dianggap "Bayangan Tuhan di Dunia"

(Zi l lu l lah f i l -Ard) dan rakyat mesti patuh kepada "orang yang

berkuasa" (aulul-amri).

Setelah seorang sultan ditabalkan, baginda dianggap berdaulat

dan berhak menerima istiadat menjunjung duli. Baginda juga diberi

banyak keistim ewaan termasuk bahasa istana, pakaian ku nin g,

2



P E N G E N A L A N

istana dan lain-lai n alat kebesaran diraja. Bagaim anapun ke du du kan

dan martabat sultan tetap juga d ipenga ruhi o leh sahsiahnya sendir i.

P E N T A D B I R A N T R A D I S I O N A L

Politik dan pentadbiran tradisional tidak dipikul oleh sultan sahaja.

Para pembesar turut memainkan peranan penting. Susunan pem-

besar tradisional biasanya disusun mengikut pengaruh kosmologi

India dan terdiri daripada pembesar 4, 8, 16 dan 32. Bagaimanapun

kedudukan dan kelompok pembesar ditentukan oleh peranan serta

pengaruh personaliti pembesar ke atas sultan. Jacli sahsiah pembesar

penting dalam menentu dan menjamin kedudukannya. Sejak zaman

kesultanan Me layu M elaka terdapat beberapa jawatan pent ing.

PEMBESAR TEMPAT

Bendahara merupakan pembesar paling kanan. Beliau bertindak

sebagai penasihat sultan dan diberi kuasa untuk menjalankan

beberapa perkara tanpa merujuk kepada sultan. Bendahara juga

bertanggungjawab dalam hal pentadbiran undang-undang (hakim),

ketua pentadbiran dan ketua tur us angkatan tentera. J i ka sult an

tiada dalam negeri, beliau akan bertindak sebagai pemangku raja.

Penghulu Bendahari pula merupakan tokoh yang dipercayai

Sul ta n un tuk me n ge n da l i da n me n gu rus ka n pe rbe n da h ara a n

baginda. Kutipan cukai dan urusan perniagaan akan diuruskan oleh

Penghulu Bendahari menerusi agen-agen yang dilantik. Oleh hal

yang demikian Syahbandar dan Bendahari dile takkan di bawah

kendaliannya. Penghulu bendahari juga bertanggungjawab me-

nyimpan daftar hamba raja dan menguruskan majlis istana dan adatistiadat,

Temenggung juga tergolo ng dalam kel om po k pembesar empat.

Tugas utamanya sebagai ketua polis untuk menjaga keamanan dalam

negeri dan keselamatan sultan. Jadi beliau perlu memastikan per-

laksanaan dan penguatkuasaan undang-undang. Di samping itu

Temenggung jug a bertanggungjawab mengawasi perdagangan asing

seperti memastikan timbangan dan sukatan yang ditetapkan kera-

ja an . Man ak al a Lak sa m an a p u la m er u p ak an pe mbe sa r em pat ya ng

bertanggungjawab men gur usk an keselamatan di laut. Laks amana

3




menjadi ketua angkatan tentera laut di samping bertindak sebagai

pengawal peribadi raja. Laksamana turut diberi tanggungjawab

sebagai utusan dan diplomat ke luar negeri.

P E M B E S A R - P E M B E S A R L A I N

Selain pembesar empat, pembesar-pembesar lain turut memainkan

peranan penting. Pada zaman kesultanan Melayu Melaka, Syah-

bandar memainkan peranan penting. Pada zaman ini terdapat empat

orang Syahbandar yang mengawasi sistem timbang, sukat dan mata

wang. Mereka juga mengawasi pendaratan kapal, mengutip cukai

serta memastikan persembahan daripada saudagar untuk sultan.

Syahbandar jug a bertanggungjawab mem beri perl indu ngan clan

keselamatan kepada saudagar.

Hu lub alang Besar juga meru pakan jawatan penting m alah

sebelu m Laksamana Hang Tuah, penjawat jawatan ini me rup akan

pembesar empat. Gelaran yang dipakai ialah Seri Bija Diraja dan

memikul tanggungjawab sebagai ketua hulubalang. Pembesar-

pembesar lain yang turut berperanan penting termasuklah Orang-

orang Kaya, Ceteria, Sida-Sida, bentara dan hulubalang. Di peringkat

daerah terdapat pembesar daerah atau jajahan yang dilantik se-

telah mendapat perkenan sultan, pembesar-pembesar daerah turut

me mpun ya i pe mba n tu- pe mba n tu da n h uluba la n g- h uluba la n g

sendiri. Manakala di peringkat muk im ditadbir oleh penghulu atau

Tok Kweng.

Sistem pentadbir tradisional di negeri-negeri Melayu tidak

banyak berubah sehingga kemasukan penjajah British yang berjaya

mengubah sistem ini mengikut pola biro krasi barat. Elit-elit tradi-

sional yang berkemampuan akan diserap masuk ke dalam sistem

pentadbiran baru.

P E N U B U H A N K E S U L T A N A N

Institusi kesultanan merupakan warisan yang terus wujucl dalam

sejarah Malaysia. Tradisi ini berakar um bi sejak zaman H ind u- Bu d-

dha clan berterusan pada zaman Islam. Dari segi tradisi kesultanan

Melayu-Is lam di Tanah Melayu penubuhan Kesultanan Melaka

4



P E N G E N A L A N

dianggap periling. Warisannya menjadi model kepada kesultanan-

kesultanan terkemudian. Se lepas kesultanan ini ditundukkan oleh

Portugis pada tahun 1511 warisannya diteruskan oleh Kesultanan

J o ho r da n Per ak . 6

Selepas kemangkatan Sultan Mahmud di Kampar, Sumatera, dua

orang puteranya kembali ke Tanah Melayu. Raja Muzaffar dilantik

menjadi Sultan Perak manakala adindanya Sultan Alauddin meng-

asaskan Kesult anan Joho r. 7 Dari segi kekuasaan polit i k, Kesu ltanan

Jo ho r m en gu as ai ka wa sa n ya ng le bi h lu as de ng an m en ja di p er tu an -

an kepada bekas-bekas jajahan Melaka. Bagaimanapun kegemilang-

annya tidaklah sehebat Kesultanan Melaka. Kekuasaannya bukansahaja dicabar oleh Portugis tetapi juga Acheh.

Kewibawaan Joho r dapat ditegakkan sem ula selepas kemero sotan

kuasa Acheh se lepas mangkatnya Mahkota Alam. Kedudukan ini

diperteguhkan lagi setelah Portugis dikalahkan oleh Belanda pada

tahun 1641. Persahabatannya dengan Belanda di Melaka banyak

membantu menaikkan Johor dalam bidang polit ik dan ekonomi

tetapi zuriat langsung Kesu ltanan Mel aka tamat di Jo ho r dengan

kemangkatan Sultan Mahmud II di tangan Megat Seri Rama pada

tahun 1699. Sultan Mahmud mangkat di julang t idak ada waris

clan takhta diserah kepada Bendahara Ab du l Jal il. Deng an ini ber-

mulalah pemerintahan keluarga Bendahara di Johor.8

PEMECAHAN K ESULTANAN JOHOR -R IAU-L1NG G A

Dinasti Bendahara yang didukung oleh orang Bugis mengalami

kemerosotan akibat campur tangan Belanda terutama se lepas

kekalahan Raja Haji di Teluk Ketapang. Pada awal abaci ke-19 ke-

kuasaan sult an yang bersem ayam di Lingg a merosot . Di Joh or,

Singapura dan pulau-pulau selatan kuasa de facto berada di tangan

Temenggung manakala di Pahang di bawah Bendahara. Setelah

termeterainya Perjanjian Inggeris-Belanda 1824, garis sempadan

pengaruh kedua-dua kuasa barat in i dipersetujui . Emp ayar Johor-

Riau turut menerima kesannya kerana sebahagian wilayahnya

5




terletak dalam pengaruh Belanda dan sebahagian lagi Inggeris.

Sultan Abdul Rahman menjadi raja di kawasan pengaruh Belanda

manakala Sultan Hussain diangkat oleh Inggeris menjadi sultan di

Singapura. 9

Perkembangan politik abad ke-19 terus memecahkan empayar

Jo ho r ya ng di per in ta h ol eh Su lt an H uss ai n ke ra na ba gi nda ti da k

mempunyai kuasa kuat ke atas wilayahnya. Selepas kemangkatan

Sul tan Al i pada tahun 1877, pu tus zuriat Bendahara sebagai pe-

mer intah Johor. Kuasa poli tik Joho r beralih ke tangan keluargaTemenggung. Temenggung Ibrahim berjaya meletakkan asas yang

kukuh, akhirnya berjaya mengasaskan kesultanan baru. Maharaja

Abu Bakar terus memantapkan lagi kedudukan dan inula meng-

gunakan gelaran sultan pada tahun 1885. 10

Di Pahang pemerintahan zuriat Kesultanan Melaka yang di-

asaskan oleh Sultan Muhammad berakhir dengan pelantikan Raja

Bujang sebagai pemerintah Pahang pada tahun 1615. Raja Bujang

ialah putera Sultan Alau ddin Johor. I ni menandakan bermulanya

pemerintahan keturunan Melaka-Johor, di Pahang. Kedua-dua

negeri ini kemudiannya disatukan apabila Raja Bujang ditabalkan

sebagai Sultan Johor pada tahun 1637. Pemerintahan keluarga ini

di Pahang berakhir selepas kemangkatan Sultan Ma hm ud II ." Su l-

tan Ab du l Jali l daripada ketur una n Bendahara telah mel anti k

saudaranya Tun Ab du l Jamal sebagai Bendahara Pahang. Pada tahun

1777 Tun Abdul Majid pula dilantik sebagai Bendahara Pahang.Keturunan beliaulah yang mengasaskan Kesultanan Pahang yang

baru apabila Bendahara Wan Ahmad inula menggunakan gelaran

sultan pada tahun 1881. 12 Langkah ini dibuat kerana Bendahara

Wan Ahmad menyedari kepentingan institusi tersebut sebagai

petunjuk sebuah negeri yang merdeka dan berdaulat."

Sebuah lagi negeri pantai timur iaitu Terengganu juga berada di

bawah peng aruh dinast i Bendahara Joh or sejak abad ke-18. Peng -

asasan kesultanan bermula apabila Tun Zainol Abidin anakanda

Bendahara Tun Habib Abdul Majid ditabalkan sebagai sultan sekitar

tahun 1720-an. Ada pendapat mengatakan pelantikan Tun Zainol

sebagai sultan dibuat dengan perkenan kerajaan Patani. Satu lagi

versi menyebut pelantikan ini dibuat oleh kerajaan Johor. 14 Tetapi

6



P E N G F . N A L A N

apa pu n y ang pent ing , K esu l t a nan Tereng g anu in i segera mendap at

peng ik t i ra fan du a b u ah k esu l t anan M elay u y ang pent ing k e t ik a i t u .

K E R A J A A N - K E R A J A A N L A I N

Selain Kesultanan Melaka sebuah lagi kerajaan yang awal dan tertua

ia lah Kedah . P ada asa lny a daerah t ak lu k k esu l t anan in i me l ipu t i

dari Setul di utara hingga ke Sungai Krian di selatan. Pada tahun

1 7 8 6 t e rb ent u k neg er i P u lau P inang apab i la F ranc i s L ig ht men-

d u d u k i p u l a u t e rs e bu t . W i l a y a h P u l a u P i n a n g d i p e rl u a s m e l i p u t i

Seb erang P ra i se t e lah per j an j i a n t ahu n 1 8 0 0 . 15 P ada masa pe -

n a k l u k a n S i a m d i K e d a h ( 1 8 2 1 - 1 8 4 2 ) K e d a h t e l a h d i k e c i l k a n

sa iz ny a dan diw u j u dk an neg er i P er l i s , Se t u l dan Ku b ang P asu .M a t l a m a t S i a m ac l al a h u n t u k m e l e m a h k a n k e k u a t a n K e d a h .

P e m e r i n t a h a n S u l t a n A h m a d T a j u d d i n I I m e l i p u t i k a w a s a n d a r i

Sungai Padang Terap di utara hingga ke Sungai Krian di selatan.

K u b a n g P a s u d i s e ra h k a n k e p a d a T e n gk u A n u m y a n g m e m b e n t u k

k era j aan di P u lau P i sang . Walau b ag a imanapu n daerah in i d i -

serahk an k emb al i k epada Kedah se lepas k emang k at an Teng k u

A n u m . P er l is pu la diper in t a h o leh Sy ed Hu ssa i n Jam alu l la i l c lan

k e t u ru n an b ag inda k ek a l memer in t a h h ing g a sek arang . M anak ala

Se t u l d i l e t ak k an di b aw ah pent adb i ra n Teng k u Bi snu . Ke l u arg a in i

terpaksa m elepas kan t akhta selepas negeri tersebut di am bi l al i h

secara langsu ng ole h Siam pada awal ku ru n ke-2 0 . l 6

Di Ke lant an pemb ent u k an k esu l t anan y ang memer in t ah neg er i

tersebut hingga kini berlaku pada kurun ke-18 . Pengasasnya ialah

Long Yunus yang berasal daripada keluarga dira ja Patani . Dengan

b ant u an Su l t an M ansu r , Tereng g anu , b ag inda di t ab a lk an men j adi

Raja Kela ntan sekitar tahun 1770-an. 17

Neg er i Semb i lan pu la pada mu lany a meng ak u i per t u anan M elak a

dan k em u dia nny a Jo ho r . P ada ak hi r k u ru n k e -1 7 pen du du k neg er i

t e rseb u t mu la men j empu t anak ra j a dar i M inang k ab au u nt u k men-

j a d i Ya m Tu an Be sa r da lam u sa ha m en g ha da p i s era ng an Bu g is . S e la in

i t u u nt u k mew u j u dk a n s im b o l perpa du an c lan su m b er t imb a ng t ara

apab i la b er lak u perse l i s ihan . To k o h per t ama y ang di j empu t i a lah

Raja Kasah dan yang terakhir Raja Labu (1823). Selepas itu jawatan

Y am Tu an Besar di sandang o leh k e lu arg a di ra j a Neg er i Sem b i lan .

7




Di Selangor pengasas kesultanan baru ialah Raja Lumu anakanda

Daeng Celak. Pada tahun 1770 Raja Lumu mendapat pengiktirafan

Sultan Perak dan digelar Sultan Salehuddin Shah. Langkah Sultan

Salehuddin adalah untuk mengukuhkan kedu dukan keturunannya

dengan mem isahkan Selangor daripada kerajaan Joho r-Ri au.

Negeri Sabah dan Sarawak sebelum penjajahan Inggeris terletak

di bawah Kesultanan Brunei. Namun begitu penguasaan politik

Brunei ke atas negeri-negeri ini tidaklah kuat akibat kelemahan

politik dan ekonomi kesultanan tersebut. Sabah dan Sarawak hanya

wujud sebagai unit negeri berasingan setelah campur tangan Ing-

geris. James Brooke dilantik menjadi Raja Sarawak pada tahun 1841

selepas membantu Brunei menghapuskan pemberontakan di

Ku chi ng. Pengik tirafan daripada Sul tan Brunei hanya dipero leh pada

bulan Oktober 1844. Selepas itu Dinasti Brooke berjaya meluaskan

kawasan hingga melipu ti negeri Sarawak sekarang. Pem erintahan

Inggeris cli Sabah pula d im ula kan o leh kegiatan pedagang-pedagang

dari. syarikat-syarikat hingga berjaya ditadbirkan oleh Syarikat

Berpiagam Borneo Utara pada tahun 1882. Proses hingga ter-

bentuknya unit negeri Sabah seperti sekarang diperoleh melalui

perjanjian dengan Sultan Brunei dan Sulu.

Ad al ah jelas negeri-negeri yang menganggotai pers ekut uan

Malaysia mengalami proses sejarah yang panjang sehingga ter-

bentuknya unit-unit polit ik kesultanan. Kemudiannya beberapa

negeri tidak lagi menggunakan institusi kesultanan setelah di-

serahkan seeara langsung kepada penjajah Inggeris.

8



P E N G E N A L A N

9



Bab 2

Penjajahan Inggeris di Negeri-Negeri

Selat—Pengasasan dan Perkembangan

17864830

L A TA R B E L A K A N G

Pendudukan Inggeris di Negeri-Negeri Selat bukan sahaja memberi

kesan kepadanya tetapi juga ke atas masyarakat temp atan sama ada

secara langsung atau tidak. Ini dapat dilihat dalam bidang ekonomi

dan poli tik. Setelah bertapak dengan ku ku h di Negeri-Negeri Selat,

pihak Inggeris akan mengembangkan pengaruhnya ke negeri-negeri

Melayu.

Pembukaan Negeri-Negeri Selat mempunyai hubungan rapat

dengan kepentingan perdagangan Inggeris di Timur. Pada abad

ke-18 SHTI mula mencari tapak di timur demi kepentingan per-

dagangannya di Chi na. Tapak tersebut perlu sebagai pangkalan sing-

gahan bagi kapal-kapal perdagangannya. Selain itu dalam urusan

perdagangan dengan China, SHTI terpaksa mendapatkan bahan-

bahan perak, lada, timah dan lain-lain barang keluaran dari Asia

Tenggara sebagai barang tukaran dengan barang-barang China.1

Dengan menguasai sebuah pelabuhan di Asia Tenggara maka

mudahlah bagi Inggeris mengumpul keluaran tempatan untuk

tujuan perdagangan dengan China. Selain itu pihak Inggeris juga

berharap pelabuhan tersebut akan dapat menarik pedagang-pe-

dagang China ke situ. Ini bagi mengatasi masalah peraturan ketat

10



P E N J A J A H A N I N G G ER I S D I NE G E R I - N E G E R I S E L A T — P E N G A S A S A N D A N

di Ch in a . P e rs a in ga n I n gge r is- Pe ra n c is juga te la h me n do ron g SH T I

un tuk me n c a r i pa n gka la n d i t imur la ut H in di . De n ga n in i d ih a ra p

masalah pertahanan di pantai Kor om ande l, India yang sering digugat

oleh Perancis akan dapat diatasi . Berasaskan keperluan-keperluan

i n i l a h L e m b a g a P e n g a r a h S H T I d i L o n d o n m e m u t u s k a n p e r l u n y a

dicari sebuah pelabuhan di Asia Tenggara yang akan dapat me-

lindungi kepentingan perdagangan dan ketenteraan mereka.

R U N D I N G A N D E N G A N K E D A H

Pe mbuka a n Pula u P in a n g me mpun ya i h ubun g ka i t de n ga n pe r -

k e m b a n ga n p o l i t i k K e d a h . S u l t a n M u h a m m a d J i w a m e n g h a d a p i

a n c a ma n po l i t ik da la m da n lua r n e ge r i . 2 Pa da ta h un 1770/71 ,

p e m b e r o n t a k - p e m b e r o n t a k K e d a h d e n g a n b a n t u a n B u g i s d a r i

Se la ngor tela h me n ye ra n g Ke da h , Su l t a n Mu h a m ma d J iw a te rpa ks a

berundur hingga ke Perlis dan cuba mendapatkan bantuan dari

luar. Pada 18 Mae 1771, Sultan Mu ha m m ad J iw a te lah me nul is surat

me moh on ba n tua n da r ipa da ga be n or d i Ma dra s . 3 P e r m o h o n a n

bantuan dihantar kepada agensi perdagangan antara negeri yang

b e r p e j a b a t d i M a d r a s i a i t u J o u r d a i n - S u l i v a n c l a n D e S o u z a . D u a

orang agen syarikat in i ia lah Go wa n Harrap dan Francis Lig ht. O ran g

yang memainkan peranan penting bagi pihak Inggeris ia lah Francis

Ligh t . Me n je la n g bula n O gos 1771 ke du du ka n pol i t ik Ke da h ke m-

ba l i ama n . J a d i h as rat Su l ta n Mu h a m m a d u n tuk me m bua t pe r j a n j ia n

ba gi me n da p a tka n ba n tua n te n te ra buk a n la gi me n ga m bi l ba l ik

negeri te tapi un tu k menyer ang balas Se langor dalam u saha m en -da pa tka n ba l ik ba ra n g- ba ra n g da n s e n ja ta - s e n ja ta Ke da h ya n g

diram pas. Sebagai balasan sult an menaw ark an Kual a Keda h atau

pa n ta i Ke da h ya n g me n ga n jur da r i Kua la Ke da h h in gga ke Pula u

P i n a n g . 4

Sul ta n Muh a m ma d J iwa da n Fra n c is L igh t te la h be rs e tu ju da la m

be be ra pa pe rka ra un tuk be ke r ja s a ma . P ih a k s u l ta n a ka n me m-

benarkan syarikat membina agensi perdagangan c li Kuala Kedah.

Sebagai balasan pihak syarikat dikehendaki menyediakan sepasukan

11




sepahi berjumlah seratus orang. Keuntungan syarikat akan dibahagi

sama rata daripada dua per tiga keuntungan kerana satu per tiga

lagi digunakan untuk menampung pembiayaan agensi dan askar.

Light berpendapat Sultan Muhammad bukan sahaja mahu mendapat

bantuan tentera untuk menghadapi Selangor tetapi juga Siam.

Laporan Francis Light kepada syarikat di India cukup membe-

rangsangkan. Beliau begitu yakin dengan potensi Kedah dan Pulau

Pina ng kepada perdagangan SHTI. Francis Light melap orkan P ul au

Pin ang sesuai unt uk kapal-kapal Erop ah berlabuh kerana laut da n

selatnya dalam. Pulau tersebut dan kawasan sekitarnya mempunyai

bekalan kayu, air dan keperluan-keperluan kapal. Negeri-negeri

yang berhampiran dapat membekalkan bijih timah, lada, rotan,damar, gading gajah dan sarang burung. Bahan-bahan ini boleh

menarik kapal-kapal dagang Cina datang berlabuh. Light juga

memberi amaran kepada syarikat, sultan mungkin mendapatkan

pertolongan daripada Denmark atau Belanda.

Berdasarkan laporan Francis Light, syarikat menghantar Edward

Monckton untuk membuat tinjauan balas. Sultan Muhammad Jiwa

menawarkan Kuala Kedah dan monopoli lada, bijih timah clan

gading gajah kepada syarikat. Sultan pula mahu SHTI memberi

bantuan untuk mengawal pantai Kedah dan membuat sekatan ke

atas Kuala Selangor. SHTI tidak mahu terlibat menyerang Selangor

kerana negeri tersebut ada pakatan dengan Belanda. Jadi usaha

Monckton gagal kerana Sultan Muhammad tidak mahu menanda-

tangani perjanjian perdagangan selagi soal bantuan pertahanan

tidak diberi. Laporan Monc kt on tentang Kedah juga tidak me m-

berangsangkan. Apalagi Mo nckt on berpendapat Sultan Muh am m admahu Inggeris berada di Kedah untuk menghadapi ancaman Siam. 5

Light kecewa dengan keputusan SHTI dan pergi ke. Ujung Salang.

Sultan Muhammad sekali lagi membuat permohonan kepada

SH TI pada bulan Januari 1772. L ight sekali lagi menjadi ora ng

tengah te lah membesar-besarkan keuntungan yang mungkin

diperoleh. Sementara itu Inggeris telah dibenar membuka loji di

Kuala Kedah. Pada pertengahan tahun tersebut loji itu terpaksa

ditutup kerana rugi.

12



P E N J A J A H A N INGGER IS D I N E G E R I - N E G E R I S E L A T — P E N G A S A S A N D A N .. .

Setelah Gagal di Kedah, 1760-1785

SHTI sebolehnya t idak mahu berte lagah dengan kuasa-kuasa Eropah

lain terutama Belanda dan Sepanyol dalam usaha mencar i pangk alan.

Se te la h ga ga l d i Ke da h , SH T I me n umpuka n pe rh a t ia n ke Born e o

Utara yang dianggap di luar pengaruh kuasa Eropah la in . Sebenar-

nya usaha ini di ja lankan lebih awal. Pada tahun 1759, Alexander

Da rlymple ya n g me w a ki l i SH T I be r j a ya me mbua t pe r j a n j ia n de -

n ga n Sul ta n Su lu . Su l ta n Su lu be rs e tu ju me mbe n a rka n I n gge r is

me n ubuh ka n pos pe rda ga n ga n da n ke be n a ra n me n ja la n ka n pe r -

niagaan.

Pa da ta h un 176 1 SH T I d ibe r i ke be n ara n o le h Su l ta n Su lu un tu k

m e m b u k a p o s p e r d a g a n g a n d i P u l a u B a l a m b a n g a n . S H T I m e -

nubuhkan pos perdagangan di pulau tersebut pada tahun 1773.

SHTI berharap dapat menguasai perdagangan dengan Bugis dan

menarik pedagang-pedagang Cina datang ke pulau tersebut. Dua

ta h un ke mudia n I n gge r is me n in gga lka n n ya ke ra n a d is e ra n g o le h

ora n g Sulu a kiba t pe re buta n kua s a da la m Ke s ul ta n a n Sulu . 6

Di Sumatera pula SHTI cuba membuat petempatan di Jambi pada

tahun 1770. Hasrat in i kerana tempat tersebut berdekatan dengan

kawasan Belanda. Inggeris ju ga berusaha berun din g deng an Ace h

untuk mendapat tapak. Malah Aceh dianggap lebih sesuai dari segi

ke duduka n n ya . Wa ki l SH T I , Ch a r le s De s voe ux ya n g pe rgi ke Ac e h

pa da ta h un 1772 ga ga l ke ra n a t ida k da pa t me me n uh i tun tuta n

Sul ta n Ac e h . N a s ib ya n g s a ma d ia la mi o le h Kin loc h ya n g d ih a n ta r

ke Aceh pada tahun 1784. 7

Pih a k SH T I juga c uba me n c a r i ta pak d i I n d o- C h in a . Ga be n or

Je ne ra l I nd ia, W a r r e n H as t in gs be rp en da pat p a nt ai I n d o - C h i n a l e b i h

sesuai . Satu utu san dihantar ke Co ci n- Ch in a pada tahun 1778 te tapi

gagal kerana meletusnya perang saudara di daerah tersebut. SHTI

ju ga m e m bu a t per cu ba an u n t u k m en da pat tem pat d i R i a u . Y a m T u a n

Muda Raja Haj i berminat untuk bekerjasama dengan Inggeris dalam

us a h a n ya me n gh a da pi Be la n da . Ka pte n T h oma s Fore s t ya n g d i -

hantar ke Riau gagal kerana Ra ja Haj i terkorban dalam peperangan

de n ga n Be la n da c l i T e luk Ke ta pa n g. Ma la h Su l ta n Ma h m u d te rpa ks a

menerima seorang Residen Belanda c lan Riau terpaksa dilupakan

13




oleh Inggeris. Percubaan untuk menduduki Ujung Saiang pada

tahun 1785 juga tidak berhasil setelah tempat tersebut diserang oleh

Burma .

Kembali ke Kedah 1785

Minat Inggeris beralih semula ke Kedah setelah gagal bertapak di

tempat lain. P ihak Kedah yang sedang diancam oleh Siam clan Bur ma

pula merasakan kehadiran Inggeris penting untuk membantu. Pada

akhir kurun ke-18, Belanda menjadi kuasa Eropah paling penting

di alam Melayu. Penguasaan ini membimbangkan Inggeris kerana

akan memberi kesan kepada perdagangannya dengan China. Selain

menguasai laluan jalan perdagangan timur-barat, alam Melayu jugamenawarkan barang-barang dagang yang popular di China. Sebuah

lagi kuasa Eropah iaitu Perancis sedang berusaha menguasai Burma

dan Indo-China. Perancis bukan sahaja mengancam Inggeris cli

Eropah tetapi juga kedudukan di India. Pantai timur India terdedah

kepada serangan Perancis terutama pada musim tengkujuh (Ok-

tober-November). Pada waktu ini Perancis mampu menyerang

Bombay dari pangkalannya di Mauritius. Dari segi pertahanan

Inggeris memerlukan pangkalan cli kawasan sebelah timur India.

Sementara itu Sultan Abdullah (1778-98) yang baru meng-

gantikan Sultan Muhammad Jiwa sedang menghadapi masalah

dalam negeri. 8 Ancaman Siam dan Burm a juga semakin meningkat.

Peperangan antara Siam-Burma memberi ruang kepada Kedah

untuk bebas daripada pelbagai tuntutan kedua-dua kuasa ini.

Apabila Sultan Abdullah diarahkan supaya menghadap Maharaja

Siam cli Bangkok, baginda hanya menghantar adindanya. Sebagaipemerintah merdeka, baginda enggan menyembah Maharaja Siam

secara meniarap. Pada bu lan ju n 1788 Sultan Abd ul lah diarah oleh

Siam menghantar bantuan tentera dan sejumlah wang untuk kem-

pen tentera menentang Burma. Sultan Abdullah menolak kerana

menganggap Siam tidak akan mampu memberi tekanan ke atas

Kedah. Ketegangan hubungan dengan Siam memerlukan sekutu

tentera yang kuat. Sultan Abdullah menganggap Inggeris pilihan

terbaik. Inggeris melalui Francis Light menghidupkan semula minat

14



P E N J A J A H A N I N G G E R I S D I N E G E R I - N E G E R I SELAT —PENGASASAN D A N

untuk mendapatkan Pulau Pinang sete lah kapal-kapal mereka

dikalahkan oleh Perancis. Belanda pula enggan membenarkan pe-

labuhan-pelabuhannya di rantau ini diguna kan oleh Inggeris. D alam

rundingan Sultan Abdullah dengan Francis Light, sultan mahu SHTI

memberi bantuan tentera darat dan laut serta wang pampasan

tahunan $30 ribu Sepanyol. Sebagai balasannya syarikat akan diberi

kebebasan berdagang di Kedah dan Pulau Pinang. 9

Tawaran ini digunakan oleh Light sebagai asas untuk berunding

dengan Pemangku Gabenor Jeneral John Macpherso n. Bagaimanapu n

Light ku rang juj ur sebab tidak menjelaskan secara terus terang mu su h

sebenar Kedah iaitu Siam dan Burm a. Begitu juga dalam soal pam pasan,

Light hanya mencadangkan $10 ribu Sepanyol memadai.

Macpherson memberi kebenaran kepada Light dan membuat

cadangan balas. Syarat pertahanan yang boleh diberikan oleh

Inggeris hanyalah di Pulau Pinang dan pantai Kedah yang ber-

hampiran. Manakala permintaan mendapatkan perlindungan dan

bantuan tentera serta ganti rugi akan diperpanjangkan ke England.

Ma c ph e r s on juga me la n t ik Li gh t se baga i Pe s uruh ja ya un tu k

memulakan pertapakan Inggeris di Pulau Pinang. Light sampai cli

Kedah pada 29 Januari 1786 untu k meny amp aikan kep utu san

Gabenor-Jeneral.

Setelah syarat-syarat Macpherson dimaklumkan kepada Sultan

Abdullah, baginda t idak berpuas hati dan meminta Light me-

nangguhkan dulu pengambilan Pulau Pinang sehingga keputusan

Lembaga Pengarah SHTI di Lo ndo n cliketahui. Tapi Light meyaki nkan

sultan yang semuanya akan berjalan lancar dan Kedah ak an ru gi ji ka

rancangannya ditangguhkan. Dengan itu pada 11 Ogos 1786, Light

menduduki Pulau Pinang atas nama Raja George III. Pula u tersebut

ditukar nama kepada Pulau Putera Wales tapi kurang popular

berbanding dengan nama asal Pu lau Pinang atau Penang. Bandar ju ga

diambil sempena nama Raja George menjadi Georgetown.

Tindak Balas Sultan Abdullah 1789-1791

Perang Burma-Siam sem akin mem uncak. Pada tahun 1786, Bu rm a

menyerang Ujung Salang. Sultan Abdullah yang tersepit antara dua

15




kuasa ini m engambil sikap memihak kepada kedua-dua negara ini.

Baginda mem beri bantuan senjata kepada Burm a dan me ngiri mk an

surat pernyataan taat setia kepada Maharaja Siam . Baginda berharap

mana-mana kuasa menang pun, Kedah akan selamat. Apabila Dinasti

Chakr i berjaya mengalahkan Burm a, Siam m ula men ghuku m negeri-

negeri selatan seperti Ligor, Phuket dan Patani. Tindakan ini mem-

bimbangkan Kedah dan sultan segera meminta jaminan bantuan

tentera daripada Light . Gabenor Jeneral India, Lor d Cornw alli s tidak

mahu memberi bantuan tentera kepada Kedah. Sultan Abdullah

ju ga ti da k berpu as ha ti den gan ju m l ah wa ng ya ng di ta wa rk an o le hInggeris.

Tindakan Inggeris mengecewakan Sultan Abdullah. Pada

bulan Mei 1787, baginda memberhentikan penghantaran barang-

barang keperluan makanan ke Pulau Pinang, Francis Light

sepatutnya menyerahkan balik Pulau Pinang kerana gagal me-

menuhi syarat perjanjian. Inggeris bukan sahaja gagal memenuhi

tun tut an pertahanan tetapi juga soal bayaran. Tuntut an Su lta n

Abdullah sebanyak $30 ribu Sepanyol diketepikan. Tawaran

daripa da pihak Inggeris juga bercanggah antara satu sama l ain .

Gabenor Jeneral India menawarkan $10 ribu Sepanyol setahun

selama sepuluh tahun. Light pula menawarkan $ 10 ribu Sepanyol

untuk lapan tahun atau $4 ribu Sepanyol untuk selama-lamanya.

Sult an meminta Inggeris keluar dari Pu lau Pin ang tetapi Inggeris

menganggap pulau tersebut hak mereka. Malah menuduh sultanhendak menyerang mereka dengan bantuan lanun. 1 0 Sultan telah

menyiapkan angkatan perang di Sungai Prai, Light menawarkan

pembayaran $5 ribu Sepanyol tetapi sultan mahu semua tunggakan

sejak tahun 1786 dibayar. Oleh kerana tidak ada keputusan yang

memuaskan, pasukan Kedah menyerang Pulau Pinang pada bulan

Mac 1791. Serangan ini gagal.

Tindak Balas Inggeris 1791

Francis Light mengarahkan angkatan laut di bawah Kapten An-

drew Glass menyerang askar-askar Kedah, di Prai. Serangan dibuat

16



P E N J A J A H A N I N G G E R I S D I N E G E R I - N E G E R I S E L A T — P E N G A S A S A N D A N

pada 12 A pr il 1791. Pasukan Kedah dikalahkan dan sultan memin ta

perdamaian. 1 1

Satu perjanjian ditandatangani pada 1 Mei 1791. Soal perlin-

dungan dan bantuan tentera yang menjadi harapan sultan tidak

pu n disebut, Bagaimanapun baginda dan warisnya berhak men erim a

bayaran $6 ribu Sepanyol. Pihak Inggeris pula sudah diiktiraf

pendudukannya di Pulau Pinang dan bebas berdagang dengan

Kedah tanpa sekatan dan cukai.

Penyerahan Seberang Prai 1800

Pihak Inggeris berhasrat untuk mendapatkan Seberang Prai yang

bersetentangan dengan Pulau Pinang. Ada beberapa alasan untukmenguasainya. Sultan Abdullah telah memulakan rancangan me-

majukan Kuala Prai . D engan ini kemu ngki nan besar pelabuhan ini

akan menjadi saingan kepada Pulau Pinang. Selain itu Inggeris

berpendapat keselamatan kapal-kapal dagang terancam akibat

lanun-lanun yang berlindung di Seberang Prai. Pengawasan lebih

mu dah jik a mereka mentadb ir kawasan tersebut. Pali ng mu stah ak

Inggeris memerlukan satu kawasan pertanian yang dapat mem-

bekalkan padi e lan barang makanan la in . Sebelum ini Inggeris

banyak bergantung kepada Kedah. Jika timbul masalah seperti awal

tahunl790-an tentu menyulitkan penduduk Pulau Pinang. Faktor

pertahanan juga penting kepada Inggeris terutama untuk mem-

pertahankan serangan dari darat. 1 2

Run din ga n d imula ka n a n ta ra Su l ta n Dh ia uddin ya n g me n g-

ga n t ika n ka ka n da n ya Su l ta n Abdul la h de n ga n Ge orge Le i th ,

Leftenan Gabenor Pulau Pinang. Sultan Dhiauddin bersetuju keranabukan saha ja dapat mengukuhkan kedudukan te tapi juga dapat

menambahkan sumber pendapatan.

Hasil perjanjian tahun 1800, Kedah menyerahkan kawasan di

antara Kuala Mu da di utara hingga ke Kual a Kria n, di selatan. Lebar

kawasan dari pantai ke daratan ialah 60 relung. Sebagai pampasan

sultan akan dibayar $10 ribu. Dengan ini kedudukan Inggeris di

Pulau Pinang lebih mantap. Namun begitu Pulau Pinang masih tidak

dapat memenuhi keperluan dan sebuah pertapakan baru diperlukan.

17




PENDUDUKAN INGGERIS DI SINGAPURA 1819

Pengenalan

B u k u Sejarah Melayu ada menyebutkan Singapura mendapat nama

sempena seekor binatang bernama singa manakala "Pura" ber-

maksud kota. Sri Tri Buana menamakan pulau tersebut Singapura

—K ot a Singa. Pada abad ke-19, Singapura ialah sebahagian daripada

kesultanan Riau-Lingga-Johor-Pahang yang berpusat di Lingga te-

tapi keku asaan sultan hanya pada nama sahaja. D i Joho r, Sin gapur a

dan pulau-pulau berdekatan, kuasa sebenarnya berada di tangan

Temenggung. Manakala Pahang dikuasai oleh Bendahara.

Di Singapura Temenggung membuka petempatan di Kuala Sungai

Singapura. Antara pengikut yang berkampung bersamanya ter-

masuklah orang Melayu Laut dari suku Gelam, Gelang dan Biduanda

orang Kallang serta sebilangan kecil orang Bugis. Terdapat juga

sekumpulan kecil orang Cina berdekatan kampung Temenggung

yang menanam gambir. Temenggung melantik seorang Kapitan Cina

untuk mengendalikan hal-ehwal mereka. 13

Minat Inggeris untuk mencari sebuah pelabuhan baru pada abad

ke-19 didorong oleh beberapa faktor:

(a) Mi nat SH TI unt uk meluaskan perdagangan di Asi a Tenggara.

Pada masa yang sama kerajaan Inggeris dan Belanda di Eropah

be rs e tu ju un tuk me n ye ra h ka n ke mba l i w i la ya h - w i la ya h

Belanda berasaskan konvensyen Inggeris-Belanda 1814. Men-

je la ng ta hu n 18 18 , Me la ka , J aw a da n la in -l ai n ka was an m i l i k

Belanda di Asia Tenggara diserahkan kembali. Pedagang-

pedagang dan pegawai-pegawai SHT I berpendapat keadaan ini

akan merugikan kerana dasar monopoli Belanda.

(b) Pada abad ke-19 perdagangan dengan Cina sem akin pesat,

terutama selepas Perjanjian Nan kin g, 1842. Selain candu, hasil-

hasil keluaran Kepulauan Melayu diperlukan untuk ditukar

dengan barang-barang Ch in a. Semasa SH TI ment adbir

kawasan-kawasan Belanda masalah mendapatkan barang-

barang Kepulauan Melayu tidak ketara berbanding selepasnya.

18



P E N J A J A H A N I N G G ER I S D I N E G E R I - N E G E R I S E L A T — P E N G A S A S A N D A N . ..

(c) Peningkat an perdagangan dengan Chi na me me rlu kan tempat

lebih strategik untu k kapal- kapal Br it ish . Tempat tersebut

mestilah terletak cli tengah-tengah jalan perdagangan dan

kawasan pengeluaran Kepulauan Melayu. Pulau Pinang di-

dapati terlalu jauh ke utara dan kurang sesuai.

Raffles dan Pendudukan Singapura

Pe n duduka n S in ga pura be rh ubun g ra pa t de n ga n S i r T h oma s

Stamford Raffles. Beliau memulakan kerjanya dengan SHTI sebagai

kerani di Lon don . Pada tahun 1805 beliau dilantik sebagai Penol on g

Setiausaha Residen Pulau Pinang. Beliau seterusnya dilantik sebagai

Leftenan Gabenor Jawa (1811 -1816) d an Leftenan Gabeno r Bang-kahulu (1818).

Selepas Perang Napolean tamat di Eropah pada tahun 1815, pihak

Inggeris bersetuju menyerahkan kembali wilayah-wilayah Belanda

yang diamanahkan kepada Inggeris untuk ditadbirkan. Ini ter-

masuklah Melaka, Jawa dan Ma lu ku . Raf fles yang mem puny ai s ikap

anti-Belanda clan memikirkan kepentingan Inggeris cli Nusantara

amat kecewa dengan langkah ini. Beliau pulang ke London clan

cuba mempengaruhi SHTI supaya membentuk rangkaian stesen cli

Aceh (pantai barat Sumatera), Selat Sunda, Kepulauan Riau clan

barat Borneo. 14 Matlamatnya untuk memajukan perdagangan dan

meli ndung i kapal-kap al syarikat yang berdagang dengan Ch in a clan

menggalakkan perdagangan syarikat di Kepulauan Melayu. Dengan

ini diharap Belanda akan mengambil sikap lebih liberal dalam urus-

an perdagangan. Tetapi SHTI tidak berminat dengan rancangannya. 15

Apabila Stamford Raf f les kembali ke Bangkahulu (Bengkulen)sebagai Lef tenan Gabenor, beliau berusaha menyekat perkem-

bangan Belanda di se latan Sumatera . Lord Hastings, Gabenor

Je ne ra l In di a m en je m p u t Ra ff le s ke Cal c u t ta u n t u k m e n je la s ka n

pa n da n ga n n ya . Ra f f les ga gal me mp c n ga r uh i H a s t in gs un tu k

menyingkirkan Belanda dari Sumatera te tapi memberi kebenaran

untuk melaksanakan projek terhad bagi melindungi perdagangan

Bri t i s h d i Se la t Me la ka . H a s t in gs me mbe ri ke be n a ra n un tuk

me mbua t pe r j a n j ia n de n ga n Ac e h , R ia u , J oh o r a ta u ma n a - m a n a

19




tempat di selatannya. Hastings jug a mahu Raffles mengelak dar i-

pada bertelingkah dengan Belanda.

Bagi mencapai matlamatnya, Raffles meminta bantuan sahabat

lamanya Kolonel William Farquhar. Farquhar pernah memangku

ja wa ta n Re si de n Me la ka (180 3- 18 18 ) da n di ke na li seb aga i Raj a

Mel aka . Beliau berkah win dengan gadis Mela ka dan fasih herbahasa

Melayu. Farquhar juga mempunyai pengetahuan yang luas dalam

hal-ehwal Tanah Melayu dan tentang pol itik R iau-Lingga.

Rundingan dan Cabaran Politik (1818-1824)

Pada tahun 1818 Farquhar diberi tugas untuk berunding dengan

pihak berkuasa Riau tetapi pada bulan Disember, Belanda sudahmeletakkan Residen di Riau dan mendakwa mempunyai hak ke

atas seluru h jajahan kesultanan tersebut. Farqu har kem udi anny a

mencadangkan Pulau Karimun tetapi didapati kurang sesuai kerana

be rba tu . 1 6 Raffles berpendapat Singapura mempunyai banyak

kelebihan dari segi bekalan untuk kapal-kapal, pelabuhan semula

ja di da n k ed udu ka nn ya di p in tu sel ata n Sel at Me la ka .

Pada 28 Januari 1818 angkatan Raffles dan Farquhar samp ai di

muara Sungai Singapura. Didapati Belanda tidak ada di situ, Ke-

esokannya mereka berjumpa dengan Temenggung Abdul Rahman

yang sememangnya sudah dikenali oleh Farquhar. Raffles meng-

anggap Temenggung sebagai pemerinlah de facto S i n g a p u r a

walaupun teorinya sebagai agen sultan, Walaupun begitu Raffles

sedar Temenggung tidak boleh menyerahkan Singapura kepada

orang lain, Tandatangan sultan sebagai pemerinlah de facto da n de

jure diperlukan bagi mengesahkan dari segi undang-undang.Raffles juga menyedari masalah takhta yang wuj ud di Riau- Lingga

selepas kemangkatan Sultan Mahmud III pada tahun 1812. Baginda

meninggalkan dua orang putera yang bersaing untuk menaiki

takhta. Anak yang tua iaitu Tengku Hussain berada di Pahang semasa

ayahandanya mangkat. Yam Tuan Mu da Raja Jaafar menggu nakan

alasan ketiadaan Tengku Hussain pada hari pemakaman untuk

melantik Tengku Abdul Rahman. Jacli Raffles mahu menggunakan

soal rebutan takhta ini untuk mengesahkan pertapakan Inggeris cli

20



PEN JA JA HA N I N G G E R I S D i N E G E R I - N E G E R I S E L A T — P E N G A S A S A N D A N . ..

Sin ga pura . Me n gik ut a da t , T e n gku H u s s a in ya ng s u lu n g s e pa tu tn ya

d i l a n t i k m e n j a d i s u l t a n . F a r q u h a r m e m p e n g a r u h i T e m e n g g u n g

un tuk me la n t ik T e n gku H us s a in s e ba ga i s u l ta n . T e me n ggun g ke -

mudia n n ya me n gh a n ta r u tus a n ke Ria u un tuk me mba w a T e n gku

Hu ssain ke Singapu ra . Sementara i tu pada 30 Janu ari 181 9, Tem eng -

gun g da n Sta mf ord Ra f f le s me mbua t pe r j a n j ia n me mbe n a rka n

SH T I me mbin a pos pe rda ga n ga n . T e me n ggun g be r j a n j i t ida k a ka n

membuat perjan j ian dengan kuasa la in dan sebagai balasan Te-

me n ggun g a ka n me n da pa t $ 3 r ibu . Ra f f le s mula me mbe rs ih ka n

h uta n , me n gukur pe la buh a n da n me n yia pka n pe r ta h a n a n .

P a d a 6 F e b r u a r i 1 8 1 9, T en g k u H u s s a i n , T em e n g g u n g A b d u l

Rahman dan Stamford Raf f les menandatangani perjan j ian . Dengan

pe r ja n j ian in i T e n gku H us s a in d i ik t i r a f s e baga i Su l ta n H u s s a i nMu h a m a d Sya h, Su l ta n J oh o r . 1 7 Sul ta n a ka n me n e r ima ba ya ra n $ 5

r ibu da n T e me n ggun g $ 3 r ibu . SH T I a ka n d ibe n a rka n me mbin a

pe te mpata n d i S in ga pura , T e me n ggun g juga d ibe n a rka n me n g ut ip

bayaran daripada perahu-p erahu temp atan. Pihak SH TI jug a berj an j i

a ka n me mbe ri pe r l in dun ga n ke pa da s u l ta n da n T e me n ggun g s e la gi

mereka t inggal berdekatan dengan syarikat te tapi SHTI t idak akan

c a mpu r ta nga n da la m u rus a n J oh or ata u me n ge ka lka n ku a s a s u l -

tan dengan kekuatan tentera.

Raf f les kem udi anny a mel antik Farqu har sebagai residen ya ng

bertanggungjawab kepada beliau sebagai Lef tenan Gabenor Bang-

ka h ulu . Fa rquh a r d ike h e n da ki me n ja la n ka n ke r j a - ke r j a pe mba -

ngunan Singapura dengan segera . Bagi menggalakkan kedatangan

k a p a l - k a p a l d a g a n g , R a f f l e s m e n g a r a h k a n p e n g e c u a l i a n c u k a i .

La n gka h in i te rn yata me mba w a ke s a n pos i t i f da n me n a r ik m in a t

ka pa l - ka pa l da ga n g Ch in a be r la buh . 1 8

P e n d u d u k a n In g ge r is d i S i n g a p u r a s eg e ra m e n i m b u l k a n

ba n ta h a n Be la n da . Ga be n or Me la ka me n gh a n ta r ba n ta h a n ke pa da

Ga be n or Pula u P in a n g. Be la n da me n da kw a Sin ga pura s e ba ga i s e -

ba h a gia n Ke s ul ta n a n Ria u- Lin gga . Fa rquh a r me min ta ba n tua n da r i

Pula u P in a n g ke ra n a b imba n g d is e ra ng o le h Me la ka . Ga b e n or P u la u

P i n a n g , B a n n e r m a n en g g a n m e m b e r i b a n t u a n d a n m e m i n t a

Fa rquh a r me n in gga l ka n S in ga pura . Ba n n e rm e n juga me m be r i t a h u

Ga be n or Me la ka ya n g Fa rquh a r be r t in da k d i lua r b icla n g kua s a d a n

21




beliau akan membuat tindakan selanjutnya untuk mendapatkan

keputu san daripada kerajaan SHT I, di Culcu tta. Gabenor Jeneral

Belanda di Batavia juga menghantar bantahan ke C ulc utt a. Belan da

sememangnya yakin Inggeris akan meninggalkan Singapura

berasaskan kerjasama di Eropah.

Di Culcutta Raffles mendapat sokongan daripada beberapa

kalangan termasuk akhbar dan Gabenor Jeneral Hastings. Hastings

mengarahkan Bannerman memberi apa sahaja bantuan kepada

Singapura. Bannerman segera mengirimkan 200 orang askar India

dan sejumlah wang. Tambahan askar India seramai 500 orang

dihantar dari Bangkahulu. Dengan ini tanda-tanda Belanda akan

kehilangan satu petempatan penting yang akan menjadi semakin

jelas. Pe nye les aia n s eter usn ya b uka nl ah di meda n pe ran g tet api ha si l

perang surat antara London dengan Hague.

Pengukuhan Kuasa Inggeris di Singapura

Stam ford Raffles melantik Dr Jo hn Cra wfu rd sebagai Resid en

Singapu ra. Craw fur d memegang jawatan antara Jun 1823 hingg a

Ogos 1826. Beliau bernasib baik dengan termeterainya Perjanjian

London, 1824 dan masalah tuntutan Belanda ke atas Singapura

selesai, Tumpuan lebih digunakan untuk m enguku hkan kedudu kan

Inggeris di Singapura.

Singapura mencatatkan pertumbuhan penduduk yang ramai.

Pada Januari 1824 pendudukny a berjumlah sebelas ribu orang.

Orang Melayu masih merupakan penduduk teramai diikuti kaum

Cina dan Bugis, Penduduk minoriti terdiri daripada orang India,

Eropah, Armenia dan Arab. Pada tahun 1826 pendapatan Singapuratelah melebihi hasil Pulau Pi nang.

Perjanjian lnggeris-Belanda juga mem beri peluang kepad a

Crawfurd untuk menyelesaikan masalah dengan Sultan Hussain dan

Temenggung Abdul Rahman. Sultan Hussain dan Temenggung

Abdul Rahman tidak ada peluang lagi meminta bantuan Belanda.

Soal utama berhubung dengan wang dan hamba. Temenggung

menuntut wang tambahan kerana disuruh berpindah ke Teluk

Belanga. Sultan Hussain juga menghadapi masalah hutang dengan

22



P E N J A J A H A N I N G G E R I S D I N E G E R I - N E G E R I S E L A T — P E N G A S A S A N D A N ...

SHTI c lan orang perseorangan. Oleh itu Crawfurd berpendapat SHTI

pe r lu me n ge te p ika n ke dua - dua tokoh in i . 1 9

J o h n C r a w f u r d m e n c a d a n g k a n k e p a d a S H T I s u p a y a d a p a t

me n ye ra h ka n S in ga pura s e pe n uh n ya da n putus ka n h ubun ga n de -

n ga n pe n gua s a Pol i t ik Me la yu . Ke ra ja a n Culc ut ta te la h me mbe ri

mandat kepada beliau untuk berunding. Pada peringkat awal Sultan

H us s a in c la n T e me n ggun g Abdu l Ra h ma n e n gga n. T in da ka n d ibua t

dengan menahan e laun se lama t iga bulan. Akhirnya pada bulan

Ogos 1824 perjan j ian ditandatangani. Menurut perjan j ian ini Sultan

H us s a in c la n T e me n ggun g Abdul Ra h ma n be rs e tu ju me n ye ra h ka n

Sin ga pura s e pe n uh n ya ke pada SH T I . Ke dua - du a toko h in i d ibe n a r-

kan menetap c li Singapura te tapi t idak boleh campur tangan dalam

urus a n SH T I . J ika me re ka be rs e tu ju me n in gga lka n S i n ga pur a

pada bila -bila masa, Sultan Hussain akan dibayar $20 ribu dan

T e me n ggun g Ab du l Ra h m a n $ 5 r ibu . Cra w f urd me ma n g be rh a ra p

Sul ta n H us s a in da n T e me nggun g Abdu l Ra h ma n a ka n me n in gga lka n

Singapura dengan tawaran yang lum ayan te tapi hal in i t idak berlaku .

O le h i tu Cra w f urd me n ga mbi l t in da ka n me mbe ba s ka n dua puluh

tu juh ora n g h a mba s u l ta n a ta s a la s a n me mbe ri la ya n a n buruk.

Cra w f urd juga me robo h ka n te mbok i s ta n a Su l ta n H u s s a in . Su l ta n

Hussain kemudiannya berpindah ke Melaka c lan mangkat di sana

pada 5 September 1835.

Perjanjian Inggeris-Belanda, 1824

Persaingan antara Inggeris-Belanda di Kepulauan Melayu menarik

pe rh a t ia n pe ga w a i - pe ga w a i t in ggi d i Eropa h un tuk me n ye le s a i -kannya di meja rundingan. Perjan j ian ini memberi kesan besar

kepada perkembangan Negeri-Negeri Se lat dan negeri-negeri la in

di T an a h Me la yu .

Syarat-syarat penting perjan j ian dapatlah diringkaskan seperti

be r ikut :

(a) Belanda bersetuju meny erahk an kepen tinga nnya di India da n

Melaka kepada Inggeris .




(b) Pihak Inggeris bersetuju menyerahkan kepent ingannya di

Bangkahulu dan Sumatera kepada Belanda.

(c) Belanda mengi ktiraf pertapakan Inggeris di Singapu ra tetapi

Inggeris tidak dibenarkan meluaskan pengaruh ke Pulau

Kar im un dan pulau-pu lau di selatannya.

(d) Belanda berjanji tidak akan campu r tangan di Tanah Mela yu

atau membuat sebarang perjanjian dengan pemerintah-pe-

merintah tempatan.

(e) Belanda perl u memberi layanan perdagangan yang baik kepada

pedagang Inggeris dan begitulah sebaliknya.

(0 Pemeri ntah anak negeri dibenarkan membu at hubu ngan seearabebas dengan kedua-dua kuasa clan sesama pemerintah tem-

patan.

(g) Hu tang Belanda kepada Inggeris clikira langsai dengan pem -

bayaran 100,000 paun.

Kesan Perjanjian

Jel as pe rj an ji an in i dibu at m en ye nt uh Ke pula uan Mel ay u te ta pi

keputusannya tidak dirundingkan dengan pemerintah tempatan.

Perjanjian ini meninggalkan kesan politik yang mendalam, Per-

ja nj ia n tel ah m en et ap ka n ka wa sa n da er ah pen ga ru h Be la nd a-

Inggeris. Selat Melak a dijadi kan sempadan. Ini menjadi asas kepada

pembentukan negara moden Tanah Melayu (kemudian Malaysia)

clan Indonesia.

Pada umumnya kepentingan Belanda cli Kepulauan Melayu lebihbanyak. Ini kerana mereka mendapat monopoli kawasan rempah

dan kawasan-kawasan pertanian yang kaya. Namun begitu British

ju ga le bi h sela mat tanp a sai ngan hebat di Ta na h Mel ay u , Be la nd a

satu-satunya kuasa Eropah di Tanah Melayu telah melepaskan pe-

gangan ke atas Melaka. Begitu juga kepentingan perdagangan bijih

timahnya cli Selangor, Negeri Sembilan clan Perak. Walaupun pada

masa in i pengeluaran bijih timah tidak begitu banyak tetapi akhirn ya

akan menjadi kawasan pengeluar utama,

24



P E N J A J A H A N I N G G E R I S D I N E G E R I - N E G E R I S E L A T — P E N G A S A S A N D A N

Pe r ja n j ia n in i jug a me n ge s a h ka n ke du du ka n I n gge r is d i Pu la u

S i n g a p u r a . P e l u a n g i n i d i g u n a k a n o l e h R e s i d e n J o h n C r a w f u r d

u n t u k m e l u p u s k a n k u as a S u l t a n H u s s a i n d a n T e m e n g g u n g A b d u l

Ra h ma n . Se te la h i tu S in ga pura be rke mba n g pe s a t s e ba ga i pus a t

pe rda ga n ga n du n ia d i s e be la h t imur . S in ga p ura j e la s be rp e ra n a n

me n ga w a l la lu l in ta s Se lat Me la k a d i s ela ta n . Ma n a ka l a Pul a u P i n a n g

d i u t a r a. N a m u n I ng g e ri s te r le p a s p e l u a n g u n t u k m e m b i n a s e b u a h

l a g i e m p a y a r d i K e p u l a u a n M e l a y u s e s u d ah I n d i a . S e d a n g k a n p a d a

ma s a in i ke kua ta n Be la n da a ma t be rga n tun g ke pa da Br i t i s h . Br i t i s h

ke h i la n ga n ka w a s a n - ka w a s a n ka ya s e pe r t i Pu la u Be l i ton g, Ba n gka ,

M a d u r a , L o m b o k , S u m b a w a , S u l a w e s i , F l o r e s d a n S u m a t e r a . 2 0

Ba gi pe m e rin ta h te mpa ta n kh u s us n ya kera ja a n Ria u- Lin gga j e la s

d i r u g i k a n . K e s u l t a n a n i n i m e n e r i m a k e s a n b u r u k k e r a n a d i p e c a h -

p e c a h k a n . B e l a n d a m e n g u a s a i R i a u - L i n g g a y a n g m e n j a d i p u s a t

ke ra ja a n in i ma n a ka la I n gge r is me n gua s a i Pula u S in ga pura da n

ta n a h be sa r Se m e n a n jun g . T e me n g gun g Abd u l Ra h m a n jug a ke -

h i la n ga n pe ga n ga n n ya ke a ta s pula u- pula u s e la ta n S in ga pura da n

be be ra pa n e ge r i d i pa n ta i t imur Suma te ra te ta p i de n ga n a da n ya

pe r ja n j ia n 1824 me mbe ri rua n g ya n g c ukup un tuk ke lua rga T e me n g-

g u n g A b d u l R a h m a n m e n g a s a s k a n k e s u l t a n a n b a r u d i J o h o r m a n a -

ka la ke lua rga Be n da h a ra d i Pa h a n g.

P E N D U D U K A N I N G G E R I S D I M E L A K A

P e r t a m a k a l i I n gg e r is m e n d u d u k i d a n m e m e r i n t a h M e l a k a a p a b i l a

te rc e tus Pe ra n g N a pole a n d i Eropa h . Ke ra ja a n bua n ga n Be la n dabe rs e tu ju me n ye ra h ka n da e ra h s e be ra n g la utn ya un tuk d i ta dbir

s e m e n t a r a o l e h S H T I . P a d a m u l a n y a G a b e n o r M e l a k a , A b r a h a m

C o u p e r u s e n g g a n m e n y e r a h k a n M e l a k a k e p a d a M e j a r A r c h i b a l d

B r o w n . M e m a n d a n g k a n p a s u k a n p e r t a h a n a n B e l a n d a h a n y a 2 0 0

ora n g ( ora n g Be la n da h a n ya 81) m a ka be l ia u te rpa ks a be rs e tu ju . 2 1

S e m a s a p e r a l i h a n p e n t a d b i r a n , p i h a k B e l a n d a t e r u s m e m b e r i

ke r j a s a ma da n pe ga w a i - pe ga w a i me re ka ma s ih be rpe ra n a n . Pa da

bula n Dls e mbe r 1795 , Pa n gl ima Br i t i s h , Pe te r Ra in ie r t iba d i Me la ka .

Be l ia u me n ga r a h ka n pe ga w a i - pe ga w a i Br i t i s h me n ga mb i l a l ih s e m ua

25




tugas pentadbiran. Pegawai-pegawai Belanda termasuk GabenorCoup erus dihantar ke India . 2 2

Per janj ian Viena tahun 1815 te lah menamatkan perang di

Erop ah. P ihak Bri t ish te lah berse tu ju untu k menyerahkan k em bali

daerah-daerah Belanda seberang laut yang dita dbirnya. Pada bu lan

September 1818, Residen Farquhar (1803-1818) telah menyerahkan

kuasa kepada Belanda. Pentadbiran Belanda di Melaka akan ber-

lanjutan hingga tahun 1825 apabila diserahkan kepada Inggeris

untuk kali kedua ekoran perjanjian tahun 1824.

26



P E N J A J A H A N IN G G E R I S D I N E G E R I - N E G E R I S E L A T — P E N G A S A S A N D A N

27



Bab 3

Perhubungan Negeri-negeri Melayu

dengan Siam dan Inggeris (1800-1900)

L A T A R B E L A K A N G H U B U N G A N A W A L

Sejarah negeri-negeri Melayu pada abad ke-19 didapati mempunyai

hubungan rapat dengan Siam. Oleh itu perlu ditinjau latar belakang

hubungan negeri-negeri Melayu dengan Siam. Pada asasnya

hubu ngan tradisional Melayu-Siam berasaskan kepada sistem uft i.

Dalam hal ini kita dapati pelbagai tafsiran telah dibuat. Tafsiran

berbeza wujud kerana pengalaman dan tujuan penulis. Namun

secara u mu mn ya ramai bersetuju yang Siam lebi h kuat dari segi

politik dan ketenteraan berbanding dengan negeri-negeri Melayu.

Keadaan inilah yang memberi peluang kepada Siam meluaskan

pengaruhnya, Dari segi diplomatik pula menjadi kebiasaan negeri-

negeri yang lemah pada masa itu mencari naungan daripada kuasa

yang lebih kuat.

Bagi orang Melayu perhubungan dengan Siam adalah kerana

kepentingan politik clan pengiktirafan pertuanan berasaskan kata

sepakat clan persahabatan. Ini ditandai dengan penghantaran bungamas clan perak berserta hadiah-hadiah yang lain. Selain pengik-

tirafan, pemerintah Melayu juga menerima hadiah balas daripada

Maharaja Siam, Kerajaan Siam tidak campur tangan dalam soal

agama dan adat serta pentadbiran cli negeri-negeri Melayu. Jika asas

28



hubungan ini diganggu maka akan wujud penentangan. Didapati

Siam sendiri menghantar bunga mas ke China atas alasan per-

sahabatan dan perdagangan. Di sini tidak timbul soal tuntutan

politik atau naungan. Jadi hal yang sama juga wajar bagi negeri-

negeri Melayu. Ini terbukti apabila Siam tidak pun pernah berjaya

menegakkan kekuasaannya walaupun sultan-sultan di negeri-negeri

Melayu pada ketika tertentu memerlukan bantuan dan pengiktirafan

Siam.

Ji ka di l ih at da ri p ad a la ta r be la ka ng se ja ra h, S ia m d ik ata ka n

mewujudkan kekuasaannya di Tanah Melayu sejak zaman Sukhotai

pada abad ke-13. Pemerintahnya, Raja Ramhaeng telah meng-

arahkan Raja Ligor untuk meluaskan pengaruhnya ke kawasan

selatan termasuk Tanah Melayu. Dasar ini kemudiannya diteruskanoleh kerajaan Ayudhya yang memerintah Siam pada abaci ke-14

hingga dikalahkan oleh Burma pada tahun 1767.' Apabila Dinasti

Cakri yang berpusat di Bangkok mulai kuat, kerajaan ini juga telah

menghidupkan semula dasar menguasai negeri-negeri Melayu di

selatan. Pengawasan terhadap negeri-negeri Melayu tidak dibuat

secara langsu ng daripada kerajaan pusat Siam tetapi mel alu i Gabeno r

Ligor. Selepas tahun 1791 negeri-negeri Melayu di pantai timur

diletakkan di bawah Gabenor Songkla (Singgora). Negeri-negeri cli

pantai barat masih tetap di bawah pengawasan Gabenor Ligor. 2

Sebenarnya pengaruh Siam ke atas negeri-negeri Melayu tidaklah

berterusan dan ada pasang surutnya. Ini bergantung kepada kekuatan

dan kemantap an kerajaan Siam serta dasar seseorang Raja Siam . Selain

itu perkembangan politik serantau j uga penting kerana jika ada cabar-

an daripada kuasa lain yang lebih kuat maka Siam tidak dapat me-

laksanakan dasarnya. Kuasa-kuasa yang pernah menjadi pencabar

termasuklah Majapahit, Kesu ltanan Melay u Mel aka, Aceh dan Inggeris.

Pada abad ke-18 negeri-negeri Melayu agak bebas kerana Siam

menghadapi perjuangan hidup mati dengan Burma. 3

Bunga Mas dan Perak

Tiap-tiap negeri Melayu yang menghantar bunga mas ke Siam akan

berbeza nilainya. In i bergantung kepada kekayaan dan ju m la h

29




penduduk. Kedah dikatakan menghantar bunga mas bernilai lima

ribu ringgit manakala Perlis nilai bunga masnya hanya seribu lima

ratus ringgit. Wang untuk membiayai dikutip daripada rakyat lelaki

dewasa. Di Kedah cukai ini dikenali sebagai hasil repai. Di Tereng-

ganu dikenali sebagai cukai band. 4

Kerja membuat bunga mas dibuat dengan teliti oleh tukang-

tukang terpilih dan biasanya di bawah pengawasan sultan sendiri.

Kerja ini biasanya mengambil masa berbulan-bulan. Penghantaran

bunga mas akan dilak uka n oleh perwak ilan yang dip ili h. Bagi negeri-

negeri pantai barat perwakilan akan pergi terlebih dahulu ke Ligor

manakala negeri-negeri pantai timur akan ke Singgora sebelum di-

persembahkan ke Bangkok.

K E D A H D A N P E R L I S

Perbincangan tentang Kedah dan Perlis akan dibuat serentak me-

mandangkan hubungan sejarah yang erat antara kedua-duanya.

Sehingga separuh pertama abad ke-19, Perlis masih sebahagian

daripada Kedah.

Hubungan Sebelum Abad ke-19

Hubungan Kedah-Siam dikatakan terjalin begitu lama. Sumber

histriografi Kedah yang terkenal iaitu Hikayat Merong Mahawangsa

menganggap Raja Siam dan Kedah sebagai bersaudara. Hadiah bunga

mas dan perak yang dihantar ke istana Raja Siam sebenarnya berasal

daripada tradisi hadiah cenderahati sempena Raja Siam yang baru

menerima cahaya mata. 5 Mengikut tafsiran sumber tradisional Me-

layu ternyata bunga mas bukanlah berasaskan sistem uftian yangterpaksa dihantar oleh negeri lemah kepada negeri yang kuat. la

lebih merup akan hubungan diplo mali k dan persahabatan.

Kedah dikatakan berada di bawah Siam sejak zaman kerajaan

Sukhotai tetapi tidak banyak maklumat sejarah tentang hal ini.

Malah ada pendapat mengatakan pada abaci ke-13 pengaruh Siam

hanya setakat Ligo r sahaja. D em iki an juga selama pemer intahan

Ayu dhya yang memakan masa empat ratus tahun it u, pengaru h Siam

tidaklah wujud berterusan di negeri Kedah. Misalnya pada abaci

30



P E R H U B U N G A N N E G E R I - N E G E R I M E L A Y U D E N G A N S I A M D A N I N GG E R I S (1 8 0 0 - 1 9 0 0 )

ke-15, Kedah dikatakan mengakui pertuanan Kesultanan Melayu

Melaka. Pada abad ke-16 pengaruh Aceh pu la mem ainkan p eranan

penting dalam politik Tanah Melayu. Manakala pada abad ke-18

didapati pengaruh Bugis dan Minangkabau pula mengambil tempat.

H u b u n g a n p a d a A b a d k e - 1 9

Menjelang abaci ke-19 kedudukan politik kerajaan Siam mulai

mantap clan Dinasti Cakri yang berpusat di Bangkok di bawah

Rama I sudah bersedia untuk meluaskan penguasaan ke atas

politik Tanah Melayu. Pada masa yang sama Kedah menghadapi

krisis takhta kerana terdapat ramai petanding-petancling takhta

mahu menjadi raja. Setelah kemangkatan Sultan Abdullah pada

tahun 1798, pentadbiran Kedah jatuh ke tangan saudaranya Tunku

Dhiauddin (1798-1803) . 6

Putera-putera kepada Sultan Abdullah mendapati merekalah

yang sewajarnya dilan tik menjadi sult an kerana berdasarkan sistem

politik Melayu tradisional yang mewariskan takhta kepada putera

lelaki tertua. Putera tertua Sultan Abdullah iaitu Tunku Pangeran

memang bercita-cita untuk menjadi sultan. Di samping itu saudara-

saudaranya yang lain seperti Tunku Bisnu dan Tunku Ibrahim juga

terlibat dalam rebutan takhta ini.'

Tunku Pangeran mendapati adalah sukar untuk menghadapi

pengaruh Tunku Dhiauddin. Oleh itu Tunku Pangeran telah cubamendapat bantuan luar clan kuasa luar yang dihkirkan sesuai pada

waktu itu ialah Siam. Dengan bantuan Gabenor Singgora, Tunku

Pangeran telah diperkenankan oleh Rama I sebagai Sultan Kedah.

Tunku Pangeran tiba cli Kedah dengan sejumlah askar Siam pacla

tahun 1803 dan ditabalkan sebagai sultan dengan gelaran Sultan

Ahmad Tajuclclin II (1803-1843). Manakala saudara baginda, Tunku

Bisnu dilant ik sebagai Raja Mu da . 8

Pada per ingkat awal didapati pemerintahan Sultan Ahmad

Tajuddin II mendapat kepercayaan daripada Bangkok. Sebagai

balasan kepada pengiktirafan Siam, Kedah terpaksa bukan sahaja

menghantar bunga emas dan perak tetapi juga memberikan per-

khidm atan tentera, tenaga manu sia clan bekalan makanan. Mis aln ya

31




pada tahun 1810, Kedah terpaksa menghantar tentera dan bekalan

makanan bagi membantu Siam untuk mengambil Thalang daripada

kekuasaan Burm a. Pada tahun 1818, Kedah dipaksa oleh Siam me-

nakluk Perak. 9 Perkhidmatan-perkhidmatan ini terpaksa di laku-

kan oleh Kedah sebagai sebahagian daripada dasar suai faedah bagi

mengelakkan campur tangan langsung Siam.

Sultan Ahmad Tajuddin II juga terpaksa menghadapi pencabar-

pencabar politiknya yang terdiri daripada saudara-saudaranya

sendiri. Mereka terdiri daripada Tunku Bisnu, Tu nku Ibrahim, T unku

Daud, Tunku Sulaiman dan Tunku Yaakop (Tunku Embun). Selain

tuntut an takhta mereka juga mahu daerah auto nom i yang kaya

seperti Kuala Muda dan Perlis. Tunku Ibrahim misalnya telahmen gadak an pem beronta kan bersenjata pada tahu n 1815 tetap i

ditumpaskan, dan beliau sendiri terkorban. 10

Sultan Ahm ad Tajuddin II juga menghadap i masalah dengan

Gabenor Ligor Nakhon Sri Thammarat (Noi). Ini terjadi kerana

gabenor tersebut berasa cemburu dengan kejayaan Kedah dalam

kempen di Thalang dan Perak sehingga Sultan Ahmad Tajuddin II

diberi pangkat Chao Phaya. Sedangkan selama ini Kedah terletak

di bawah pengawasan Ligor sebagai Pesuruhjaya.

Nakhorn Sri Thammarat memang berhasrat untuk menjalankan

dasar pemerintahan langsung ke atas Kedah. Peluang ini tiba apabila

Raja Muda Kedah yang baru iaitu Tunku Yaakop (Tunku Embun)

meminta bantuan Ligor untuk membantunya menyingkirkan sul-

tan. Krisis antara sultan dengan Tunku Yaakop berpunca daripada

keengganan Sultan Ahmad Tajuddin II menyerahkan Perlis dan Setul

kepada adindanya itu. Tunku Yaakop mempunyai beberapa alasanuntuk mempengaruhi Siam menyokongnya. Ini termasuklah ke-

gagalan sultan untuk hadir di Siam walaupun dijemput beberapa

kali. Hal i ni menim bulkan syak Siam dan percaya yang Sultan Kedah

sedang membuat pakatan dengan Burma. Sultan Ahmad Tajuddin

II sendiri sudah menyedari yang Siam akan bertindak terhadap

baginda dan oleh hal yang demikian baginda telah berpindah ke

Merbok. Jika serangan Siam berlaku mudahlah baginda berundur

ke. Pulau Pinang yang dikuasai oleh Inggeris.

32



P E R H U B U N G A N N E G E R I - N E G E R I M E L A Y U D E N G A N S I A M D A N I N G G E RI S (1 8 0 0 - 1 9 0 0 )

P e nd u d u k a n S ia m. 1821 - 1842

P ada b u lan No v emb er 1 8 2 1 , t en t era S iam t e lah menaw an Ko t a Se t ar .

R a m a i p a h l a w a n K e d a h t e r k o r b a n . R a m a i t a w a n a n K e d a h d i b a w a

k e S iam. Tent era S iam k emu dianny a mara k e se la t an u nt u k meng -

h a d a p i s u l t a n d i M e r b o k t e t a p i b a g i n d a m e n y e d a r i t i d a k m a m p u

m e n g h a d a p i S i a m c l a n k e r a n a i t u m e n g a m b i l k e p u t u s a n b e r u n d u r

k e P u l a u P i n a n g . 1 1 S iam t erny at a t idak mera j ak an Tu nk u Y aak o p

m a l a h t e l a h m e m b u a t k e p u t u s a n u n t u k m e n j a l a n k a n p e m e r i n t a h a n

secara l ang su ng . A na k k epada Gab e no r L ig o r i a i t u P hr a P ak Bo r i r ak

(Saeng ) t e lah di t u n j u k seb aga i Gab eno r Kedah .

P e r c u b a a n S i a m u n t u k m e l a k s a n a k a n d as a r p e m e r i n t a h a n

lang su ng di Kedah t e lah mener ima t en t ang an heb at . R ak y at Kedah

t i d ak j e m u - j e m u m e l a n c a r k a n p e m b e r o n t a k a n . A n t a r a p e m b e -

ro nt ak an t e rseb u t t e rmasu k lah pemb ero nt ak an 1 8 2 5 -1 8 2 6 y ang

d i p i m p i n o l e h an a k a n d a S u l t a n A h m a d T a j u d d i n s e n d ir i i a i t u T u n k u

A b d u l l ah . P em b ero nt a k an k edu a t e rb esar b er lak u pada t ahu n 1 8 3 1 -

1 8 3 2 di b aw ah pimpinan Sy ed Z a ina l A b idin a t au dik ena l i seb ag a i

T u n k u K u d i n , T u n k u L o n g P u t i h d a n T u n k u S u l a i m a n . P e m b e -

ro nt ak an t e rb esar b er lak u pada t ahu n 1 8 3 8 -1 8 3 9 di b aw ah pimpinan

T u n k u M u h a m m a d S aa d , T u n k u M u h a m m a d T a i b d a n D a t a ' K a m a

Jaya W a n M u h a m m a d A l i . 1 2 P e m b e r o n t a k a n K e d a h i n i m e n d a p a t

s i m p a t i d a n b a n t u a n d a r i p a d a n e g e r i - n e g e r i M e l a y u y a n g l a i n .

Di samp ing i t u sau dag ar -sau dag ar c li P u lau P ina ng j u g a m em b er i

s o k o n g a n d e n g a n b e r s i m p a t i m e m a n d a n g k a n k e p e n t i n g a n p e r -

dag angan merek a te rj ej as k erana k ek acau a n y ang b er lak u . Wa la u p u n

S i a m m e n g h a d a p i a n c a m a n y a n g h e b a t d a r i p a d a p e m b e r o n t a k -

p e m b e r o n t a k K e d a h t e ta p i m e r e k a be r j ay a m e n a n g k i s n y a . I n i

t e ru t amany a k erana pihak Ing g er i s c l i P u lau P inang t e lah memb ant u

S i a m .

Dasar rasm i Ing ger i s meng i k t i ra f per t u anan S iam k e at as Keda h .

In i seb ag a i l ang k ah mendapat so k o ng an S iam da lam u saha Ing g er i s

m e n g h a d a p i B u r m a . P e p e r a n g a n a n t a r a I n g g e r i s - B u r m a m e l e t u s

pada t ahu n 1 8 2 4 . P ihak Ing g er i s b erpendapat so k o ng an S iam di -

p e r l u k a n d a n a d a l a h l e b i h m e n y u l i t k a n u n t u k m e n g h a d a p i d u a

m u s u h p a d a w a k t u y a n g s a m a . T o l a k a n s u r d e n g a n S i a m d i p e r l u k a n

33




dan beberapa utusan dihantar untuk berunding dengan pihak Siam.

Pengikt irafan in i semakin je las apabila Perjanj ian Burney d i-

tandatangani pada tahun 1826.

Perjanjian Burney

Faktor utama yang menyebabkan Inggeris berlembut dengan Siam

ialah kerana beberapa kepentingan ekonomi. Pihak Inggeris mahu

memastikan bekalan makanan dari Kedah akan dihantar ke Pulau

Pinang, Inggeris juga berharap kerajaan Siam akan membuat se-

makan dalam peraturan perdagangan yang akan menguntungkan.

Ini kerana peningkatan perdagangan antara Inggeris-Siam sejak

tahun 1817. Beberapa utusan Inggeris dihantar ke Bangkok bagi

mengadakan rundingan. Perunding pertama ialah seorang saudagar

persendirian bernama Morgan yang pergi ke Bangkok pada tahun

1821. Ini diikuti dengan pemergian John Crawfurd pada tahun 1824.

Crawfurd cuba mendesak Siam melantik semula Sultan Ahmad

Tajudd in sebagai sultan tetapi ditolak. Dem ikian jug a pihak Inggeris

menolak tuntutan Siam wang pajakan Pulau Pinang dan mendesak

Inggeris menyerahkan Seberang Prai.

Dasar Gabenor Fullerton (1824-1831) terhadap Siam ialah cuba

menghalang pengaruh kuasa Asia itu berkembang di Tanah Melayu.

Beliau juga berjaya mempengaruhi pihak tertinggi di India tentang

hal ini dengan bantuan Kapten Hen ry Burney. Kap ten Henry Bu rney

kemudiannya diarahkan berunding dengan kerajaan Siam. Sebagai

langkah awal beliau memulakan perundingan dengan Raja Ligor

pada tahun 1825. Hasilnya Raja Ligor:

(a) Tid ak akan meny erang Perak dan Selangor.(b) Raja Ligo r sanggup menerim a langkah untuk meny erahkan

takhta Kedah kepada Sultan Ahmad Tajuddi n semula.

Run din ga n in i d ia n gga p s e ba ga i pe mbuka j a la n ke pa da

rundingan seterusnya. Kapten Henry Burney dikatakan meng-

habiskan masa selama enam bulan untuk menyelesaikan tugasnya.

Hasilnya termeterailah Perjan j ian Burney pada tahun 1826.

Perjanjian ini meliputi perkara-perkara:

34



( a ) P e r d a g a n g a n I n g g e r i s d i B a n g k o k a k a n d i b e r i l a y a n a n l e b i h

b a i k s a m a a d a d a r i s e g i c u k a i a t a u l a y a n a n - l a y a n a n l a i n .

( b ) K e d a h t e t a p m e n j a d i j a j a h a n S i a m d a n o r a n g B r i t i s h d i b e n a r

b e r n i a g a . B e k a l a n m a k a n a n a k a n d i b e k a l k a n s e c u k u p n y a

k e p a d a P u l a u P i n a n g .

( c ) P i h a k I n g g e r i s b e r j a n j i t i d a k a k a n m e m b a n t u S u l t a n K e d a h

d a l a m u s a h a m e r e b u t k e m b a l i t a k h t a a t a u m e m b e n a r k a n

b a g i n d a m e n e t a p d i P u l a u P i n a n g , S e b e r a n g P r a i , P e r a k ,

S e l a n g o r a t a u B u r m a ,

( d ) P e r a k d i b e r i k e b e b a s a n s a m a m a h u m e n g h a n t a r b u n g a m a s

k e S i a m . P i h a k S i a m h a n y a d i b e n a r k a n m e n g h a n t a r u t u s a n

diplomatik. Sebarang pencerobohan tentera ke atas Perak dan

S e l a n g o r t i d a k d i b e n a r k a n . M a n a k a l a I n g g e r i s p u l a b e r j a n j i

t i d a k a k a n c a m p u r t a n g a n d i P e r a k d a n S e l a n g o r .

( e) P i h a k I n g g e r i s d i b e n a r k a n b e r n i a g a d i K e l a n t a n d a n T e r e n g g a n u .

W a l a u p u n a d a p i l u k d i P u l a u P i n a n g t id a k b e r p u a s h a t i d e n g a n

p e r j a n j i a n i n i t e r u t a m a t e n t a n g K e d a h t e t a p i p i h a k I n g g e r i s b e r j a y a

m e n d a p a t s e d i k i t f a e d a h d a n s eg i p e r d a g a n g a n . S e l a i n i t u I n g g e r i s

j u g a b e r j a y a m e n y e k a t k e m a r a a n S i a m k e s e l a t a n t a n a h M e l a y u

P i h a k I n g g e r i s w a l a u p u n t e l a h b e r j a n j i t i d a k a k a n c a m p u r t a n g a n

d a l a m h a l e h w a l P e r a k t e la h m e n g h a n t a r K a p t e n J a m es L o w u n t u k

mengadakan rundingan dengan Sultan Perak. Hasilnya ditanda-

tangani perjanjian pada Oktober 1826. Perjanjian ini berjaya

m e n y e k a t p e n g a r u h S i a m d i P e r a k d a n s e m u a p a s u k a n t e n t e r a S i a m

ditarik keluar. Berkenaan Kelantan dan Terengganu nampaknya

I n g g e r i s d a n S i a m t i d a k m e n g a n g g a p be gi tu m e n g a n c a m k e p e n

t i n g a n m e r e k a d a n h a n y a b e r p u a s h a t i j i k a p e r d a g a n g a n t i d a k

d i g a n g g u .

W a l a u p u n b e g i t u I n g g e r i s t i d a k l a h m e m e n u h i s e m u a t u n t u t a n

S i a m t e r u t a m a p e r m i n t a a n S i a m s u p a y a m e n y e r a h k a n S u l t a n A h m a d

T a j u d d i n I I d a n w a n g p a j a k a n a t as P u l a u P i n a n g d a n S e b e r a n g P r a i

t e t a p i I n g g e r i s t e t ap m e m b a n t u S i a m j i k a b e r l a k u p e m b e r o n t a k a n ,

P i h a k I n g ge r i s t e l a h m e n g g u n a k a n k a p a l - k a p a l p e r a n g n y a u n t u k

35




membuat kepungan di perairan Kedah bagi memast ikan golongan

pemberontak t idak mendapat bantuan dari laut . Satu lagi t indakan

Inggeris ialah memindahkan Sultan Ahmad Tajuddin II ke Melaka

bagi men gelakka n baginda terus aktif men gapi -ap ikan pen entan gan

terhadap Siam tetapi ternyata langkah ini tidak berkesan.

Pada masa pen dud ukan Siam juga terdapat sek um pu lan pe-

mimpin Kedah y ang b ek er j asama deng an S iam. Ku mpu lan in i

dip im pin o leh Tu nk u A n u m R a j a Jamb ang an, Tu nk u Bi snu , Tu n k u

H a s a n d a n S y e d H u s s a i n .1 3

M e r e k a m e n g h u l u r k a n k e r j a s a m amengelakkan t indakan ganas askar-askar Siam dan bagi mem-

bolehkan Siam mengubah sikap dan menukar dasar pemerintahan

langsung. Dasar pemerintahan langsung ternyata gagal kerana tidak

diterima oleh Kedah.

Hubungan Selepas 1842

Peluang Siam untuk mengubah dasarnya terbuka apabila Gabenor

Ligor Nakhorn Sri Thamarat (Noi) meninggal pada tahun 1839.

Pegawai Siam yang ditugaskan menangani masalah Kedah selepas

itu mencadangkan sistem pemerintahan tidak langsung sebagai satu

alternatif. Apa bila cadangan itu diterima, Tunk u An u m telah dilan ti k

sebagai pemerinlah Kedah dan Tunku Hasan sebagai pembantunya. 1 4

Tun ku H asan juga diberi daerah Kub ang Pasu sebagai kaw asan

pegangan. Manakala Syed Hussain diberi kepercayaan mentadbirPerl is dan Tunku Bisnu memerintah Setul . Ternyata Siam telah

mengeci lkan Kedah bagi memast ikan negeri tersebut t idak begitu

kuat . Bagaimanapun penyelesaian ini masih t idak memuaskan dan

kemungkinan tercetus lagi pemberontakan kerana Sultan Ahmad

Tajuddin II masih diketepikan sedangkan baginda merupakan tokoh

berpengaruh dan mendapat simpati ramai . P ihak Inggeris di Pulau

Pin ang juga menye dari yang penyelesaian Ked ah tidak akan tamat

j i k a S u l t an A h m a d Taj u ddi n I I ti da k dibe r ik an ta kh ta ny a s em u l a .

Saudagar-saudagar Inggeris di Pul au Pin ang jug a tidak san ggu p

menghadapi kerugian yang berpanjangan.

36



Gabenor Pulau Pinang ia itu Samuel George Bonham te lah me-

minta Tunku Daei, anakanda sultan supaya ke Bangkok menghadap

Ra ma II I s e rta me m in ta pe n ga m pun a n . Ga be n or Bon h a m jug a

menyertakan surat yang menyatakan sokongan kepada sultan dan

menggertak Siam yang Inggeris t idak lagi akan memberi bantuan

kepada Siam j ik a tercetus pember ont akan. 1 5 N a mpa kn ya p ih a k S ia m

te la h be rs e tu ju un tuk me la n t ik s e mula Su l ta n Ah ma d T a juddin s e -

bagai pemerintah Kedah.

H u b u n g a n S i a m - K e d a h k e m b a l i s e p e rt i s e b e l u m 1 8 2 1 i a i t u

be ra s a s ka n n e ge r i u f t ia n de n ga n pe n gh a n ta ra n bun ga ma s da n

perak. Namun begitu keluasan Kedah te lah dikecilkan. Kedah te lah

dipecahkan kepada empat negeri . Se tul diserahkan kepada Tunku

Bisnu. Perlis terus kekal ditadbir oleh Syed Hussain . Kubang Pasu

dile takkan di bawah kekuasaan Tunku Anum. Kawasan ke se latan

Kubang Pasu te tap ditadbir oleh Sultan Ahmad Ta juddin I I . 16

Pe rh ubun ga n Ke da h - Sia m s e le pa s in i s e h in gga ta h un 1909

n a mpa kn ya be r j a la n la n c a r . Ke dua - dua p ih a k n a mpa kn ya me n g-

hormati antara satu sama la in dan ini menjadi asas keharmonian

h ubun ga n . Pa da za ma n pe me rin ta h a n Sul ta n Ah ma d T a juddin a l -

Muka rra m Sya h , S ia m te la h me n ye ra h ka n ke mba l i da e ra h Kuba n g

Pa s u un tuk d i ta dbirka n s e mula o le h Ke da h . I n i e kora n da r ipa da

k r i si s y a n g b e r l a k u d a l a m k e lu a r ga A l m a r h u m T u n k u A n u m .

Pe n ye ra h a n in i juga me n a n da k a n ke pe rc a ya a n S ia m te rh a da p

pe n ta dbira n Ke da h . Pa da za ma n pe me rin ta h a n Sul ta n Ab du l H a mi d

H a l im Sya h , ba gin da te la h d ibe r i ke pe re a ya a n o le h p ih a k S ia m

apabila Ra ja Chulalongkorn melantik baginda sebagai Pesuruhjaya

Monthon Saiburi yang terdiri daripada Kedah, Perlis dan Setul . 1 7

Ini adalah sebahaglan daripada dasar pentadbiran Thesaphiban yang

d i p e r k e n a l k a n u n t u k m e n g u k u h k a n p e n g u a s a a n p e n t a d b i r a n

Bangko k ke atas wilaya h-wi laya h. Dasar ini ternyata gagal c l i Keda h

kerana keengganan Perlis dan Setul bekerjasama. Lagipun Siam

sendir i t idak berani berkeras kerana takut negeri-negeri tersebut

menjemput campur tangan kuasa-kuasa barat .

37




T E R E N G G A N U

Hubungan Awal

Berbanding dengan negeri Kedah, Perl is dan Kelantan ternyata

pengaruh Siam ke atas Terengganu agak kurang. Keadaan ini di-

sebabkan kedu duk an geografinya yang agak jauh . I ni me ny uk ar ka n

pengawalan dan penghantaran tentera. Bagi Siam sendiri mereka

menganggap Terengganu t idak ada ni lai ekonomi dan t idak stra-

tegik kerana tanah daratannya t idak bersempadan langsung den ga n

S i a m . 1 8 Jadi penguasaan naungan atas Terengganu lebih bersi fat

prest i j .

Sejak abad ke-15 hingga akhir abad ke-18, Terengganu terletak

di bawah pengaruh Melaka-Johor. Bagaimanapun menjelang tahun

1785, kerajaan Siam menghantar Jeneral Wang Na S uras iha ke

selatan Siam. Bel iau menghantar perutusan kepada ra ja-ra ja Melayu

termasuk kepada Sultan Terengganu. Raja Patani yang enggan

tund uk telah di hu ku m dengan pe nakl uka n secara kekerasan. Te-

rengganu yang menyedari hakikat ini t idak mampu melawan lalu

mener ima permint aan S iam.

Neg er i -neg er i M elay u sememang ny a b erhasra t u nt u k b eb as

daripada cengkaman Siam. Mereka sering mengelak dan menunggu

peluang untuk berbuat demik ian. K ehadiran kuasa Inggeris di P ul au

Pinang bukan sahaja dianggap berguna oleh Kedah dalam. usaha

meng hadap i ancaman Siam tetapi juga oleh negeri -negeri Me la yu

yang lain termasuk Terengganu. P ihak Siam meminta Sultan Mansur

menghadap Maharaja Siam. Pada awal tahun 1786, Sultan Mansur

menulis surat kepada Francis Light di Pulau Pinang meminta ban-tuan Inggeris. 19 Sekali lagi baginda meminta bantuan Inggeris pada

tahun 1798 tetapi gagal. Pihak berkuasa Inggeris di India enggan

mel ibatka n diri dalam hal-ehwal Terengganu m ema ndangka n t ida k

ada k epent ing an ek o no mi dan k edu du k an y ang t idak s t ra t eg ik

u nt u k Br i t i sh . L ag ipu n S iam sendi r i t idak meng am b i l t indak an .

ketenteraan.

38



Hubungan pada Abad ke-19

Pa da ta h un 1809 , ke ra ja a n Ba n gkok me n ga mbi l la n gka h me n yus un

s e m ul a pe n t a dbir a n d i n e ge r i - n e ge r i Me l a yu d i pa n ta i t im ur ba gi

m e m a s t i k a n t i d a k a k a n w u j u d p e n e n t a n g a n . I n i e k o r a n d a r i p a d a

s e ra n ga n ya n g d i la n c a rka n o le h pa ka ta n te n te ra da r i S ia k , da n

Pa ta n i . T e re n gga n u juga d ika t a ka n tu rut te r l iba t te ta p i t ida k a da

b u k t i j e la s . O l e h i t u S i a m t i d a k m e n y e n t u h T e r en g g an u . L a g i p u n

Sul ta n T e re n gga n u te rus me n gh a n ta r bun ga ma s da n h a l in i me -

ya kin ka n S ia m ya n g T e re n gga n u t ida k te r l iba t . Se me n ta ra i tu S ia m

s e n d i r i m a s i h a k t i f b e r p e r a n g d e n g a n B u r m a d a n t i d a k w a j a r

m e m bu ka s a tu la gi me d a n pe pe ra n g a n d i s e la tan .

Pe rc uba a n S ia m un tuk me n gua s a i n e ge r i - n e ge r i Me la yu s e c a ra

la n gs u n g le b ih me lu a s pa da ta h u n - ta h un 1830- a n . Ra ma I II j e la s

b e r u s a h a u n t u k m e n j a d i k a n S i a m s e b a g a i s e b u a h n e g e r i p a l i n g

be rkua s a c l i As ia T e n gga ra . 2 0 Pe r ja n j ia n Burn e y 1826 pula n a mp a k-

n y a te la h me m be ri h a k pe r tua n a n S ia m ke a ta s n e ge r i- n e ge r i Me la yu

di u ta ra T a n a h Me la yu da n I n gge r is be r j a n j i t ida k a ka n c a mpur

ta n ga n . La n gka h in i d i te n ta n g h e ba t o le h n e ge r i - n e ge r i Me la yu .

Pe mbe ron ta ka n ya n g me lua s be r la ku d i Ke da h da n Pa ta n i . Ke ba n g-

ki ta n in i d is ok on g o le h n e ge r i - n e ge r i Me l a yu ya n g la in be ra s a s ka n

ke s e d a ra n s e ban gs a da n s ea ga ma . T e re n gga n u turu t me n gh a n ta r

b a n t u a n t e n t e r a k e P a t a n i d i b a w a h p i m p i n a n p a n g l i m a T e n g k u

I d r i s , G o l a n , W a n K a m a l d a n I s m a i l .

S e l e p a s C h a o P h r a y a P h r a K h l a n g b er j a y a m e n g a t a s i p e m -

be r on ta k a n d i Ke d a h da n Pa ta n i , S ia m c uba me n gaja r T e re n gga n u

d a n K e l a n t a n k e r a n a m e m b a n t u p e m b e r o n t a k a n t er se bu t . K e l a n t a n

dipa ks a me mba ya r ga n t i rugi be r jumla h $ 50 r ibu . Ma n a ka la T e re n g-

g a n u d i p a k s a m e n y e r a h k a n p e m b e r o n t a k - p e m b e r o n t a k P a t an i y a n g

be r l in du n g d i n e ge r in ya . Apa bi la Te re n gga n u en gga n tun d uk ke pa da

t u n t u t a n , p i h a k S i a m m e n g h a n t a r k a p a l p e r a ng . T e r e n g g a n u

t e r p a k s a a k u r d a n m e n y e r a h k a n p e m b e r o n t a k - p e m b e r o n t a k

t e r s e b u t t e r m a s u k P a n g l i m a D a m i t , M a h m u d , P i t d a n A h m a d .

Ba ga ima n a pun in i t ida k me n gh a la n g T e re n gga n u te rus me mbe ri

ba n tua n . I n i t e rbukt i a pa bi la s e ka l i la g i n e ge r i - n e ge r i Me la yu d i

39




selatan Siam bangun memberontak pada tahun 1838-1839. Bangkok

dan Songkhla yang menjadi pesuruhjaya kepada Terengganu telah

memberi kata dua kepada Sultan Mansur tetapi tidak berkesan. Siam

gagal bertindak ke atas Terengganu kerana masalah di Kedah belum

selesai dan Siam juga sedang berperang dengan tentera V ie tn am

yang menguasai Kemboja ketika itu. Sultan Mansur II memberi

perlindungan kepada Tuan Besar dan pengikut-pengikutnya dan

ini menyulitkan Siam menyelesaikan masalah perebutan takhta di

Kelantan.

Perhubungan yang renggang antara Terengganu-Siam pada

zaman pemerintahan Sultan Mansur Syah II menjadi baik pada

masa pemerintahan Sultan Omar. Ini ekoran daripada bantuan y angdiberikan oleh Siam kepada baginda semasa berlaku perebutan

takhta dengan Sultan Mansur. 21 Siam juga dengan segera m engik tir af

Sultan Omar sebagai pemerintah Terengganu sejurus selepas berjaya

merampas takhta. Perhubungan surat-menyurat antara kerajaan

Terengganu-Siam juga dikatakan lebih kerap. Sultan Omar juga

menghantar bunga mas dan perak mengikut waktu yang ditetap-

kan. Terengganu juga berpuas hati dengan sikap Siam yang memberi

kebebasan yang luas kepada Terengganu.

Bagaimanapun perhubungan yang baik ini berubah apabila

Terengganu terlibat dalam sengketa perebutan kuasa di Pahang.

Bunga mas yang dihantar pada tahun 1853 hanya dihantar setelah

peringatan diberikan. Su ltan Omar juga enggan hadir di So ngk hla

bagi menyambut lawatan Raja Mongk ut . Pihak Terengganu sen di ri

mendapati kerajaan Bangkok cuba hendak mengawal negeri-negeri

Melayu dengan lebih ketat. Sultan Omar menganggap ini sebagaipercubaan untuk merampas kebebasan yang dinikmati selama ini.

Terengganu cuba mendapat bantuan Inggeris tetapi tidak berjaya.

Di samping itu terdapat usaha-usaha Siam untuk menyingkirkan

Sultan Omar dan melantik Sultan Mahmud bekas Sultan Lingga

sebagai Sultan Terengganu. Menyedar i hakikat ini , Sul tan O m ar

mengutus surat ke Bangkok menyatakan taat setia. Selepas itu

perhubungan Terengganu-Siam kembali seperti keadaan sebelum

tahun 1857.

40



K E L A N T A N

Hubungan Awal

Pada abad ke-12 Kelantan dikatakan berada di bawah pengaruh

Sr ivi j a ya . Ke mudia n Sukh ota i pu la me n gua s a in ya pa da a ba d ke - 13

da n ke - 14 . Ba ga ima n a pun a da pe n da pa t me n ga ta ka n ke kua s a a n

Sukhotai hanya setakat Ligor saha ja . Pada abad ke-14 pengaruh

Ma ja pa h it pu la me n gua s a in ya . In i d i ik ut i den ga n pe n ga ru h Me la ka -

J o h o r pad a ab ad ke- 1 5 h in gg a ab ad ke -1 7 . 22

Hubungan pada Abad Kesembilan Belas

Lo n g J un us be rj a ya me n ga s a s kan Ke s ul ta n a n Ke la n ta n ya n g ba ru

pada akhir abad ke-18 dengan bantuan Sultan Mansur (1740-1794)

dari Terengganu. 22 Pe n ga ruh S ia m ke a ta s Ke la n ta n mula i me n ja di

pe n t in g s ele pa s ke ma n gka ta n L on g J un u s . I n i e ko ra n pe re but a n

kua s a a n ta ra T e n gku Muh a mma d, a n a ka n da Sul ta n Ma n s ur ya n g

ju ga m e na n t u L o n g J u n u s de n ga n p u t er a- p u t cr a L o n g J u n u s y a n g

c l i p i m p i n o l e h L o n g M u h a m m a d . D e n g a n p e n g a r u h S u l t a n M a n s u r

da r i T e re n gga n u T e n gku Muh a mma d di la n t ik me n ja di s u l ta n . Apa -

b i l a L o n g M u h a m m a d b er ja ya m e n y i n g k i r k a n T e n g k u M u h a m m a d ,

baginda berjaya menjadi pem erint ah Kelan tan dengan gelaran Sult an

Muh a mma d I . Be l ia u juga c uba me n da pa t n a un ga n S ia m me la lu i

b a n t u a n L i g o r k e r a n a b i m b a n g a n c a m a n T e r e n g g a n u . R a m a I

be rs e tu ju de n ga n pe rmin ta a n Ke la n ta n da n n e ge r i t e rs e but d i -

le takkan di bawah pengawasan Ligor. 2 3 W a l a u p u n b e g i t u , S u l t a n

Muh a mma d I t ida k be gi tu be rpua s h a d de n ga n S ia m da n c uba

me n da pa t n a un ga n I n gge r is c l i Pu la u P in a n g. Pe rmin ta a n te rs e but

te lah ditolak kerana Inggeris lebih mempertimbangkan kepentingan

p e r d a g a n g a n n y a d e n g a n S i a m . S e l a i n i t u I n g g e r i s j u g a t e l a h

me n gikt i ra f pe r tua n a n S ia m a ta s Ke la n ta n be ra s a s kan Pe r j a n j ia n

Burney, 1826, 24

Apa bi la be r la ku pe mbe ron ta ka n Ke da h da n Pa ta n i s e pe r t i ya n g

dis e butka n pa da bah a gia n te rda h ulu ba b in i , Ke la n ta n juga t ida k

ke t in gga la n me m ba n tu a ta s s ema n ga t pe r jua n ga n j ih a d . Ke ra ja a n

Ke la n ta n be gi tu a kt i f me m ba n tu pe m be ron t a k- pe m be ron t a k Pa ta n i

41




kerana Kesultanan Kelantan mempunyai hubungan kekeluargaan

dengan Kesultanan Patani. Apabila tentera Siam di bawah pim pi na n

Phrahklang berjaya menundukkan Patani, Kelantan dipaksa me-

nyerahkan pemberontak-pemberontak Patani yang berlindung di

Kelanta n. Ini term asuklah Raja Patani, Tuan Sulung dan Raja Jal a

(Yala), Tuan Kun dur. Kelantan juga dipaksa membayar ganti ru gi

berjumlah $30 ribu wang perak kepada kerajaan Bangkok dan 20

ribu perak kepada tentera Hai. Sultan Muhammad 1 yang sedar

Kelantan t idak mampu menghadapi Siam terpaksa memenuhi

tuntutan tersebut. Namun begitu Siam tidaklah berani bertindak

menyerang Terengganu atau Kelantan kerana ketibaan kapal perang

Inggeris di pantai timur. Lagipun berasaskan Perjanjian Burney, Siam

tidak akan menyerang Kelantan dan Terengganu.

Setelah kemangkatan Sultan Muhammad I pada tahun 1837

sekali lagi Kelantan menghadapi masalah rebutan takhta kerana

baginda tidak mempunyai putera. Mereka yang terlibat dalam

perebutan takhta terdiri daripada Raja Bendahara (L ong Jenal/

Zainal) dan Tuan Senik Mulut Merah (Putera Long Tan, Raja

Temenggung). Pada peringkat awal, Long Jenal berjaya menjadi Raja

Kelantan tetapi pada akhir tahun 18.39, Tuan Senik Mulut Merah

berjaya merampas takhta dan menjadi sultan dengan gelaran Sul-

tan Muhammad II (1839-1886) . 25 Kejayaan baginda dikatakan

dengan sokongan Siam. Memandangkan kepentingan pengiktirafan

Siam, L ong Jenal juga cuba mendapatkan pertolongan Raja L ig or

untuk mempengaruhi Raja Siam supaya menyokongnya. Bagaiman a-

pun pengiktirafan Siam lebih awal kepada Sultan Muhammad II

mengukuhkan kedudukan baginda. Namun begitu peluang Long

Je na l u nt uk ke m ba li berk ua sa w u ju d ap ab ila p em be ro nt ak anKed ah (1838-1839) menam pakkan kejayaan. Sultan Mu ha m m ad

II juga terpaksa mengha dapi cabaran daripada Tuan Besar Ka m p un g

Lautyang turut menyokong Longjenal. Bagaimanapun penentangan

bersenjata oleh Lon g Jenal berjaya dihapus kan dengan b ant uan

Siam.

Selepas peperangan dengan Long Jenal, Sultan Mu ha m m ad II

menghadapi cabaran daripada Tuan Besar, Raja Kampung Laut dan

saudaranya Tuan Kota, Sultan Dewa. Kedua-dua pencabar baginda

42



berjaya ditum pas kan dengan bant uan Siam . Ad ala h jelas selepastahun 1838, kerajaan Kota Bharu amat bergantung kepada peng-

ik t i r a f a n S ia m u ntu k me ng ha d a p i p e nca b a r - p e nca b a r d i d a la m

negeri . Keadaan ini membantu S iam untuk memast ikan penga-

r u hny a d i K e la nta n d e ng a n me ne ntu k a n to k o h- to k o h p r o - S ia m

menguasai po l i t ik K elantan. 2 6 Sebab i tu lah Kelantan t idak pernah

menjadi pemimpin penting dalam gerakan menentang S iam.

Kelantan selepas tahun 1841 berjaya memperoleh kestabilan

pol i t ik . Hal ini tercapai kerana ke jayaan Sultan Muhammad I I

me nu mp a s k a n p e ne nta ng - p e ne nta ng ny a d e ng a n b a ntu a n S ia m.

Walaupun begitu ini t idak berert i S iam campur tangan dengan

meluas dalam urusan Kelantan. Kera jaan S iam begitu percaya

dengan s ikap pro-S iam Sultan Muhammad. Baginda begitu meng-

hormati Siam dan telah menghadap Raja Mongkut yang mengadakan

lawatan ke Songkh la . De m iki an juga pada zama n Sultan Man su r

(1891-1899) didapati kera jaan Kota Bharu dikuasai o leh golongan

yang pro-Siam sehingga surat-surat pentadbir Inggeris di Singapura

kepada sultan ditenggelam kan oleh mereka. Pi hak Siam ju ga begitu

berhat i -hat i supaya t idak t imbul perebutan takhta yang memung-

kink an pihak pro-S iam kalah. Misal nya apabi la Sul tan Man su r sakit

tenat pada tahun 1.900, Siam telah menghantar pegawai-pegawainya

bagi mengawal keadaan. Apabila Sul tan Mansur mangkat , p ihak

Siam dengan segera melantik Tuan Long Senik sebagai Sul tan

K e la nta n . T ind a k a n in i ju g a d ib u a t b a g i me ng e la k k a n ca mp u r

tangan kuasa barat yang lain.

PERAK DAN SELANGOR

Mengikut sumber tradis ional , Perak juga menghantar bunga mas

sebagai hadiah kepada Raja Siam yang baru menimang cahaya mata.

Berbanding dengan negeri-negeri Melayu utara yang lain, pengaruh

Siam tidaklah begitu besar di Perak. Idea untuk memantapkan pe-

ngaruh S iam di Perak dice tuskan o leh Gabenor Ligor dan S inggora .

R a ma I I ju g a ma h u me l u a s k a n p e ng a r u hny a k e r a na in i a k a n

me na m b a hk a n m a r ta b atny a c lan b a g i me nu n ju k k a n k e k u a s a a n

kepada Burma. Raja Siam berpendapat martabatnya akan lebih mulia

43



j i k a se se bu ah ne ge ri i t u be rn au ng se ca ra dam ai . Ba gi m e n c a p a i

t u j u a n i n i , K e d a h d i a r a h k a n m e m u j u k P e r a k . S u l t a n A h m a d

Tajuddin II menghantar Seri Nara Diraja , Raja Set ia Lela dan Tun

Ja ya M e n t e r i k e P era k u n t u k m en g ha dap S u l t an A b d u l M a l i k .

Wala u p u n Su l t an A b d u l M al i k meng hadapi ancaman Se lang o r da n

penentangan dalam negeri tetapi baginda menolak bernaung di

bawah Siam,

Sulta n Ahm ad Tajuddin terpaksa menyerang Perak sebelum Sia m

menghantar angkatan tentera. Baginda bimbang Kedah akan di jadi-

kan pangkalan tentera Siam dan ini akan mengancam keselamatan

Kedah. Pada bulan September 1819 bunga mas dihantar ke Bang-

k o k . 2 7

Dalam usaha menyingkirkan pengaruh Siam, Perak telah me-

minta bantuan Selangor, Pakatan ini ber jaya menghalau Siam pada

tahun 1822. Sebagai balasan, Sultan Ibrahim (Selangor) menuntut

se jumlah bayaran perkhidmatan. Sultan Ibrahim melantik Raja

Hassan sebagai wak il baginda unt uk mem ungut cukai di Perak. H al

ini tidak disenangi oleh Sultan Perak dan baginda menulis surat ke

Bangkok meminta bantuan tentera. 28

Pada tahun 1825, Raja Ligor menyiapkan angkatan perang untuk

membantu Perak menentang Sultan Ibrahim. Pihak Inggeris melihat

langkah ini berbahaya dan akan membuka ruang kepada perluasan

pengaruh Siam ke Selangor. Pada 28 Apri l 1825, Ful lerton (Gabenor

Pul au Pinang) m enghantar surat kepada Raja Ligo r mem inta jan gan

menyerang Selangor clan Perak. D alam jawapannya Raja Ligo r me -

nyataka n rancangan serangan tentera diatu r setelah men im ban gk an

perm intaan Sultan Perak. Pada bula n Mei 1825, sekal i lagi Gabe no rFullerton. mendapat maklumat tentang persediaan Raja Ligor untuk

menyerang Selangor clan Perak. Pihak Siam melengkapkan angkatan

perang sebanyak tiga ratus buah perahu cli Sungai Trang. Kali ini

Gabeno r Fullerto n mengugut untu k bert indak balas. P ih ak Inggeris

telah menghantar kapal perang ke Sungai Trang untuk menunjukkan

kekuatan kepada Siam. Langkah ini ternyata berjaya menyelamatkan

Selangor dan Perak.

44



Se lepas Ing g er i s menak lu k i Tenasser im (Bu rma) pada t ahu n

1825, Kapten Burney dihantar berunding dengan Raja Ligor . Kedua-

du a pihak b erse t u j u u nt u k memb aw a k epu t u san ru nding an k epada

p ih ak atasan mas ing-m asing . Pada 31 Ju l ai 1825 satu per janj ian

aw al di t andat ang ani . M enu ru t per j an j i an in i :

(a) R a j a L ig o r b er j an j i t idak ak an meny erang a t au m ena k lu k i

Selangor dan Perak.

(b) P iha k Inggeris t idak akan m en du du ki Perak.

(c) P ih ak Inggeris akan mem ast i kan Raja Hassan keluar dari Perak

clan akan memast ikan Sultan Selangor t idak akan mengganggu

Perak.29

J o h n A n d e r s o n d ih an t a r k e P erak d an Sel an go r u n t u k r a e -

nyel esa ikan ketegangan. Pada 20 Ogos 1825, Jo hn Ande rson beru n-

d i n g dengan Sulta n Ibrah im, cl i Ku ala Selangor. Mereka bersetu ju

meng esahk an per j an j i an perdag ang an t e rdahu lu y ang diu sahak an

o le h W.S. Cro crof t pada tahun 1818 . Pada 6 September 1825 Jo hn

A n d e r s o n m e n a n d a t a n g a n i p e r j a n j i a n d e n g a n S u l t a n I b r a h i m .

M e n u r u t p e r j a n j i a n i n i :

(a) Sunga i Bern am ditetapkan sebagai semp adan Selangor-Perak.

(b) Sult an Selangor t idak akan meny erang Perak.

( c ) R a ja Hassan dik eh enda k i mening g a lk an P erak . 3 0

Dengan per janj ian ini c lan kesediaan Perak dan Selangor me-

mat u hiny a meny eb ab k an S iam t idak ada a lasan campu r t ang an .

Tuntutan naungan Siam ke atas Selangor dan Perak berakhir

sele pas termeterainya Per janj ian Burney, 1826. Menu rut per janj ian

in i , S iam t i c lak ak an campu r t ang an di k edu a-du a b u ah neg er i in i .

Wa la u p u n b eg i t u S iam t eru s ment adb i r sa t u k aw asan se lu as ser ib u

b at u perseg i d i Ulu P erak dan hany a di serahk an semu la meng ik u t

Perjanjian Inggeris-Siam 1909. 31

45




46



47



Bab 4

Krisis Politik di Perak,

Selangor, Negeri Sembilan dan Pahang

(1800-1874)

P E N G E N A L A N

Satu fenomena politik penting di Perak, Selangor, Negeri Sembilan

dan Pahang pada abad ke-19 ialah krisis po liti k. Ini berlaku eko ran

perebutan takhta di kalangan kerabat diraja. Pembesar-pembesar

ju ga tu ru t te rl ibat m en yo ko ng ca lo n m as in g- mas in g. Ke teg an ga n

ini ada kalanya mencetuskan perang saudara yang berpanjangan.

Keadaan in i menjadi lebih rum it dengan penglibatan kongs i-k ong si

gelap.

P E R A K S E B E L U M C A M P U R T A N G A N I N G G E R I S ,

1800-1874

Perak mengamalkan pelantikan sultan berasaskan giliran. Sese-

tengah pendapat mengatakan amalan ini bermula pada abad ke-18

atau selewat-lewatnya pada awal abad ke-19. 1 Tujuannya adalah

unt uk m engelakkan berlakunya persengketaan di kalangan kerabat

diraja. Bagaimanapun sistem ini juga terpaksa menghadapi uj ian .

Sejak awal abad ke-19, Perak mengalami keadaan tidak menentu

dalam hal-ehwal polit ik. Sete lah Sultan Ahmaddin (1786-1806)

48



K R I S I S P O L I T I K D I P E R A K , S E L A N G O R , N E G E R I S E M B I L A N D A N P A H A N G

ma ngk at, perte lagahan polit ik tegang. Pelantikan Ra ja Ab du l Mal ik

den gan gelaran Sultan Ab du l Mal ik Mansor Syah (1806-1818) t idak

di ik ti raf oleh Bendahara Raja Mahm ud . Akibatny a Perak berpecah

dua. Bahag ian Hi lir Perak dikuasai oleh sultan manakala bahagian

H u l u P erak dipegang oleh Bendahara .2

Pa c ta za ma n pe me rin ta h a n Sul ta n Abdul la h Mua zza m Sya h

( 1818 - 1830) , Pe ra k d ika ta ka n me mula ka n s is te m pe n gga n t ia n

takhta yang digilirkan antara tiga anggota keluarga diraja. Meng-

ikut peraturan ini selepas kemangkatan sultan, waris baginda akan

dilantik sebagai Raja Bendahara: Raja Bendahara akan dilantik

me nja wat jawatan Raja Mu da dan Raja Mu da akan ditab alkan se-

bagai sultan. Pelantikan sultan perlulah memenuhi beberapa syarat

seperti mendapat persetujuan dan sokongan pembesar-pembesar

serta dapat menghadirkan diri semasa upacara pemakaman almar-

h u m s u l t a n . 1

Bagaimanapun kaedah ini tidak dapat menyelesaikan sengketa

takhta. Sekali lagi kerabat diraja berpecah pada masa pemerintah-

an Su lt an Shahabuddin (1831-1851 ) . Satu kelom pok me nyok ong

sultan c lan Ra ja Muda Abdullah. Di pihak yang la in menyokong

Bend ahar a Ra ja Ng ah Jaafar. Laksamana juga cuba menentan g

kekuasaan Sultan dan enggan menyerahkan hasil cukai t imah

sehi ngg ala h kekerasan terpaksa digu naka n pada tahu n 1848.

Ca ba ra n juga datang dari Kedah yang menuntut daerah Krian .

Bagaimanapun Perak berjaya mendapat daerah yang menjadi

perba lahan i ni dengan bantuan daripada kerajaan Pulau P inang.

Pe me rin ta h a n Sul ta n Abdul la h Muh a mma d Sya h ( 1851- 1857)

ju ga di la nd a kr is is . Pe nc abar u ta man ya ia la h R aja M u d a N g a h Jaafar

ya ng dis ok on g oleh Bendahara Raja Ngah Ali. Pada bul an Ju n 1854.

Raja Ng ah Jaafar mengis ytiha rkan dirin ya sebagai sult an dengan

ge la ra n Su l ta n Sa i f uddin Mua zza m Sya h . I n i me ma ks a Su l ta n

Abdullah lari dari is tananya di Tanjung Dandang ke Durian Seba-

tang sehingga kemangkatan baginda pada tahun 1857. 4 Setelah itu

baharulah Sultan Saifuddin ditabalkan dengan rasminya (1857-

1.865). Berikutnya Raja Ngah Ali dilantik sebagai Raja Muda dan

Raja Ismail menjadi Raja Bendahara. Manakala Raja Yusuf putera

A l m a r h u m S u l t an A b d u l l a h d i ke t ep i k a n.

49




Kemungkinan tercetusnya perang saudara semakin memuncak

apabil a Sultan Jaafar mangkat pada 20 Mac 1865. Ketegangan ber-

lak u antara pihak -pih ak yang bertelagah. Raja Ismail yang menguasai

H u lu P erak bersengketa dengan Syahbandar yang mengu asai baha-

gian Hilir. Akibatnya Syahbandar dibunuh oleh Panglima Semaun

yang merupakan orang kepercayaan Raja Ismail. Raja Ismail di-

katakan mendalangi pembunuhan tersebut. 5 Selain itu masalah

pengg antian takhta antara Raja Mu da Nga h A l i dengan Raja

Abd ul lah (Putera Sultan Jaafar) m enjadi isu penting p olit ik Perak

sehinggalah Raja Mu da Ngah A l i ditabalkan sebagai sultan deng an

gelaran Paduka Seri Sultan Ali al-Mukammal Riayat Syah (1865-

1871). Baginda bersemayam di Sayong. Jawatan Raja Mu da d iber ikankepada Raja Abdullah yang bersemayam di Batak Rabit. Raja Ismail

kekal sebagai Raja Bendahara dan menetap di Belanja. Sekali lagi

Raja Yusuf diketepikan dengan alasan tidak popular di kalangan

pembesar.

Rebutan takhta sekali lagi berlaku selepas kemangkatan S ultan

Ali pada tahun 1871. Mengikut adat Kesultanan Perak, pelantikan

sultan baru perlu disempurnakan sebelum istiadat pemakaman. Raja

Abdullah tidak dapat hadir di istiadat tersebut kerana khuatir ke-

selamatannya terancam. Lagipun Raja Abdullah terpaksa melalui

Belanja (kediaman Raja Ismail) dan Kuala Kangsar (kediaman Raja

Yusuf) untuk ke tempat pemakaman. Dengan itu Raja Ismail yang

mendapat sokongan Ngah Ibrahim, Ment eri Larut dilantik sebagai

sultan walaupun mengikut nasab sebelah ayahandanya berasal dari

Siak.6

Perpecahan dalam negeri berterusan dan Perak berpecahkepada beberapa daerah pengaruh. Sultan Ismail berkuasa di Perak

Tengah, Raja Muda Abdullah di Hilir Perak dan Raja Yusuf di

kawasan Kual a Kangsar. Mala h seorang pembesar berpengaruh ia itu

Ngah Ibrahim juga berkuasa dengan bebas di Larut. Pengaruh dan

kuasa yang diperolehnya adalah hasil kekayaan Larut yang kaya

dengan bijih timah. Ternyata Perak tidak mempunyai pemerintahan

pusat yang kuat pada masa ini. Perebutan takhta dan perpecahan

membuka peluang kepada campur tangan asing.

50



J a d u a l I : S U L T A N - S U L T A N P E R A K P A D A A B A D

K E S E M B I L A N B E L A S

Su l t an A hmaddin Sy ah (1 7 8 6-1 8 0 6)

Su l t an A b du l M al ik M u az am Sy ah (1 8 0 6-1 8 2 5 )

Sultan Syahabuddin (1830-1851)

S u l t a n A b d u l l a h M u h a m m a d S y a h (1 8 5 1 - 18 5 7 )

Sultan Jaafar (1 857-1865)

Sultan Ali (1865-1871)

Sultan Ismail (1871-1874)Su l t an A b du l lah (1 8 7 4 -1 8 8 5 )

Sultan Yusuf (1886-1887)

Sultan Idris (1887-1916)

B IJ IH T I M A H D A N S E N G K E T A

Salah satu punca sengketa di Perak ialah bi j ih t im ah. L om bo ng bi j ih

t imah yang terdapat di Hil ir Perak termasuklah di Bidor, Batang

P adang , C hender ing , Kampar dan Kin t a . Di Hu lu P erak pu la di -

lo mb o ng di Say o ng , Bu dara dan Bak au . P e lo mb o ng -pe lo mb o ng ny a

t erdi r i dar ipada o rang t empat an y ang melo mb o ng seeara samb i lan .

Bi j ih t imah dari Perak memang menjadi rebutan se jak berzaman.

Pada penghujung abaci ke-16, Aceh menguasai perdagangan bi j ih

t imah Perak. Pada abad ke-17 dan ke-18 kuasa Belanda pula cuba

menguasainya. Belanda telah membina guclang dan kota di Pulau

Dinding dan P ang k alan Halb an di Ku ala Su ng ai P erak . P ada ab ad

ke-19 saudagar Inggeris pula cuba menguasai perdagangan bi j ih

t imah. Satu per janj ian telah ditandatangani antara Walter Sewell

bagi pihak syarikat , Inggeris dengan Sultan Perak bagi membekalkan

se j u mlah enam r ib u pik u l t imah se t iap t ahu n .

P eranan pe lo mb o ng C ina men j adi pent ing men j e lang t ahu n-

t ahu n 1 8 2 0 -an . Ju ml ah merek a semak in ramai pada dek ad b er -

ik u t ny a seh ing g a Su l t an P erak melant ik seo rang k api t an C ina

b ernama Tan A h Hu n . P enemu an k aw asan b i j ih t ima h di L aru t o leh

L o ng Jaafar b in L o ng A b du l L a t i f t e lah menar ik l eb ih ramai o ran g

51




Cina untuk melombong. Kumpulan pertama yang di jemput oleh

Lo ng Jaafar pada tahun 1848 terdiri daripada suku Hak ka C he n

Sang yang melombong di Klian Pauh dan Asam Kum bang. Ini di iku ti

dengan suku Hakka Fui Chew yang melombong di Klian Bharu

(Kemunting) . Pelombong-pelombong Cina ini mempunyai hubu-

ngan rapat dengan pemodal-pemodal di Pulau Pinang. Pembesar-

pembesar Perak pula biasanya mendapat hasil $4 hingga $6 bagi

satu bahara timah yang dieksport. 7 Menjelang tahun .1873 terdapat

30 lom bong di Larut dan nilai eksportnya dianggarkan $6 juta. L o ng

Jaa far m el an ti k L aw Sa m seo ran g sau dagar di Pula u P in an g se ba ga i

agennya di Klian Pauh. Law Sam dikatakan orang penting dalam

kum pul an kongsi gelap Hai San. Ol eh itu kump ulan Ha i San menja di

penting di sini. Manakala di Klian Bharu kebanyakan pelombongnya

terdiri daripada kumpulan kongsi gelap Ghee Hin. Jumlah ahli

kongsi gelap Hai San di Larut dianggarkan tiga ribu orang manakala

ahli Ghee Hin berjumlah 15 ribu orang. Pertelagahan telah berlaku

antara kedua-dua kongsi gelap ini sehingga membawa kepada pe-

perangan.

PER ANG L ARUT , 1861-1873

Ja ja han La ru t- Ma ta ng asal nya m el ip ut i ka wa sa n da ri Sun ga i K r i a n

di utara hingga Sungai Bruas di selatan. Nama asalnya Klian Pauh

iaitu kawasan yang terletak di antara Taman Tasik hingga ke kawasan

Muzium Taiping sekarang. Larut. asalnya cli bawah kekuasaan

Panglima Buk it Gantang, Alang Alai din. Setelah Long Jaafar me n-

ju m p a i bi ji h ti mah cli K l ian Pau h be li au tel ah me ma ja k ka wa sa n

Larut daripada Panglima Bukit Gantang yang juga bapa saudaradan mentuanya. Kem udian beliau mendapat surat kurn ia darip ada

Sultan Perak yang mengesahkan penguasaannya ke atas Larut pada

tahun 1850. Surat penganugerahan baru diperolehnya daripada

Sultanjaafar pada tahun 1856. Apabila Longjaafar meninggal pada

tahu n 1858, Sult an Jaafar mengesahkan anaknya Ng ah Ibr ahi m

sebagai Pembesar Larut, Krian dan Bagan Tiang. 8

Pada ma sa L ong Jaafar, keadaan di Laru t stabil tetapi semasa

pentadbiran Ngah Ibrahim kedudukannya mula berubah. Ini kerana

52



beliau melibatkan diri dalam sengketa takhta. Ngah Ibrahim di-

katakan memihak kepada Raja Mu da Ngah A li . Bagi mengurangkan

pengaruh Ngah Ibrahim, Sultan Jaafar melantik Panglima Besar

Mohammad Kasasi sebagai Orang Besar Krian. Bagaimanapun

Panglima Besar t idak dapat menegakkan kekuasaannya kerana

dengan bantuan Raja Muda, Ngah Ibrahim berjaya menyekatnya.

Masalah juga tim bul antara pembesar-pem besar Melay u dengan

orang Cina yang diberi hak pajak kecil untuk membalak. Sultan

Jaafa r ju ga m en gh ad ap i m as al ah de ng an W. T. L ew is ya ng dibe ripajakan wilayah Krian pada tahun 1861. Sultan terpaksa mem-

batalkan pajakan tersebut atas desakan pembesar-pembesar. 9

Masalah lain yang dianggap lebih serius di Larut ialah perga duh-

an antara pelombong-pelombong Cheng Sang (Hai San) dengan

Fui Chew (Ghee Hin) . P ihak Fui Chew yang sedikit b i langannya

terpaksa mela rikan diri apabila diserang. Ketua -ketua Ghee H i n

di Pul au P inang mendesak kerajaan Inggeris supaya S ultan Jaafar

diberi ganti rugi. Pihak Inggeris menghantar kapal perang untuk

mengepung Sungai Larut . Ini memaksa Ngah Ibrahim bersetu ju

membayar ganti rugi . Bagaimanapun pihak Ghee Hin masih t idak

berpuas had kerana Ngah Ibrahim menaikkan cukai yang nampak-

nya lebih ditu jukan kepada mereka. Sedangkan kumpulan Hai San

mendapat layanan istimewa.

Keadaan menjadi lebi h bur uk apabila Sultan Jaafar mangka t pada

20 Mac 1865. Di kalangan masyarakat Melayu berlaku perpecahan

terutamanya di kalangan kelas pemerintah kerana sengketa takhta.

Raja Muda All dan Raja Abdullah (anakanda Almarhum Sultan

Jaa far ) berebu t- re bu t m ah u m en ja di su lt an .

Pada bulan Ju n 1865 ti mb ul lagi pergaduhan antara puak Fu i

Chew dengan Chen Sang. Ngah Ibrahim dikatakan menyokong puak

Chen Sang. Puak Fui Ch ew ditewaskan dan diusir dari Kli an Bhar u. 1 0

Puak Fui Chew menyalahkan Ngah Ibrahim kerana menyokong

lawan mereka tetapi Ngah Ibrahim tidak banyak pilihan kerana

ju m la h p en du du k Me lay u ku ra ng u nt u k men ja di teras ke ku at an ny a.

Di daerah yang ramai orang Cina, mereka sering engkar perintah

pembesar Melayu dan tidak ada jalan lain untuk mengawal mereka

tanpa memihak kepada kumpulan yang dianggap kuat.

53




Pada tahun 1872 sekali lagi meletus perang di Larut. Selepas

kekacauan tahun 1865, Hakk a Fu i Chew pada zahirnya terusir dari

Larut dan ramai antara mereka berhijrah ke Kuala Lumpur. Tempat

mereka diambil oleh puak San Neng dari Pulau Pinang yang menjadi

ahli kongsi gelap Ho Hup Seah. Jumlah mereka dua ribu orang ber-

banding dengan Hakka Chen Sang (Hai San) seramai 10 ribu orang.

Memand angkan hal ini kongsi gelap Ho H up Seah bergabung dengan

Ghee Hin. Gabungan ini berjaya menghalau kumpulan Hai San

hingga ke kubu Ngah Ibrahim di Matang dan akhirnya lari dari

Larut . Ngah Ibrahim terpaksa membuat persetujuan dengan

ku mp ula n Ho Hu p Seng. Pengaduhan di Larut merebak ke wila yah-

wilayah lain dan setiap kumpulan cuba mengalahkan antara satu

sama lain. Antara bulan Mac hingga Oktober 1872 gabungan Ho

Hu p dan Ghee H in berkuasa di Larut tapi pada bul an Okto ber 1872

kumpulan Hai San dari Pulau Pinang menyerang balas dan

menghalau Ho Hup dari Larut. Pada bulan Disember 1872 pihak

Ghee Hi n dari Pulau Pin ang menyerang kawasan pantai Larut d an

menawan Matang. Pada awal tahun 187.3, gabungan Ghee Hin dan

Ho Hup menguasai kawasan pantai dari kuala Larut hingga Simpang

manakala kumpulan Hai San menguasai bahagian pedalaman. 11

Pembesar-pembesar Melayu menyedari ju ml ah orang C ina da n

punca kewangan mereka menjadi faktor penting dalam imbangan

kuasa puak-puak Melayu yang bertelagah. Dua tokoh penting

menyedari hal ini ialah Raja Abdullah dan Ngah Ibrahim. Raja

Ab du lla h se jak tahun 1870 te lah memihak kepada Ghee H i n

manakala Ngah Ibrahim sejak awal lagi memihak kepada Hai San.

Bagaimanapun pada awal tahun 1873 Ngah Ibrahim sendiri berasatidak selamat di Larut apabila pihak yang disokongnya gagal

mengalahkan Ghee Hin, Ini memaksa beliau berpindah ke Krian

dan cuba membuat perdamaian dengan Raja Abdullah tetapi gagal.

Ngah Ibrahim telah mengambil Kapten Speedy clan askar-askar

Sepahi untuk berkhidmat di Larut bagi memulihkan semula ke-

kuasaannya.12 Ini ternyata mengancam kedudukan Raja Abdullah

dan rakan-rakan Cinanya. Pada bulan Oktober 1873, Raja Abd ul la h

mendapat pertolongan Tan Kim Cheng (seorang saudagar Cina cli

54



Singapura yang berpengaruh). Ini dikatakan menjadi penggerak ke

arah Persetiaan Pangkor tahun 1874.

K E D U D U K A N P O L IT I K S E L A N G O R , 1800-1874

Pada bahagian awal abad ke-19 kedudukan politik Selangor stabil

dan kuat. Di bawah pemerintahan Sultan Ibrahim. Selangor campur

tangan cli Perak clan menjadi saingan utama Belanda yang berpusat

di Melaka. Selepas kemangkatan baginda pada tahun 1826, Selangormenghadapi masalah dalam negeri. Pengganti baginda iaitu Sultan

Muhammad berhadapan dengan pertambahan bilangan kelas

pemerintah." Kelemahan pentadbiran sultan menyebabkan berlaku

penyalahgunaan kuasa cli kalangan kelas tersebut. Malah putera-

putera baginda sendiri dikatakan turut terlibat. Kesannya terdapat

keluarga diraja yang berpengaruh luas di daerah masing-masing.

Raja Jaafar bin Raja Haji (Yam Tuan Mu da Riau ) dianu ger ah-

kan daerah Kelang oleh Sultan Ibrahim sebagai balasan bantuan

menawan Perak pada tahun 1.805. Daerah Lukut pula diserahkan

kepada Raja Busu. Raja Busu berjaya memajukan perusahaan bijih

timah te tapi pada bulan September 1834 beliau dibunuh oleh

pelombong-pelombong Cina yang tidak berpuas hati. Pentadbiran

Luk ut kemu dianny a diserahkan kepada anaknya Raja Ju ma at, 1 4

Beliau berjaya memajukan daerah tersebut dan menjadi tokoh yang

disegani. Kemangkatannya pada tahun 1864 merupakan kehilan gan

besar khususnya bagi Lukut c lan Selangor amnya. Tempatnya

dia mb il ali h ole h anakandanya Raja Bot. Raja Bot terpaksa meng-

hadapi dua cabaran. Cabaran pertama datangnya daripada Raja

Sulaiman (Orang Besar Sungai Raya) clan cabaran kedua dari kongsi

gelap Cina. Serangan Raja Sulaiman berjaya dipatahkan tetapi

persoalan kongsi gelap Cina begitu kusut. Persoalan persaingan

sesama kelas pemerinlah dan kongsi gelap bukan sahaja wujud di

Lu kut tetapi juga di daerah lain.

Sultan Muhammad mangkat pacla tahun 1857 dan perebutan

kuasa berlaku antara Raja Mu da M ahm ud dengan Raja Ab du l Samad.

Raja Abdul Samad merupakan anakanda saudara almarhum sultan

dan juga menantu baginda. Raja Ab du l Samad berjaya men yin g-

55




kirkan Ra ja Mahmud. 1 5 Walaupun berjaya menjadi sultan tetapi

baginda tidak dapat mewuju dkan sebuah pemerintahan pusat y ang

kuat. Pembesar-pembesar daerah tetap berkuasa penuh. Sultan

hanya berkuasa di Langat. Antara penguasa-penguasa daerah yang

penting ia lah Ra ja Hitam di Bernam; Ra ja Bot di Lukut; Ra ja

Abdullah di Kelang dan Raja Muda Musa di Kuala Selangor. Per-

saingan di kalangan kelas pemerintah terus berlaku dan menjadi

begitu serius apabila tercetusnya Perang Kelang.

Perang Kelang

Pada zaman Sultan Muhammad, daerah Kelang diserahkan kepada

menantunya Raja Abdullah. Sebelumnya daerah tersebut dikuasaioleh Raja Sulaiman. Jadi tidaklah menghairankan jika anakanda

Raja Sulaiman iaitu Raja Mahadi tidak berpuas had dan menim-

bulkan sengketa. 16 Ada beberapa sebab yang memungkinkan per-

selisihan antara mereka menjadi tegang:

(a) Perasaan iri had Raja Mah adi terhadap Raja Abd ul lah ke ra na

mendapat keuntungan lumayan daripada perusahaan bijih

timah. Walaupun Raja Abdullah memberi e laun bulanan

kepada Raja Mahadi tetapi beliau masih tidak berpuas hati.

Peluang untuk Raja Mahadi terbuka apabila timbul perselisih-

an antara orang Mendeli ng dengan Bugis di benteng Tok B and ar

Yashi, Kuala Lumpur. Ketua orang Mendeling menawarkan

sokongan kepada Raja Mahadi apabila Raja Abdullah gagal

menyelesaikan pergaduhan Mendeling-Bug is.

(b) Perseli sihan peribadi antara mereka mem unca k apabi la RajaAbdullah memungut cukai daripada kegiatan perdagangan Raja

Mahadi di Kuala Lumpur. Sedangkan mengikut Raja Mahadi

beliau patut dikecualikan daripada membayar cukai kerana

haknya sebagai kerabat diraja Selangor.

Raja Mahadi telah mengambil tindakan ketenteraan dan berjaya

menawan Kelang pada bulan Mac 1867. Raja Abdullah cuba me-

nawan semula daerah kekuasaannya dengan cara mengepung Selat

56



K R IS I S P O L I T I K D I P E R A K , S E L A N G O R , N E G E R I S E M B I L A N D A N P A H A N G

Ke la n g. 1 7 Tindak an ini mengganggu perdagangan biji h timah. Ram ai

pembesar yang kerugian termasuklah Raja Musa, anakanda Sultan

Ab du l Samad. Bagaimanapun Sultan Ab du l Samad sendiri m en-

diamk an diri dan lebih bersimpati kepada Raja Abdu llah . Pada bulan

Oktober 1867, Raja Mahadi berjaya mengusir Raja Abdullah dan

anakandanya Raja Ismail. S ewaktu berusaha unt uk m enawan semula

Kelang, Raja Abdullah mangkat dan usahanya diteruskan oleh Raja

Ismail .

Kedudukan polit ik Se langor bertambah gawat dengan peng-

libatan Tuanku Dhi aud din ibn Sultan Zainal Abi din dari Kedah .

Beliau lebih dikenali sebagai Tengku Kudin dan telah berkahwin

dengan Raja Arf ah puteri Sult an Abd u l Samad pada tahun 1867.Tengku Kudin diberi kepercayaan oleh Sultan Abdul Samad bagi

mentadbir dan memajukan Selangor. Surat pengisytiharan tentang

hal ini dikelu arkan oleh sultan bertarikh 26 Ju n 1868. 18 H a l i n i

dengan segera menimbulkan tentangan daripada anak-anak raja

Selangor dan pembesar-pembesar. Mereka yang menentang Tengku

Kudin termasuklah Ra ja Mahadi. Bagaimanapun Raja Ismail bin

Raja Abdullah memihak kepada Tengku Kudin dalam usahanya

menyingkirkan Ra ja Mahadi, Hasilnya pakatan mereka berjaya

mengundurkan Raja Mahadi dari Kelang ke Pahang pada bulan Mac

1870. Raja Maha di kem bali ke Selangor pada bul an Ju la i da n me-

nguasai Kuala Selangor. Ini menimbulkan kemarahan Raja Musa

dan Sultan Ab du l Samad sendiri .

Perselisihan di kalangan pembesar Melayu me lib atk an juga

orang Cina. Pihak pelombong yang berselisih antara satu sama lain

telah memilih untuk memihak kepada salah satu golongan pembesarMelayu yang bertelagah. Sebelum tahun 1870-an pergaduhan antara

pelombong Ci na hanya di kalangan mereka. Yap Ah Loy p em im pin

kumpulan Hai San mendapat bantuan daripada Raja Asal dan Sul-

tan Puasa telah menyerang kumpulan Ghee Hin di Kancing. Chang

Chong ia itu ketua kumpulan Ghee Hin kemudiannya mendapat

bantuan Syed Mashor dan berjaya berundur ke Ulu Selangor. 1 9

Menjelang tahun 1870-an perang di Kelang mewujudkan dua

pakatan:

57




(a) Pakatan Tengku Ku di n

Penyokong-penyokong beliau termasuklah Raja Ismail bin

Raja Abdullah, Em buk yang memim pin orang Pahang di Hu lu

Kancing dan Sheikh Moh d Taib yang mengetuai orang Mina ng-

kabau. Di pihak orang Cina, Tengku Ku di n disokong oleh Yap

Ah Loy berkuasa di Ampang dan Kuala Lum pu r. Tengku Ku di n

ju ga me nda pa t kh id m at ask ar upah an barat sep ert i de Fo nt e

(orang Perancis), Cavaliera (orang Itali) dan Van Hagen (orang

Belanda) serta beberapa orang askar Eropah yang lain. Terdapat

ju ga serat us or ang Be ngga li ya ng di am bi l o le h be li au se bag ai

askar upahan. Bantuan luar pula diperoleh daripada kerajaan

Negeri-Neg eri Selat yang mem bekalkan ubat bedi l. D ari negeri-negeri Melayu, Tengku Kudin mendapat sokongan daripada

Wan Ahmad (Pahang) dan Raja Muda Abdullah (Perak). 1 0

(b) Pakatan Raja Mah adi

Raja Mahadi yang bertapak di Kuala Selangor mendapat soko-

ngan daripada Raja Sulaiman dari Sungai Raya, Syed Mashor

di Ulu Selangor dan Chong Chong yang mem imp in kum pu lan

Ghee Hi n. Raja Mahadi jug a mendapat sok ongan dari Perak

hingga tahun 1871. Kelana Sending dari Sungai Ujung dan

Jo ho r juga di ka ta ka n mem be ri ba nt uan ke pa da Raja M ah a di .

Tengku Kudin menyedari kesukaran untuk mengalahkan Raja

Mahadi walaupun telah banyak berhutang bagi membiayai pepe-

rangan tersebut. Oleh itu bantuan Inggeris diperlukan bagi me-

mastikan beliau menjadi orang yang berkuasa di Selangor. PihakInggeris yang pasti kepentingan mereka akan lebih terjamin telah

sanggup menolong. Kapal perang Teazer dihantar ke Selangor dan

mer iam dihalak an ke istana sultan. Tengku Ku di n juga berjaya

me nyi ngk ir kan Ra ja Musa daripada jawatan Raja Mu da dan

menggantikannya dengan Raja Yaakop. Ini setelah didapati Raja

Musa cuba berdamai dengan Raja Mahadi. 2 1

Sementara itu Raja Mahadi terus membuat rancangan dari

Bengkalis, Sumatera tetapi tongkang-tongkang beliau dirampas oleh

58



K R I S I S P O L I T I K D I P E R A K . S E L A N G O R , N E G E R I S E M B I L A N D A N P A H A N G

pih a k Be la n da . Raja Ma h a d i ke m udi a n n ya be r l in du n g d i J oh or ,

Mahara ja A bu Bakar dan Inggeris cuba menc ari ja lan penyel esaian

sengketa Se langor te tapi ditolak oleh Tengku Kudin. Bagaimanapun

Tengku Kudin sanggup membayar antara $250 hingga $300 sebulan

kepada Ra ja Maha di dan dikehenda ki menetap di Johor. Ra ja Maha di

men ola k tawaran itu dan menje lang bula n Ju la i 1872 beli au sud ah

berada di Sungai Linggi dengan bantuan Kelana Sending. Pakatan

Ra ja Ma h a di me mula ka n s e ra n ga n ke a ta s T e n gku Kudin pa da 17

J u l a i . Ra ja M a h m u d , Ra ja L a ru t , Ra ja Bak u t , Ra ja I nd u t da n T eo h

Ah Ch on g me n ye ra n g Ba tu da n Gomba k. Ma n a ka la pa s uka n Sye d

M a s h o r p u l a m e n y e r a n g K u a l a L u m p u r . M e n j e l a n g b u l a n O g o s

pihak Ra ja Mahadi berjaya menawan Sungai Se langor dan hulu

Sun ga i Ke la n g. " Pa da ma s a in i T e n gku Kudin me n e r ima ba n tua n

Bendahara Wa n Ah m ad , Pahang. Pasu kan Pahan g seramai seribu

ora n g d ip im pi n o le h H a j i Mu h a m m a d N or . Pa h a n g s a n ggup me n g-

h ulurka n ba n tua n ke ra n a J oh or me n olon g Ra ja Ma h a di . Se da n gka n

s ema s a s e ngketa Wa n Ah m a d den ga n Wa n Mu ta h ir J oh or me mi h a k

ke pa da Wa n Muta h ir . L a gip un j ik a Raja Ma h a di me n a n g te n tu la h

ke du duk a n J oh o r a ka n be r ta mba h kua t da n a ka n me n gh idu pk a n

tuntutan ke atas Pahang.

Pa da bula n Ma c 1873 , T e n gku Kudin be r j a ya me n a w a n Kua la

Lumpur da n Ra ja Ma h a di la r i ke Sun ga i U jun g. Da la m pa da i tu

S u l t a n A h m a d T a j u d d i n d a r i K e d a h j u g a m e n g h a n t a r b a n t u a n

walaupun baginda kurang senang dengan saudaranya Tengku Kudin.

I n i me n ja dika n ke duduka n T e n gku Kudin be r ta mba h kua t me n -

j e l a n g t a h u n 1 873 . B a g a i m a n a p u n a p a b i l a as ka r- as ka r P a h a n g

pula n g, a n a k- a n a k Ra ja Se la n gor da n ora n g Me n de l in g ba n gun

me n e n ta n g T e n gku Kudin . Ka l i in i Be n da h a ra Wa n Ah ma d e n gga nme mba n tu da n T e n gku Kudin me min ta ba n tua n I n gge r is .

K E D U D U K A N P O L IT I K N E G E R I S E MB I L A N , 1800-1874

Di Negeri Sembilan juga terdapat perebutan takhta yang melibatkan

anak-anak ra ja , para pembesar dan penghu lu . Bagi jawa tan Yam

T ua n Muda Re mba u me n ja di re buta n a n ta ra Ra ja As i l de n ga n

sepu pun ya Ra ja A l i . Jawatan i ni berjaya direbu t oleh Ra ja A l i da n

cabarannya berakhir dengan kemangkatan Raja A s i l d i N a n i n g . 23

59




Pada abad ke-19 berlaku juga persaingan untuk jawatan Yam

Tuan Besar, Pada tahun 1824, Raja Lenggang Laut iaitu Yam Tuan

Besar keempat dari Pagar Ruyung mangkat. Selama sepuluh tahun

berik utny a persaingan untu k mengisi jawatan ini begitu sengit.

Antara petanding-petanding jawatan termasuklah Raja Al i (Yam

Tuan Muda) yang dibantu oleh menantunya Syed Shaaban. Pen-

cabarnya Raja Labu dari Pagar Ruyung tiba pada tahun 1826. Raja

Labu ber kahwin dengan Tengku Hit am (anak Raja Asil) . Pcm bantu

kepada Raja Labu iaitu Raja Kerjan juga akhirnya turut serta dalam

persaingan untuk menjadi Yam Tuan Besar. Seorang lagi petanding

ialah Raja Radin, putera Almarhum Yam Tuan Besar Raja Lenggang

L a u t . 2 4

Menjelang tahun 1832, Raja Labu disingkirkan oleh pakatan Raja

Ali, Syed Shaaban dan Raja Radin. Raja Labu terpaksa pulang ke

Minangkabau. Selepas ini jawatan Yam Tuan Besar tidak lagi dipilih

dari Pagar Ruyung tetapi daripada anak-anak raja tempatan Negeri

Sembilan.

Pada bulan September 1832, Raja Ali dilantik oleh Penghulu

Renneh dan suku- suku Rembau Hi li r sebagai Yam Tuan Besar dan

menantunya sebagai Yam Tuan Muda. Pencabarnya Raja Radin dari

Seri Menanti tidak mengiktiraf pelantikan tersebut. Oleh itu Raja

Radin mengambil peluang persengketaan antara Syed Shaaban

dengan Datu k Mud a Katas, Raja Lin ggi dengan memb eri soko ngan

kepada Datuk Muda Katas. Dalam pada itu Syed Shaaban terpaksa

berundur ke Tampin apabila penghulu Rembau menarik balik

sokongan kepadanya. Kemudian bapa mentuanya Raja Ali pula

berundur ke Keru dan meninggal di sana pada tahun 1856. Dengan

kematian tersebut memberi laluan mudah kepada Raja Radin untuk

dilantik sebagai Yam Tuan Besar. Walau bagaimanapun perebutan

takhta sekali lagi berlaku apabila Raja Radin mangkat pada tahun

1861. Ada tiga calon utama bersaing iaitu Raja Ujong atau Raja

Imam, Raja Beringin dan Syed Shaaban. Dalam perebutan takhta

ini akhirnya dimenangi oleh Raja Ujong.

60



K RI SI S P O L I TI K D I P E R A K , S E L A N G O R , N E G E R I S E M B I L A N D A N P A H A N G

Perkembangan di Sungai Ujung

Sungai Ujung terletak bersempadan dengan Melaka dan merupakan

kawasan bijih timah penting di Negeri Sembilan. Kawasan-kawasan

lombong yang utania terletak di Sala, Sa Maraboh, Batu Lobong,

Kayu Ara dan Timiong. Pada abad ke-19 pelombong-pelombong

Cina mula melombong setelah mendapat kebenaran daripada Datuk

Linggi (Encik Aman) dan Datuk Kelana Sungai Ujung (Encik

Kawal). Pada tahun 1828 terdapat 1000 pelombong Cina di Sungai

Ujung. Walau bagaimanapun menje lang tahun 1833 lombong-

lombong ditutup kerana perselisihan antara pembesar-pembesar.

Se lepas i tu kegiatan me lom bon g ter tum pu di Jem po l dan

lombong di Sungai Ujung-Linggi hanya menjadi perhatian semula

dua puluh tahun kemudian. Pada dekad 1850-an saudagar-saudagarMelaka mula m elabur dengan banyak di Sungai Uju ng-L ingg i. Selain

itu ekoran penutupan lombong di Kelang ramai pelombong Cina

berhijrah ke sini. Ini menyebabkan pengeluaran meningkat sehingga

20 ribu pikul pada tahun 1860.

Kemakmuran Sungai Linggi sebagai pusat perdagangan bijih

telah me nim bul kan persaingan antara para pembesar. Ini ju ga

melibatkan syarikat-syarikat cli Melaka yang bersaing untuk men-

dapat mono poli timah . Syarikat Neubronn er dan J .B. Westerhout

menjadi pembekal senjata kepada Datuk Muda Katas clan Datuk

Kelana Kawal bagi memastikan kedua-dua pembesar tersebut

menjual bijih kepada syarikat tersebut. Keadaan menjadi runiit

selepas kematian Datuk Kelana Kawal pada tahun 1849. Ini kerana

semakin ramai yang menjalankan kegiatan memungut cukai cliSungai Linggi . Lebai Kulup mengutip cukai di S impang, Datuk

Kanda di Pangkalan Kempas , Haji Mohd Salleh di Sungai Serban

clan Syed Ah m an di Buki t Tiga. Kegiatan ini m enyebabkan saudagar-

saudagar Melaka kerugian dan mendesak Datuk Kelana yang baru

bertindak. Keadaan ini hanya berjaya cliatasi pada tahun 1857

dengan bantuan pihak Inggeris.

Kekacauan tercetus semula pada tahun 1860 akibat pertikaian

antara Datuk Kelana Sending clengan Datuk Bandar Tunggal. Ini

ekoran Datuk Bandar memungut cukai di Sungai Linggi. Dalam

61




usaha mengatasi masalah ini Datuk Kelana cuba mendapat bantuan

daripada penghulu Rembau. Penghulu tersebut mahukan se-

bahagian cukai yang dikutip daripada pelombong sebagai syarat

mem beri sokongan. Keadaan menjadi lebih ru mit apabila Yam Tuan

Besar Radin juga mahu kan bahagian cukai timah. Ole h itu cu kai

terpaksa dinaikkan. Langkah ini menimbulkan bantahan pe-

lombong-pelombong Cina dan mencetuskan rusuhan. Ramai orang

Cina terkorban dan yang lainnya terpaksa melarikan diri. Saudagar-

saudagar Melaka yang ada kepentingan dalam perlombongan bijih

tim ah cli sin i telah mendesak Gabenor Negeri-Negeri Selat cam pur

tangan. Pihak Inggeris juga berjanji akan menempatkan seorang

Penolong Residen di Linggi dan membina sebuah pos polis diSimpang tetapi tidak dilaksanakan. Bagaimanapun keadaan kembali

pulih dan ramai pelombong Cina datang semula menjelang tahun

1860-an. Pada tahun 1865, penghulu Rembau menghidupkan

semula tuntu tan atas cukai timah. Pada peringkat ini Datu k Kelana

bernasib baik kerana Lembaga Rembau tidak menyokong tuntutan

penghulu .

Pada bulan November 1872, penghulu Rembau meninggal. Ada

dua orang calon yang bersaing untuk mendapatkan jawatan tersebut

iaitu H aji Mustafa dan Haji Sahil. P erebutan kuasa juga berlaku cli

Sungai Uju ng apabila Datuk Kelana Sending meninggal pada bulan

Disember. Bu at sementara, Tengku Laksamana Raja Laut (Syed Syarif

Ab du l Rahman al-Kadir) dan Datu k Bandar Ku lu p Tunggal dilantik

sebagai pentadbir tetapi dalam surat kepada Inggeris, Syed Syarif

Ab du l Rahman mendakwa beliau telah clipilih sebagai Dat uk Kelana.

Ked ud uk an sebenar masih belum p asti kerana Datuk Bandar masihmempunyai kuasa yang luas dan mengutip cukai di Rasah. Keadaan

di Sungai Ujung terus tidak menentu sehinggalah campur tangan

Inggeris.

K E D U D U K A N P O L I T I K P A H A N G , 1 8 5 0 -1 8 8 9

Perang saudara di Pahang meletus pada tahun 1857 hingga tahun

1863. Perebutan takhta berlaku selepas kemangkatan Bendahara

Wan A l i (1806-1857) antara dua orang anakandanya - Wan M ut ahi r

62



d a n W a n A h m a d . W a n M u t a h i r y a n g m e m a n g k u j a w a t a n B e n d a h a r a

un tu k bebe ra pa la ma d i la n t ik me m e ga n g j a w a ta n te rs e but de n g a n

gelaran Bendahara Seri Mahara ja a tau dikenali sebagai Bendahara

G a n c h o n g . 2 5

Pe rga duh a n du a be rs a uda ra in i be rpu n c a da r ipa da tun tut a n W a n

Ah ma d me n gua s a i ka w a s a n En da u h in gga ke Kua n ta n . Wa n Muta h ir

m e n o l a k t u n t u t a n t er s eb u t w a l a u p u n W a n A h m a d m e n d a k w a a p a

y a n g d i t u n t u t m e r u p a k a n w a s i a t d a r i p a d a A l m a r h u m a y a h a n d a

me re ka . Wa n Mu ta h i r be ra n gga pa n j i ka tun tuta n te rs ebut d i pe n u h i

bererti Pahang akan berpecah dua. Jadi Wan Ahmad terpaksa meng-

a mbi l t in da ka n te n te ra . Wa n Ah ma d be rs a ma pe n gikut - pe n gikutn ya

pe rgi ke Pula u T e kon g, S in ga pura pa da pe r te n ga h a n ta h un 1857un tuk me n yus un ge ra ka n te n te ra da r i s a n a . 26

Persengketaan ini bukan saha ja melibatkan orang Pahang saha ja

ma la h p ih a k la in . Su l t a n Ma h m u d ya n g te la h d ipe c a t o le h Be la n da

s e ba ga i Su l ta n Ria u- Lin gga me mbe ri s okon ga n ke pa da Wa n Ah ma d.

W a n A h m a d j u g a m e n d a p a t s o k o n g a n d a r i p a d a S u l t a n O m a r ,

T e r e ng g a n u ; S u l t a n A l i , M u a r d a n d a r i p a d a P e n g h u l u R e m b a u .

M a n a k a l a W a n M u t a h i r m e n d a p a t s o k o n g a n d a r i p a d a T e m e n g g u n g

I b r a h i m , J o h o r . B a g a i m a n a p u n I n g g e ri s t i d a k m e n g g a l a k k a n

T e me n ggun g me mbe r i s ok on g a n akt i f . P i h a k I n gge r is ju ga t ida k

k e b e r a t a n m e n d e s a k W a n A h m a d m e n i n g g a l k a n P u l a u T e k o n g

s e te la h d ide s a k o le h T e me n ggun g. Se te la h i tu W a n Ah m a d t e la h ke

Ke ma ma n , T e re n gga n u . O pe ra s i me n ye ra n g Pa h a n g be rmula pa c la

bula n N ove mbe r 1857 c la n be role h ke ja ya a n . An ta ra pe mbe s a r -pe mbe s a r Pa h a n g ya n g te r l iba t te rma s ukla h Da tuk Ba h a ma n Se -

m a n t a n . K e m u d i a n p e m b e s a r -p e m b e s a r l a i n j u g a t u r u t m e m i h a k

k e p a d a W a n A h m a d . I n i m e m b a n t u k e j a y a a n n y a . A n t a r a n y a

te rma s ukla h Ma h a ra ja Pe rba Wa n I dr is ya n g me rupa ka n pe mbe s a r

be rpe n ga ruh ke t ika i tu . I n i d i ikut i o le h pe mbe s a r - pe mbe s a r da r i

U l u J e la i , L i p is , T e mb e l in g da n Se ma n t a n . Pa da ta h un 186 1 Wa n

Da uc t da n Kh a t ib Ra s ul ( T ok Ga ja h ) c la n a n a kn ya Ma t Ki la u pula

m e m b e r i s o k o n g a n k e p a d a W a n A h m a d . 2 7 H a l i n i m e n d o r o n g W a n

63




Ah ma d melancarkan lagi serangan. Pada bulan M ei berlaku perang

besar di Endau tetapi serangan itu dipatahkan oleh Wan Mutahir.

Peperangan di Kuantan juga dimenangi oleh Wan Mutahir. Wan

Ahmad terpaksa berundur dan cuba pula mendapat bantuan dari

Kelantan.

Pada tahun 1861 Bendahara Wa n Mu tah ir melepask an jawat-

annya dan menyerahkan kepada anakandanya Wan Korish. Wan

Ko ris h dikatakan seorang yang tidak berkebolehan. Ini m embo leh-

kan Wa n Ahm ad mencapai kejayaan apabila melancarkan serangan

pada tahun 1863. Semasa berundur, Wan Korish mangkat dan

saudaranya Wan Aman dilantik menggantikannya. Tetapi kejayaan

ketenteraan Wan Ahm ad pada bu lan Ju n 1863 t idak dapat digug at

l a g i . 2 8 Sebagai langkah mengukuhkan kedudukan, Wan Ahmad

membuat hubungan dengan kerajaan Singapura.

Dengan kemenangan Wan Ahmad, pembantu-pembantunya

mendapat tempat istimewa dalam pentadbiran Pahang. Mereka

termasuklah Tuk Gajah dan Datuk Bahaman. Begitu pun pembesar-

pembesar lama yang menukar sokongan kepadanya terus dikek al-

kan. Dengan ini kedudukan polit iknya lebih mantap. Oleh itu

percubaan daripada keluarga Almarhum Wan Mutahir yang di-

pim pin oleh Wan Abdul Rahman dan Wan Abdullah untu k kembali

berkuasa berjaya dipatahkan. Nampaknya kejayaan ketenteraan

pihak Wan Ahmad menjadikan Pahang begitu kuat sehingga mampu

membantu Tengku Kudin yang sedang menghadapi Perang Kelang.

Angkat an Pahang dip imp in o leh Orang Kaya Syahbandar, Ora ng

Kaya Chenor clan Haji Moh d Nor. Wan Ahma d sanggup membantuTengku Kudin atas beberapa pertimbangan. Pertama kerana Raja

Mahadi disokong oleh Johor yang telah membantu keluarga Wan

Mutakhir. Kedua kerana Wan Ahmad mendapati Tengku Kudin

rapat dengan pihak Inggeris dan dengan ini diharap Inggeris akan

mengambil sikap lebih baik terhadapnya. Ketiga kerana Tengku

Kudin menjanjikan sejumlah bayaran kerana perkhidmatan ter-

sebut dan Pahang memang memerlukan wang untuk memulihkan

negeri selepas perang saudara.

64



65




66



Bab 5

Penjajahan Inggeris di Perak, Selangor,

Negeri Sembilan dan Pahang, 1873-1888

L A T A R B E L A K A N G

Isu penja jahan telah banyak dibincangkan oleh sar jana Hobson 1

d a l a m b u k u n y a b e r j u d u l Colonialism dan menet ap k an t ahu n 1 8 7 0

seb ag a i permu laan imper ia l i sme b aru . 2 D a l a m m e m b i n c a n g k a n h a l

in i b e l iau menet apk an c i r i mama y ang meng g erak k an perk em-

bangan imperial isme baru kerana ekonomi. Lebihan ekonomi negara

ma j u per lu di sa lu rk an k e neg ara -neg ara p ing g i r b ag i mempero leh

k eu nt u ng an y ang l eb ih b esar . Bag a imanapu n da lam t ahu n 1 9 5 0

pendapat Hobson telah dicabar tetapi sar jana-sar jana masih ber-

ang g apan fak to r ek o no mi t e tap pent ing . J ik a t anpa faedah ek o no m i

tentu penja jah t idak akan bertapak lama. D oro ngan lain term asuk lah

semangat kebangsaan melampau, persaingan antara negara, galakan

k a u m p e m o d a l d a n t o k o h - t o k o h k e m b a r a - d u g a . 3

Sar jana-sar jana Marxis juga benninat mengkaj i b idang ini . Lenin

misa lny a b erpendapat imper ia l i sme b aru w u j u d pada ab ad k e -1 9

setelah berlaku perubahan-perubahan besar di negara-negara barat

dan k emu ncu lan k api t a l i sme m o no po l i . Neg ara -negara b ara t d ik a t a -

kan mahu menguasai bahan mentah dan pasaran. 4

Sebenarnya campur tangan Inggeris berlaku lebih awal dengan

per t apak an di P u l au P inang pac la t ahu n 1 7 8 6 . Wa lau pu n P u lau

67




Pinang t idak memberi pulangan ekonomi yang lumayan te tapi

pe te mpa ta n me re ka d i s i tu me muda h ka n me re ka me n gua s a i

Singapura (1819) dan Melaka (1824). Ketiga-tiga tempat ini ke-

mudiannya muncul sebagai pelabuhan pedalaman Tanah Melayu

yang penting. Perkembangan ekonomi di pelabuhan-pelabuhan ini

mempengaruhi perkembangan ekonomi di negeri-negeri Melayu.

Malah negeri-negeri Melayu dianggap sumber dunia perniagaan

ketiga-tiga pelabuhan ini .

Pada bahagian akhir dekad 1860-an, pedagang-pedagang Negeri

Selat lebih gemar membentuk syarikat-syarikat berhad dalam

usaha mengembangkan kegiatan ekon om i mereka di Tanah Mela yu .

Pada awal tahun 1870-an pendapat umum di London pun berubah.

Perkembangan industri memerlukan peluasan pasaran luar dan

kawasan yang dapat membekalkan bahan mentah. Perniagaan

British cli Asia Tenggara juga berkembang maju ek oran p emb uka an

Terusan Suez pada tahun 1869.

Kita dapat melihat dengan jelas penglibatan ekonomi syarikat-

syarikat Negeri-Negeri Selat dan pedagang perseorangan cli

negeri-negeri Melayu pacla penghujung abad ke-19. Mereka ini

kemudiannya akan mendesak kerajaan British campur tangan

demi melindungi kepentingan perdagangan. Di Larut, Syarikat

Lorraine Gillespie dari Pulau Pinang ada hubun gan dengan Ment eri

Larut dalam usaha menguasai perdagangan bijih timah bagi daerah

tersebut. Sebuah lagi syarikat yang ada hubungan dengan Menteri

tersebut ialah Syarikat Mansfield mi lik W. M ansfiel d yang men jadi

agen Menteri Ngah Ibrahim. 5 Pedagang-pedagang yang mendam-

pi ngi Sultan Abdu llah pul a terdiri daripada saudagar berpeng aruh

seperti Tan Ki m Cheng, Edw ard Bacon dan W. H . Read. Mene ru sinasihat merekalah Sultan Abdullah menjemput campur tangan

Brit ish . Pihak Brit ish memang memerlukan bekalan bi j ih t imah

berterusan yang dapat diperoleh dari Perak tentu tidak melepaskan

permintaan ini dan bersedia untuk campur tangan.

Di Negeri Sembilan, Sungai Ujung merupakan pengeluar bijih

yang utama pada abaci ke-19. Terdapat beberapa buah syarikal yang

berpejabat di Melaka menjalankan kegiatan melombong di sini.

Datuk Kelana Sungai Ujung memberi kebenaran kepada Syarikat

68



P e r l o m b o n g a n S u n g a i U j u n g y a n g d i t u b u h k a n o l e h R . C . W o o d s ,

WB . Smi tc h da n S . Sh or t . Se lain i tu Da tuk Ke la n a juga me m pu n ya i

pe rh ubun ga n pern ia ga an de nga n T a n K i m Ch e n , H . N . Ve lge da n

J . G . D a v i d s o n . 6

Penglibatan saudagar Eropah bukan saha ja dalam bidang per-

n i a g a a n t e t a p i t u r u t c a m p u r t a n g a n d a l a m h a l - e h w a l p o l i t i k

te mpa ta n. J . G . D a vids o n mis a ln ya te la h me n ja di pe n a sih a t u ta ma

kepada Tengku K u d in se jak tahun 1872. Seor ang lagi yang m em -

pun ya i h ubun ga n de n ga n T e n gku Kudin ia la h W. H . Re a d . Be l ia u

ahli perniagaan penti ng di Singapu ra . Beliau menjadi ahl i t idak rasmi

Ma j l i s Pe run da n ga n N e ge r i - N e ge r i Se la t c la n Pre s ide n De w a n

Pe rn ia ga a n S in ga pura . Me re ka be rdua ke mudia n n ya me n ubuh ka n

Syarikat Perlombongan Bi j ih Timah Selangor dengan modal se jutapa un . Sya r ika t in i d ibe r i h a k me lombon g d i Se la n gor o le h T e n gku

K u d i n .

Da la m ke s Pa h a n g mis a ln ya be be ra pa ora n g pe ga w a i Br i t i s h

seperti Wel d, Cli f fo rd, Sm ith c lan And rew Cl arke percaya yang negeri

tersebut kaya dengan hasil bumi terutama emas. Pentadbir-pentadbir

in i me n yo ko n g de s a ka n pe m oda l - pe m oda l ya n g me m in ta ke ra jaa n

Inggeris cam pu r tangan. 7 Banyak syarikat dan orang perseorangan

telah diberi konsesi oleh Sultan Ahmad. Pada tahun 1884, Walter

Kn a ggs me n da pa t kon s e s i c li Ra ub . Da vi ds on da n Wi l l ia m Ca m e ro n

memperoleh daerah Telom yang dipercayai banyak emas. Faktor

in i me n doron g I n gge r is un tuk me n gua s a i e kon omi Pa h a n g. Sa u-

dagar Inggeris kurang senang apabila konsesi diberi kepada

o r a n g l a i n . D a v i d s o n m i s a l n y a t i d a k s e n a n g d e n g a n l a n g k a h

me n ye ra h ka n kon s e s i Ra ub ya n g mula n ya d ibe r i ke pa da Su l ta n

J o ho r cl an k e m u d i a n n y a d i p i n d a h k a n ke pad a Sye d M o h a m m a d al -

Sagof.

Pa da ta h un 1887 d i tubuh ka n Pa h a n g Corpora t ion Ltd . Sya r ika t

ini dikatak an me mp un yai peng aru h besar di Pe jabat Tanah Ja jaha n

da n ke ra ja a n Br i t i s h ke ra n a pe me ga n g- pe me ga n g s a h a mn ya buka n

sahaja terdiri daripada orang berpengaruh di Negeri-Negeri Se lat

te ta p i juga d i Br i ta in . Sya r ika t in i m e m il i k i kon s e s i s atu pe r l im a

ke lua s a n Pa h a n g da n me mpun ya i kua s a pe n uh te rma s uk be rh a k

me n gh a la u pe n d udu k da n me n gut ip c uk a i . Ba ga ima n a pun a n c a ma n

69




yang berlaku di Pahang menyebabkan syarikat ini mendesak kera-

ja an Br i t is h ca mpur ta nga n.

Walaupun t idak dinaf ikan yang faktor ekonomi memainkan

peranan penting tetapi dorongan lain juga perlu diamb il kir a dala m

hal campur tangan Inggeris. Peranan orang perseorangan daripada

kalangan saudagar dan pegawai-pegawai kerajaan British juga

penting. Antara mereka yang terlibat dalam hal-ehwal campur

tangan Inggeris di Tanah Melayu termasuklah Thomas Braddel,

Peguam Negara, Gabenor Andrew Clarke, Frank Swettenham, Hu g h

Lo w dan Cec il C. Smi th, Setiausaha Tanah Jajahan. Pegawai tin gg i

di Pejabat Tanah Jajahan di Lo nd on yang pent ing ialah L o r d

Kimberley yang menjawat jawatan Setiausaha bagi Tanah Jajahan

(1870-1873).

Beliau telah mengeluarkan arahan kepada Clarke pada 20 Sep-

tember 1873 membenarkan campur tangan di Tanah Melayu.

Pegawai-pegawai Inggeris di Negeri-Negeri Selat juga m eng am bil

daya usaha sendiri tanpa kebenaran kerajaan British. Contohnya

Anderson campur tangan di Selangor pada tahun 1.871. Andrew

Clarke mengatur Perjanjian Pangkor pada tahun 1874 dan langkah

Je rv ois m em ad am ka n ke ba ng ki ta n an ti -B ri ti sh di Pe rak pad a

tahun 1875. Di Pahang pula didapati Gabenor Weld telah meng-

gunakan pelbagai cara ke atas Sultan Pahang seperti tawaran,

pujukan, ugutan, amaran, paksaan, manipulasi dan menggunakan

orang perantaraan.

Saingan kuasa-kuasa Eropah yang lain juga dianggap penting.

Kerajaan dan syarikat-syarikat Inggeris bimbang dengan. per-

kembangan Perancis di Indo-China, Belanda di Sumatera dan hasrat

Je rm an u nt u k m el ua sk an pe ng ar uh di Ta na h Mel ay u . D al am ke s

Belanda di Sumatera, kerajaan British tidaklah begitu bimbang

kerana kedua-dua negara mempunyai perjan j ian sebelumnya

tentang garisan sempadan pengaruh. Kerajaan British khuatir

pemberontak-pemberontak di Acheh meminta bantuan. kuasa lain.

J ika ha l i n i b er la ku kes ela matan Selat Me la ka te ra nca m da n i n i a k a n

menjejaskan perniagaan Inggeris di China. Memandangkan hal ini

pihak Inggeris perlu menguasai Tanah Melayu sebagai ja lan

menguasai lalu lintas penting di China. Hal ini diberatkan lagi

70



P E N J A J A H A N I N G G E RI S D I P E R A K , S E L A N G O R . N E G E R I S EM B I L A N D A N

de n ga n a da n ya uguta n s ya r ika t - s ya r ika t ya n g be rh a s rat me m in ta

c a m p u r t an g a n k u a s a l a i n b a g i m e l i n d u n g i k e p e n t i n g a n p e r -

da ga n ga n me re ka d i n e ge r i - n e ge r i Me la yu ya n g d ia n c a m ole h ke -

ka c a ua n .

K e k a c a u a n c l i N e g e r i - N e g e r i M e l a y u b e r l a k u a k i b a t p e r e b u t a n

kua s a c l i ka la n ga n pe mbe s a r da n ke ra ba t d ira ja . H a l in i d iburukka n

la gi de n ga n w ujudn ya pe rga duh a n c l i ka la n ga n kon gs i - kon gs i ge la p

ya n g be r te la gah ten ta n g ka w a s a n me l om bo n g. Ke a da a n h u ru - h a ra

in i me n ga n c a m ke pe n t in ga n pe rda ga n ga n s a uda ga r N e ge r i - N e ge r i

Se la t . Me re ka me n de s a k c a mp ur ta n ga n I ngge r is . P i h a k - p ih a k ya n g

be rte laga h d i ka la n ga n pe mbe s a r - p e mbe s a r te mpa t a n ju ga me n -

j em p u t c a m p u r tan gan In gge ri s. D i S u n g a i U j u n g p i h a k I n gger i s

m e m i h a k k e p a d a D a t u k K e l a n a m e n e n t a n g D a t u k B a n d a r , d i

Se lan gor , I n gge r is me mi h a k ke pa da T e n gku K u di n me n e n ta n g

Ra ja Ma h a di da n d i Pe ra k I n gge r is me n yokon g Ra ja Abdul la h . Se -

b e n a r n y a p e m b e s a r - p e m b e s a r t e m p a t a n b u k a n n y a m e n j e m p u t

I n gge r is un tuk me n ja ja h te ta p i un tuk me mba n tu me n ye le s a ika n

masalah perebutan kuasa . Bagaimanapun kerana kepentingan polit ik

da n e kon omi pe n ja j a h ma ka I n gge r is te rus me n ge ka lka n kua s a .

C A M P U R T A N G A N I N G G E R I S D I P E R A K , 1 87 4

Pe ra n g La rut me mb im ba n gk a n I n gge r is ke ra n a bol e h me r e ba k ke

Pulau Pinang dan Singapura . Ini kerana kongsi-kongsi gelap di Perak

me m pun ya i h ubun g a n de n ga n kon g s i ge lap d i ke dua - dua pe la buh a n

tersebut. Bagi mengatasi masalah c li Larut , pihak Inggeris mendesak

N g a h I b r a h i m m e n g a m b i l l a n g k a h k e s e l a m a t a n y a n g m e n c u k u p i .

Pa c la 29 Se pte mbe r 1873 , Me n te r i La rut me n e r ima pe rkh idma ta nKapten Speedy c lan seratus orang Sepahi India yang kebanyakannya

te rd ir i da r ipa da ora n g Pa th a n , Pun ja b c la n S ikh . 8

G a b e n o r H a r r y O r d m e n d a p a t i M e n t e r i L a r u t m e n j a d i p e m e -

r in ta h me rde ka ba gi La ru t , Ku ra u cla n Kr ia n . I n i ke ra n a Pe ra k t ida k

me mpun ya i ke ra ja a n pus a t ya n g kua t . De n ga n ba n tua n Ka pte n

Spe e dy ya n g juga be r t in da k s e ba gai pe n a s ih a t d ida pa t i k e d ud uk a n

La rut s e ma kin s ta b i l . La n gka h pe r ta ma ya n g d ia mbi l o le h Spe e dy

i a l a h b a g i m e m a s t i k a n l a l u a n d i B u k i t G a n t a n g s e l am a t d a n

m e m b u k a p e r h u b u n g a n d e n g a n k a w a s a n p e d a l a m a n P e r a k . K a p t e n

71




Speedy jug a mula bertindak ke atas ku mp ul an Ghee Hi n der

menawan tempat s impanan kumpulan tersebut di Simpang.

mem bolehk an kump ulan Ha i San kembali ke tempat mereka.

selepas itu menteri dan Speedy tidak lagi mengenakan tekana'

atas Ghee Hin. Kedua-dua mereka lebih menumpukan perha

terhadap memajukan perlombongan dan memastikan kelic

perdagangan timah.

Perjanjian Pangkor, 1874

Pada bulan November 1873, Gabenor Harry Ord digantikan

Andrew Clarke. Gabenor baru ini berpendapat negeri-negeri Mej

dapat diamankan dengan campur tangan Inggeris. Tum pu an

usahanya ditum pu kan ke Perak. Langk ah pertama yang diam bil

ialah mengatur gencatan senjata antara kongsi-kongsi gelap

bertelagah. Selepas itu Andrew Clarke mencadangkan kepada

besar-pembesar Perak supaya berjumpa dengan beliau di

Pangkor bagi berunding untuk m enyelesaikan masalah mereka.

Muda Abdullah dengan segera menjawab pelawaan tersebut m

menjemput Inggeris menghantar seorang penasihat dengan sy

beliau dilantik sebagai sultan. Satu rundingan telah diadaka

atas kapal Pluto pada hari Sabtu, 17 Januari 1874. Turut sama di

rundingan tersebut ialah Andrew Clarke, Raja Muda Abdu

Bendahara, Laksamana, Menteri Larut, Syahbandar, Temengg

Raja Mahko ta dan Datuk Sagor. Sultan Ism ail dan Raja Yusuf t.hadir. Pada 20 Januari termeterailah Perjanjian Pangkor. 9 Sy

syarat perjanjian:

1. Raja Abd ull ah diikti raf sebagai Sultan Perak.

2. Raja Bendahara Isma il yan g sekarang bertind ak sel l

Pemangku Sultan dibenarkan memakai gelaran Sultan M

dan dibe ri bayaran pencen serta menguasai sebuah daerah 1

yang diperuntukkan kepadanya.

3. Sem ua pembesar yang dilant ik semasa Raja Bendahara Is

menerima alat kebesarannya diiktiraf.

72



P E N J A J A H A N I N G G E R I S D I P E R A K , S E L A N G O R , N E G E R I S E M B I L A N D A N

4 . Ku a s a ya n g d ibe r ika n o le h Al m a r h u m Sul ta n ke pa da O ra n g

Ka ya Me n te r i La rut d i ik t i ra f .

5 . Se mu a pela ntik an dan hasil negeri akan dip ung ut a tas nam a

s u l t a n .

6 . Su lta n akan me neri ma dan men yedi akan tempat t inggal yang

sesuai untuk seorang pegawai Brit ish yang dikenali sebagai

re s ide n . N a s ih a t re s ide n me s t i d ipe role h da n d i la ks a n a ka n

dalam semua perkara melainkan dalam hal agama dan adat

is t ia da t Me la yu .

7. Pembesar Larut akan mener ima seorang peno long residen yang

mempunyai kuasa seperti residen dan hanya patuh kepada

pe r in ta h re s ide n .

8. Pem biayaa n residen dan pegawai-pegawainya akan ditent ukan

oleh kera jaan Negeri-Negeri Se lat dan akan diambil daripada

hasil negeri Perak.

9. Pendapat an yang akan diterim a oleh sultan, bendahara , menteri

dan pembesar-pembesar yang la in akan diambil daripada hasil

n e ge r i .

10. Ku ti pa n dan kawa lan atas semu a hasil dan pentadbiran negeri

dibuat dengan nasihat residen.

11 . Pu la u Pa n gkor da n Di n di n g d is e ra h ka n ke pa da Br i t i s h .

12. Su ngai Kri an akan men jadi sem pada n di antara Seberang Pra i(Brit ish) dengan Perak.

13. Bagi mewu ju dka n keam anan di Perak satu peraturan segera

akan dibuat di bawah kawalan dan nasihat seorang atau lebih

pe ga w a i Br i t i s h . Pe ga w a i in i a ka n me n e n tuka n ke duduka n

lombong, jentera , bayaran pampasan atas kerosakan dan se-

bagainya. Keputusan pegawai tersebut adalah muktamad.

14. Men te ri Lar ut akan mem bia yai semua penyiasatan dan pe-

mul ih a n ke a ma n a n d i Pe ra k .

Perj an j ian Pangk or dibuat secara tergesa-gesa unt uk me me nu hi

keperluan Inggeris . In i bagi mempercepatkan campur tangan di

73




Perak. Bagaimanapun kuat kuasa perjanjian ini tidaklah dijalankan

dengan serta-merta. Misalnya residen hanya tiba di Perak sembilan

bul an kemudi an. Nam un begitu penolong residen sudah p u n men-

j a la n ka n tu ga sny a d i Lar u t .

C A M P U R T A N G A N I N G G E R I S D I S E L A N G O R

1873-1874

Kerajaan Inggeris di Singapura sejak awal lagi memihak kepada

Tengku Kudin dalam sengketa dengan Raja Mahadi. Orang Inggeris

banyak kali menghantar kapal perang ke Selangor kerana kegiatan

lanun yang mengganggu perdagangan mereka. Pada tahun 1871sebuah tongkang kepunyaan seorang tauke Cina dari Pulau Pinang

dirompak oleh perompak-perompak Cina dan dipercayai dibawa

ke Kua la Selangor. Inggeris menghantar kapal Pluto clan H . M .S

Rinaldo ke situ. Kedatangan kapal perang Inggeris ditentang oleh

Raja Mahadi clan Syed Masyor yang menguasai kawasan tersebut.

Pacla bula n Jul ai 1871 kerajaan Negeri-Nege ri Selat mengh antar

Setiausaha Kerajaan J . W .W . Birc h dan C.J . Irving ke Selangor. Bi rc h

te lah menjan j ikan sokongan kepada Tengku Kudin. Dalam pada

itu kegiatan lanun masih mengganggu kepentingan Inggeris. Pada

bulan November 1873 sebuah kapal Melaka diserang dekat Sungai

J u gra dan pa da 1 Ja nu ar i 18 74 se bu ah ru m ah ap i m i l ik In gg er is di

Tanjung Tuan diserang lanun. Kegiatan ini didakwa oleh Inggeris

di la ku ka n oleh orang Raja Ma hm ud Langat dan Raja Bot L uk ut .

Ada pendapat mengatakan Tengku Yaakop putera Sultan A bd u l

Sam ad juga terlibat. Kegiatan lan un di perairan Selangor diang gapmengancam perdagangan Melaka. Oleh itu Andrew Clarke ber-

pendapat Inggeris perlu memberi sokongan kuat kepada Tengku

Ku di n supaya keamanan dapat dip ul ihk an. 1 0

Dalam usaha Inggeris bertapak di Selangor kekuatan kapal perang

diper luka n. Ini bagi mem astikan Sultan Abd ul Samad tidak akan

menolak campur tangan Inggeris. Pacla 6 Februari Andrew Clarke

menghantar enam buah kapal perang ke perairan Selangor. Tiga

bu ah menyekat muara Sungai Jug ra, dua buah ke Sungai Kel ang

clan empat buah me mu dik i Sungai Langat untu k berjumpa sult an.

74




A n d r e w C l a r k e t el a h m e n d e s a k S u l t a n A b d u l S a m a d m e m b e r i

ke p e rc a y a a n pe n uh ke pa da T e n gku Kud in un t uk me n gh a pus ka n

ke gia ta n l a n u n . Se ora n g dar ipa da pute ra Su l ta n Ab du l Sa ma d ia i tu

R a j a Y a a k o p m e n e n t a n g u s a h a m e n g u k u h k a n p e r a n a n T e n g k u

Kudin ke ra n a me n ga n gga p T e n gku Kudin pun c a ma s a la h . P ih a k

I n gge r is juga me n de s a k s upa ya pe romp a k- pe ro mpa k ya n g te r liba t

d ib ic a ra k a n . Ba ga ima n a pun t ida k a da bu kt i me n c u ku pi ba gi me -

le n gka pka n da kw a a n . N a mun p ih a k I n gge r is te ta p be ra n gga pa n

S e l a n g o r b e r t a n g g u n g j a w a b k e a t a s k a p a l - k a p a l y a n g m e l a l u i

pe ra i ra n n ya da n Sul ta n Se la n gor d ike h e n da ki me mba ya r pa mpa s -

an sebanyak $5,000.

An t a r a bula n O gos h in gga O ktobe r 1874 , Fra n k Sw e t te n h ambertugas sebagai penasihat t idak rasmi kepada Sultan Abdul Samad.

Baginda sultan sangat berkenan dengan t ingkah laku dan kerja -

kerja Swettenham sehingga pada 3 Oktober 1874 baginda menyata-

kan persetujuan menerima naungan Inggeris dan mahu Swettenham

dilantik sebagai residen. Bagaimanapun pihak Inggeris melantik

J . G . D a v i d s o n se ba gai res ide n d a n S we t ten ha m se ba ga i p e n o l o n g

r e s i d e n . 1 1

C A M P U R T A N G A N I N G G E R I S D I N E G E R I S E M B I L A N

Campur Tangan di Sungai Ujung, 1874-1875

P e r s e l i s i h a n d i k a l a n g a n p e m b e s a r - p e m b e s a r M e l a y u m a s i h

be r t e ru s a n . D i Re mba u , H a j i Mus ta f a da n Da tu k Pe rba H a j i Sa h i l

d i p i l i h o l e h p e n g i k u t m a s i n g - m a s i n g s e b a g a i p e n g h u l u . A p a b i l a

pe rga duh a n me le tus d i Kua la Lin ggi te n tun ya pe rda ga n ga n b i j iht ima h te rga n ggu ke ra n a Kua la Lin ggi me rupa ka n la lua n pe n t in g .

T e n gku Kudin me n yokon g Da ta ' Pe rba ke ra n a ke pe n t in ga n pe r -

da ga n ga n Se la n gor . P ih a k I n gge r is ya n g me mpun ya i h ubun ga n

de n ga n T e n gku Ku di n juga me n yo kon g Da tu k Pe rba . H a j i Mus ta f a

pu la me n d a pa t s ok on g a n Da tuk Ke la n a Sun ga i U ju n g w a la up un

D a t uk Ke la n a juga me n ja l i n ka n h ubun g a n de n ga n T e n gku Ku di n

dan Inggeris di Singapura . Bagaimanapun Lef tenan Gabenor Melaka,

Ka p te n E . M . Sh a w, R . N . t ida k me n yo kon g Da tuk Pe rba ke ra na a n a k

bu a h D a t u k Pe rba me n ye ka t pe rda ga n ga n j ika pe da ga ng- pe daga n g

75




enggan membayar cukai . Nampaknya kris is polit ik tempatan c lan

kepentingan perniagaan bi j ih t imah mendorong ke arah campur

tangan Inggeris.

Pada 17 Disember 1873 kera jaan Singapura menerima surat

daripada Datuk Perba dan tujuh belas orang pembesar kecil yang

lain mend akwa mereka te lah mengal ahkan Haj i Must afa . Da tu k

Perba ju ga mahu Inggeris mengak ui haknya di Sim pang dan be-

berapa tempat pemungutan cukai di Sungai Linggi. Beliau meng-

ugut j i ka tunt utan ini t idak c lipatuhi, perdagangan Melaka a ka n

terganggu. Pada bulan Februari 1874 berita tentang campur tangan

Inggeris di Selangor tersebar. Berikutan itu Leftenan Gabenor

Melaka te lah menjemput Datuk Kelana, Datuk Muda Linggi dan

Datuk Perba ke Melaka untuk berunding. Pada masa yang sama j u ga G a b en o r A n d r e w Cla rke m en jem p u t ke t iga -t ig a p e m b e s a r

tersebut dan Datuk Bandar serta Haj i Mustafa ke Singapura te tapi

yang hadir hanya Datuk Kelana dan Datuk Muda sedangkan yang

lain menghantar wak il saha ja . Pada ketika in i juga Datu k Pe rba

mengadakan sekatan di Sungai Linggi. 1 2

Se te la h pe run din ga n d ibua t , Da tuk Ke la n a me n a n da ta n ga n i

perjanjian dengan kerajaan British, di Singapura. Menurut perjanjian

ini Datuk Kelana c lan Datuk Muda bersetuju:

(a) me ner im a naung an Inggeris.

(b) bertanggungjawab me lin du ngi perdagangan Inggeris cli Su ng ai

Li n ggi .

(c) bekerjasam a clengan Inggeris menent ang pesalah-pesalah dan

memberi maklumat polit ik c lan perdagangan penting.(d) sem ua stesen, daerah atau petemp atan di Sim pang serta lem bah

Sungai Lingg i bermula dari Sim pang hingga ke Permatang Pasir

diletakkan di bawah kawalan dan perintah serta arahan kera-

j a a n Br i t i s h.

Gabenor Andrew Clarke cuba mengulangi taktik yang digunakan

di Perak dan Selangor. Beliau cuba menjemput semua pembesar

c la n ke mudia n s e mua pe mbe s a r a ka n d imin ta me n a n da ta n ga n i

perjan j ian . Bagi tujuan ini beliau pergi ke Kuala Linggi pada 2 Mei

76



dengan kapal H.M.S Charybdis dan Avon. 1 3 Ternyata langkah ini

gagal kerana pembesar-pembesar menguzurkan diri. Oleh itu An-

drew Clarke terpaksa menganggap perjanjian 21 April sebagai asas

campur tangan. Setelah itu pihak British membantu Datuk Kelana

memusnahkan tempat- tempat pemungutan cukai di sepanjang

Sungai Linggi. Datuk Bandar yang disokong oleh Raja Mahadi dan

Raja Mahmud telah diundurkan. Bagaimanapun Datuk Kelana yang

masih bimbangkan kedudukannya telah meminta dihantar seorang

residen. Pihak Inggeris menghantar W.A. Pickering bagi membantu

Datuk Kelana yang dikatakan tidak mendapat sokongan penduduk

sepenuhnya. Ancaman Datuk Bandar terpaksa dihadapi dengan

menghantar angkatan tentera yang agak besar dari Singapura.

Setelah itu barulah Datuk Bandar diundurkan dari kubu kuatnya

di Kepayang. Langkah lain yang dibuat oleh Inggeris bagi mem-

perkuatkan kedudukan Datuk Kelana ialah dengan menghantar

Kapten W.I. Tatham sebagai penolong residen serta menempatkan

sejumlah 50 orang askar dan 32 orang polis. Setelah lima bulan

bertugas Tatham digantikan oleh Kapten P.J . Murray pada bulan

April 1875. Menjelang bulan Disember 1875 Datuk Bandar bersetuju

untuk menandatangani perjanjian dengan Inggeris dan sebagai

ganjaran beliau diberi pencen dan sebuah rumah di Singapura. 14

Campur Tangan di Sri Menanti 1876-1886

Tindakan Datuk Kelana Sungai Ujung membawa kepada campur

tangan Inggeris di daerah tersebut ditentang oleh Yam Tuan Tunku

Anta h. Perselisihan antara Tu nku Ant ah dengan Dato ' Kelan g jug a

berpunca daripada soal rebutan kawasan Teraci. Dengan bantuan

pembesar-pembesar daerah yang lai n Yam Tuan Tunk u Ant ah me ng-

adakan gerakan penentangan terhadap British pada penghujung

tahun 1875 sehingga Nov em ber 1876. 15 Pa s uka n T un ku An ta h

dikalahkan di Bukit Putus. Dengan kekalahan ini Tunku Antah ter-

paksa bersuaka ke Joh or tetapi kem ud ian kem bali ke Seri Mena nt i

setelah satu perjanjian ditandatangani pada 23 November 1876. 1 6

Sehingga tahun 1883 pengaruh Inggeris di Negeri Sembilan terhad

di Sungai Ujun g kerana Pejabat Tanah Jajahan mahu mem asti kan

kejayaan sistem residen terlebih dahulu.

77




Pihak Inggeris mula berusaha meluaskan pengaruh di Negeri

Sembilan kerana:

(a) Setelah didap ati sistem residen di Sungai Uju ng berjaya. Ole h

itu kawasan-kawasan yang berjiran perlu dikuasai bagi me-

mastikan kestabilan.

(b) Gabeno r Freder ick We ld berpendapat sistem residen sesuai di

Tanah Melayu dan boleh berfungsi dengan baik. Bagi Negeri

Sembilan langkah dibuat meluaskan pengaruh British secara

berperingkat-peringkat, daerah demi daerah.

(c) Piha k Inggeris mahu menamatkan pengaruh Maharaja A b u

Bakar yang sangat berpengaruh dalam hal-ehwal Seri Menanti.

Gabenor Frederick Weld mengam bil langkah berunding dengan

Tunku Antah dan pembesar-pembesar Seri Menanti di Bukit Putus

pada bulan Mac 188.1. Gabenor Weld mencadangkan jika terdapat

sebarang perselisihan di Seri Menanti perlulah dirujuk kepada

timb ang tara piha k Inggeris. Pada bul an Ju n 1883, Tun ku An ta h

meminta British menghantar seorang residen dan berjanji akan

menyerahkan Inas, Johol dan Gemenceh. Baginda juga meminta

sejumlah elaun yang banyak. Gabenor Weld mengambil sikap

berhati-hati kerana mahu bertindak secara berperingkat-peringkat.

Lagipun beliau berpendapat persetujuan pembesar-pembesar

diperlukan kerana mereka lebih berkuasa. Langkah-langkah yang

diambil oleh Inggeris seterusnya:

(a) Melant ik Syed Ham id dari Tamp in sebagai wak il Residen K o n-sular Melaka.

(b) Menyediakan pinjaman untu k pembinaan jalan raya, mem aju-

kan lombong dan pertanian.

(c) Pada bula n Mac 1884 Pen ghu lu Jo ho l bersengketa dengan Ma-

haraja Abu Bakar. Oleh itu peranan sebagai penimbang tara

yang dimain kan oleh Joho r kosong. O leh itu pihak Inggeris

menasihatkan penghulu Joho l menerima pula Residen Kom -

sular Melaka sebagai penasihat.

78



P E N J A J A H A N I N G G E R I S D I P E R A K , S E L A N G O R , N E G E R I S E M B I L A N D A N .. .

(d) Pada bula n Ju n 1885 seorang pem ungu t hasil dan peng adil

mahkamah berbangsa Inggeris ditempatkan di Kuala Pilah.

Ja wa ta n i n i ke m u di an ny a di sa nd an g o le h M a r t i n Li st er .

(e) Pada bulan Ap ri l 1886 Tu nku Anta h dan pembesar-pembesar

menyerahkan urusan hal-ehwal perhubungan luar negeri

kepada British.

Rembau 1877-1887

Perhubungan Rembau-Inggeris wujud sejak tahun 1795 sewaktu

Belanda menyerahkan Melaka kepada Inggeris apabila berlaku

Perang Napoleon di Eropah. Satu perjanjian ditandatangani antara

pihak Inggeris dengan Datuk Kusil (Pembesar Rembau). Satu lagi

perjanjian dimeterai pada tahun 1831 setelah Rembau membantu

Inggeris menghapuskan pemberontakan Dol Said di Naning. Pihak

Rembau diwakili oleh Undang Lela Mahara ja Nganit , Datuk Lem-

baga Berlap an, Raja A l i dan Syed Shaaban.

Undang Rembau Datuk Haji Sahil menandatangani satu lagi

perjanjian dengan Inggeris pada tahun 1877 tetapi tidak clirestui

oleh Lembaga Yang Berlapan. Satu daripada syarat perjanjian ini

menetapkan Raja Jo hor sebagai penimb ang tara ji ka ber laku se-

barang pertikaian di daerah ini . Dat uk Haji Sahil jug a mendapat

tentangan daripada Syed H am ld yang berjuang hendak menjadi Y am

Tuan Muda Tamp in. Dalam hal in i pihak Inggeris meny oko ng tun-

tutan Syed Ham id. Mem andangkan kedu dukannya tertekan, Datu k

Haji Sahil turut meminta bantuan Inggeris dan beliau sanggup

menerima seorang residen British dengan syarat beliau dibayar

pencen $800 setahun. Gabenor Weld tidak menerima tawaran itu

memandangkan Datuk Sahil tidak popular di kalangan pembesar.

Gabenor Weld menjemput pembesar-pembesar Rembau ke Melaka

un tuk be run din g . Da la m pe r jumpa a n te rs e but p ih a k ga be n or

menyalahkan Datuk Sahil kerana salah tadbir. Pembesar-pembesar

tidak membantah tuduhan tersebut malah telah mengambil langkah

memecat dan melantik Syahbandar Serun bin Sudin. Pembesar-

pembesar juga bersetuju untu k meru juk sebarang perselis ihan

kepada gabenor. Dengan p ersetujuan i ni bererti peranan Jo ho r di

79




Rembau tamat. Dalam soal pungutan cukai masih dikuasai oleh

para pembesar dan ini akhirnya mencetuskan pergaduhan, Apab ila

hal ini dirujuk kepada Inggeris satu penyelesaian telah dibuat dan

ditandatangani perjanjian pada 17 September 1877. Mengikut per-

ja nj ia n i n i ku as a m en gu ti p cu ka i ak an d iu ru s kan o le h se ora ng

pegawai British berjawatan Pemungut dan Pengadil Mahkamah. 1 7

Deng an perjanjian in i juga kedu duk an Rembau sebagai negeri

Melayu berdaulat terserah kepada Inggeris.

Jelebu 1877-1886

Kesempatan Inggeris campur tangan di daerah ini juga berpunca

daripada perselisihan pembesar-pembesar tempatan. Yam Tuan RajaAbdullah dikatakan berselisih dengan Datuk Penghulu dan pem-

besar-pembesar, Mengikut undang-undang adat Yam Tuan Muda

tidak bol eh mencampu ri urusan negeri atau mem ungut cu kai tetapi

pada 26 April 1877 beliau telah menandatangani perjanjian clengan

Gabenor Negeri-Negeri Selat tanpa persetujuan pembesar-pembesar.

Pembesar -pembesar jug a tidak berpu as hati dengan syarat perjanjian

yang antaranya menetapkan Maharaja Joho r sebagai penim baug tara

dalam sebarang perselisihan yang tercetus.

Datuk Penghulu Syed Ali cuba menyingkirkan Yam Tuan Muda

Tuanku Abdullah tetapi gagal kerana tidak semua pembesar me-

nyokongnya. Antara pembesar yang menyokong Tuanku Abdullah

termasuklah Datuk Raja Balang Long Ketua Waris Ulu Jelebu, Datuk

Menteri Ahat, Datuk Maharaja Inda Latif dan Datuk Lela Angsa

Haji O thm an Ketua Suku Tiga Batu. Apabila p erselisihan tidak dapat

dicapai kesemua pihak bersetuju merujuk hal tersebut kepadaInggeris. Satu perjanjian ditandatangani pacla 24 Ogos L883. Sem ua

pihak yang berte lingkah bersetuju menerima campur tangan

Inggeris clan keduduk an Yam Tuan Mud a Tuanku Abdu llah kekal.

Kemangkat an Tuanku Abdul lah pacla bulan Disember 1884 telah

menger uhkan lagi keadaan. Berlaku persaingan merebut jawatan

tersebut. Datuk Penghulu Syed Ali mahu melantik Tuanku Idris

tetapi ditentang oleh Tuanku Nam bu l (anakanda Tuanku Abdu llah)

clan Tuanku Mu da Ci k (adinda Tuanku Ab dul lah). Pada bulan Jun

80




1885, E.P. Guerit z dihantar ke Jelebu sebagai Pem ungu t Cu ka i oleh

kerajaan Inggeris. Datuk Syed Al i mencadangkan supaya jawat an

Ya m Tuan Mu da dihap uskan sebagai jalan penyelesaian. Ha l in i juga

diso kon g oleh D atu k Yang Berlapan. Semasa lawatan ke Jelebu pada

bulan Mac 1886, Gabenor Negeri-Negeri Selat telah bersetuju de-

ngan cadangan tersebut. Seorang Residen Inggeris telah ditempatkan

cli Jelebu m engiku t perjanjian yang ditandatangani pada bul an

September 1886.18

P E N Y A T U A N N E G E R I S E M B I L A N , 1889-1898

Campur tangan Inggeris di Negeri Sembilan bermula sejak peng-

hujung abaci ke-18. Bagaimanapun perkara ini menjadi lebih penting

pada masa Weld menjadi Gabenor Negeri-Negeri Selat. Beliau me-

rangka satu dasar campur tangan secara berperingkat clan menunggu

sehingga pembesar-pembesar menjemput campur tangan. Pacla masa

pentadbiran Gabenor Cecil Smith, beliau lebih menumpukan kepada

memperkuatkan pengaruh pentadbiran Brit ish dan menyatukan

uni t-u nit daerah keci l kepada claerah yang lebih besar. Ikht iar jug a

clibuat untu k memasu kkan semula Lu ak Sungai Uju ng, Jelebu, Jo ho l

dan Rembau yang keluar daripada persekutuan Negeri Sembilan.

Hal ini hanya dapat dicapai pada masa pemerintahan Yam Tuan

Besar Tuanku Muhammad ibn Tuanku Antah. Pada tahun 1889

Seri Menanti , Rembau, Tamp in dan Joho l bersetuju membent uk

persekutuan Negeri Sembilan. Ini diik ut i clengan penyertaan Sung ai

Uju ng dan Jelebu pacla tahun 1 895. Persek utuan Neger i Sem bilan

menjadi lebih mantap dengan terbentuknya perlembagaan tahun

1898 di bawah Yang Dipertuan Besar. 19

C A M P U R T A N G A N I N G G E R I S D I P A H A N G , 1882-1888

Usaha Awa l

Beberapa orang pegawai Inggeris beranggapan Pahang sebuah negeri

yang kaya clengan hasil bumi terutama kemungkinan adanya emas.

Andrew Clarke dalam tempoh menjadi Gabenor Negeri-Negeri Selat

telah berjaya memasukkan Perak, Selangor dan Sungai Ujung ke

dalam pengaruh British tetapi gagal memasukkan Pahang. Gabenor

81




Wi ll ia m Jervois juga pernah mencadangkan kepada Bendahara Wan

Ahmad supaya Pahang mendapat perkhidmatan seorang residen.

Cadangan ini ditolak oleh Bendahara. Keghairahan British untuk

terus campur tangan terhenti seketika ekoran kebangkitan anti-

British di Perak, Selangor dan Negeri Sembilan. Pem bunu han J . W. W

Birch mengejutkan lagi pihak British.

Usaha unt uk campu r tangan di Pahang diteruskan oleh Gabenor

Frederick Weld setelah mendapat persetujuan Setiausaha Negeri

bagi Tanah Jajahan. Pada tahu n 1882 beliau melawat P ahang clengan

harapan dapat menandatangani perjanjian tetapi gagal. Bendaharamemberi alasan tidak dapat membuat keputusan secara berseorang-

an dan memerlukan masa untuk berunding dengan semua pembesar

yang tinggal berselerak di seluruh Pahang. Pada tahun tersebut juga

Bendahara Wan Ahmad mula memakai gelaran sultan. 20

Cabaran Dalam Negeri

Ketidakstabilan dalam negeri Melayu telah dijadikan alasan oleh

Inggeris un tu k camp ur tangan. Pahang juga men ghadap i masalah

ini akibat konflik antara para pembesar. Setelah Sultan Ahmad

berkuasa baginda melantik penyokong-penyokong baginda ke

ja wa ta n- ja wa ta n p en ti ng . Me re ka te rm as u kl ah To k Ga ja h, To k

Bahaman, Tuan Sheikh Kecil dan Orang Kaya Bakti. Mereka juga

dianugerahkan kawasan pegangan yang penting dan dapat meng-

hasilkan pungutan cukai yang lumayan. Pembesar-pembesar lama

seperti To k Raja Jelai dan Tok Kay a Lip is berasa tercabar terutam a

kerana sebahagian daripada kawasan pegangan mereka terlepas

ke tangan pembesar-pembesar yang baru dilantik. Konflik antara

kedua-dua golongan pembesar lama clan baru ini melemahkan

kedudu kan Sultan Ahmad.

Sultan Ahmad sendiri menghadapi saingan daripada saudara

tirinya Engku M ud a Wan Mansur yang mahu merebut takhta. Engku

Muda cuba mengambil kesempatan konflik antara pembesar untuk

menarik sebahagian sokongan kepadanya. Beliau cuba mendapat

sokongan British melalui W.H.M. Read. Beliau bersedia untuk me-

neri ma seorang residen ji ka berjaya mereb ut takhta Pahan g.

82




Ba ga ima n a pun p ih a k Br i t i s h be rh a t i - h a t i da n me n ga mbi l s ika p

tun ggu da n l ih a t da n te r le b ih da h ulu ma h u me ma s t ika n s e j a uh

manakah tentangan terhadap sultan wujud. Sementara i tu Engku

Mu da me ra n c a n g pe rs e dia a n me n ye ra n g Pa h a n g da r i U l u Se la n gor

be rs a ma - s a ma pe mba n tu- pe mba n tun ya ya n g te rd ir i da r ipa da Wa n

Lin gga , T e n gku Sa ma t da n O ra n g Ka ya Lip is . Me re ka ma h u me -

w ujudka n s a tu la gi pe ra n g s a uda ra ya n g me mun gkin ka n I n gge r is

d i j e mput un tuk c a mpur ta n ga n . La n gka h in i d ih a la n g o le h Ce c i l

C l e m e n t i ( P e m a n g k u G a b e n o r ) d e n g an m e n g a r a h k a n R e s i d e n

Se lan gor me n gh a la n g En gku M ud a da r ipada me n e rus ka n t in da k a n .

D a l a m p a d a i t u T o k G a j a h b e r j a y a m e n g a l a h k a n p e n y o k o n g -

pe n yo kon g En gku Mu da d i Pa h a n g. Su l ta n Ah m a d me n da pa t i j ik a

konf lik dengan saudaranya t idak dapat dise lesaikan tentu akanmembuka ruang kepada campur tangan Inggeris . Oleh itu apabila

I n gg er i s m e n c a d a n g k a n s u p a y a E n g k u M u d a d i a m p u n k a n d a n

dibenarkan pulang, baginda bersedia menerima. Pada 18 Mac 1887

W a n M a n s u r p u l a n g k e P a h a n g b e r s a m a - s a m a H u g h C l i f f o r d .

De n ga n in i Su l ta n Ah ma d be r j a ya me n ye ka t Br i t i s h me n ggun a ka n

isu perang saudara untuk campur tangan.

Cabaran Inggeris 1885-1888

Pacla tahun 1885 Fra nk Swet tenham (P ema ngku Res iden Perak)

d ih a n tar ke Pa h a n g un t uk be ru n din g c len gan Sul t a n Ah m a d. Se ka l i

la gi ba gin da d ide s a k s upa ya me n a n da ta n ga n i pe r j a n j ia n c la n

s e te rus n ya me n e r ima s e ora n g re s ide n . Ba gin da te ta p me n ola k

de n ga n a la s a n me me rluka n ma s a un tuk be run din g de n ga n pa ra

pembesar. Pada 8 Ju la i 1885 bagind a memb eri jawa pan bertul iskepada Pemangku Gabenor menyatakan Pahang t idak akan me-

nerima residen. Pihak Inggeris meneruskan usaha memujuk apabila

Gabeno r Freder ick Weld melawat Pahang pada bu lan Me i 1886

tetapi masih t idak berjaya mengu bah pendiri an sultan, Ad a beberapa

pe rs oa la n ya n g me mpe n ga ruh i pe n dir ia n ba gin da :

(a) se lepas berbaik semu la deng an Johor , Su ltan Ah m ad se la l u

me ru juk pa n da n ga n Ma h a ra ja Abu Ba ka r s e be lum me n ga mbi l

83




t indakan. Dalam hal campur tangan Inggeris , Mahara ja

menasihat kan supaya jangan ditandatangani per jan j ian .

Maharaja Abu Bakar tidak mahu Pahang kehilangan status-

nya kerana jika Pahang masuk ke dalam pengaruh Inggeris

tentu kepentingan baginda tergugat. Maharaja Abu Bakar telah

membantu beberapa orang pelabur mendapat konsesi di

Pahang. Mal ah saudagar-saudagar tersebut jug a mem peng aruh i

Sul tan Ahma d supaya jangan menerim a campu r tangan

Inggeris kerana ini akan menyusahkan mereka.

(b) Sult an Ahm ad sendiri sangat berpengalaman dalam men g-

hadapi cabaran terutama setelah mengalami perang saudara

yang panjang. Jadi sebarang ugu tan dan cabaran diteliti terlebih

dahulu. Di samping itu baginda juga cuba menjadi seorang

yang dapat dianggap oleh Inggeris bersifat maju dengan mem-

buka peluang kepada pelabur-pelabur asing dan berusaha

mewujudkan keamanan.

Menjelang tahun 1887, Sultan Ahmad sudah berlembut dan

bersedia untuk menimbangkan cadangan Hugh Clif ford yang

dihantar ke Kuantan. Sultan diminta menandatangani perjanjian

seperti yang dibuat antara Singapura dengan Johor pacla tahun

1886. Dalam rundingan selanjutnya dengan gabenor, sultan mahu

beberapa syarat tambahan yang tidak terdapat dalam perjanjian

Singapura-Johor dimasukk an. Ini termasuk hak baginda untu k me-

lantik dan memecat wakil British; wakil British tidak dibenarkan

menerima pengaduan anak negeri; wakil tersebut tidak dibenarkan

campur tangan dalam hal konsesi tanah serta perakuan British, yang

takhta Pahang adalah hak waris baginda. Permintaan ini ditolakoleh gabenor clan perjanjian ditangguhkan. Perjanjian hanya di-

tandatangani pacla 9 Oktober 1887. Berdasarkan perjanjian ini Hugh

Clifford dilantik sebagai wakil Inggeris. Salah satu tugas penting

beliau ialah merangka rang undang-undang Pahang.

Ada dua perist iwa penting seterusnya yang membolehkan

Inggeris memaksa kehendaknya atas Pahang yang berkaitan dengan

pelaksanaan keadilan. P eris t iwa pertama meli batkan $4,000 .

Inggeris tidak berpuas had dengan cara kes ini dikendalikan dan

84




menuduh sul tan ter l ibat . Satu lagi per is t iwa ber laku pada bulan

Februari 1888 di mana seorang Cina rakyat Br i t ish bernama Goh

H u i di t ikam berhamp iran is tana sul tan . Khabar angin mengatakan

orang yang menikam ia lah Tuan Muda yang bertugas sebagai ke tua

hul uba lang sul tan. Jadi ada anggapan baginda juga turut t er l ibat . 2 1

Dalam usaha mengenakan tekanan ke a tas Pahang, Gabenor

Cec i l Clem enti Sm ith sendir i datang ke Pahang pada bul an Ju n

1888. Se la in menu ntu t penyelesaian kes Go h Hu i (Cha n You Wee) ,

gabenor juga mendesak sul tan meneri ma res iden. Apab ila baginda

berkeras , gabenor memberi kata dua dan mahu menggunakan pol is i

k a p a l p e r a n g . B a g a i m a n a p u n k a p a l p e r a n g H . M . S . O r i o n y a n g

dirancan g unt uk menggertak Pahang t idak jad i dihantar se te lah

d iha la n g o le h P e jab a t T a na h ja ja ha n . O le h i tu C e c i l C l e m e nt i

m e n g h u b u n g i S u l t a n A b u B a k a r b a g i m e m u j u k S u l t a n A h m a d .

Ak hi rn ya perse tu juan dicapai pada bulan Okto ber 1888 dan J .P .

Rodger diterima sebagai residen.

85



SEJARAH MALAYSIA (1800-1963)

86



Bab 6

Reaksi terhadap Campur Tangan

Inggeris, 1831-1898

Sejak awal lagi campur tangan Inggeris di Tanah Melayu telah

ditentang. Tentangan datang daripada pihak yang tidak berpuas had

atau tidak mendapat bantuan Inggeris dalam sengketa di kalangan

elit Melayu. Bagaimanapun setelah campur tangan Inggeris, terdapat

j u g a ge ra ka n pen en ta ng an ya ng di ge ra kk an o le h p ih ak ya ng d i -

sokong oleh Inggeris . Bab ini akan menumpukan perbincangan

tentang kebangkitan anti-lnggeris cli Perak, Melaka dan Pahang.

P E N E N T A N G A N T E R H A D A P I N G G E R IS

D I N A N I N G , 1831-1832

Naning sebuah c laerah kecil sepuluh batu dari bandar Melaka.

Kebanyakan pendu dukny a terdiri daripada petani Melay u. Or ang

Melayu menentang Inggeris merupakan ke jutan kerana merekamenganggap tidak akan berlaku pemberontakan. Penghulu Naning,

D o l Said telah mengepalai kebangkitan tersebut.

Punca meletusnya penentangan kerana Inggeris menganggap

Naning sebagai sebahagian Melaka c lan perlu membayar hasil

tahunan sebanyak satu per sepuluh kepada kerajaan Melaka. Asas

tuntutan Inggeris merujuk kepada perjan j ian tahun 1801 dan

87




peraturan yang ditetapkan sejak pemerintahan Belanda. Bagaimana-

pun Belanda tidak pernah mengamalkan peraturan ini. Ternyata

Penguasa Tanah Melaka. W.T. Lewis yang diarah meneliti hal ini

tersalah tafsir. 1 Pihak Inggeris sebenarnya mahu melaksanakan

undang-undang di Naning bagi menggantikan undang-undang adat.

Keadaan ini tentu mencabar kuasa Dol Said sebagai penghulu, Empat

Suku dan adat Minangkabau keseluruhannya.

Perist iwa yang mempercepatkan t indakan Inggeris berlaku

apabila seorang penduduk Encik Surin mengadu kepada kerajaan

Me la ka . 2 Encik Surin mendakwa Penghulu Dol Said merosakkan

tanamannya di tanah yang menjadi pertikaian. Tanah tersebut ter-

letak di sempadan Naning dengan Melaka. P ihak Inggeris memi ntaDol Said membayar ganti rugi dan memastikan tidak akan meng-

ulangi perbuatannya. Tetapi Penghulu Dol Said tidak mengendahkan

arahan tersebut.

Gabenor Negeri-Negeri Selat, Fullerton telah melantik Kapten

Wyllie untuk menyerang Naning bersama 150 orang sepoi dan

pasukan bantuan dari Singapura. Penghulu Dol Said mendapat

bantuan daripada Yamtuan Ali dari Rembau dan menantunya

Syed Shaaban, Dato' Kelana Sungai Ujung, Penghul u Gem encih dan

penghulu Linggi. Bagaimanapun pada saat-saat akhir, angkatan Syed

Shaaban menarik diri kerana menerima tawaran Inggeris scbanyak

$500. Namun pasukan Naning berjaya mengalahkan Inggeris dalam

perang pada tahun 1831 tersebut.

Walaupun Inggeris kalah tapi mereka masih tidak berpuas had

dan mengatur satu lagi serangan pada tahun 1832. Kali ini Inggeris

mendapat bantuan tentera daripada Syed Shaaban. Tentera Inggerisberjaya menawan Taboh tempat kediaman Penghulu Dol Said. Beliau

kemudiannya berundur dan pada 4 Februari 1833, Dol Said me-

nyerah diri . 3 Beliau diberi pencen dan tempat tinggal di Melaka.

Dengan ini kekuasaan Inggeris di Naning ditegakkan tetapi dengan

biaya besar. Pembiayaan peperangan ini dianggarkan tidak kurang

100,000 paun. Kekalahan di pihak Naning kerana:

(a) So kong an negeri jir an beral ih kepada Inggeris terutama da ri -

pada Syed Shaaban.

88



R E A K S I T E R H A D A P C A M P U R T A N G A N I N G G E R I S , 18 3 L- 1 89 8

(b) Senjata Inggeris leb ih baik .

(c) Ke jayaan Inggeris mem buat sekatan di Ku ala Sungai Mu ar dan

Lin ggi . De n ga n in i be ka la n t idak s ampa i ke N a n in g .

P E R A K , 1 8 7 4 - 1 8 7 5

Ra ja Abdul la h te la h me n gir imka n s ura t ke pa da Ga be n or An dre w

Cla rke pa da 9 J a n ua r i 1874 me n je m put c a m pur ta n ga n Br i t i s h .

J em p u t an i n i d i j ad ik an asas c a m p u r ta ng an di Per ak . B a g a i m a n a p u n

sebelum itu campur tangan Inggeris sudah pun bermula apabila

W. A. P ic ke r in g d ih a n ta r un tuk me mbua t pe n ye le s a ia n pe rs e n g-

ke ta a n a n ta ra kon gs i ge la p H a i Sa n c la n Gh e e H i n . K e m u di a n

An dre w Cla rke me n gh a n ta r Ka pte n Dun lop , I n s pe ktor - J e n e ra l Pa l i sda n Me ja r Mc N a ir ba gi me n e m ui pe mbe s a r - pe mbe sa r Pe ra k da la m

us a h a me mba w a me re ka ke me ja pe run din ga n . H a s i ln ya te rme te ra i

Perjan j ian Pangkor pada 20 Janu ari 1874. Tetapi perjan j ian in i t i da k

me n ye le s a ika n ma s a la h . Pe la n t ika n Ra ja Abdul la h s e ba ga i Su l ta n

Pe ra k t ida k d i ik t i ra f o le h Su l ta n I s ma i l ya n g d i la n t ik o le h pe m -

besar-pembesar. Sultan Ism ail yan g t idak terl ibat dengan P erj an j i an

Pangkor terus menentang campur tangan Inggeris .

Residen Punca Penentangan

Sa la h s a tu s ya ra t Pe r j a n j ia n Pa n gkor me n e ta pka n Sul ta n Pe ra k

me n e r ima s e ora n g Re s ide n Br i t i s h ba gi me n a s ih a tka n ba gin da

kecuali hal yang bersangkutan dengan adat is t iadat Melayu dan

agama Is lam. 4 Pe ga w a i ya n g d i la n t ik o le h ke ra ja a n N e ge r i - N e ge r i

Se la t un t uk me mi ku l ta n ggungja w ab in i ia la h J . W. W . B ir c h ( J a me s

Woodford Wheeler Birch) . Sebelum ini beliau pernah bertugas dalam

pelbagai jawatan term asuk Pegawai Tentera Laut Brit i sh , P eg awa i

Ja ba ta n Pes u ru hj ay a J a lan Ray a C e y l o n , P es u ru hj ay a P e r m i n t a a n

dan Maj is tre t Polis Ce yl on c lan Setiausaha Ja jahan Nege ri -N eg er i

Selat.

J . W . W . Bi r c h t ib a d i P er ak pac la 4 N o v e m b e r 1 874 d a n m e m b u a t

tempat kediaman dan pe jabatnya di Bandar Baharu ia itu kawasan

pertem uan Sun gai Kint a dengan Sun gai Perak. Birch secara tergesa-

89




gesa mahu menjalankan perubahan dalam pentadbiran di Perak.

Ini mengganggu sistem pentadbiran tradisional yang selama ini tidak

dicabar. Bagaimanapun langkah Birch adalah selaras dengan dasar

Gabenor Willi am Jervois (menggantikan Andrew Clarke mu lai bulan

Mei 1875) yang mahu negeri-negeri Melayu diperintah oleh pegawai

British yang tegas dan bukan sekadar memberi nasihat. Birch se-

terusnya membuat perubahan dalam sistem kutipan cukai, per-

lembagaan, kewangan dan perhambaan.

Cukai

Dalam hal kewangan Birch mendapati tidak ada sistem pungutan

cukai yang dipusatkan. Sudah menjadi adat Melayu cukai dipungutoleh pembesar-pembesar sebagai pendapatan. Sebahagian daripada

hak mengutip cu kai pembesar telah dipajak. Sultan Abd ulla h sendiri

memajak hak memungut cukai Kuala Perak kepada seorang sau-

dagar Cina dengan harga $26 ribu setahun. Baginda telah mengambil

$15 ribu sebagai wang pend ahulua n. Sultan Abdu lla h juga m em -

punyai hak atas pungutan cukai di Kuala Kinta dan Batang Padang.

Pembesar-pembesar juga diber i hak memu ngut cu kai atau hasi l.

Sebagai contoh Menteri Larut mengutip cukai di Larut dan Orang

Kaya Temenggung menguasai pajak garam dan wang penebus

sukatan dan timbangan (cupak, gantang, kali dan pikul). Birch

mengambil langkah membatalkan pajak Kuala Sungai Perak yang

diberikan oleh Sultan Abdullah kepada seorang saudagar Cina,

Beliau juga membakar rumah Raja Ngah, Tengku Panglima Besar

di Bidor kerana Raja Ngah mengutip cukai daripada pelombong-

pe lo mb o ng . 5

Birch merancang untuk memusatkan pungutan cukai di bawah

arahan pegawai British, Pada 3 Februari 1875, beliau meminta Sul-

tan Abdullah menandatangani pengisyt iharan tersebut . Sultan

Abdullah cuba melengah-lengahkan pelaksanaan tersebut dengan

alasan memerlukan masa untuk berunding terlebih dahulu dengan

para pembesar. Sultan Abdulla h juga mahu kepastian Birch bilakah

masa yang sesuai untuk baginda menjalankan pentadbiran tanpa

campur tangan British. Hasrat ini ditolak oleh Birch malah beliau

90



RE AKS I T E R H A D A P C A M P U R T A N G A N I N G G E R I S , 1831-1898

lebih berusaha ke arah memantapkan pentadbiran Inggeris di Perak.

Beliau menyusun semula sistem cukai-cukai pajak, candu, arak,

j u d i , pe rm it ba la k, cu kai per ah u , sen jat a, pad i da n ata p. L a ng ka h

ini menimbulkan rasa tidak puas had dan penentangan di kalangan

pembesar.

Isu Hamba

J . W. W Bi rc h ju ga m el ib at ka n d i r i da la m ha l pe rh am ba an , T i n da ka n

ini dianggap mencampuri adat Melayu. 6 Beberapa orang hamba

melarikan diri dan mendapat perlindungan di rumah Birch. Ini

termasuk tiga orang hamba Sultan Abdullah. Bagi pihak Inggeris

langkah melindungi hamba adalah atas asas kemanusiaan dan untukmembebaskan hamba. Bagi masyarakat Melayu semasa yang meng-

halalkan hamba menganggap tindakan Birch sebagai mencuri harta.

Pembesar-pembesar berpendapat langkah Birch mencabar hak sosial

dan polit ik mereka. Oleh kerana hamba-hamba yang mencari

perlindungan daripada Birch terdiri daripada wanita-wanita maka

timbul tuduhan mengatakan residen ada muslihat untuk ke-

pentingan seks.

Pakatan Membunuh Residen

Dalam melaksanakan pembaharuan-pembaharuan Birch menge-

tepikan pembesar-pembesar yang selama ini berkuasa di daerah

masing-masing. Ma lah Sultan Abdu llah sendiri berasa diketepikan.

Baginda pernah membuat bantahan kepada Gabenor Negeri-Negeri

Selat te tapi ditolak. Birch beberapa kali menggunakan ugutan

terhadap Sultan Abdu lla h. Pada bulan Mac dan j u n 1875, Birc hmendesak sultan menandatangani surat pengesahan untuk me-

laksanakan rancangan perubahan tetapi gagal.

Aki bat tekanan daripada Birch , Sultan Abdu ll ah cuba rae-

ngukuhkan kedudukan dengan berbaik-baik dengan Raja Ismail

dan Raja Yusuf. Sultan Abdullah mengutus surat kepada Raja Ismail

supay a jangan me nyer ahkan alat kebesaran kepada Bir ch bagi

mengesahkan pertabalan baginda sendiri mengikut adat istiadat

diraja Perak. Sultan Abd ull ah berpendapat j ik a hal in i di lak uk an

91




bererti Raja Ismail akan mengesahkan kekuasaan Inggeris cli

Perak.

Pada 21 Julai 1875, satu mesyuarat diadakan antara para pem-

besar Perak dengan Sultan Abdullah di Durian Sebatang bagi

me mbin c a n gka n t in da ka n ke a ta s B irc h . 7 An ta ra ya n g h a dir

termasuklah Raja Idris, Raja Musa, Laksamana, Syahbandar, Seri

Amar Diraja, Maharaja Lela, Tok Mu da Abdu l Ghafur, Raja Mahk ot a,

Bendahara dan Temenggung. P ara pembesar bersetuju den gan

rancangan untuk membunuh Birch.

Empat hari kemudian, Birch berjaya memaksa sultan menan-

datangani pengisytiharan yang mem beri kuasa kepada residen da la m

semua pungutan cukai dan pelantikan penghulu. Pada bulanOktober 1875 Sultan Abdullah menandatangani pengisytiharan

penyerahan kuasa pentadbiran kehakiman dan hasil negeri untuk

diuruskan oleh pegawai-pegawai Inggeris. Sebelum itu residen sudah

mengugut untuk menurunkan Sultan Abdullah dari takhta dan

menggantikan dengan Raja Yusuf. Menter i Larut juga t idak berpu as

hati dengan campur tangan British. Penempatan Kapten Speedy

sebagai penolong residen di Larut telah mengurangkan kuasa beliau.

Ngah Ibrahim m enasihatkan Sultan Abdul lah supaya jangan m ene-

rima nasihat residen dan menganggap Perjanjian Pangkor sebagai

paksaan ke atas Perak. Pembesar-pembesar lain ju ga sem aki n k e-

hilangan kuasa dan terpaksa tunduk dengan arahan dan peraturan

residen. Pembesar-pembesar berpendapat Perjanjian Pangkor hanya

menetapkan residen menasihat dan bukan mentadbir.

Mesyuarat antara pembesar-pembesar diadakan sekali lagi di

Du ria n Sebatang pada 28 Oktober. Keput usan diambi l unt uk m em -bunuh Birch di Pasir Salak. Tugas ini akan diserahkan kepada Orang

Kaya-Kaya Maharaja Lela Tan Lela Putera yang menguasai Pasir

Salak. Beliau akan dibantu oleh Orang Kaya-Kaya Seri Agar Diraja

atau lebih dikenali sebagai Tok Sagor yang memerintah kawasan

antara Kampung Gajah dengan Pulau Tiga. Pada 5 Oktober Sultan

Abdul la h me me rin ta h ka n s e c a ra ra s mi Da to ' Ma h a ra ja Le la

membunuh Birch. Pada 15 Oktober Ra ja Ismail pula menyatakan

persetujuan c lengan rancangan tersebut. Sultan Abdullah ke-

92



R E A K S I T E R H A D A P C A M P U R T A N G A N I N G G E R I S , 1831-1898

mudiannya menghantar keris rasmi sebagai tanda perintah kepada

Dato' Mahara ja Lela pada akhir bulan Oktober.

J . W . W Bi r c h t ib a d i Pas ir Sal ak p ad a a w al b u l a n N o v e m b e r 18 75

dan berlabuh dekat kediaman Dato' Mahara ja Lela . Di s inilah Birch

dibun uh ke t ika s e da n g ma n di o le h be be ra pa ora n g pe n gikut Da to '

Ma h a ra ja Le l a — Ku lu p Al i , N ga h J a bor , Pa n ja ng Bur da n Se putu m. 8

Tindakan British

Pe mbun uh a n B irc h me mula ka n s a tu t in da ka n pe n ja j a h a n s e c a ra

ke ke ra s a n . Pe mbe s a r - pe mbe s a r Me la yu t ida k me n ja n gka ora n g

Inggeris akan mengambil tindak balas dan akan meninggalkan Perak

begitu saha ja . Kapten Speedy di Taiping menghantar pasukan polis -

nya mencari Swettenham terlebih dahulu. Atas arahan Gabenor

J er vo is , K ap t e n S pee dy m e m u t u s k a n se m u a p er h u bu n g a n an tar a

Larut dengan Sungai Perak. Pasukan tentera di bawah Lt . Abbot,

Kolonel Anson dan Kapten Innes dihantar ke Pasir Salak. Gabenor

j u g a te la h m e m in t a b an t u a n te nt er a dar i L o n d o n , I n di a cla n H o n g

Kong. Beliau sendiri datang bersama-sama 150 orang askar pacla 9

N o v e m b e r . 9

Pembesar-pembesar Melayu t idak meneruskan perjuangan untuk

mencapai ke jayaan muktamad sete lah berjaya membunuh Birch.

Sultan Abdullah c lan Ra ja Ismail t idak pun mengambil usaha untuk

me n gge ra kka n ke pim pin a n . Ma l a h Su l t a n Abd ul l a h ma h u me n g-

h ulurka n ba n tua n ke pa da Sw e t te n h a m ba gi me mburu pe n e n ta n g-pe n e n ta n g. Sw e t te n h a m me n ola k ke ra n a kh ua t i r a s ka r Br i t i s h

dik hianat i .

De mi kia n jug a Ra ja Ismail yang menyep i c li utara wal au pu n

Da to ' Ma h a ra ja Le la me m oh o n ba n tua n . Da la m pac la i tu kubu - ku bu

pertahanan orang Melayu berjaya menahan serangan askar-askar

Brit ish di Kuala Biah c lan memaksa askar Brit ish berundur. Pihak

Inggeris berpendapat orang Melayu akan dapat mengalahkan mereka

j i k a m e m p u n y a i keu p ay aa n m e n g g u n a k a n alat se nj at a yan g l e b i h

baik dan menyerang habis-habisan askar-askar Brit ish yang sedang

be run dur .

Gabeno r jer vo is yang menjan gka penentan gan akan dibuat secara

habis-habisan telah mengambil alih tugas sebagai pemerintah tentera

93




dengan bermarkas di Pulau Pinang. Pihak Inggeris juga menge-

luarkan tawaran hadiah kepada sesiapa yang berjaya menangkap

pemimpin gerakan seperti Dato' Maharaja Lela, Dato' Sagor dan

Pandak Indut. Syed Mashor berjaya menangkap Ngah Ahmad dan

Dato' Sagor. Pada bulan Mac 1876, Dato' Maharaja Lela, Pandak

Endu t dan Ngah Jabor pula menyerah dir i. Seputum j uga dit angkap

dan dibicarakan atas tuduhan membunuh Birch. Selepas perbi-

caraan Seputum dijatuhi hukuman mati di Bandar Baru pada 20

Me i 1876. Ci k Gond ah dan Ngah Ahma d yang dibicarakan bersama

Seputum dipenjarakan seumur hiclup. Pada 14 hingga 22 Disember

1876 dijalankan pembicaraan ke atas Dato' Maharaja Lela, Dato'

Sagor, Pandak Indut, Ngah Jabor, Ku lu p Al i dan Si Tuah, di Mat ang.

Keputusannya Dato' Maharaja Lela. Dato' Sagor dan Pandak Indut

digantung sampai mati manakala yang la in dipenjara seumur

h i d u p . 1 0

Pihak British juga mengambil tindak an ke atas Sult an Abd ul la h,

laksamana, syahbandar dan Menteri Ngah Ibrahim dibuang ke Pulau

Seychelles. Bagaimanapun Sultan Abdullah dibenarkan balik ke

Singapura pada tahun 1894. Menteri Ngah Ibrahim juga dib enar kan

berbuat demikian. Raja Ismail setelah menyerah diri melalui bantuan

Sultan Ked ah dibuang ke Johor dan menetap di Sekudai.

Pih ak Inggeris juga melant ik Raja Yusuf sebagai P em angk u Raja

antara tahun 1877 hingga 1886, dan selepas itu ditabalkan sebagai

sultan. Menantunya Raja Idris dilantik sebagai Raja Bendahara.

Pi hak Inggeris juga m elantik James Lo w sebagai residen ba ru. Se-

lepas ini keadaan politik Perak menjadi stabil.

P E M B E R O N T A K A N P A H A N G , 1 8 9 1 -1 8 9 3

Hugh Clifford memulakan tugasnya sebagai agen kerajaan Inggeris

di Pahang mulai bulan Mei 1887. Clifford menganggap beliau sendiri

membawa punca penentangan walaupun sebenarnya rasa tidak

puas had bermula sejak kemasukan pemodal-pemodal Eropah dan

Negeri-Negeri Selat di Pahang.

Setibanya di Kuantan, Clifford mencadangkan pembentukan

Majlis Negeri sebagai badan penasihat yang akan membantu sultan

dalam pentadbiran. Matlamat penubuhannya untuk mengehadkan

94




pe n g a ruh pe mbe s a r - pembe s a r da e ra h . C l i f f ord juga c uba me n g-

adakan hubungan dengan para pembesar lama yang t idak berpuas

ha d terhadap sultan. Pi hak sultan pul a mengam bil langkah melarang

pa ra pe mbe sa r me n ga da ka n h ubu n ga n la n gs un g de n ga n Cl i f f o rd .

Cl i f f or d juga c uba m e n ye ka t s u l ta n m e n ye ra h ka n kon s e s i ke pa da

pedagang-pedagang te tapi langkah ini t idak berkesan kerana Sultan

Ahmad masih mempunyai kuasa mutlak. Inggeris sebenarnya belum

me mbua t pe r j a n j ia n ya n g me mbe n a rka n c a mpur ta n ga n da la m

pentadbiran sehingga termeterainya perjan j ian pada tahun 1887.Kedudukan Clif ford sebagai agen rasmi kera jaan Inggeris hanya

disahkan pada bulan Oktober 1887. Reaksi pertama orang Pahang

ia la h me n ye ra n g s e ora n g pe mba n t u Cl i f f ord . La n gka h Cl i f f or d

seterusnya untuk mengukuhkan penguasaan Inggeris ia lah meng-

us ulka n pe n gua tkua s a a n un da n g- un da n g be r tu l i s mode l I n gge r is

atau Joho r, pengena lan mah kam ah tinggi dan hak menj alankan

undang-undang kepada pembesar-pembesar daerah serta ketua-

ke tua ka mpun g. La n gka h in i d ia n gga p me n c a ba r pe me rin ta h a n

tra dis i . C l i f f o rd t ida k me n c a da n gka n pe ruba h a n ata u pe n gh a pus a n

ham ba berhutang kerana dianggap sensit i f j ik a diha pu skan serta-

me rta . La gip un be l ia u s e n dir i t ida k d i l i n dun gi o le h pa s uka n ber -

s e nj a ta y an g m e n c u k u p i j i k a t i m b u l p e n e n t an g a n. K e d u d u k a n

Su lta n Ah m ad sendir i begitu kuat kerana t idak ada pencabar yang

kuat seperti yang dihadapi oleh Sultan Abdullah di Perak.

Ternyata di Pahang sudah wujud perasaan anti-Barat sebelum

s is te m re s ide n d ipe rke n a lka n . Su l ta n da n pe mbe s a r - pe mbe s a r

baginda sejak awal lagi berasa curiga dengan kehadiran orang Barat.

Ini lah keadaan yang terpaksa dihad api o leh J .P. Rodger sebagai

re s ide n pe r ta ma ya n g pe r lu me mbua t pe ruba h a n da la m s is te m

pe n ta dbira n Pa h a n g.

Sebab-sebab Tercetusnya Penentangan, 1891-1895

Pemberontakan Pahang 1891 bermula sebagai gerakan tempatan

dan kemudian merebak luas c l i bawah kepimpinan Dato' Bahaman.

Pe m be ro n ta k a n in i buk a n s a h aja me l i ba tka n da e ra h - da e ra h c li

Paha ng te tapi melib atka n jug a negeri-negeri la in t erutama Tereng-

ganu, Kelantan, Se langor dan Johor. Kebangkitan ini berakar umbi

95




daripada pertentangan antara nila i tradisio nal Mel ayu dengan barat/

Inggeris.

Sejak awal lagi Sultan Ahmad cuba menolak tawaran Inggeris

untuk menempatkan residen di Pahang. Pembesar-pembesar yang

rapat dengan baginda juga m enolak hasrat Inggeris m ema ndan gkan

sebarang campur tangan bererti membawa kepada penjajahan

Pahang. Bagaimanapun dalam usaha Sultan Ahmad hendak meng-

elak daripada tercetusnya satu lagi perang saudara akibat persaingan

dengan saudaranya Wan Man sur dan dengan nasihat Sultan A b uBakar, baginda menerima campur tangan Inggeris. Lagipun baginda

ju ga bi m ba ng pe rs aingan anta ra pe mb esa r- pe mb esa r ba ru m u n c u l

bersama kenaikan baginda dengan pembesar-pembesar lama akan

memburukkan lagi keadaan.

Kebencian pembesar-pembesar dan rakyat tempatan terhadap

orang asing bermula sejak kemasukan pelaburan syarikat-syarikat

dari Negeri-Negeri Selat. Pemil ik-p emi lik syarikat dikatakan meng -

gunakan buruh -bur uh yang terdiri daripada rakyat Pahang. Jur ang

antara mereka diperluaskan lagi kerana pemilik-pemilik syarikat

tidak mengetahui bahasa Melayu. Penghinaan oleh orang Barat

bu kan sahaja kepada rakyat biasa tetapi jug a kepada pembesar. H u g h

Clif ford pernah melaporkan yang Haughton daripada syarikat

Penjom pernah mengancam Tok Kaya Lipis dengan pistol.

Penerimaan sis tem Residen bermakna pertukaran bentuk

kekuasaan. 11 Kawalan polit ik yang selama ini dipegang oleh sult andan pembesar akan beralih kepada residen. Briti sh pula m ahu m en -

je la sk an pe ng erti an und an g- und an g clen gan m em be nt uk M a j l i s

Negeri yang berkuasa melu luskan undang-u ndang clan peratu ran.

Bagi melaksanakan pentadbiran undang-undang clan kualkuasa

undang-undang dibentuk mahkamah dan polis, D engan ini residen

akan muncul sebagai pelaksana baru kuatkuasa undang-undang.

Ini m enim bulk an rasa tidak puas had sultan dan pembesar-pembesar

tradisional.

Pembentu kan Majlis Negeri juga tidak memuaskan hati banyak

pihak terutama pembesar-pembesar baru yang menjadi pendukung

utama kenaikan Sultan Ahmad. Pihak Inggeris mengambil kira

heirarki susunan kedudukan pembesar untuk dipil ih menganggotai

96



RE AKS I T E R H A D A P C A M P U R T A N G A N I N G G E R I S , 1831-1898

majlis in i . Sedangkan ini t idak menggambarkan kekuasaan dan

pe ng ar uh sebenar di Pahang ketika itu kerana kebanyakan pembesar

la m a bukan penyo kong kuat sultan. Pihak Inggeris juga seme-

ma ng ny a t idak mahu kedu duk an sultan begitu kuat j ika ahli-ah li

d i l a n t ik da r ipada pe n yokon g- pe n yokon g kua t ba gin da. Ah l i - a h l i

y a ng prosu ltan cuma dua orang terdiri daripada Tok Gajah dan Im am

Perang Indera Mahkota . Manakala ahli-ahli la in terdiri daripada

En g k u Mud a , En gku An d a k, O ra n g Ka ya Ce nor , O ra ng Ka ya Sya h -

bandar dan Bendahara. Kekuasaan sultan dikurangkan lagi dengan

pelantikan anakanda Tengku Mahmud sebagai waris dengan ke-

ku as aan penu h pada 22 Jula i 1889.12 Dengan ini kuasa sultan

dibayangi oleh anakanda baginda. Dengan kedudukan ini bukan

m en ja di satu hal yang luar biasa ji ka sultan sendiri merestui ke-

bangkitan di Pahang. Malah Dato' Bahaman dikatakan bertindak

den gan perintah sultan. D emi kian juga t indakan Tok Gajah me-

nyertai gerakan penentangan atas perintah sultan. Dalam hal ini

faktor sokongan sultan penting mencetuskan kebangkitan.

Percubaan Inggeris menguatkuasakan konsep Barat tentang

kuasa dan nilai seperti peraturan tentang penghapusan hamba

d a n sistem kerah telah me nim bu lka n rasa tidak puas hati di kalang -

an pembesar-pembesar. Ini kerana dalam masyarakat Melayu

tradisional, hamba dan kerah adalah kunci kekayaan golongan

pem erint ah. Se la in i tu hamba dan kerah juga melambangkan ke-

dudukan seorang pembesar.

Pembentukan jawatan majistret dan collector di daerah-daerah

tidak menyenangkan pembesar tradisional kerana jawatan itu diisi

o l e h pegawai-pegawai Ero pah. O rang Kaya Maharaja Setia Ha ji Wa n

D a u d te lah mengamu k kerana membantah langkah ini te tapi beliausendiri mati dibunuh. Tetapi peris t iwa ini merupakan pernyataan

tidak puas hati seorang pembesar yang menjadi satu petanda akan

meletusnya pemberontakan yang lebih besar.

Ketidakp uasan hati para p embesar tentang masalah ju ml ah elaun

j u g a m en ja di pe nc et us ras a t id ak pu as ha ti . Pe mbe sar m er as ak an

yang jumlah yang ditawarkan tidak seimbang dengan kerugian yang

dia la mi . Se me n te la h a n pula pe mba n tu- pe mba n tu me re ka te la h

di gu gu rk an terus daripada senarai penerima elaun sedangkan selama

97




ini pengaruh dan kekuatan pembesar bergantung kepada mereka.

Ji ka ha l i n i b er la ku te ntun ya merek a a ka n ke hi la ng an p en giku t d an

pengaruh. Apabila bantahan dibuat residen mengambil langkah yang

memburukkan lagi keadaan di mana nama Dato' Bahaman dan

Abdullah Bera dikeluarkan daripada senarai penerima. Inggeris juga

menetap kan ju ml ah elaun berdasarkan hierar ki pembesar 4, 8, 16

dan seterusnya. Tetapi selepas Wan Ahmad berkuasa, hierarki ini

tidak mengg ambark an kekuasaan sebenar kerana orang keper eaya-

an sultan terdiri daripada pembesar-pembesar peringk at bawa h. Pe-nentangan juga dapat diliha t dari sudut peribadi. Dat o' Ba ham an

misalnya terus mengutip cukai daripada pedagang-pedagang Melayu

dan Cina yang melalui kawasannya. Dato' Bahaman juga menentang

pembinaan stesen polis di Lubu k Terua. Bagi Dato' Baham an jum la h

elaun yang diberikan kepadanya tidak mencuku pi clan beliau m ahu

diberikan enam ribu ringgit setahun.

Perasaan antiorang asing juga dapat dianggap pent ing da la m

mencetuskan penentangan. Ini berlaku sesudah syarikat-syarikat

asing bertapak di Pahang. Malah hal ini menjadi lebih berat dan

menjadi pertentangan nilai antara Barat dengan nilai tradisional

Melayu. Ini terutama apabila residen cuba mengadakan perubahan-

perubahan berasaskan nilai dan sistem Barat.

Faktor keagamaan pula menjadi pendorong penting pada

peringkat kedua kebangkitan anti-British di Pahang. Ha l i ni terjadi

apabila para penentang dipengaruhi oleh Engku Sayid Paloh yangmer upa kan seorang ulam a yang disegani di Terengganu. 13 Disebab-

kan pengaruh. ulama ini juga Sultan Zainal Abi din mem bant u

pejuang-pejuang Pahang. Pengaruh Islam dirasakan pada peringkat

ini apabila para pejuang bertempur, mereka sering melaungkan

slogan Islam.

Pemberontakan Pahang 1891-1895 dapat dianggap sebagai

gerakan menentang campur tangan asing dalam bidang ekonomi

dan politik yang akan merosakkan masyarakat tradisional Melayu.

Dengan pengenalan ekonom i wang, buru h upahan dan pent adbiran

berpusat telah mengancam ekono mi clan struktur polit ik t radisio nal.

Dengan m uncu lnya ke pim pinan agresif seperti Dato' Bahaman, Mat

Kilau dan Tok Gajah telah berjaya menggerakkan penentangan di

98




Pahang. Bagaimanapun gerakan ini gagal kerana kelemahan orga-

nisasi kepimpinan dan Strategi . Se la in i tu pihak Brit ish juga te lah

be r ja ya me n ge ks plo i ta s i da n me n ga du domba kr is i s d i ka la n ga n

p e m i m p i n - p e m i m p i n P a ha n g. 1 4

PENENTANGAN, 1891-1895

Peringkat Pertama, 1891-1892

Pe n e n ta n ga n s e c a ra te ra n g- te ra n ga n be rmula d i Se ma n ta n . I n i

ekoran t indakan C.E.B. Desborough menangkap t iga orang pengikut

Dato' Bahaman atas tuduhan mengutip hasil hutan tanpa kebenaran.

Pa s uka n De s borough ya n g h e n da k me mba w a pe s a la h - pe s a la h ke

Lubuk Terua diserang oleh Dato' Bahaman yang dikatakan bertindakatas kebenaran sultan.

Pihak Inggeris segera bertindak dengan menghantar pasukan

ke s e la ma ta n d i ba vva h p impin a n T e n gku Ma h mud da n Cl i f f ord .

Re s i de n Se lan gor juga m e n gh a n ta r pa s uka n ba n tua n d ike tu a i o le h

Ka pt en Syers. Residen Selangor jug a berjaya mendap at bant uan

da r ip a da Sye d Ma s yor , H a j i Ma t N us i , ora n g Ra w a dan ora n g Da ya k

yang t inggal di Se langor.

Dalam pada itu kekacauan merebak pula ke Bentung di mana

seo rang pakar hedah Inggeris dite mbak pada 30 Dis emb er 1891.

I n i me mbimba n gka n I n gge r is ya n g ta kut ke ka c a ua n a ka n le b ih

me lu as . J .P. Rod ger berpendapat hanya sul tan yang dapat me-

ma da mka n pe mbe ron ta ka n . O le h i tu d imula ka n "ge ra ka n s u l ta n "

pada pert engahan bu lan Janu ari 1892. Bantu an dari Se langor jug a

dit am bah . Inggeris jug a me nawa rka n hadia h hingga tertangkapny a

penenta ng-pene ntang. Satu badan khas peris ika n juga dib ent uk di

ba w a h E . A. Wis e .




dibunuh di Sungai Duri , Dengan pembunuhan ini pihak Brit ish

berpendapat kekacauan di Pahang semakin serius.

Para pembesar Pahang bersiap untuk menentang Inggeris. Tok

Raja Jelai berkhem ah di Penjom bersama 300 orang pengik ut da n

bersedia untuk menyerang Inggeris. Mat Kilau pula mula me-

ngu mp ulk an pengikut di Budu dalam usaha menyerang Kuala Lip is

bersama-sama Tok Raja. Rancangan ini dibatalkan setelah sultan

memerintahkan supaya dihentikan penentangan. Dalam pada itu

Dato' Bahaman berjaya menawan semula Semantan.

Gerakan menghapuskan Dato' Bahaman seterusnya diketuai olehTok Gajah dan Tengku Ali (anakanda Sultan Ahmad). Mereka ber-

jay a men aw an ku bu Dat o ' Ba ha m an di Ba tu Kam p ar pa da 8 M e i

1892 tetapi Dato' Bahaman berjaya melepaskan diri. Pada peringkat

inilah Mat Kilau bergabung tenaga dengan Dato' Bahaman. Pada

bulan Jun, pihak British menyerang Jempul dan berjaya menangkap

orang yang disyaki terlibat membunuh dua orang Eropah. Lima

daripadanya dijatuhi huk um an mati. Kejayaan Inggeris seterusnya

berjaya membunuh Panglima Muda. Tok Gajah akhirnya menyertai

Dato' Bahaman setelah dinasihati oleh sultan apabila didapati resi-

den mahu bertindak ke atas Tok Gajah. Walaupun pertempuran

berterusan sehingga bulan September 1891 tetapi akhirnya gabu-

ngan penentang tidak dapat bertahan dan terpaksa berundur ke

Kelantan. Dato' Bahaman berundur ke Ulu Naggiri manakala Tok

Gajah dan Mat Kilau ke Lebir. 1 5




ke atas sultan bagi mengawal sultan, Pembesar-pembesar yang ber-

s impa t i de n ga n pe n e n ta n g te la h d iku ra n gk a n ju ml a h e la un . P i h a k

Brit i sh juga berjaya mem uj uk Tok Ra ja supaya janga n m em ber i

s okon ga n ke pada pe jua n g- pe juan g Pa h a ng. Da n ba gi me l um pu h ka n

s o k o n g a n , t a w a r a n p e n g a m p u n a n b e r a m a i - r a m a i d i k e l u a r k a n

ke c ua l i ke pa da T ok Ga ja h da n Da to ' Ba h a ma n . T a w a ra n pe n g-

a m p u n a n i n i m e n y e b a b k a n g e r a k a n p e n e n t a n g a n k e h i l a n g a n

sebahagian besar penyokong.

Penentangan Peringkat Kedua 1894-1895

Para pe juang Pahang yang melarikan diri te lah membuat hubungan

dengan seorang ula ma terkenal yang menetap di Palo h ( t idak ja uhda r i Kua la T e re n gga n u) . T okoh u la ma ya n g d ima ks udka n i tu ia la h

Engku Syed. Beliau merupakan seorang ulama yang disegani c lan

b e r p e n g a r u h d i T e r e n g g a n u . H u b u n g a n p e n e n t a n g - p e n e n t a n g

de n gan En gku S ye d me m ula k a n s atu pe n ga ruh ba ru da la m ge ra ka n

penentangan. Kali in i pengaruh agama Is lam dengan slogan perang

suci lebih nyata .

Seruan suci menentang kaf ir dikatakan dipengaruhi oleh gerakan

Pa n I s la mis me T ur ki . D a la m ta h un 1880- a n , Sye d Mo h a m m a d a l -

Sagof seorang ulam a Tur ki te lah melawat Singapura . Dal am syarahan

agamanya beliau menyeru umat Is lam bangun menentang peme-

rintahan Inggeris . Pe juang-pe juang dari Negeri Sembilan dikatakan

pernah meminta bantuan dari Turki pada tahun 1892. Tidak c li -

ketahui c lengan tepat se jauh mana pengaruh Turki dalam gerakan

di Pa h an g. N a m un s e rua n En gku Sye d Pa lo h be r j aya me n a r ik s oko-

ngan 200 orang untuk berjuang. Kebanyakan mereka dari Besut

(Terengganu) c lan Lebir (Kelantan) . Sultan Zainal Abi di n pem erint ah

Terengganu serta pembesar-pembesar juga m eng hu lu rka n bant uan .

Perang Jeram Am p a i 1894

J er am A m p a i te rl et ak em pat ba tu d a r i K u a l a T em be l ing . T em p at i n i

te lah diserang c lan ditawan oleh pe juang-pe juang Pahang pada 14

101




J u n 18 94 . D ar i s in i Dat o' Ba ha m an , To k Ga ja h da n M at K i la u cu ba

berjum pa dengan Tok Raja Jelai dan Pa nglima G arang Yusuf bagi

meminta sokongan. Kedua-dua mereka masih setia kepada Inggeris

dan telah ber jaya membunuh Mat Kelubi salah seorang pemimpin

di pihak Dato' Bahaman. Satu kesilapan Dato' Bahaman ialah terus

berku bu di Jeram Amp ai dan tidak melancarkan serangan habis-

habisan. Taktik ini memberi peluang kepada Inggeris untuk me-

ngu mp ulk an kekuatan. Pihak Inggeris juga berjaya m enyekat Sultan

Ahmad daripada membuat hubungan dengan para penentang.

Tentera British mu la menyerang Jeram Am pa i pada 29 Ju n 1892

setelah Lt. Kolonel Walker tiba. Turut serta dalam operasi ini ialah

R.W. Duff (Penguasa Polis Pahang), E.A. Wise (Pemangku Penguasa

Ulu Pahang), Penolong Penguasa Steward, Kapten Talbot dan

Kap ten Lyons. Walau pu n Jeram Amp ai dapat ditawan tetapi pe-

ju an g- pej u an g Pa ha ng ber jay a m el o lo ska n d i r i .

Selepas peristiwa Jeram Am pa i tidak lagi berlaku p ertem pura n

secara besar-besaran. Pihak British diketuai oleh Hugh Clifford

mengambil langkah memburu pejuang-pejuang Pahang, Sultan

Terengganu clan Kelantan serta kerajaan Siam juga tu rut m em ban tu

Inggeris. Tapi ekspedisi Clifford ini gagal menangkap pejuang-

pejuang Pahang. Bagaimanapun ekspedisi ini dikatakan berjaya dar i

segi pengumpulan maklumat tentang Kelantan dan Terengganu.

Tamatnya Pemberontakan

Pada bulan November 1895 ada berita mengatakan Dato' Bahaman,Awan g Non g, Jus uh, Teh Ibrahim, Haji Mat Wahit clan Mat Lela

ditangkap oleh Pesuruhjaya Phya Dhib Kosa clan kerajaan Siam

memberi perlindungan cli Chiengmai. Manakala Tok Gajah dan Mat

Kilau dikatakan mati di Terengganu. Duff yang ditugaskan menyiasat

ju ga m em p er ak u i ha l in i . Ke ra jaan Inggeris te lah m em be ri p en g-

am pu nan kepada pejuang-pejuang Pahang pacla tahun 1913. Pada

tahun 1969 muncul seorang tua berusia lebih kurang seratus tahun

mendakwa sebagai Mat Kilau.

102



103



Bab7

Negeri-Negeri Melayu Utara

dan Campur Tangan Inggeris

(1840-1909)

PERLIS , 1840-1905

Kesult anan Perlis diasaskan oleh keluarga Jama lull ail yang berasal

dari Hadramaut. Raja pertama Perlis ialah Syed Hussain ibn Syed

H a run J a ma lu l la i l . 1 Baginda memerintah dari tahun 1843-1873.

Adinda baginda Syed Abdullah dilantik sebagai Raja Muda manakala

Mu ham ma d Yunus Muh amm ad Arshad sebagai Perdana Menteri .

Pada masa pemerintahan baginda, Perlis mewuj udkan p erhubungan

yang baik dengan Siam dan mem perbaiki hu bungan dengan Kedah.

Baginda mangkat pada Disember 1873 dan diganti oleh puteranya

Syed Ah m ad Jamal ullai l (1873-1897).

Pemerintah Perlis yang ketiga ialah Syed Safi ibn Almarhum Syed

A l w i J a ma lu l la i l (1897-1905). Syed Safi telah memperbaiki sistem

pentadbirannya dengan memperbesarkan sedikit birokrasinya.

De mi kia n juga dalam bidang perhubungan d i mana beberapa batang

ja la n ra ya di bi na m en gh ubu ng ka n Pe rl is de ng an Ked ah da n S ia m .Bagi meluaskan kawasan sawah padi, tali air dibina iaitu Terusan

Raja (Sungai Baharu) yang bermula dari Arau hingga Simpang Empat

di kawasan pantai. Pada masa pemerintahan Syed Safi juga Siam

melaksanakan dasar Thesaphiban dan Perlis diletakkan di bawah

104



N E G E R I - N E G E R I M E L A Y U U T A R A D A N C A M P U R T A N G A N I N G G E R I S (1 8 4 0 - 1 9 0 9 )

M o nt ho n Sa ib u r i d i mana Su l t an A b du l Hamid di lan t ik seb ag a i pe -

s u r u h j a y a . 2

K E D A H

P e me r in ta ha n S u l ta n Ahma d T a ju d d in a l - Mu k a r r a m S ha h ,1854-1879

S e l ep a s p e p e r a n g a n K e d a h - S i a m t a h u n 1 8 4 2 , S u l t a n A h m a d

Ta j u ddin k emb al i memer in t ah Kedah h ing g a t ahu n 1 8 4 5 . P ada

masa pemer in t ahan Su l t an Z a ina l R ash id , ( 1 8 4 5 -1 8 5 4 ) k edu du k an

ek o no mi dan po l i t ik Kedah b e lu m pu l ih sepenu hny a k esan pen-

du du k an S iam. Kedah dapat d ipu l ihk an sepenu hny a pada masa

Su l t an A hmad Ta j u ddin a l -M u k arram Shah (1 8 5 4 -1 8 7 9 ) . Bag inda

m e n j a l a n k a n p e m e r i n t a h a n s e e a r a m e s y u w a r a h d e n g a n p a r a

pemb esar dan ment er i -ment er i . Deng an pemer in t ahan adi l dan

b erpandang an j au h Kedah men j adi ma j u dan mak mu r . Se lepas k e -

mang k at an Tu nk u A n u m , Ku b ang P asu di serahk an k em b al i k epada

Kedah dengan persetu juan kerabat dira ja Kubang Pasu dan Siam. 3

M u l a i t a h u n 1 8 5 5 , S u l t a n A h m a d T a j u d d i n a l - M u k a r r a m S h a h

m u l a m e n g a m b i l l a n g k ah m e m o d e n k a n K e d a h . M a t l a m a t n y a u n t u k

m e n c a p a i k e s t a b i l a n p o l i t i k d a n k e m a k m u r a n s o s i a l e k o n o m i .

P e lb ag a i k emu dahan u nt u k k emu dahan perdag ang an diw u j u dk an

term asuk pem bina an jal an di antara Kota Setar (A lo r Setar) ke

L ang g ar , L epa i , Hu t an Kampu ng , Bu k i t P inang dan A nak Bu k i t .

Bag inda j u g a meng g alak k an pe mb u k aan t anah- t anah b aru . Bu ru h-

b u ru h C ina dan India mu la dib aw a masu k u nt u k b ek er j a d i l ac lang

k o pi , ceng k ih dan pa la di Bu k i t P inang . P ang k alan Kedah di Su ng ai

R a j a t e lah diperb a ik i u n t u k memb o lehk an t o ng k ang - t o ng k ang

b esar b er lab u h . Bandar Ko t a Se t ar d iperb esark an dan in i t e lahmeny eb ab k an k em a j u an perdag ang an . P ara pedag ang t e rdi r i dar i -

pada o rang C ina , M elay u dan India . Da lam meng u ru s ha l -eh w al

o rang C ina di lan t ik seb ag a i k e t u a masy arak at ny a y ang dik ena l i

sebagai Kapitan Wijaya Bisara.

Menjelang tahun 1870-an, Keda h mencap ai tahap kem ajua n yan g

mem b ang g ak an . In i t e rmasu k lah k ema j u an da lam b idang pe la j a ran

deng an pem b inaan sek o lah ag ama di P adang L ep a i dan pemb en-

t u k an R e j imen M elay u di b aw ah k e lo laan seo rang Be landa Is lam

b ernama Ha j i A b du l R ahman.

10 5



Kemajuan Kedah pada masa Sultan Ahmad Tajuddin III diakui

sendiri oleh Maharaja Chulalong korn. 4 Dem ikian juga dengan Frank

Swettenham yang menganggap Kedah pada tahun 1874 sangat maju

dalam institusi, peraturan-peraturan kerajaan, kehidupan rakyat

yang baik dan kemajuan negeri secara amnya berbanding dengan

negeri-negeri lain di Semenanjung.

Pemerintahan Sultan Abdul Hamid, 1881-1905

Sultan Ahmad Hamid menaiki takhta selepas kemangkatan ka-

kandanya Sultan Zainal Rashid I I (1880-1881) . Pemerintahan

baginda berlanjutan sehingga tahun 1943. Bagi perbincangan bab

ini akan dihadkan sehingga tahun 1905 sahaja iaitu sejurus sebelumcampur tangan Inggeris. Pada peringkat awal pemerintahan Sultan

Abdul Hamid, baginda dianggap seorang pemerintah dinamik dan

banyak membuat perubahan. 5 Pegawai-pegawai British yang me-

lawat Kedah mengakui kemajuan dan kestabilan negeri ini.

Faktor-faktor yang membantu kemajuan dan kestabilan Kedah:

(a) Pengawalan pentad biran dan eko no mi di tangan sul tan. Sejak

Sultan Ahmad Tajuddin al-Mukarram Shah lagi. pentadbiran

pusat Kedah menjadi kuat. Para pembesar daerah dipastikan

tidak menguasai sumber ekonomi sehingga boleh mencabar

kewibawaan sultan.

b) Ked ah meru pakan negeri pertanian terutama padi clan tidak

bergantung kepada bijih timah. Di negeri-negeri Melayu yang

menjadi pengeluar bijih timah pada abaci ke-9 mengalami

ketidakstabilan poli tik akibat pergaduhan kongsi gelap. SultanAbdul Hamid berjaya mematahkan pergaduhan antara kongsi

gelap di kawasan lombong Kulim sekitar tahun 1888-1889.

(c) Perhub ungan baik Kedah-P ulau Pinang. Hasil hubungan in i

meningkatkan kegiatan ekonomi. Di samping itu kerajaan

Kedah menyerapkan beberapa bentuk pentadbiran Pulau

Pin a n g ba gi me n in gka tka n ke be rke s a n a n pe n ta dbira n .

Hasil nya Kedah mem bentuk jabatan perbendaharaan, tanah

dan u kur , audit, pos dan telegraf serta unda ng-u ndang .

106



(d) P erhu b u ng an b a ik Kedah -S iam . Go lo n g an pemb esar Ke dah

sentiasa memast ikan perhubungan di antara kedua-dua negeri

b er j a lan lancar . Hu b u ng an R a j a C hu ia lo ng k o rn deng an Su l t an

A b d u l H a m i d m e m a n g b a i k . S u l t a n A b d u l H a m i d d i l a n t i k

m e n j a d i P e s u r u h j a y a M o n t h o n S a i b u r i ( K h a l u a n g T h e s a p h i -

bun) pada tahun 1881.

( e) T o k o h - t o k o h y a n g m e m b a n t u S u l t a n A b d u l H a m i d j u g a

b erk eb o lehan . M erek a t e rmasu k lah Tu nk u Y aak o p ib n Su l t an

Zainal Rashi d, Wan Mat Sam an (Ment eri Besar) dan Raja Mu d a

T u n k u A b d u l A z i z .

T E R E N G G A N U

Sultan Umar 1839-1876

Ke du du ka n po l i t i k Terengganu t idak stabi l antara tahun 1830-183 8 .

Ini ekoran daripada rebutan takhta yang berlaku antara Tengku

Um ar (Yamtuan Mud a) dengan bapa saudaranya Raja Man su r (Ben-

dahara) . Sa t u fo rmu la peny e lesa ian dipu t u sk an deng an melant ik

Raja Mansur sebagai Yang Dipertuan Tua dan Tengku Umar sebagai

Y ang Diper t u an Besar . Te t api in i t idak b er j ay a meny e lesa ik an

masa lah k erana k edu a- du a pihak me w u j u dk an j en t era pent adb i ran

dan pemb esar masing -masing . M ala h k edu a-du a pihak t e lah meng u -

k u h k a n p a s u k a n p e r t a h a n a n d e n g a n m e n a m b a h k a n p e r a l a t a n

sen j a t a , memb ina k u b u -k u b u dan menamb ah b i lang an ask ar . P ada

per ing k at aw al pasu k an Teng k u Umar dik a lahk an dan t e rpak sa

b eru ndu r k e Kemaman dan k emu cl ian k e P ahang . P emer in t ahan

Sultan Mansur hingga tahun 1836 t idak lagi dicabar. Selepas ke-

mang k at an b ag inda , pemer in t ahan Tereng g anu diamb i l a l ih o leh

anak andany a Su l t an M u ha mm ad Sy ah I . Teng k u Uma r sek a l i l ag i

c u b a m e n g h i d u p k a n k e m b a l i t u n t u t a n t a k h t a d e n g a n g e r a k a n

tentera pada tahun 1839. Pada kal i ini Tengku Umar ber jaya menga-

lahk an Su l t an M a hm u d y ang t erpaksa b eru ndu r k e Ke lant an . Wala u -

p u n S u l t a n M u h a m m a d m e m b u a t p e r c u b a a n u n t u k k e m b a l i k e

Terengganu clengan bantuan Tengku Hitam dari Besut tetapi gagal . 6

Dalam u ru san pent adb i ran , Su l t an Umar menek ank an t en t ang

h u k u m - h u k u m s y ar a k d a n m e n g g al a k k an u l am a m e m a i n k a n

1 07




peranan dalam kerajaan. Baginda jug a telah berusaha menin gka tka n

kegiatan perdagangan dan menetapkan peraturan pentadbiran

negeri. Pusat pentadbiran di Kuala Terengganu diperkemaskan.

Negeri Terengganu pula dipecahkan kepada beberapa daerah dan

dilantik pembesar-pembesar daerah. Daerah pula dipecahkan kepada

bahagian-bahagian. Unit pentadbiran paling kecil ialah kampung. 7

Pada masa pemerintahan baginda, Terengganu agak bebas dari-

pada pengaruh politik luar. Sultan Umar tidak lagi mahu tunduk

pada kerajaan Siam dan telah menghentikan penghantaran bunga

emas. Dalam kes hubungan dengan Inggeris pernah berlaku ke-

tegangan pada tahun 1851. Ini ekoran daripada peristiwa sebuah

tongkang seorang Cina Hakka ditangkap di perairan Terengganu.

Sidtan Umar menjatuhkan hukuman bunuh atas tuduhan me-

rompak dan menimbulkan rasa tidak puas hati Inggeris dan telah

meminta bayaran ganti rugi.

Hubungan Terengganu dengan Pemberontakan Pahang 1857-

1861

Dalam sengketa rebutan takhta antara Wan Ahmad dan Engku Muda

Wan Mutahir, Sultan Umar menyokong Wan Ahmad. Baginda me-

merintahkan Penghulu Kemaman membantu Wan Ahmad. Dengan

bantuan penduduk Kemaman, serangan dilancarkan ke atas Pahang

pada tahun 1857. Pihak Inggeris telah meminta Sultan Umar supaya

tidak terlibat dalam sengketa Pahang. Bagaimanapun Wan Ah m ad

masih meneruskan gerakannya dari Terengganu dan menyerang

Pahang pada tahun 1861. Kekalahan ini telah menyebabkan sokong-

an Sultan Umar kepada Wan Ahmad semakin berkurangan. SultanUm ar ju ga dikatakan telah didesak oleh Inggeris supaya t idak

membenarkan Wan Ahmad menetap di Terengganu dan ini telah

menyebabkan Wan Ahmad beralih ke Kelantan untuk mencari

bantuan.

Bekas Sultan Riau-Lingga di Terengganu

Sultan Mahmud Muzaffar telah dipecat oleh Belanda dan baginda

terpaksa berpindah dari setempat ke setempat dan diberi per-

108




l indungan oleh Sultan Umar. Kedua-dua mereka mem puny ai hu bu -

n ga n ke lua rga . Su l ta n Ma h mud dika ta ka n c uba me n da pa tka n

bantuan daripada Inggeris dan Siam supaya ditabalkan menjadi

sultan di Pahang tetapi tidak berjaya. Pihak Inggeris bimbang ini

akan menimbulkan perbalahan dengan pihak Belanda.

Sultan Mahm ud te lah memb eri sokongan kepada Wan Ah m ad

dalam kes rebutan kuasa di Pahang dengan harapan kejayaan ini

akan membantunya menjadi sultan. Sultan Mahm ud juga me m -

pengaruhi Sultan Umar supaya memberi sokongan kepada Wan

Ahm ad. Hal ini menyebabkan pihak Inggeris memi nta Sultan Um ar

menyerahkan Sultan Mahmud yang bernaung di negerinya. Gabenor

Cavenagh cuba memaksa Terengganu dengan menghantar kapalperang mengepung Kuala Terengganu dan kemudiannya te lah

mem bedil bandar tersebut pada 11 dan 1 2 Novemb er 1862.8 L a n g -

kah Inggeris ini gagal kerana bekas Sultan Riau-Lingga itu telah

diminta oleh Sultan Umar pergi berlindung di Besut . Tindakan

Inggeris juga diprotes oleh Siam kerana bertentangan clengan syarat-

syarat Perjanjian Burney, 1826.

Sultan Zainal Abidin III, 1881-1919

Sultan Zainal Abi din menggantikan ayahandanya Sultan Ah m ad

Syah II (1876-1881). 14 Sultan Zainal dianggap seorang yang alim

dan dia telah membantu Terengganu mencapai kestabilan politik

dan kemakmuran. Perdagangan dalam negeri telah meningkat dan

dem ikian juga perdagangan luar terutama dengan Singapura. Ju m la h

penduduk Terengganu pada masa pemerintahan baginda meningkatseratus ribu orang.

Kedudukan kerabat dira ja te lah dimantapkan dengan melantik

mereka ke jawatan- jawatan penting dalam pentadbiran daerah-

daerah dan diberi kuasa memungut cukai . Baginda juga memberi

kedu dukan yang t inggi kepada ulama-u lama sehingga mereka ju ga

telah menjadi salah satu golongan yang berpengaruh.

Sultan Zainal Abidin te lah mengadakan beberapa peraturan

penting:

10 9




(a) Mem buat beberapa peraturan cuka i. Antaranya cuka i ban ci.

Pembesar daerah pula mengenakan cukai 50 sen bagi setiap

penduduk. Cukai untuk tongkang-tongkang pedagang dikenali

sebagai Labuh Batu . Lain-lain cukai termasuklah cukai ikan,

cukai candu dan cukai import .

(b) Kera h. Sistem kerah ialah perkh idma tan oleh rakyat kep ada

pemerintah tanpa upah. Sistem ini masih diteruskan oleh

baginda.

(c) Penggunaan mata wang kepeng (pitis), kepeng baharu, ken ari ,

kupang dan amas.

(d) Mengadakan pasukan pol is di bawah pim pinan Tengku M o h d

Yusuf. Pasukan ini dikenali sebagai Budak Raja. Oleh kerana

mereka tidak dibayar gaji mereka memeras ugut rakyat untuk

mendapat wang dan sebagainya.

(e) Pada tahap 1892 me ndi rika n sebuah pejabat pos di Ku al a

Terengganu.

Pemerintahan Sultan Zainal dianggap memuaskan sama ada

dalam hal-ehwal dalam atau luar negeri. Baginda berjaya mengekang

pengaruh Siam pada tahap minimum. Walaupun begitu Sultan

Zaina l terpaksa juga akur dengan Perjanjian Inggeris-Siam, 1909.

Namun dalam soal penerimaan Penasihat Inggeris, Terengganu

hanya menerimanya pada tahun 1919. Pegawai Inggeris yang di-

lantik di Terengganu sebelum tahun 1919 hanya bertaraf agen

British.

KELANTAN

Sultan Muhammad I (1800-1837)

Sultan Muhammad menaiki takhta Kelantan setelah berjaya dalam

peperangan dengan Terengganu (1801-1802). Setelah itu Kelantan

bebas daripada penguasaan Terengganu. Namun struktur kuasa yang

longgar menyebabkan baginda dicabar oleh pembesar-pembesar

Kelantan sendiri . 1 0 Sultan Muhammad I . mendapat cabaran pol i t ik

daripada saudara-saudaranya Long Zainal (Raja Banggul) yang

11 0



N E G E R I - N E G E R I M E L A Y U U T A R A D A N C A M P U R T A N G A N I N G G E R I S (1840-1909)

mem egang jawatan Bendahara, Lo ng Tan (Temenggung) d an Raja

Mu da Lo ng Ismail . Persaingan juga wuju d antara ketiga-t iga t oko h

ini . Raja Bendahara Lo ng Jenal dikataka n mem buat pakat an me m -

bunuh Raja Temenggung Long Tun. Sultan Muhammad bert indak

menghalau keluar Raja Bendahara seeara kekerasan. Tindakan ini

meredakan keadaan pol i t ik Kelantan. Kedudukan pol i t ik Kelantan

ju ga m enj ad i le m ah ke ra na s o k o ng a n ya ng d ib e r i k a n k ep ad a

pemberontak-pemberontak Patani pada tahun 1831. Apabila pem-

berontakan ini di tumpaskan oleh Siam, Kelantan terpaksa tunduk

kepada kemahuan Siam. Sultan Kelantan terpaksa menyerahkan

Sultan Patani yang berlindung di negerinya dan membayar wang

pampasan kepada kerajaan Siam dan askar-askarnya.

Perebutan Takhta, 1837-1842

Selepas Sultan Muhammad I mangkat pada tahun 1837 berlaku lagi

rebutan takhta kerana baginda tidak meninggalkan putera sebagai

waris takhta. Rebutan takhta berlaku antara saudara-saudara dan

anak saudara baginda. Pada mulanya Raja Banggul (Bendahara)

dipi l ih sebagai sultan dan disokong oleh Tengku Kot a, Raja Mu da ,

Long Ahmad dan lain-lain lagi. Pencabar takhta terkuat ialah Tuan

Senik Mulut Merah yang disokong oleh saudara-saudaranya Tuan

Kota, Tuan Bongsu dan ramai lagi. Tuan Senik adalah anak saudara

Almarhum sultan tetapi amat rapat dengan Almarhum. 1 1

Pertempuran pertama meletus pada tahun 1838 di Kampung

Laut . Tuan Senik kemud iannya mendapat sokongan Siam. Has i lnya

Raja Banggul dikalahkan dan melarikan diri ke Saiburi. Denganperkenan Rama III, Tuan Senik ditaba lkan sebagai sultan denga n

gelaran Phaya Pip it Phak di dan dik ena li juga sebagai Su lta n

Mu ham m ad II. Walau pu n begitu, rebutan takhta terus ber laku .

Pencabar-pencabar Sultan Senik mengambil kesempatan ke-

bangkitan pemberontakan Kedah tahun 1838. Askar-askar Siam

sibuk di Kedah dan ini memberi ruang kepada penentang-penentang

Sultan Kelantan bert indak. Raja Banggul dan Long Ahmad mula

menyerang dan berjaya menawan Tumpat, Lambor, Pasir Mas, dan

11 1




Bukit Marak. Bagaimanapun kedudukan pol i t ik Sultan Senik di-

selamatkan oleh kejayaan Siam mematahkan pemberontakan Kedah.

Ini membolehkan Siam campur tangan di Kelantan. Kerajaan

Bangkok menghantar dua orang wakiln ya unt uk menyelesaikan per-

telingkahan tetapi mereka gagal dan pertempuran terus berlaku.

Menjelang bulan Ogos 1839, Tuan Senik berjaya mengalahkan

penentang-penentangnya di Bachok dan ini memaksa Raja Banggul

dan Long Ah ma d mencari perl indungan di Terengganu. Walaup un

Tuan Seni k berjaya tetapi cabaran terus juga wuj ud . Ka li in i baginda

ditentang oleh Tuan Besar yang bekerjasama dengan Raja Banggul.

Keadaan bertambah genting apabila Tuan Kota yang menjadi pe-

nyo kon g Tuan Senik juga mahu merebut takhta. Sekali lagi Tuan

Senik diselamatkan oleh campur tangan Siam yang telah pun

menyelesaikan masalah Kedah dan dapat menumpukan perhatian

untuk mengukuhkan pengaruh di negeri-negeri Melayu. Pada tahun

1842 Siam memecat Tuan Besar yang kemudiannya dilantik sebagai

Raja Patani. Raja Banggul dan Long Ahmad telah dihantar ke

Nongcik. Manakala Tuan Kota dihantar ke Ligor dan kemudiannya

dilanti k menjadi Raja Jering.

S e le p a s m e n u m p a s k a n m u s u h - m u s u h p o l i t i k n y a , S u l t a n

Muhammad II berusaha mengukuhkan pemerintahan pusat di Kota

B h a r u . 1 2 Pembesar-pem besar ja jahan t idak lagi diber i kuas a

mentadbir seeara bebas. Malah pembesar ja jahan dikehendaki

menetap di Kota Bharu. Sultan Muhammad II telah berjaya me-

wujudkan sebuah pemerintahan yang stabil.

Sultan-sultan Kelantan (1886-1909)

Sultan Senik Mul ut Merah mangkat pada tahun 1.886 dan digan ti

oleh anaknya Long Sulung dengan gelaran Sultan Ahmad. Peme-

rintahan baginda dianggap aman tanpa cabaran rebutan takhta. 13

Selepas kemangkatan Sultan Ahm ad pada tahun 1889 sekali lagi

Kelantan dilanda krisis rebutan takhta. Sultan Ahm ad menin ggalkan

ram ai anak yang bukan sahaja berebut harta pusa ka tetapi ju ga

takhta. Akhirnya Long Kundur di lant ik dengan gelaran Sultan

Mu ha m m ad III (1888-1890). Selepas kemangkatannya sekali lagi

11 2




Siam terpaksa campur tangan dengan melantik saudaranya Sultan

Mansu r (1890-1898). Pada tahu n 1898 baginda mangk at men gejut

dan Raja Senik di lant ik memerintah Kelantan dengan memakai

gelaran Sultan Muhammad IV (1899-1920) . 14

Masyarakat dan Ekonomi Kelantan 1840-1900

Kebanyakan penduduk Kelantan tertumpu di kawasan dataran

Sungai Kelantan. Pada tahun 1835 penduduknya berjumlah 50 ribu

orang dan pada tahun 1884 meningkat kepada 200 ribu orang.Sebahagian besar penduduk tinggal cli tebing sungai yang bukan

sahaja sebagai jalan p erhu bunga n tapi juga mem bekalk an kegu na-

an harian clan pertanian. Para pembesar dan sultan juga membina

kediaman dan kubu di sungai terutama di muara bagi kegunaan

pertahanan dan kutipan cukai.

Kelantan pacla abad ke-19 dikatakan mempunyai dua kelas

masyarakat. Kelas atasan dianggarkan kira-kira empat peratus pen-

duduk clan menguasai politik dan ekonomi. Tempat paling tinggi

dalam masyarakat ialah sultan. Di bawah baginda terdapat jawa tan-

jawata n pen ti ng sepe rt i Raj a M u d a , Raj a Be nd ah ar a, Pe rd ana M ent er i

dan sebagainya. Penjawat-penjawat u ntuk jawatan p enting biasanya

kerabat diraja dan golongan bangsawan yang bergelar Wan clan Nik.

Terdapat pembesar-pembesar daerah yang dilant ik oleh sultan

sebagai wakil kerajaan Kota Bharu. Pada masa pemerintahan Sul-

tan Muh am ma d II, jawatan pembesar-pembesar jajahan diam bil ali holeh pembesar-pembesar pusat di Ko ta Bharu. Di peringkat m u ki m

(kweng) di lant ik penghulu atau Tok Kwen g dan imam u ntuk m eng-

uruskannya.

Golongan yang diperintah (rakyat) dibahagi dua iaitu orang

merdeka dan hamba. Hamba pula terbahagi dua iai tu hamba

berhutang dan hamba abdi. Mereka ini merupakan sumber tenaga

kerja yang penting kepada golongan pemerintah.

Kegiatan ekonomi yang penting di Kelantan tertumpu kepada

kegiatan pertanian terutama menanam padi , menangkap ikan,

penternakan, mengutip hasi l hutan, bertukang clan sebagainya.

Kegiatan perdagangan juga wujuc l tetapi tid akla h begitu besar.

Kebanyakan pedagang terdiri daripada orang Cina, India dan Arab.

113




HUBUNGAN INGGERIS DENGAN NEGERI-NEGERI

MELAYU UTARA SEBELUM 1909

Hubungan Inggeris dengan Negeri-Negeri Melayu Utara t idak

menen tu dan sering berubah-ubah. Kedah pernah mem inta naun gan

Inggeris sejak abad ke-18. Ked ah juga m enyerahkan Pu lau P in ang

(1786) dan Seberang Prai (1800). Kelantan dan Terengganu juga

pernah meminta naungan British tetapi ditolak. Bahkan Inggeris

telah mengiktiraf pertuanan Siam ke atas Kedah, Perlis, Kelantan

dan Terengganu setelah termeterainya Perjanjian Burney (1826).

Walaupun dasar rasmi Inggeris mengakui pertuanan Siam di

negeri-negeri tersebut tetapi pegawai-pegawai British cli Tanah

Melayu sering campur tangan. Pada tahun 1862, pegawai British

cuba menghalang Siam mengembangkan pengaruh di Kelantan clan

Terengganu. Kerajaan Bangkok telah membuat aduan kepada ke-

ra jaan Inggeris di London. Ini menyebabkan pegawai-pegawai

Inggeris di Tanah Melayu terpaksa tunduk dan menumpukan

perhati an di Negeri-Negeri Selat. Pacla pandangan kerajaan Bri ti sh

kepe ntin gan mereka di negeri-negeri Mel ayu tidak begitu besar. Ap a

yang lebih penting ia lah persaingan Brit ish c l i Burma dengan

Perancis yang menguasai Indo-China. Pihak British lebih memer-

lukan hubungan baik dengan Siam clan mahu menjadikan Lembah

Chao Phraya sebagai kawasan penampan.

Minat pegawai Inggeris di Tanah Melayu untuk campur tangan

mas ih wuju d. Misalnya Gabenor Frederich Weld meny oko ng dasar

campur tangan. Beliau beranggapan negeri-negeri Melayu ini

sebenarnya bukan negeri naungan dalam erti kata yang sebenar.

Ke la n ta n da n T e re n gga n u me n gurus ka n h a l - e h w a l pol i t ikn ya

denga n bebas. Weld juga berpendapat jik a Inggeris tidak ca m pu r

tangan, Siam akan mengancam British dengan galakan kuasa-kuasa

Barat terutama Perancis dan Rusia. 1 5 Gabenor Singapura memang

berminat untuk meluaskan lagi wilayah. Pada tahun 1893, Gabenor

Nege ri- Nege ri Selat melawat Kelantan dan Terengganu tanpa m em -

beritahu kerajaan Bangkok.

11 4




Isu Segenting Kra

Satu lagi isu penting adanya ura-ura pembinaan terusan yang me-

rentasi Segenting Kra o leh Jep un sekitar tahun 1893, Sebenarnya

cadangan pembi naan terusan berm ula sejak tahun 1863 berdasarkan

kajian syarikat British. Kajian tersebut dibuat di bawah kelolaan

Kapten Alexander Fraser dan Kapten J . G. Forlog. Usaha p enyeli -

dikan ini diteruskan lagi oleh ekspedisi Perancis yang diketuai oleh

A.J . Loftus. Walaupun hasi l kaj ian mendapati pembinaan terusan

tidak sesuai tetapi kerajaan British tetap bimbang terutama ke-

mungkinan Perancis melibatkan diri dalam projek tersebut dan

akan mendapat konsesi yang banyak daripada Siam. Keadaan ini

mengancam kepentingan Bri t ish.

Konsesi Duff dan Kesannya

R . W Duf f bekas pentadbir Inggeris di Tanah Mel ayu . Beliau p erna h

mengikut ekspedisi memburu pemberontak-pemberontak Pahang

bersama-sama pasukan H ugh Cli f f ord pada tahun 1895. Duf f amat

tertarik dengan Ulu Kelantan yang dipercayai sebagai berpotensi

dar i segi ekon om i. Pada tahun 1900, bel iau ber jaya mendap at

pajakan Ulu Kelantan daripada Sultan Kelantan. 1 6 Syarikat Pem-

bangunan D uff berjaya mendapat kawasan seluas 777 000 hektar.

Pihak Siam tidak berpuas hati kerana tidak dirujuk terlebih dahulu

dan menganggap langka h Du ff dida langi oleh kerajaan Inggeris.Walau pun dinafi kan Duff telah dibicarakan dalam mahkam ah Siam

tanpa keputusan. Akhirnya kerajaan Bangkok mengikt iraf konsesi

tersebut . Walaupun begitu , Duff masih t idak berpuas hat i dan

mendesak kerajaan Inggeris campur tangan di Kelantan. Beliau

mengugut akan mendaftar syarikatnya di sebuah negeri di benua

Eropah clan sekali gus akan mempengaruhi kerajaan tersebut untuk

campur tangan cl i Kelantan, Ancaman ini membimbangkan kepen-

tingan Inggeris,

Seruan Duff supaya Inggeris cam pu r tangan memang d iso ko ng

oleh pentadbir-pentadbir di Tanah Melayu yang mahu dasar impe-

rialis diperluaskan. Salah seorang daripadanya Frank Swettenham

yang ketika itu menjadi Gabenor Negeri-Negeri Selat. Swettenham

11 5




mencadangkan kepada Siam supaya melantik penasihat Siam

berbangsa Inggeris di Kelantan dan Terengganu. Berdasarkan

Perjanjian Inggeris-Siam, September 1902, Siam bersetuju dengan

cadangan tersebut. Kelantan menerima penasihat Siam, W.A. Gra-

ham pada tahun 1903. Bagaimanapun Sultan Terengganu menentang

keras pelantikan tersebut. Tugas penasihat ialah menguruskan

pentadbiran negeri tanpa melibatkan hal-ehwal agama Islam dan

adat Melayu. Selain pelantikan penasihat, perjanjian ini juga me-

ngakui kedua-dua negeri sebagai takluk Siam dan hubungan luar

Kelant an dan Terengganu hendaklah dibuat melalu i Bangkok. Si am

ju ga be rj an ji ti da k ak an ca m pur ta ng an da la m uru sa n p en tad bi ra n.

Sultan pula tidak dibenar memberi konsesi atau jawatan kepada

orang luar tanpa meruju k kepada Siam dan satu per sepulu h kut ip anhasil negeri hendaklah dimasu kkan ke dalam perbendaharaan Siam .

Adalah jelas konsesi Duff membawa kepada penglibatan Inggeris

di Siam.

Masalah. Kewangan Kedah dan Perlis, 1905

J o h n And er so n ya ng m en gg an ti ka n Sw et te nh am seb aga i Gab en o r

Negeri-Negeri Selat tidak bersetuju dengan langkah Swettenham

menggalakkan Siam melantik penasihat. Seorang konsul dilantik

yang beribu pejabat di Alor Setar bagi menjaga kepentingan Inggeris

di Kedah, Perlis dan Setul. Konsul yang dilantik ialah Meadows

Frost. Pada bula n Januari 1905 Gabeno r Ande rso n menerima surat

daripada Barnes, Setiausaha Hal Ehw al Orang C ina yang meny ebut

Raja Mu da Kedah, Tunku Abd ul Aziz mem aklum kan negeri Kedah

mem erlukan sekurang-kurangnya dua juta ringgit dan me mo ho n

bantuan kewangan British. Sebagai balasannya British akan melantikPenasihat Kewangan. Barnes berpendapat walaupun Kedah di bawah

naungan Siam tetapi dari segi perdagangan lebih bergantung kepada

Pulau Pinang. Bagaimanapun cadangan Barnes tentulah berten-

tangan dengan dasar British.

Bagi mengatasi masalah kewangan Kedah, Tunku Abdul Aziz

terpaksa meminta bantuan Siam. Akhirnya kera jaan Bangkok

bersetuju memberi pinjaman sejumlah $2,785,684.00 dengan faedah

enam peratus se tahun. Syarat la in yang dikenakan oleh Siam

11 6




termasuklah pelantikan seorang penasihat kewangan. Tugas tersebut

mul anya disandang oleh W.E Will i ams on yang t iba di Kedah pada

Mac 1905. Enam bulan kemudi an tempat beliau diambi l a l ih oleh

C.C. Hart, seorang bekas pentadbir British di India. 1 7

Neg eri P erlis juga m enghadapi masalah kewangan terutama pada

awal pemerintahan Syed A l w i J a ma lu l la i l (1905-1943). Perlis meng-

ikut je jak Kedah meminj am wang dari Siam. Dengan ini P erlis

terpaksa menerima seorang penasihat kewangan Siam. Orang yang

dipertanggungjawabkan untuk tugas tersebut ia lah A. J . Duke. 1 8

Adal ah nyata penasihat-penasihat kewangan di negeri Kedah, Perlis

dan Kelantan terdiri daripada bangsa Inggeris. Ini ekoran desakan

kerajaan Inggeris yang mahu memastikan kepentingan mereka tidak

terjejas.

Ke Arah Campur Tangan Inggeris (1902-1909)

Selepas penguasaan British cli bahagian selatan dan tengah Tanah

Melayu, pegawai-pegawai Brit ish dengan sokongan pendukung-

pend uku ng dasar imperia lis di Lon do n berhasrat unt uk melu askan

pengaruh ke negeri-negeri utara. Dasar pejabat luar bagaimanapun

lebih mementingkan keharmonian hubungan dengan Siam sebagai

sebahagian besar untuk menyekat pengaruh Perancis yang mungkin

bergerak dari Indo-China. Tetapi ini tidak bermaksud Inggeris ber-

sedia untuk mengorbankan kepentingan strateginya di kawasan ini.

Apa yang lebih ditekankan ialah untuk menggunakan seberapa

mungkin saluran diplomatik daripada mengambil ris iko membawa

masuk tentera ke wilayah Siam yang boleh mencetuskan krisis yang

lebih besar.Pihak berkuasa London seeara t idak langsung memastikan

kepentingan cli negeri-negeri Melayu Utara menerusi saluran dip-

lomatik. Beberapa perjanjian sulit telah ditandatangani dengan

Siam pada tahun 1896, 1897 clan 1899. Dalam dasar Inggeris mereka

mahu menyatukan kawasan utara bermula dari Tenasserim hingga

ke sempadan Pahang. Bagi menjamin hubungan baik, pihak Inggeris

telah membuat perbincangan dengan Perancis hingga membawa

kepada pengisytiharan mengekalkan kemerdekaan Siam pada 15

11 7




Ja nu ar i 1896 . 19 Selepas itu pihak Inggeris berunding dengan Siam

bagi memelihara kepentingan mereka di negeri-negeri Mela yu Ut ara.

Perjanjian pada bulan April 1897 pihak Siam telah berjanji tidak

akan menyerahkan negeri-negeri Melayu nau ngannya atau m emb eri

apa-apa keistimewaan kepada kuasa lain tanpa merujuk kepada

British. Sebagai balasannya, Inggeris berjanji akan mempertahankan

hak-hak Siam jik a diganggu-gugat oleh pih ak yang ketiga. Na m u n

begitu pentadbir-pentadbir Inggeris di Tanah Melayu yang gemar

kepada dasar perluasan merasakan perjanjian ini tidak mencukupi.

Rundingan seterusnya juga menghasilkan keputusan yang lebih

mengu ntung kan Siam. Hasil perjanjian tahun 1899 Kelantan, Kedah

dan Terengganu disahkan sebagai negeri naungan Siam manakala

Reman diputuskan sebagai sebahagian wilayah Siam.

Pada tahun 1902 Chamberlin dan Swettenham berjaya mem-

pengaruhi Lansdo wne (Setiausaha Luar) unt uk melaksanakan dasar

yangag ak agresif apabila berundi ng dengan Siam terutama tentang

Kelan tan dan Terengganu. Hasil tekanan inil ah Kelantan mene rim a

Pesuruhjaya Residen dan Penasihat Am Siam berbangsa Inggeris

pada tahun 1902. Pegawai tersebut ialah W.A. Graham bekas pen-

tadbir berpengalaman di India. Bagaimanapun Sultan Terengganu

meno lak pelantik an Penasihat A m .

Menjelang tahun 1907 kerajaan London berpendapat ada ke-

mu ngki nan kuasa-kuasa Perancis, Jerm an dan Rusia campur tangan

di negeri-negeri Melayu Utara. Inggeris juga mencurigai kerajaan

Bangkok akan membuat pakatan-pakatan sulit dengan kuasa-kuasa

Barat yang lain seperti yang dilakukannya. Berdasarkan kemung-

kinan ini rundingan-rundingan tidak rasmi dengan kerajaan Siamdim ulakan pada bulan Ap ril 1907. Pihak Siam diwaki li oleh Strobel

manakala Paget mewakili Britain. Hasilnya pada 10 Mac 1909 ter-

meterailah Perjanjian British-Siam atau Perjanjian Bangkok. Butir-

butir perjanjian tersebut bolehlah diringkaskan seperti berikut:

(a) Kerajaan Siam menyerahkan hak-hak kedaulatan, naungan,

pentadbiran dan apa-apa kawalan di negeri-negeri Kelantan,

T e re n gga n u, Ke da h , Pe r l i s da n pula u- pula u be rde ka ta n .

118




Se mpa da n n e ge r i - n e ge r i in i a ka n d ipe r j e la s ka n da la m me -

s yua ra t protokol s e mpa da n ya n g a ka n d ia da ka n ke mudia n .

(b) Penyerahan ini akan berku atku asa 30 hari selepas perjan j ian .

( c) Sa tu s uruh a n ja ya S ia m - Bri t i s h a ka n d i la n t ik ba gi me n ye le -

saikan masalah sempadan. Rakyat Siam yang t inggal di negeri-

negeri yang tersebut dalam perkara (a) boleh mengekalkan

ke ra kya ta n S ia m ma n a ka la kon s e ps i - kon s e ps i ya n g d ibe r ika n

oleh kerajaan Siam cli negeri-negeri tersebut dianggap sah.

(d) Kera jaan Brit ish akan mem bayar hutang negeri-negeri yang

tersebut dalam perkara (a) kepada kerajaan Siam.

(e) Kera jaan Bri t is h men gik tir af hak keh aki ma n Si am ke atas

rakyatnya di Siam.

(0 Rakyat Brit ish akan mendapat hak-hak dan keist imew aan yang

sama seperti yang dinikmati oleh peribumi Siam te tapi mereka

dike c ua l ika n da r ipa da pe rkh idma ta n te n te ra .

(g) Mana- man a perjan j ian, persetujuan dan kon vesy en antara

Brit ish-Siam yang t idak diubah oleh perjan j ian ini akan terus

be rkua tkua s a .

(h) Perjan j ian ini akan c lisahkan dalam masa empat bula n.

Kesan langsung yang je las ia lah per tuk aran naungan neger i-

negeri Melayu Utara . Dengan ini sempadan Tanah Melayu dengan

Siam te lah c li te tapkan dengan menggariskan sempadan mengikut

p u n c a k - p u n c ak g u n u n g .

Reaksi sultan-sultan di negeri-negeri yang terl ibat menampakkan

penentangan. Sultan Kelantan c lan Kedah membantah kerana ada

wilayah yang hiking te tapi Perak misalnya beruntung kerana men-

dapat sebahagian darip ada kawasan Rem an. Kesan la in did ap ati

penerimaan penasihat-penasihat di negeri-negeri Mel ayu U tara yang

akan memulakan campur tangan Inggeris seeara langsung.

Bagi Siam pu la mereka mendapat pin jam an se ju ml ah empat ju ta

pau n bagi pembiayaan projek ja lan kereta api men ghu bu ngk an Siam

de n ga n T a n a h Me l a yu . Ba gi S ia m ke h i la n ga n n e ge r i -n e ge r i Me la yu

itu t idaklah begitu ketara kerana t idak dapat menyumbangkan hasil

119




e k o no mi k e p a d a p e r b e nd a ha r a a nny a . La g ip u n ma s a la h ne g e r i -negeri tersebut se la lu menimbulkan ketegangan hubungan dengan

pentadbiran di Negeri -Negeri Se la t . P ihak Inggeris nampaknya

begitu berkeras mahukan wilayah tersebut dan j ika S iam terus

berkeras kemungkinan mereka akan kehi langan negeri tersebut

tanpa mendapat sebarang faedah.

Dilihat daripada konteks Inggeris ternyata perjanjian ini telah

ber jaya mengukuhkan dasar penja jahan di Tanah Melayu. Daerah

in i dianggap mustahak dari segi kepentin gan ekon om i dan s tra tegi .

120



121



Bab 8

Negeri Johor, 1800-1914

PENGENALAN

Selepas kejatuhan Melaka 1511 Masihi ke tangan Portugis, Sultan

Mahmud Syah berusaha bersungguh-sungguh menubuhkan pusat

kerajaan baru. Akibat ancaman dan serangan Portugis, baginda

terpaksa berpindah-randah. Sultan Mahmud mangkat di Kampar,

Sumatera (1528). Anakandanya, Sultan Alaudin kembali ke Seme-

nanjung mengasaskan kerajaan Johor (1528-1564). Pemerintahan

nasab Kesultanan M elaka di Joho r berakhir selepas kema ngkatan

Sultan Mahmud II (Marhum Mangkat Dijulang) pada tahun 1699. '

Ja du al 8.1 di seb ela h m en u nj u kk an ju rai ke turu na n Mel ak a ya ng

memerintah Johor.

KELUARGA BENDAHARA

Pem erint ahan Joh or seterusnya berada di tangan keluarg a benda-

hara. Keadaan ini berlaku kerana Sultan Mahmud II tidak mem-

punyai waris negeri . Pembesar-pembesar bersetuju melantik

Bendahara Seri Maharaja Tun Abd ul Jal il sebagai sultan (1699- 1718 ).Kemudiannya baginda dicabar oleh Raja Kecil dari Siak. Raja

Sul aima n (anakanda Sultan Abd ul Jalil) berjaya mem uli hkan ke-

kuasaan dengan bantuan orang Bugis. 2 Sejak tahun 1722, peranan

orang Bugis dalam polit ik Joho r begitu penting.

122



N E G E R I J O H O R , 1800-1914

D i n a s t i B e n d a h a r a m e n g h a d a p i k r i s i s t a k hta s e te la h k e -

mangkatan Sulta n Ma hm u d I II pada tahun 1812. Putera su lun g-nya Tengku Long atau Hussain diketepikan. Adindanya Tengku

Ab du l Rahman yang disoko ng o leh orang Bugis di bawah p i m p i n a n

Yam Tuan Mu da Raja Jaafar dil ant ik sebagai Sul tan Joh or. A las an

yang cliberi kerana Tengku Long tidak h a d i r pada hari pemakaman

S u l ta n Ma hmu d I I I . 3

Dalam keadaan pol i t ik begini lah S ir S tamford Raf f les sedang

berusaha mencari pe labuhan di S e l a t a n T a na h Me la y u . R a f f l e s

melihat pe luang ini boleh digunakan bagi menghala lkan peng-

ambilan Pulau S ingapura . Raf f les berse tu ju untuk melantik Tengku

123




Hussain sebagai sultan yang kemudiannya akan menandatangani

perjanjian clengan Inggeris. Dengan ini bererti kerajaan Riau-Lingga-

Jo ho r m em p u ny ai du a or an g su lt an . Sul ta n A b d u l Ra hm an be r-

semayam di Lingga dan Sultan Hussain di Singapura. (Penerangan

lanjut sila lihat Bab 2).

K E N A I K A N K E L U A R G A T E M E N G G U N G , 1806-1824

Tun Abd ul Rahman mengambil al ih jawatan Temenggung Joh or

daripada saudaranya Ungku Mud a Raja Muham ad. Bel iau d i lant ik

dengan rasminya oleh Sultan Mahmud di Lingga pada tahun 1806

dengan gelaran Temenggung Seri Maharaja. Daerah kekuasaannya

termasuklah Johor, Singapura dan pulau -pu lau di selatannya. Belia u

mengetuai angkatan laut dan menjadi pemimpin orang Melayu Laut

yang tinggal di kawasan tersebut.

Temenggung Abd ul Rahm an menetap cli Kuala Sungai Singapura

mulai tahun 1818. Beliau meninggalkan Riau setelah mendapati

Belanda me mih ak kepada Yam Tuan M ud a Jaafar. Setelah perjanjian

dengan Inggeris pada tahun 1823, beliau dianggap oleh Inggeris

sebagai kuasa "de facto". Temenggung Abdul Rahman kemudian

berpindah ke Teluk Belanga dan mula memperkukuhkan kedu-

dukan bersama-sama pengikut-pengikutnya yang terdiri daripada

orang Melayu, Bugis dan orang Melayu Laut . Jumlah pengikut

Temenggu ng Ab du l Rahman sekitar seribu orang menetap di

Singapura tetapi j ik a dikira yang tinggal di pul au-p ulau berdekatan

bilangannya dianggarkan antara enam hingga 10 ribu orang. Tenaga

manusia ini merupakan sumber kekuatan penting kepada beliaudan keluarganya. Temenggung Abdul Rahman juga menjalin hubu-

ngan rapat clengan saudagar-saudagar Eropah serta pegawai-pegawai

Inggeris. 4

Pacla peringkat awal hubungan Temenggung Abdul Rahman

dengan Sultan Hussain baik tetapi mulai renggang selepas tahun

1824 . Kedua-dua pihak cuba mengukuhkan kedudukan masing-

masing. Sultan Hussain di Kampu ng Gelam manakala Temenggung

Abdul Rahman cli Telok Belanga.

124



N E G E R I J O H O R , 1 8 0 0 - 1 91 4

J ad u al 8. 2 d i b aw ah m e n u n j u k k a n k e t u ru na n ke lu ar ga Te m eng g u ng

y ang m emer in t ah Jo ho r .

1. Temenggung A b d u l Rahman (1825)Pemerintahan de facto Singapura apabila Raffles mendarat pada1819

2. Temenggung Ibrahim (1825-1862)Menggantikan ayahandanya pada 1825

Diakui sebagai pemerintahan de facto Johor (1855)

3. Temenggung Abu Bakar (1862-1895)Memegang gelaran Maharaja (1868)

4. Sultan Ibrahim (1895-1959)

5. Sultan Ismail (1959-1981)

6. Sultan Mahm ood lskandar (1981)

Jadual 8.2: Sultan keturunan keluarga Temenggung

Raja Temenggung Tun Ibrahim 1825-1862

Temeng g u ng Tu n A b du l R ahm an mang k at pada peng hu j u ng t ahu n

1825. Puteranya yang kedua bernama Daing Ibrahim dipi l ih menjadi

Temenggu ng Joho r, ket ika i tu usianya baru 15 tahu n. 5 A b a n g n y a

d i k e t e p i k a n k e ra n a d ia n g g ap t i d a k s i u m a n . K e d u d u k a n b e l i a u

diikt iraf oleh Inggeris. Pencen ber ju mla h $3 r i bu juga terus dite rim a-

nya.

Kedu du k an Temeng g u ng Ib rah im t idak lah b eg i t u mant ap pada

per ing k at aw al . R a mai peng ik u t ay ahandany a lar i mem ihak k epada

Teng k u Y ahy a , pu t era Su l t an Hu ssa in . Temeng g u ng Ib rah im b er -

u s a h a u n t u k m e m a n t a p k a n k e d u d u k a n d e n g a n m e m b u a t p e r -

hu b u ng an deng an Bendahara Tu n A l i , P ahang dan Su l t an M ahmu d

M u d z af ar Sy ah , R iau -L i ng g a . P ada t ahu n 1 8 4 1 , b e l iau di lan t ik

dengan rasminy a sebagai Tem enggu ng Jo hor oleh B endahara T un

A l i .

Temeng g u ng Ib rah im t eru s mendapat peng harg aan dar ipada

k era j aan ing g er i s k erana b ant u anny a meng hapu sk an lanu n . Ke -

12 5




giatan lanun meningkat selepas kemangkatan Temenggung Abdul

Rahman. Orang Laut meninggalkan Temenggung Ibrahim dan ter-

libat dalam kegiatan tersebut. Apabila Inggeris bertindak menyerang

b alas , ramai Orang L au t k emb al i mencar i per l indu ng an dar ipada

Temenggung Ibrahim. Pihak Inggeris pula t idak mengapa-apakan

merek a y ang mendapat per l indu ng anny a . Hal in i amat memb ant u

meneg ak k an ime j ny a seb ag a i pemimpin y ang diper t ik a ik an o leh

peng ik u t k erana u s iany a mu da .

Piha k Inggeris juga men gguna kan Temenggung Ibra him sebagai

o rang perant araan deng an pemer in t ah-pemer in t ah M elay u y ang

lain. Peranan ini menjadikan bel iau disegani . Selain berhu bung rapat

dengan pegawai-pegawai Inggeris di Singapura Temenggung Ibrahim

j u g a m en j a l in hu bu ng an de ng an sa ud ag ar -s au da ga r In gg er is . A n t a rasaudagar-saudagar penti ng James Gut hrie dan Wil l i am Wem ys Ker.

Sau dag ar Ero pah amat memb ant u ny a memb ina asas ek o no mi y ang

kuat . Dengan kepintaran dan usahanya, Temenggung Ibrahim dapat

dianggap pengasas Joh or Mod en.

Cabaran Tengku Ali

Su l t an Hu ssa in b erpindah dar i Kam pu ng Gelam k e M elak a pada

tahu n 1824 dan man gkat di sana pada 5 Septe mber 1.833.6 Setelah

itu takhta Joho r dianggap kosong. P ih ak Inggeris berhat i -hat i unt uk

meng ik t i ra f k edu du k an anak anda Su l t an Hu ssa in , Teng k u A l i y ang

b aru b eru s ia 1 1 t ahu n . L ag ipu n menu ru t l apo ran Gab eno r M u r -

ch i so n k ew ib aw aan Su l t an Hu ssa i n sendi r i t idak di ik t i ra f o leh

negeri -negeri Melayu . Joh or masih dianggap sebahagian darip ada

Kesu ltanan Riau-Lingga-Johor. Di Joh or sendiri Sultan Hus sain t idakberkuasa dalam semua bidang. Memandangkan keadaan ini t idak

ada kewajaran bagi Bri t ish mengikt iraf kedu duk an mana- mana war is

Sultan Hussain untuk menaiki takhta Johor. Orang yang sebenar

berkuasa ialah Temenggung Ibrahim.

Tengku Al i tetap berusaha men untu t takhta. Setelah men gam bil

kir a jasa Sultan Hussa in, piha k Inggeris mem bayar $350 sebul an

k epada k erab at Su l t an Hu ssa in . Deng an in i b aru lah Teng k u A l i

dianggap waris sebenar oleh Inggeris. Tetapi kedudukan Tengku

A l i sebagai Sultan Joh or masih t idak rasmi.

126



N E G E R I J O H O R , 1 8 00 - 19 1 4

Se me n ta ra i tu ke duduka n T e me n ggun g I bra h im s e ma kin te guh .

Be l ia u terus me m a juka n e ko n om i J oh or . O ra n g Cin a da r i S in ga pura

diga la kka n me mbu ka ke bun - ke bun ga mbir da n la da. Pu la n ga n ya n g

dipe role h da r ipa da h a s i l - h a s i l c uka i da n s ura t s un ga i ya n g d i -

ke lua rka n me n ja dika n be l ia u ka ya . Ge ta h pe rc a me rupa ka n s a tu

lagi sumber pendapatan penting. Getah perca atau taban atau me-

raban menjadi barang dagangan penti ng se lepas tahun 1843. Bah an

ini di jual ke Eropah melalui syarikat Ker, Rawson & Co. Oleh kerana

T e m e n g g u n g I b r a h i m m e m e g a n g m o n o p o l i m a k a h a s i l y a n g

diperoleh begitu lumayan dan dianggarkan antara $150 ribu hingga

$ 200 r ibu s e ta h un . Be rba n din g de n ga n T e n gku Al i ke duduka n

kewangannya bermasalah. Bagi mengatasinya Tengku Ali berusaha

men unt ut sebahagian hasil Jo ho r daripad a Temenggung Ibr ahim

sebagai haknya seorang pemerintah.

T e n gku Al i d is okon g o le h kumpula n s a uda ga r S in ga pura

yang t idak berpuas hati dengan pegangan monopoli Temenggung

I bra h im. Bagi me n un ju kka n ke w iba w a a n , T e ngku Al i me n ge lua rka n

tauliah pelantikan kepada pegawai-pegawai kera jaan dan penghulu-

pe n gh u lu ba gi me w a k i l i pe me rin ta h a n n ya d i J oh or . T e n gku A l i

ju ga m en ge lu ar ka n su ra t su ng ai , le se n ser ta ko ns es i ke pad a sa u da ga r

Cin a da n Eropa h . Ba ga ima n a p un t in da ka n n ya t ida k d i ik t i ra f o le h

ra kyat J oh or ya n g me n ga n gga p T e me n ggun g I bra h i m p e me rin ta h

"de facto" .

Perse lis ihan kedua-dua tokoh ini membimbangkan Inggeris yangta kut me re ba k ke ka c a ua n d i S in ga pura . Pa da ta h un 1851 E . A.

B l u n d e l l , R e s i d e n K o n s u l a r P u l a u P i n a n g m e m a n g k u j a w a t a n

Ga be n or N e ge r i - N e ge r i Se lat . Be l ia u be rs impa t i de n ga n T e n gku A l i

berasaskan prinsip keadilan dan te lah membawa persoalan tuntutan

takhta kepada kera jaan Brit ish di India . Sete lah empat tahun, satu

perjan jian diat ur dan dimet erai pacla 10 Mac 1855. 7 An ta ra pe rka ra -

perkara penting perjan j ian tersebut:

(a) Tengku Al i dii kti raf sebagai sult an c lengan gelaran Su lta n A l i

Iskandar Syah.

( b) Su l t a n A l i I s ka n da r Sya h me n ye ra h k a n ke c la u la ta n J o h o r

ke c ua l i Mua r- Ke s a n g ke pa da T e me n ggun g I bra h im da n ke -

t u r u n a n n y a t u r u n - t e m u r u n .

127




(c) Temenggung bersetuju membayar sagu hati $5 ribu Sep anyol

kepada Sultan Al i Iskandar Syah dan pencen bulanan $50 0.

(d) Kawasan Muar- Kesang yang luasnya lebih kur ang 200 bat u

persegi tidak boleh diserahkan kepada kuasa-kuasa lain kecuali

kepada Syarikat Hindia Timur Inggeris a tau Temenggung

Ibrahim.

(e) Hu bun gan sosio ekonom i Joho r dengan Muar -Kesang dibenar-

kan tanpa gangguan.

(f) Ji ka tim bu l sebarang masalah dan kekacau an antara ked ua -

dua pihak perlulah dirujuk kepada Inggeris.

Perjanjian ini walaupun memperakukan kedaulatan Sultan Ali

sebagai sultan tetapi gelaran tersebut tidak banyak membawa

sebarang makna. Temenggung Ibrahim lebih pintar menguruskan

hubungannya dengan pihak berkuasa Inggeris di Singapura dan

eko no mi Johor. S edangkan Sult an A l i menghada pi masalah ke-

wangan kerana banyak berhutang dengan ceti di Singapura.

Masalah Kesang-Muar

Perjanjian tahun 1855 tidak menyelesaikan masalah. Perjanjian

ini menimbulkan sengketa antara Temenggung Ibahim dengan

Temenggung Muar. Temenggung Muar merupakan penguasa tra-

disional Muar zaman-berzaman. Mengikut perjanjian tahun 1855,

kawasan Segamat yang di bawah kekuasaan Temenggung M u ar

diserahkan kepada Temenggung Ibrahim, Perselisihan yang ham pi r

mencetuskan perang itu hanya berjaya disekat dengan campur

tangan Residen Konselor Melaka. 8

Pertelingkahan juga ti mbu l antara Sultan Al i dengan Temeng -

gun g Mu a r kera n a s oa l c uka i . Su l ta n Al i me n ye ra h ka n s oa l

pemungu tan cukai Muar kepada orang Bugis yang dipi mp in ol eh

Tok Suliwatang. Temenggung Muar berjaya menghalau pemungut-

pemu ngut cukai Bugis ini. Ku mp ula n ini juga menghadapi tinda kan

daripada pihak berkuasa Inggeris di Melaka kerana bergiat di

sempadan Melaka. Kumpulan Bugis ini hanya berjaya ditumpaskan

apabila pasukan Temenggung Ibrahim berjaya menangkap mereka

128



N E G E R I J O H O R , 1 8 0 0- 1 9 1 4

di selatan Sungai Muar. Dengan ini Sultan Ali gagal menegakkan

kekuasaan penuh di Muar.

Persel isihan juga terus wu ju d antara Temenggung Ibr ahim

dengan Sultan Ali . Temenggung Ibrahim t idak membenarkan pe-

ngikut Sultan Ali menjalankan kegiatan ekono mi di Johor. Mereka

dihalang mengutip getah perca, membalak atau memungut cukai.

Pergaduhan hampir mencetuskan perang saudara pacla tahun 1860.

Sultan Al i di jangka menyerang Joh or dari Muar. H anya masalah

kewangan menggagalkan rancangan ini.

Pentadbiran Temenggung Ibrahim

Pusat pentadbiranTemenggung Ibrahim di Teluk Belanga, Singap ura.

Be l iau memb ent u k t ig a pe j ab a t b ag i meng endal ik an u ru san

pentadbiran harian iaitu Pejabat Temenggung Ibrahim, Pejabat

Ungku Abu Bakar dan Pejabat Menteri Besar. Jawatan Menteri Besar

disandang oleh Abdullah Mohd Tahir yang lebih dikenali sebagai

Enc ik Long. Tem enggung juga melant ik seorang penasihat undan g-

undang berbangsa Inggeris iaitu N. Napier.

Bag i mening k at k an mar t ab a t dan k edu du k an , Temeng g u ng

Ibrahim menukarkan gelaran daripada Datuk Temenggung kepada

Raja Temenggung Tun Ibrahim Seri Maharaja Johor. 9 A nak andany a

digelar Ungku Abu Bakar Bakal Rajajohor.

Dalam usaha meng uku hkan ke dudu kan di tanah besar Johor,

Raja Temenggung memulakan pembinaan bandar dan pejabat

kerajaan di tanah besar. Tempat yang dipilih di Tanjung Puteri dan

kem udi an dikenal i sebagai Joh or Bahru . Raja Tem enggung terus

bersemayam cli Teluk Belanga dan urusan pentadbiran Tanjung

Puteri diberika n kepada Raja Ah m ad yang ber jawatan residen.Seorang lagi saudara Raja Temenggung iaitu Engku Abdul Majid

dilant ik sebagai waki l di tim ur Joho r.

Sultan Abu Bakar

Raja Temenggung Ibrahim mangkat pada 1 Februari 1862. Tem-

patnya digantikan oleh anakandanya Ungku Abu Bakar dengan

gelaran Datu k Temengg ung Seri Maharaja Johor. U ng ku A bu Bakar

dilahirkan pada 3 Februari 1833 dan mendapat pendidikan Inggeris

12 9




dan Mel ayu . Keti ka mula memegang jawatan Temenggung usianya

28 tahun tetapi telah lama terlibat dalam urusan pentadbiran. 1 0

Pengalaman tersebut amat berguna untuk memperkukuhkan ke-

dud ukan . Apatah lagi asas Johor m oden sudah diletakkan ole h

ayahandanya.

Dalam usaha mengukuhkan kedudukan pol i t ik , Temenggung

Abu Bakar menyusun beberapa strategi penting. Antara langkah

awalnya termasuklah mengadakan hubungan baik dengan Ben-

dahara Tun Koris, Pahang. Kedua-dua pihak bersetuju untuk me-

ningkatk an kerjasama dan menetapkan sempadan kedua-dua negeri.

Temeng gung Ab u Bakar juga mengadakan hubu ngan den gan

Kesultanan Riau-Lingga terutama bagi mendapatkan pengiktirafan

sebagai peme rintah Joho r yang sah. M alah p ihak istana Riau- Lingg a

berpendapat Temenggung Abu Bakar memp unyai alasan k u ku h

untuk menjadi pemerintah berasingan dan menggunakan gelaran

sultan tetapi Temenggung menganggap masanya belum tiba.

Hubungan dengan Inggeris dipertingkatkan lagi bukan sahaja

setakat S ingap ura. Pada tahun 1866 Teme nggung Ab u Bakar me-

lawat England dan diperkenan menghadap Queen Victoria. Hasil

lawatan ini Temenggung Abu Bakar mengadakan hubungan baik

dengan Prince of Wales yang kemudia nnya bergelar Kin g Edwa rds

VII. Selepas lawatan ke England dan dengan persetujuan Inggeris,

Temenggung Abu Bakar mula menggunakan gelaran Maharaja Abu

Bakar.

Perang Jementah 1879

Sult an A l i Iskandar Syah mangkat pada 20 Ju n 1877, di Um ba i,Melaka. Sekali lagi timbul masalah waris kerana Sultan Ali me-

wasiatkan semua pusaka kepada anakandanya Tengku Mahmud

yang bukan anak gahara. Tengku Mahmud dicabar oleh abang tirinya

Tengku Alam. 1 1

Sebelum masalah tuntutan warisan selesai , pihak Inggeris

menyerahkan urusan pentadbiran Muar-Kesang kepada Maharaja

Ab u Bakar. Langkah ini tidak disenangi oleh keluarga Sulta n Al i

dan Temenggung Muar serta pengikut-pengikut mereka. Mereka

130



N E G E R I J O H O R , 1 80 0 - 19 1 4

khuatir matlamat akhir Inggeris hendak menyerahkan Muar-Kesang

kepada Mahara ja Abu Bakar. Tetapi Inggeris kurang yakin pihak

keluarga Sultan Ali akan dapat menguruskan daerah tersebut tanpa

sengketa . Inggeris lebih yakin kewibawaan Mahara ja Abu Bakar

yang te lah banyak membantu dasar Inggeris di Pahang dan Negeri

Sembilan. Lagipun Inggeris t idak mahu kekacauan berterusan di

sempadan Melaka.

L a n g k a h M a h a r a j a u n t u k b e r k u a s a d i M u a r - K e s a n g d i b u a t

dengan melantik Encik Anclak sebagai residen. Mahara ja Abu Bakar j u g a ber j ay a m e m b a w a T e m e n g g u n g M u a r d a n e n a m o r a n g

pe n gh u lu Mua r ke J oh or Ba h ru . Me re k a te la h me m bua t pe n g-

isytiharan re la duduk di bawah pemerintahan Mahara ja .

Seterusnya Mahara ja Ab u Bakar mengat ur satu pem il ih an di

Kuala Kesang bagi mene ntu kan siapakah yang disetuju i oleh rakyat

me n ja di pe me rin t a h . Ke ra ja a n I n gge r is juga tu rut me n gh a n ta r

s e ora n g pe me rh a t i da la m pe r jumpa a n te rs e but . Ke putus a n n ya

Ma h a raja Ab u Ba kar d ip i l ih . De n ga n in i us ah a T e n gku Ala m un tu k

berkuasa gagal, Pihak Inggeris berpuas hati dengan pemilihan ter-

sebut dan me mp era ku kan secara rasmi pada bu lan Okt ob er 1878.

Kera jaan Inggeris jug a menaw arkan se j uml ah e laun kepada Tengku

Alam manakala adiknya Tengku Mahmud ditawarkan tempat bela jar

di Raf f les Institution, Singapura .

T e n gku Ala m t ida k be rpua s h a t i de n ga n ke putus a n pe mi l ih a ndan tawaran Inggeris. Bertempat di kediaman ayahandanya di Singa-

pura , pengikut-pengikutnya mengisytiharkan dirinya sebagai Sultan

Ke s a n g de n ga n ge la ra n Su l ta n Ala uddin Ala m Sya h . T e n gku Ala m

ke mudia n n ya me la n t ik Wa n Da ud s e ba ga i T e me n ggun g Pa duka

T ua n Mua r , T e n gku N on g O ma r s e ba ga i Ya n g Dipe r tua Muda da n

Awang Ibrahim sebagai kerani/setiausaha. 12

T e n gku Ala m me mbe ron ta k pa c la bula n Dis e mbe r 1879 . Be l ia u

mendapat so ko nga n daripada beberapa or ang anak ra ja Nege ri

Se mbi la n , Ma n a ka la be be ra pa ora n g s a uda ga r Cin a me mbe ri p in -

j a m a n w a n g da n se nj at a. S o k o n g a n ju ga d i b e r i k a n o leh s au dag ar

Inggeris di Singapura terutama W.H. Read yang pernah menjadi

p e n y i m p a n m o h o r S u l t a n A l i . T o k o h - t o k o h p e n t i n g d i b e l a k a n g

13 1




pemberontakan ini termasuklah Panglima Sincu, Raja Berambut

Panjang dari Negeri Sembilan dan Tengku Nong.

Langkah pertama diambil oleh pasukan Sultan Alauddin ialah

menghukum penentang-penentang di Muar terutama penghulu-

penghulu dan membakar balai polis, di Kesang. Pertempuran awal

berlaku di Relau dan Air Kertau. Tengku Nong berjaya menawan

Jem ent ah .

Pembero ntak t idak lama dapat mempertaha nkan Jem entah.

Pasu kan Joho r di bawah Dato' Bentara Luar M oh d Salleh Pera ng

berjaya menawan semula. Ramai pengikut-p engikut Sultan Al au dd in

ditangkap termasuk Tengku No ng, Tengku Mat, Pan glima Sin cu

dan lain-lain. 1 3

Pembangunan Ekonomi

Temenggung Ibrahim m ula m erubah sebuah negeri yang bergantung

kepada hasil laut kepada pertanian. Usaha ini dilanjutkan oleh

Maharaja Abu Bakar. Pertanian gambir dan lada hitam menjadi

tarikan utama kemasuka n orang Cin a ke Johor. Pada tahun 1870

sahaja terdapat 30 ribu orang Cina terutama puak Teo Chew dan

Khek .

Sistem Kangcu

Semenjak pemerintahanTemenggung Ibrahim kegiatan pertanian

digalakkan. Orang Cina dibenarkan masuk untuk menjalankan

kegiatan pertanian terutama lada hitam dan gambir. Sistem yang

digu nakan untu k mengendali dan mengawasi. orang Cina di Jo ho r

dikenali sebagai Kangcu. 1 4 Sistem ini dipercayai dijalanka n di Jo ho rsejak 1830-an.

Kangcu bermaksud tuan sungai. Kangcu berkuasa ke atas sungai

(biasanya anak sungai) dan tanah di kedua-dua tebing sungai.

Tauke-tauke Cina yang hendak membuka kebun gambir dan lada

hitam akan diberi "surat sungai" yang ditandatangani oleh sultan

Jo ho r.

Kangcu dapat dianggap satu unit kerajaan tempatan. Biasanya

Kangcu akan tinggal di kangkar (kaki sungai atau tebing sungai).

13 2



N E G E R I J O H O R , 1 8 0 G -1 9 14

Kangkar merupakan unit pentadbiran di kawasan kebun gambir

dan lada hitam. Kawasan tempat t inggal kuli-kuli pula dikenali

sebagai bangsal. Kebanyakan bangsal di peringkat awal terdapat di

Sungai Sekudai, Danga, Melayu dan Tebrau. Pada tahun 1845 ter-

dapat 55 buah bangsal dan pada tahu n-tahun 1860-an, 1200 buah .

Saiz kangkar berbeza antara satu dengan yang lain. Kangkar yang

kecil saiznya kurang daripada 2500 ekar manakala yang besar lebih

20 000 ekar.

Sis tem Kangcu merupakan campuran s is tem Melayu, Cina dan

Inggeris. Dengan ini perjalanan sistem ini mudah diterima oleh

piha k-p ihak yang terlibat. Pihak Temenggung juga telah mem beri

galakan clengan pem berian taraf perintis. Dengan in i kangcu tidakperlu membayar cukai selama tiga tahun. Kesempatan ini dan kerana

doro ngan tanah Joh or yang subu r menyebabkan kangcu m emb awa

masuk lebih ramai buruh Cina. Antara tahun 1855-1862 seramai

70 ribu orang Cina clibawa masuk bekerja di ladang gambir dan

lada. Dan pada tahun 1894 penduduk Cina meningkat kepada 210

ribu orang daripada keseluruhan 300 ribu pendu duk Johor. Jum lah

buruh ini mencukupi untuk meningkatkan pengeluaran kerana

kerja-kerja pertanian banyak bergantung kepada tenaga buruh.

Pada peringkat awal kangcu mempunyai kuasa yang luas di

kangkar dalam aspek ekono mi dan kawalan. K angcu diberi m ono -

poli ke atas penjualan arak, judi, pajak gadai, jual babi, komisen

atas barang-barang import dan eksport yang masuk ke kangkar clan

pembekalan cand u. Kang cu juga m emp unya i saham yang besar ke

atas pengangkutan perahu yang masuk ke kangkar. Setiap kangkar

perlu mempertahankan dir i sendiri, menjaga harta benda, mengawalpenyeludupan dan memastikan buruh bekerja . Mulai tahun 1860-

an kuasa menjaga keselamatan ditarik balik daripada kangcu kerana

pasukan polis Joho r yang sudah berkembang dan mam pu mengen-

dalikannya. Selepas ini peranan kangcu lebih kepada sebagai seorang

tauke.

Pengawasan clan penyelarasan memang perlu ke atas kangcu bagi

me ma s t ika n t ida k t imbul pe r te la ga h a n ya n g a ka n me mba w a

pergaduhan kong si-ko ngsi gelap. Ada dua badan pengawas diw uj ud -




kan. Pertama dik enali sebagai kongkek. Kongkek meru pakan Dew an

Perniagaan Cina yang dianggotai oleh pemodal-pemodal kebun

gambir dan lada. 1 5 Tugas utama dewan ini sebagai lembaga pe-

masaran dan mem bantu kerajaan Joh or m enyelesaikan masalah

pajak, pengeluaran dan cukai. Kongsoh pula ditubuhkan oleh ke-

rajaan Joh or untu k mem bantu tauke, ku li dan pembeli gambir dan

lada hitam. Di sam pin g itu kerajaan Joho r juga mengadakan undang-

undang khas tahun 1873 yang mengandungi 83 fasal.

Sistem kangcu bersama-sama dengan sistem pajak yang lain

seperti pajak sungai, pajak kampung, pajak bandar clan pasar,

monopoli candu dan hasil hutan telah membantu perkembangan

eko no mi Johor. Ek spor t keluaran pertanian Joho r meningkat. Pada

tahun 1880 negeri Joho r mengeksport 316 ribu p ik ul gambir dan

lebih 56 ribu pikul lada. Satu lagi kesan Sistem Kangcu menyebab-

kan petempatan-petempatan orang Cina sama ada kampung atau

bandar.

Pacla dekad pertama abad ke-20 perusahaan gambir dan lada

hitam merosot. Ini ekoran kemerosotan harga. Kos pengeluaran

meningkat kerana kuli-kuli meminta gaji yang lebih. Buruh mem-

punyai peluang bekerja di tempat lain dan ramai yang berhijrah ke

Negeri- Negeri Melay u Bersekutu. Satu lagi ancaman kepada ladang

gambir dan lada hitam ialah kemunculan tanaman getah. Banyak

kangkas sudah beralih ke tanaman getah. Dengan ini Sistem Kangcu

merosot. Pacla tahun 1917 kerajaan Joho r mengam bil kepu tusan

menghap uskan sistem kangcu berkuatkuasa pada Disember 1917.16

(a) Gam bir dan lada hitam

Perm intaan yang tinggi untuk kedua-dua bahan ini m enyebab-

kan harganya melambung. Inilah yang mendorong kemasukan

beramai-ram ai orang Cina ke Johor. Bagi mengend alika n

uru san orang Cina di sektor ini , kerajaan Joho r menetap kan

Sistem Kangcu.

Kumpula n ora n g Cin a ya n g pa l in g ba n ya k me n gua s a i

kangk ar ialah Teochew. Selain itu terdapat jug a kangkar ka um

Kanto nis dan Ho kki en. Biasanya gambir dan lada ditanam ber-

sama dan dijalankan secara tanaman pindah. Harga gambir

134



N E G E R I J O H O R , 1 8 0 0- 1 9 14

dan lada di paras tinggi sehingga tahun 1905. Selepas itu sektor

ini mengalami kemerosotan.

(b) Kelapa dan pin ang

Kebanyakan petani yang terlibat terdiri daripada orang Melayu

dan Jawa. Pertam bahan keluasan kebun meningkat pada tahu n-

tahun 1880-an kerana harga meningkat. Petani-petani bernasib

baik kerana tanah gambut sesuai untuk kelapa.

( c ) K o p i

Tanaman kopi menjadi tumpuan syarikat Barat mengusahakan-

nya. Antara syarikat-syarikat yang penting terma suklah Ladan gStock Rochford, Let ty Brooke dan Farmosa. Dorongan utama

meningkatnya minat mengusahakan tanaman ini kerana ke-

naikan harga. Saudagar-saudagar Cin a juga terlibat mena nam

kop i secara ladang manaka la orang Melayu dan Jawa sebagai

pekebun kecil sahaja.

Kemajuan Pentadbiran

A sas pent adb i ran mo den su dah di l e t ak k an o leh Temeng g u ng

Ibrahim. Maharaja Abu Bakar meneruskan pem odenan pentadbiran

Jo ho r. P em bi na an ib u neg er i di Is kan cla r P ut er i di te ru sk an . Pe jaba t-

pejabat kerajaan Jo hor sema kin banyak dipi nda hka n dar i Teluk

Belanga. Pada 1 Januari 1866, Maharaja Abu Bakar menukar nama

Bandar Tanjung Pute ri kepada Joh or Bahru dan diisytih arkan sebagai

ibu negeri clengan rasminya. Namun begitu baginda dan kerabatnya

hanya berpindah ke Joho r Bahru pacla tahun 1889.To k o h k edu a pen t ing se lepas M ahara j a A b u Bak ar i a lah

adindany a Ung k u A b du l R ahman y ang di lan t ik seb ag a i w ak i l

Maharaja Joh or sejak tahun 1866. Institusi pen ting pula ialah Majli s

Mesyuarat Johor. Fungs inya sebagai badan penasihat dan per-

undangan. Tidak dapat dipast ikan dengan tepat larikh dit ubu hkan

tetapi tidak lewat daripada tahun 1868. Tapi sebelu mny a sud ah

wu ju d Lembaga Kerajaan sejak tahu n 1866. Pada tahu n 1873 Jo ho r

sudah membentuk Majlis Negeri yang menjadi badan penasihat

13 5




kepada Maharaja Ab u Bakar. Majlis yang diketuai oleh Ungk u Ab du l

Rahman in i memp unyai 21 ahli Melayu dan dua orang waki l kau m

C i n a . 1 7

Bagi melicinkan jentera pentadbiran dibentuk lapan jabatan

kerajaan. Jabatan-jabatan tersebut terdiri daripada perbendaharaan,

polis, penjara, mahkamah, ukur, laut, perubatan dan kereta api.

Kebanyakan pegawainya orang Melayu. Pegawai-pegawai Eropah

diambil bertugas dalam bidang teknikal, perubatan dan kejurute-

raan. Ju m lah jabatan telah meni ngkat kepada 14 pada tahun 1884.

Perkembangan ini bersesuaian dengan keperluan pentadbiran.

Salah satu jawatan penting di peringkat pusat ialah Setiausaha

Kerajaan . P enyandangny a yang pertama Dat uk Bentara Jaafar H aj i

Mo ham ma d. Jawatan ini dianggap tertinggi kerana jawatan Me n-

teri Besar kosong selepas kematian Encik Long (bapa saudara Datuk

Ja af ar ). D en ga n i n i se la in mem eg an g j aw at an Se tiau sah a Ke ra ja an ,

Dat uk Jaafar dianggap m emangku jawatan Men teri Besar. Bel iau

dilantik dengan rasmi sebagai Menteri Besar mulai 1882 hingga

1919.

Tokoh kerajaan yang lain zaman Sultan Abu Bakar termasuk-

lah Datuk Seri Amar Diraja Abdul Rahman Anclak yang menjadi

penasihat peribadi sultan. Beliau juga menjadi P enolo ng Setiausaha

Kerajaan. Seorang lagi tokoh ialah Datuk Bentara Luar Muhammad

Salleh Perang. Beliau dianggap arkitek pembangu nan Joho r kerana

sumbangannya membangunkan daerah Muar, Endau, Segamat,

Tangkak dan Batu Pahat.

DaerahDi peringkat daerah jawatan yang penting ialah residen. Jawatan

ini wujud sejak tahun 1858. Raja Ahmad dilantik sebagai residen

pertama dan tugasnya mengendalikan urusan luar negeri. Di daerah-

daerah dilantik residen clan naib residen yang bertanggungjawab

dalam hal-ehwal keamanan tempatan. Pada tahun 1873 terdapat

13 orang residen di Joho r yang dibayar gaji dan boleh m engut ip

komisen. Residen dile takkan di bawah dua orang Pesuruhjaya

Ja ja ha n.

136



N E G E R I J O H O R , 1 8 0 0 -1 9 1 4

Selain pegawai-pegawai yang dilanti k, Joh or juga terus m eng-

gunakan khidmat pentadbiran tradisional. Jawatan tradisional

yang masih berfungsi termasuklah orang kaya-kaya di daerah dan

penghulu. Antara pembesar tradisional yang berpengaruh ia lah

Temenggung Paduka Tuan Muar. Kawasan di bawah pengaruhnya

terdiri daripada kampung-kampung Melayu di sepanjang tebing

kanan Sungai Mu ar dan daerah Padang. Tok Raja juga p ent ing

khasnya bagi kawasan Sepinang dan Temiang.

Penghulu menjadi ketua di kampun g-kam pun g yang berselerakdi tebing-tebing sungai dan tepi laut. Mulai tahun 1853, Temeng-

gun g me n gga la kka n pe mbuka a n ka mpun g- ka mpun g ba ru . I n i

meningkatkan ju ml ah penghulu . Pada peringkat awal sempadan

mukim tidak ditetapkan dengan jelas dan hanya menggunakan

penanda-penanda seperti sungai, bukit, pokok atau parit. Penghulu

dianggap wakil raja dan sangat patuh kepada perintah kerajaan.

Pembantu kepada penghulu ia lah Menteri Penghulu. Biasanya

penjawatnya dianggap bakal penghulu.

Gelaran Sultan

Maharaja Abu Bakar memang berhasrat untuk menggunakan gelaran

sultan supaya setaraf dengan sultan-sultan Melayu yang lain. Ada

beberapa alasan yang membolehkan Maharaja Abu Bakar berbuat

demikian.

Pada tahun 1877 Sultan Ali pemerintah Muar-Kesang mangkat

dan kekosongan jawatan sultan wuj ud . Selepas itu pihak Maha raja

Abu Bakar berjaya mengalahkan keluarga Sultan Ali dalam Perang

Je men ta h. Se lep as i n i ke ku as aa n Ma ha ra ja A b u Ba ka r ti da k di ca ba r

dan penuntut jawatan sultan tidak ada lagi. Sementara itu pada tahun

1880-an Bendahara Wan Ahmad Pahang sudah menggunakan

gelaran sultan. Oleh itu Maharaja Abu Bakar berpendapat ada ke-

wajaran untuk menggunakannya.

Pada 11 Disember Maharaja Abu Bakar menandatangani per-

ja nj ia n de ng an In gg eri s. Per ja nj ia n i n i m e ng u ku h kan k e d u d u k a n

Maharaja Abu Bakar kerana syarat-syarat perjanjian memantapkan

kuasanya. Selain syarat pertahanan bersama, Brit ish juga m enga ku i

gelaran sultan yang akan dipak ai oleh Maharaja Ab u Bakar. Pada 1

137




J u la i 18 86 Ma ha ra ja A b u Ba ka r de ng an ra sm in ya m en ggu na kan

gelaran sultan . 1 8

P e r l e m b a g a a n J o h o r

Se be lum be ra n gka t ke Lon don , Su l ta n Abu Ba ka r me lu lus ka n

perlembagaanjohor. Perlembagaan ini dinamakan Undang-undang

Tub uh Kerajaan Joho r 1895 . 19 Ini merupakan perlembagaan bertulis

pertama bagi negeri Melayu. M enuru t mukadi mah undang-u ndang

in i adalah pemberian dan anugerah sultan. P erlembagaan in i men g-

gariskan hak-hak raja dan kerabat-kerabat raja berperlembagaan,

mesyuarat kerajaan, pembent ukan ahli-ahli jemaah menteri dan ahl i

mesyuarat kerajaan, kehakiman, Islam agama rasmi dan hak membuat undang-undang.

U n da n g- un da n g tubuh in i be be ra pa ka l i d ibua t ta mba h a n

misalnya pada 22 A p r i l 1908,17 September 1912, 12 Mei 1914 dan

17Jula i 1918.

C a m p u r T a n g a n I n g g e r i s Z a m a n S u l t a n I b r a h i m

Sult an A bu Bakar mangkat di Lo ndo n pacla 4 Ju n 1895. Bagi nda

digantikan oleh puteranya Sultan Ibrahim yang berusia 22 tahun.

Sultan Ibrahim mendapat pendidikan Inggeris tapi kurang kenalan

golongan atasan Inggeris.

Pada zaman ayahandanya Inggeris berjanji tidak akan campur

tangan seeara langsung. Pada awal abad ke-20, Inggeris berusaha

un tu k menguasai Negeri-Negeri Mel ayu Utara dan Johor .

Pihak British tidak berpuas hati clengan dasar Sultan Ibrahim

yang dianggap bertentangan clengan kepentingan British. Antaranyatermasuk keengganan Sultan Ibrahim menandatangani perjanjian

pem binaan jalan kereta api Negeri Sembilan-Johor. Sult an ma hu

J o ho r se nd iri m en gu ru sk an pem bi na an ny a. Ba ga im an ap un se tel ah

dipaksa baginda bersetuju clengan cadangan Inggeris pacla tahun

1904 . 20 Bri tis h juga tidak bersetuju dengan dasar eko nom i sult an

yang menggalakkan pelabur-pelabur bukan British. Baginda juga

mem beri konsesi yang besar kepada Perbadanan Kemaju an Jo hor .

Satu lagi rancangan Sultan Ibrahim yang dianggap mengancam ke-

13 8



N E G E R I J O H O R , 1800-1914

pentin gan Bri t ish ia lah usaha untuk mem bangu n pelabuhan Jo ho r

Bahru. Rancangan ini mengancam pelabuhan S ingapura .

Tokoh penghalang kepada campur tangan Inggeris ia lah pe-

nas ihat sul tan ia i tu Datuk Ser i Amar Dira ja Abdul Rahman Andak.

Bagi mengatas i penghalang ini , Gabeno r Jo hn Ander son m endesak

Sultan Ibrahim mengetepikan Datuk Amar dengan menghantar

beliau ke Eropah. Setelah itu D.S. Campbell dilantik oleh Inggeris

sebagai Penasihat Am pada bulan Oktober 1909. Penasihat Am me-

rupakan satu ge laran yang dipinjam dari S iam. Ini menandakan

kemerdekaan bagi Johor . Sul tan Ibra him juga melantik pegawai-pegawai Inggeris memegang jawatan- jawatan lain khususnya dalam

bidang teknikal . 21

Sikap Sultan Ibrahim yang bebas dan kurang mengikut nasihat

Penasihat Am menimbulkan rasa tidak puas hati Inggeris . Inggeris

mencari pe lbagai a lasan untuk memaksa Sultan Ibrahim menerima

penasihat British. British menggunakan alasan salah tadbir dalam

penjara Joh or unt uk mem aksa sult an dan ji ka baginda enggan akan

disingkirkan. Pada bulan Mei 1914 seorang Penasihat British dilantik

yang mana nas ihatnya per lu dipatuhi .

13 9




140



Bab 9

Perkembangan Pentadbiran

Tanah Melayu Hingga 1942

P E N G E N A L A N

Pada abad ke-19 terdapat dua bentuk pentadbiran di Tanah Melayu

iaitu pentadbiran tradisional Melayu dan pentadbiran Inggeris.

Pentadbiran tradisional Melayu terus diamalkan di negeri-negeri

yang masih bebas daripada penjajahan Inggeris. Penguasaan pen-

tadbiran Inggeris pula boleh dibahagikan kepada tiga tahap per-

kembangan. Tahap pertama antara tahun 1786-1867 iaitu dengan

pertapakan di Pulau Pinang, Singapura dan Melaka. Tahap kedua

bermula dari tahun 1874 hingga 1895 iaitu semasa campur tangan

Inggeris di Perak, Selangor, Negeri Sembilan dan Pahang. Tahap

ketiga bermula pada tah un 1909 hingg a kemasu kan Joh or di bawah

pengaruh Inggeris. 1

T A N A H J A J A H A N M A H K O T A IN G GE R IS

Kawasan yang dile tak kan di bawah Jajahan Mah ko ta Inggeris

termasuklah Pulau Pinang, Singapura , Melaka, Labuan, PulauKrismas dan Pulau Coco s-keeling. Apa bila Persekutuan Tanah Me-

layu ditubuhkan, Pulau Pinang dan Melaka diserapkan ke dalam

Persekutu an. Singap ura terus k ekal sebagai Tanah Jajahan Mah ko ta.

Labu an diserahkan kepada Tanah Jajahan Mah ko ta baru iai tu N or th

141




Borneo. Pada tahun 1931 Pulau Cocos-keeling diserahkan kepada

kerajaan Austral ia . 2

P E N T A D B I R A N P U L A U P I N A N G , 1786-1826

Pada bulan Ogos 1786, Francis Light menduduki Pulau Pinang

setelah mendapat persetujuan kerajaan di Calcutta. Wilayah Pulau

Pinang diperluaskan lagi setelah berjaya memperoleh Seberang Prai

pada tahun 1800. Pentadbiran yang diasaskan oleh Francis Light

adalah sama seperti di India yang bermatlamat menggalak dan

melindungi perdagangan. 3

Ketua pentadbiran di Pulau Pinang ialah Pesuruhjaya. Francis

Light menjadi Pesuruhjaya pertama sehingga meninggal pada tahun1794. Beliau mentadbir Pulau Pinang dengan serba kekurangan

termasuk dari segi kewangan. Bagi menggalakkan pertumbuhan

pulau tersebut, Francis Light membenarkan pembukaan tanah

clan menjadikan pelabuhan tersebut bebas cukai. Langkah ini ber-

ja ya m en ar ik ke da ta ng an ka pal -k ap al dagang da n m en do ro ng pe r-

pindahan penduduk ke si tu . Oleh kerana kekurangan pegawai ,

penduduk Pulau Pinang ditadbir mengikut ketua masing-masing

clengan melantik kapitan. Setiap kapitan bertanggungjawab me-

ngekalkan undang-undang clan menyelesaikan perselisihan dalam

k o mu ni t iny a .

Mu la i tahun 1800 jawatan Pesuruhjaya dimansuhka n dan diganti

clengan Lt. Gabenor. Seorang peguam profesional dilantik untuk

menguruskan pentadbiran keadilan. Pengambilan pegawai-pegawai

yang berkhidmat di Pulau Pinang (1786-1805) diambil daripada

perkhidmatan awam di Benggala. Pacla tahun 1805, Pulau Pinang

dijadikan pangkalan tentera laut. Sejajar clengan itu tarafnya dinaik-

kan menjadi Presidensi keempat selepas Benggala, Bombay clan

Madras. Dengan ini seorang gabenor dilantik sebagai ketua pen-

t adb i r . P ada t ahu n 1 8 0 8 pent adb i ran k ehak iman dipi sahk an

dar ipada perk hidmat an aw am c lan dik endal ik an o leh hak im

profesional. Apabila menjadi Presidensi, SHTI membentuk perkhid-

matan awam sendiri . Pengambilan pegawai dimulakan dengan

menga mbil pegawai muda daripada perkhidmatan Benggala. La tiha n

142



P E R K E M B A N G A N P E N T A D B I RA N T A N A H M E L A Y U H I N G G A 1 94 2

asas kepada pegawai diberi di Haileybury selama dua tahun. Ke-

banyakan mereka ternyata kurang pengetahuan bahasa tempatan,

undang-undang dan adat resam di sini.

P E N T A D B I R A N S I N G A P U R A , 1 8 19 -1 82 6

Pendu duka n Inggeris di Singapura bermula pada Januari 1819. Ba gi

mentadbir Singapura, Stamford Raff les melantik Farquhar sebagai

Residen yang bertanggungjawab kepada Lt . Gabenor Bangkahulu .

Pada tahun 1823, Singapura diletakkan di bawah kawalan kerajaan

India.

Residen Farquhar telah melaksanakan perancangan bandar

seperti yang telah ditetapkan oleh Raffles. Pembinaan bandar Singa-

pur a mengambil kira kemudahan pentadbiran, perdagangan d a n

pe lab u han . Bag i mem u dah k an k er j a -k er j a pem b ang u nan d a n

k emu dahan pent adb i ran , Temeng g u ng A b du l R ahman dan pe -

ngikut-pengikutnya dikehendaki berpindah ke Teluk Belanga. Sultan

Hu ssa in dan peng iku t ny a pu la k e Kam pu n g Gelam. Semasa J o h n

Crawfor d menjadi Residen, beliau ber jaya menandatangani s at u

per janj ian dengan Sultan Mussain dan Temenggung. D engan p e r-

ja nj ia n ya ng di m et er ai pad a bu lan Ogo s 18 24 , S H T I d ib er i k u a s a

penuh di Singapura. 4

Pada peringkat awal penguatkuasaan undang-undang di tangan

res iden deng an dib ant u o leh peng hu lu -peng hu lu dan k api t an -

k api t an k o mu ni t i . Hak im- hak im j u g a di lan t ik . dar ipada k a lan g an

saudagar Bri t ish yang terkenal . Apabila ada kes yang melibatkan

hukuman denda yang banyak akan diru juk kepada Pulau Pinang.

P E N T A D B I R A N M E L A K A , 1824-1826Melaka diserahkan secara rasmi oleh Belanda kepada Inggeris selepas

Per janj ian London 1824 . Melaka ditadbir oleh Residen Konsular .

Bagi komunit i -komunit i sistem kapitan digunakan. Bagi masyarakat

luar bandar tanggungjawab tersebut diserahkan kepada penghulu .

Negeri-Negeri Selat, 1826-1867

Pada tahun 1826 kerajaan Inggeris mencantu mkan pen ta dbi ran

Pulau Pinang, Singapura dan Melaka. 5 Deng an in i w u j u d pent ad-

14 3




biran bersatu Negeri-Negeri Selat. Ibu pejabat pentadbiran terletak

di Pulau Pinang. Ketua pentadbirnya seorang gabenor dengan di-

bantu oleh sebuah majlis dan pentadbir awam. Di setiap petem-

patan dilantik seorang Residen Konsular yang menjalankan tugas

bagi pihak gabenor.

Bagi meningkatkan m utu pentadbir, pegawai-pegawai digalakkan

belajar bahasa dan adat tempatan. Mereka yang lulus diberi bonus

dan kenaikan gaji. Langkah ini dimulakan oleh Gabenor Fullerton.

Tetapi galakan ini diberhentikan pada tahun 1830. Pada tahun 1859

sistem pengambilan pegawai dengan penamaan Lembaga Pengarah

diganti dengan peperiksaan yang dikendalikan oleh Lembaga Kawal-

an. Selepas itu didapati ramai juga siswazah diambil bekerja.Taraf Presidensi ditari k balik pada tahun 1830 dan Nege ri- Nege ri

Selat diturunkan menjadi residensi di bawah kawalan Presidensi

Benggala. Jawatan Gabenor Negeri-Negeri Selat dimansuhkan dan

digantikan dengan residen tetapi dua tahun kemudian jawatan

tersebut dihidupkan semula. Bagaimanapun gabenor tidak boleh

berhubung terus dengan pihak berkuasa di London dan perlu

melalui kerajaan India. Ini menimbulkan masalah yang bertapuk

kerana surat-menyurat memakan masa yang lama. Pada tahun

1832 pusat pentadbiran Negeri-Negeri Selat dipindahk an dari P ula u

Pinang ke Singapura. Ramai pegawai tinggi disuruh berhenti dan

dipencenkan.

Pegawai tidak lagi direkrut dari England tapi diambil daripada

perkhidmatan awam Benggala. Pegawai-pegawai ini didapati tidak

memahami bahasa dan adat tempatan berbanding dengan pegawai

yang sedia berkhidmat dan yang dipindahkan dari Bangkahulu. Halini di aku i oleh Gabenor Jeneral India, Lord Can ning yang melawat

Negeri-Negeri Selat.

Pada tahun 1831 Negeri-Negeri Selat dipindahkan dari kawalan

Benggala ke Pejabat Gabenor Jeneral India. Ap abila SH TI d im an -

suhkan pada tahun 1858, Negeri-Negeri Selat diletakkan di bawah

Pejabat India. Pentadbiran Negeri-Negeri Selat diawasi oleh Wi zu ra i

Culcutta dan kekal hingga tahun 1867.

144



P E R K E M B A N G A N P E N T A D B IR A N T A N A H M E L A Y U H I N G G A 1 94 2

PERPINDAHAN KE PEJABAT TA NA H JAJAH AN, 1867

Dengan pentadbiran berpusat di India, kuasa pentadbiran dikuasai

oleh India. Negeri-Negeri Selat hanya mengendalikan hal-hal yang

kecil . Undang-undang dibuat di India a tau Parlimen Brit ish yang

tidak ada perwakilan Negeri- Negeri Selat. Walau pu n gabenor diberi

kuasa untuk membuat peraturan tempatan tetapi mesti mendapat

pengesahan kerajaan India.

Penurunan taraf Negeri-Negeri Selat dari Presidensi kepada

Residensi buk an sahaja menjatuhkan m oral tetapi juga keberkesan-an pentadbiran. Uru san pentadbiran semakin banyak akibat pertam-

bahan penduduk dan perkembangan perdagangan sedangkan

j u m l a h pe ga wa i d ik u ran gka n. Kel em ah an pen ta db ir an je la s da la m

uru san tanah, uk ur dan polis. Pegawai-pegawai juga dibebank an

dengan pelbagai tugas. Mis alny a gabenor dan Residen Ko nsu lar ju ga

terpaksa menjadi hakim.

Timbul perasaan tidak puas hati di kalangan pegawai Negeri-

Negeri Selat dan saudagar. Antara dasar pentadbiran yang tidak

disenangi termasuklah dasar tidak mahu meluaskan pengaruh ke

Tanah Melayu dan pro-Siam. Ramai saudagar berpendapat, Tanah

Melayu kaya dengan sumber galian dan sesuai untuk pertanian

eksport. Pada pandangan para saudagar kerajaan India lebih me-

mihak kepada ra ja -ra ja dan pembesar Melayu yang dianggap

mengganggu aktiviti perdagangan.

Kerajaan India jug a didapati m embe ri sedikit perhatian terhadapmasalah Negeri-Negeri Selat. Daerah Benggala sendiri merentang

dari De lhi hingga ke Tanasserim clan kem asukan Negeri-N egeri Selat

dianggap membebankan. Masalah cli Benggala sendiri banyak dan

tidak serupa dengan Negeri-Negeri Selat. Pegawai-pegawai yang

dihantar juga ku rang kefahaman t entang hal tempatan. P egawai-

pegawai tinggi di India pula tidak ada masa membuat lawatan.

Kemajuan Singapura begitu pesat dalam perdagangan. Pelabuhan

ini bukan sahaja menguruskan perdagangan dengan China malah

dengan Asia Tenggara. Kawasan pedalaman Tanah Melayu begitu

penting kepada Singapura. Kuasa-kuasa Barat lain seperti Belanda,

Perancis dan Sepanyol sedang mel uaskan penga rah. J ika I nggeris

145




membiarkan keadaan ini , Tanah Melayu yang penting kepada

Singapura akan dikuasai oleh pihak lain.

Kumpulan-kumpulan pendesak wujud di Negeri-Negeri Se lat

untuk meminta perpindahan kuasa . Golongan Eropah walaupun

kecil bilangannya begitu berpengaruh. Selain sebangsa dengan

kerajaan mereka juga kaya dan berpendidikan. Mereka berfikiran

terbuka dan ada akhbar untuk menyuarakan tuntutan mereka.

Akhbar menjadi media penting untuk mempengaruhi pendapat

ramai. Antara akhbar-akhbar penting seperti Penang Gazette (1833),

Singapore Chronicle (1824), Singapore Free Press (1835) dan Straits

Times (1845). Dewan Perniagaan juga turut menjadi pendesak

tapi kurang berkesan kerana timbul perselisihan antara persatu-

an. Persatuan penting ialah Dewan Perniagaan Singapura. Dewanperniagaan ini mendapat sokongan persatuan perniagaan, ahli

perniagaan, bekas-bekas pentadbir Negeri-Negeri Selat dan ahli par-

lim en di Britain. Mereka termasuklah Jo hn Crawfo rd dan Robert

Ibbeston (pentadbir) serta Ell is James Gi ll ma n dan Sir Ers kine Pe rry

(ahli parlimen) . 5

Perjump aan ramai juga digunakan oleh go longan pendesak.

Perjumpaan-perjumpaan ini didukung oleh akhbar dan tokoh-tokoh

perniagaan seperti Boo n Teong, Tan Tock Seng, W. H . Read, R ob in

Carr Woods clan Abraham Logan. Antara kejayaan kempen per-

j u m p a an ra m ai me nde sak pe m an su ha n pen gg un aa n mat a w a n g

rupee pada tahun 1855. Kerajaan bersetuju menggunakan semula

wang Ringgit dua tahun kemudian. Kejayaan ini mendorong lebih

banyak perjumpaan dianjurkan bagi mendesak Negeri-Negeri Selat

diletakkan di bawah Jajahan Mahkota British.

Rayuan dibentangkan oleh Lord Bury cli Parlimen British pada

bulan April 1858. Rancangan pemindahan disetujui oleh Lord

Stanley (Setiausaha Negara bagi India) dan Lord Canning (Gabenor

Je ne ra l In di a) . Ba ga im an ap un pros es ini m en ga m bi l masa s e m bi lan

tahun sebelum menjadi kenyataan. Satu suruhanjaya mengkaji

kebaika n pem indahan kuasa dibentu k pada tahun 1863. Pada 10

Ogos .1866 akta pemindahan kuasa diluluskan dan dijalankan

dengan rasminya pacla A p r i l 1867.6

146



P E R K E M B A N G A N P E N T A D B I RA N T A N A H M E L A Y U H I N G G A 1 94 2

P E N T A D B I R A N N E G E R I - N E G E R I S E L A T M U L A I 18 67

Pentad biran Tanah Jajahan Mahko ta Negeri- Negeri Selat diketu ai

ole h seorang gabenor yang dil anti k ole h Pejabat Tanah Jajahan . P ada

teorinya gabenor mempunyai kuasa tertinggi dan menandatangani

undang-undang atau membatalkan rang undang-undang. Hanya

Setiausaha Negara Tanah Jajahan yang mengatasi kuasanya. Biasanya

gabenor tidak menggunakan kuasa pembatal dan lebih suka berun-

ding.

Gabenor Negeri-Negeri Selat dibantu oleh Majlis Kerja Kerajaandan Majlis Perundangan. Majlis Kerja terdiri daripada pegawai-

pegawai kanan kerajaan. 7 Majl is Perundangan terdiri daripada

sembilan ahli rasmi dan lima ahli tidak rasmi (tiga dari Singapura

dan setiap seorang dari Pulau Pinang dan Melaka). Jumlah keahlian

bertambah dari semasa ke semasa. Hingga menjelang Perang Dunia

Kedua, terdapat 13 orang ahli rasmi dan 13 ahli tidak rasmi. Walau-

pun gabenor ada kuasa pembatal tetapi ahli-ahli tidak rasmi bebas

mengkritik. Ahli-ahli tidak rasmi pernah memprotes clengan cara

mel etakkan jawatan beramai-ram ai seperti pada tahun 1873 kerana

menentang rang undang-undang imigra n Cina.

Dengan pemindahan kuasa perkhidmatan awam Negeri-Negeri

Selat dapat diperbaiki dan usaha dibuat untuk mengatasi perkara-

perkara yang menjadi isu sebelumnya. Ini termasuklah memperbaiki

sistem kehakiman dengan menambah kakitangan. Negeri -Negeri

Selat tidak lagi dijadikan tempat tahanan banduan-banduan dari

India. Bagi menjaga keamanan anggota polis ditambah, undang-

undang diperketat dan kawalan ke atas kongsi gelap ditekankan.

Adalah jelas pemindahan kuasa meningkatkan mutu pentadbiran

clengan memperkemaskan perkhidmatan awam Negeri-Negeri Selat.

Pegawai-pegawai tadbir dipilih dan dilantik oleh Pejabat Tanah

Ja ja ha n bag i m em as ti ka n p en ta db ir an Ne ge ri -Ne ge ri Se la t be rj al an

licin. Kebanyakan kadet pegawai dipilih daripada pelajar lepasan

Public School, Oxford, Cambridge clan Trinity College Dublin. 8 Satu

perkara yang agak lambat diberi perhatian ialah usaha untuk campur

tangan di negeri-negeri Melayu. Dasar campur tangan hanya di-

mulakan pada tahun 1874 oleh Gabenor Andrew Clarke. Ini telah

membawa kepada pengenalan sistem residen.

14 7




S I S T E M R E S I D E N

Sistem ini merupakan bentuk pemerintahan seeara tidak langsung.

Sistem penasihat dikatakan sudah diperkenalkan oleh British di

India dikenali sebagai Agen Po lit ik. 9 Di Tanah Mel ayu m ula dijalan-

kan bagi memenuhi syarat yang terkandung dalam Perjanjian

Pangkor. Ini diikuti dengan Selangor pada bulan Oktober 1874,

Sungai Ujung (November 1874) dan di Pahang (Oktober 1888).

Tid ak di ketahu i dengan je las apakah tugas- tugas residen.

Kerajaan British tidak memberikan kawalan khusus dari aspek

undang-undang dan eksekutif . Nyata sistem residen tidak diran-

cang dan dibent uk dengan jelas. Pada per ingkat awal peranan

residen sebagai pelindung rakyat British dan pedagang asing; orang

yang menguruskan hal-ehwal luar negeri-negeri Melayu; dan agen

perubahan dalam membentuk birokrasi pentadbiran corak Barat

danpelaksana dasar-dasar kerajaan. Berdasarkan Perjanjian Pangkor,

residen akan menasihatkan sultan dalam semua hal-ehwal kerajaan

negeri kecuali yang menyentuh soal agama dan adat istiadat Melayu.

S I S T E M R E S I D E N D I P E R AK

Sebelum residen dihantar ke Perak, Kapten T.C.S. Speedy ditugaskan

di Larut sebagai Penolong Residen. Speedy membuka ibu pejabat-

nya di Taiping. Tugas utama beliau m elucu tkan senjata pelom bong-

pelombong Cina dan menyelesaikan tentang pemilikan lombong

yang menjadi rebutan antara Ghee H in dan H ai San. Beliau juga

me mba n gun ka n ba n da r T a ip in g da n Ke mun t in g . N a mpa kn ya

masalah yang perlu diselesaikan oleh Speedy ialah soal orang Cina

dan mentadbir mereka. Langkah yang diambilny a mem bina stesen-stesen polis antara Teluk Kertang dengan Kemu nting . Kawalan juga

diperketatkan di tempat-tempat pemeriksaan kastam, perbenda-

haraan, mahkamah dan kawasan bandar. Bagi tujuan ini pasukan

polis ditambah clan diperkuatkan. 10

Ja mes Wo o df o rd Wh el le r B ir ch tiba di Pe rak pacla bu la n N o v em

ber 1874. Dalam menjalankan tugasnya beliau banyak dihalang oleh

Sult an Abdu lla h clan pembesar. Ini kerana masing-m asing pihak

mempunyai tafsiran yang berbeza tentang isi Perjanjian Pangkor.

148



P E R K E M B A N G A N P E N T A D B I R A N T A N A H M E L A Y U H I N G G A 1 94 2

J . W . W . B irc h b u k a n l a h se o ra ng y an g be ru r u s an se ea ra d i p l o m a s i .

T i n d a k t a n d u k n y a t e la h m e m u s n a h k a n d i r i n y a d a n m u s u h - m u s u h -

n ya . Akh irn ya be l ia u d ibun uh o le h pa ka ta n pe mbe s a r Pe ra k .

Penggantinya Davidson, bekas residen Selangor. Beliau seorang

ya n g be rpe n ga la ma n da n be rke bole h a n . Da vi ds on t ida k la ma me n -

j a d i re si de n Per ak , m el et ak kan j a w at an pad a tah u n 187 7 u n t u k ak t i f

s e mula da la m f i rma gua ma n n ya .

Residen ketiga Perak, Hugh Low menjadi residen mulai Februari

1877 da n d ia ngga p s e ora n g ya n g be rpe n ga la ma n . Be l ia u m a h i r

da la m h a l - e h w a l ora n g Me la yu da n pe rn a h be r tuga s d i La bua n

hampir 30 tahun. Semasa di Borneo beliau banyak mengkaj i dan

me n e rbi tka n ka j ia n te n ta n g s e j a ra h , ke buda ya a n , e kon omi da n

agama Sarawak. Apabila menjadi residen Perak, beliau membina

rumah di Kuala Kangsar di tebing Sungai Perak dan bercampur

gaul bebas dengan masyarakat tempatan."

Sifa t peribadi Low dan keprihatinan kepada adat tempatan te lah

membantunya menjalankan tugas dengan l ic in . 1 2 Sela in i tu ke jayaan

I n gge r is me n e ka n s t ruktur kua s a t ra d is ion a l me mbole h ka n re s i -

den memegang kuasa eksekutif . P em ang ku sultan, Ra ja Yusu f yang

ke mudia n n ya d is a h ka n s e ba ga i s u l ta n Pe ra k te la h me mbe rika n

kerjasama. Seorang lagi peny ok on g kuatnya ia l ah Ra ja Idris . Je las

unsur penentangan te lah berjaya dibendung.

Ke jayaan utama James L ow ia lah mengatasi masalah kewan gan

Pe ra k yan g d ibe ba n i h uta n g. Lo w juga be rj a ya me m be n tu k kut ip -an cukai c l i bawah kawalan kera jaan dengan melantik pembesar-

pembesar sebagai pegawai kera jaan. Pembesar-pembesar tersebut

dibayar ga j i . Beliau jug a terus meng gunak an pentadbiran tradis ional

un tuk me n ja ga pe ra tura n un da n g- un da n g. H a s i ln ya da la m ma s a

enam tahun beliau berjaya menyelesaikan hutang negeri Perak.

Se te la h i tu tumpua n d ibe r i un tuk me n in gka tka n pe rke mba n ga n

e kon omi de n ga n me ma juka n s is te m pe rh ubun ga n d i Le mba h Kin ta .

Be l ia u juga me m a juk a n pe ra tura n - pe ra tura n te n ta n g ta n a h da n

kut ipa n h a s i l . Da la m s oa l pe rh a mba a n , Low me n gh a pus ka n s e c a ra

pe r la h a n - la h a n s upa ya da pa t d i te r ima o le h ma s ya ra ka t Me la yu .

Se bua h in s t i tus i pe n t in g me mba n tu pe n ta dbira n ia la h Ma j l i s

Me s yua ra t N e ge r i . Se ma s a H ugh Low me n ja di re s ide n , a h l i - a h l i

14 9




Majl is Mesyuarat terdiri daripada Raja Yusuf, Hugh Low, seorang

peg aw ai Ero p ah , R a ja Idr is , Teng k u Dat o ' Temeng g u ng , C ik Ka r i m .

Per khid ma tan Hu gh Low selama 10 tahu n sebagai residen Perak

ber jaya meletakk an asas penta dbiran m od en di negeri tersebut . Ini

j u g a t e la h m em ba n t u re si de n- re si den t e rk em u dian .

S I S T E M R E S I D E N D I S E L A N G O R

J am es G u t h r ie D a v id s o n di lan t ik m en j ad i re si den Sel an go r y a n g

pertama, Bel iau merupakan teman rapat dan penasihat kewangan

T e n g k u K u d i n . 1 3 Oleh i tu t idak t imbul masalah ker jasama. Bagai-

ma nap u n pihak Br i t i sh b erpendapat Dav idso n per lu di t u k ar k erana

ramai k erab at d i ra j a Se lang o r k u rang meny enang i Teng k u Ku din .Apa yang berlaku di Perak mungkin tercetus di Selangor. Bel iau

dig ant ik an o leh Blo o mf ie ld Do u g hlas (1 8 7 6-1 8 8 2 ) y ang seb e lu m-

ny a men j adi P eno lo ng R es iden . B lo o m f ie ld meru p ak an bek as ask ar

dan pernah b erk hidmat deng an R a j a Bro o k e ser t a ma j i s t re t d i

S ing apu ra .

P ada t ahu n 1 87 7 , B lo o m f ie l d mem b ent u k M a j l i s M esy u ara t

Neg er i . In i men j a dik an pent adb i ran l ebih ramai . Teng k u Ku d i n

dilant ik sebagai Presiden Maj l is yang pertama. Ahli -ahl inya terdiri

dar ipada t u j u h o rang — empat M elay u , seo rang C ina dan du a o rang

E r o p a h . A h l i - a h l i M e l a y u t e r m a s u k l a h T e n g k u K u d i n , S y e d Z i n

(agen Tengku Kudin), Raja Kahar (putera sultan) dan Tunku Pang-

l im a ( ipar sultan) . Setelah Tengku K u di n pencen, jawatan presid en

diserahk an k epada R a j a M u da M u sa .

Blo o m f ie ld didapat i t idak dapat men j a lank an t u g as deng an

mem u ask an dan dimint a mele t a k k an j aw at an pada t ahu n 1 8 8 2 .

Be l iau di lapo rk an sa lah meng u ru sk an k ew ang an . Tempat ny a di -

amb i l a l ih o leh F rank Sw et t enham y ang men j adi P eno lo ng R es iden

di Langat . Pe rkhid mat an Swett enham sebagai residen selama tu ju h

tahun telah membantu memajukan pentadbiran Selangor. Bel iau

j u g a m eng ga lak k an p erk em ba ng an e k o n o m i de ng an m e m p e r b a i k i

s i s t em perhu b u ng an . Sw et t enham j u g a b eru saha m cm b ang u nk an

Kuala Lumpur sebagai pusat pentadbiran dan perdagangan.

15 0




S I S T E M R E S I D E N D I N E G E R I S E M B I L A N

Di N e ge r i Se mbi la n , s i s te m re s ide n be rmula de n ga n pe la n t ika n

Penolong Residen di Sungai Ujung. Pada 9 Disember 1874, Dato'

Ke la n a te la h me n e r i ma Ka pt e n W. I . T a th a m me me ga n g j a w a t a n

Pen ol ong Residen. Pih ak Brit ish jug a bertanggungjawab menjaga

ke s e lama ta n Sun ga i U jun g . Se pa s uka n a s ka r da n pol i s d i te m pa tk a n

di sana terutama bagi menghadapi ancaman Dato' Bandar. Pada

bul a n Ap ri l 1875 , W. I . T a th a m diga n t ika n o le h P. J. Mu rra y . 1 4

Se r i Me n a n t i me n e r im a pe n ta dbira n I n gge r is pa da bul a n J u n

1885 . Se ora n g Pe mun gut H a s i l da n Pe n ga di l Ma h ka ma h te la h

dihantar bertugas di s itu. Oleh kerana Tengku Antah t idak dapat

bekerjasama dengan pegawai tersebut maka digantikan dengan

Ma rt in Lis te r . Da e ra h Re mba u me n e r ima s e ora n g Pe mun gut H a s i l

da n Pe n ga di l Ma h ka ma h I n gge r is pa da bula n Se pte mbe r 1887 .

Man akal a Je lebu mener im anya pada bu lan September 1886.

Menje lang tahun 1888 semua daerah di Negeri Sembilan kecuali

T a mpin s uda h me n e r ima n a un ga n Br i t i s h . Ga be n or S i r Ce c i l Smi th

be r ja ya me mujuk T a mpin da n Re mba u be rga bun g de n ga n Se r i

Menanti dan pacla bulan Mac 1889 menerima Martin Lister sebagai

re s ide n . W E B . Pa u l pula d i la n t ik s e ba gai re s ide n Sun ga i U ju n g da n

J el e bu . Ap a b i l a p e ny a tu an N e g er i S e m bi l a n s em p u rn a p ad a t a h u n

1898 barulah ada seorang residen sahaja bagi negeri tersebut.

S I S T E M R E S I D E N D I P A H A N G

J o h n P ic k er s gi l l Ro dg er d i l a n t i k se ba ga i res id en per ta m a P a h a n g

pacla bulan Oktober 1888. Sis tem Residen menghadapi masalah

cli Pahang kerana mendapat tentangan sultan dan segolongan pem-

besar. Bagaim anapu n Inggeris mend apat sok ong an darip ada Puter a

M a h k o t a T e n g ku M a h m u d . B ag i m e n g u k u h k a n k e d u d u k a n T e n g k u

Mahmud, Inggeris melantiknya sebagai Pemangku Raja pacla bulan

J u l a i 18 89 .

Sis tem residen te lah memperkenalkan corak pentadbiran Barat .

Negeri te lah dibahagikan kepada daerah-daerah. Pada peringkat

awal dihantar seorang pegawai Eropah bagi se tiap daerah untuk

m e m u n g u t c u k a i .

15 1




Pihak Inggeris juga mengambil langkah menubuhkan Majlis

Mesyuarat Negeri pada tahun 1889 yang diketuai oleh sultan. Ah l i -

ahli lain ialah Tengku Mahmud, Datuk Bandar, Datuk Raja, Orang

Kaya Chenor dan Imam Perang Indra Mahkota. Majlis ini banyak

meluluskan undang-undang yang menimbulkan tentangan sultan

dan segolongan pembesar, Akibatnya tercetus pemberontakan

Pahang (1891-1895). Pemberontakan ini berjaya ditumpaskan dan

sistem residen diteruskan. Malah kejayaan Inggeris ini memudah-

kannya melaksanakan dasar-dasar pentadbirannya di Pahang.

P E R S E K U T U A N N E G E R I - N E G E R I M E L A Y U

B E R S E K U T UMenjelang tahun 1895, pegawai-pegawai British di Negeri-Negeri

Selat dan London mendapati sistem residen tidak berjalan lancar

dan tidak dapat memenuhi hasrat kuasa penjajah tersebut. 11 Antara

perkara yang dianggap kurang memuaskan termasuklah tiadanya

keseragaman pentadbiran antara negeri-negeri. Sedangkan tahun-

tahun 1890-an memerlukan perubahan pentadbiran dan kesera-

gaman terutama dalam bidang undang-undang dan kehakiman.

Kesulitan ini dirasakan terutama oleh kaum pedagang British yang

banyak melabur di negeri-negeri Melayu.

Residen sendiri menghadapi masalah. Setiap perkara perlu

mendapat persetujuan gabenor dan Pejabat Setiausaha Tanah

Ja ja ha n. Apab il a ke maj ua n ek o no m i da n pen ta db ir an be rt am ba h

pesat, residen perlu membuat keputusan segera tanpa menunggu

keputusan Singapura dan London. Inilah yang menimbulkan ke-

tidakser agama n antara negeri. Terdapat juga negeri-negeri y angmenghadapi masalah kewangan seperti Pahang dan Negeri Sem-

bilan. Di fik irk an jik a wuj ud persekutuan, negeri yang kaya seperti

Perak dan Selangor akan dapat membantu. Pada tahun 1887 pin-

j am an ke ra ja an Se ri Men an t i be rj umla h $90 ri bu da n m en in gk at

$210 ribu empat tahun kemudian. Sungai Ujung pula berhutang

sejumlah $149 ribu (1891). Kedudukan kewangan Pahang lebih

b u r u k . 1 6 Pada tahun 1892 ju ml ah hutangnya sebanyak $600 ri bu .

Apa bi l a be r la ku pe mbe ron t a ka n Pa h a n g ju m la h h uta n g n ya

152




meningkat lagi . Sebanyak $57 ribu dipin jamkan daripada Negeri-

Negeri Se lat dan $100 ribu daripada Perak dan Selangor.

Ca da n ga n pe mbe n tuka n Pe rs e kutua n d imula ka n o le h CP. Luc a s

(Peg awai Tetap cli Pejabat Tanah Jajahan) p ada bul an Mac 189 2.

Cadangan ini berasaskan perbincangannya c lengan Frank Swetten-

h a m . M a x w e l l j u g a m e m b a n g k i t k a n s o a l P e r s e k u t u a n d a l a m

kul ia h n y a d i In s t i tu t Dira ja Kolo n ia l . Fra n k Sw e t te n h a m s e n dir i

me n imbulka n s e mula i s u in i pa c la bula n Se pte mbe r 1893 .

Ga be n or C . B . H . Mi tc h e l l t e la h me n ga da ka n la w a ta n ke n e ge r i -

negeri Melayu naungan pada akhir tahun 1894. Sete lah mengadakan

perbincangan dengan pihak pentadbiran di negeri-negeri tersebut

beliau berpendapat s is tem yang sedia ada t idak memuaskan. Beliau

mengarahkan Frank Swettenham menghadap ra ja -ra ja bagi men-dapatkan persetujuan untuk membentuk Persekutuan. Sultan-sultan

diberi jam inan yang kera jaan negeri t idak akan hiking hak aut ono mi .

Swettenham mem ul akan lawatannya ke Kuala Kangsar berju mp a

Sultan Idris yang dianggap berpengaruh dan penyokong kuat dasar

Brit ish . Kemudian beliau melawat Se langor, Negeri Sembilan dan

Pahang. Swettenham hanya menghadapi sedikit masalah di Negeri

Sembilan dan Pahang te tapi akhirnya persetujuan dicapai . Ranca-

ngan Persekutuan dikeluarkan pada 23 Ogos 1895 tapi dilaksanakan

pada 1 Jul a i 1896. 17

P e r l e m b a g a a n P e r s e k u t u a n t i d a k m e n g u b a h p e r l e m b a g a a n

negeri , kuasa sultan c lan residen. Perjan j ian Persekutuan mengan-

dungi 5 art ikel yang dapat diringkaskan seperti berikut :

(a) Sul tan-sult an bersetuju men erim a naungan kera jaan Bri t is h .

(b) Kesemu a negeri bersetuju me mb entu k Perse kutu an Neg eri -

N e ge r i Me la yu Be rs e kutu ya n g a ka n d i ta dbirka n d i ba w a h

penasihat Brit ish .

(c ) H ad kuasa sult an hanya di negeri masi ng-m asing.

(cl) Sul tan-su ltan bersetuju me neri ma seorang pegaw ai Bri tis h yang

dik ena li sebagai Residen Jener al. Pegawai i ni menj adi agen clan

wakil kera jaan Brit ish di bawah Gabenor Negeri-Negeri Se lat .

Sult an-sultan per lu mene rim a nasihat Residen Jeneral dalam

15 3




semua urusan pentadbiran kecuali hal-ehwal agama dan adat

Melayu,

(e) Kerjasama ekono mi di antara negeri akan diwu jud kan. Neg eri

yang kaya akan membantu negeri miskin,

Residen Jeneral yang pertama ialah Fr ank Swettenham (Januari

1896-Disember 1901). Pusat pentadbiran Negeri-Negeri Melayu

Bersekutu ditempatkan di Kuala Lumpur. Latar belakang Swet-

tenham sangat membantunya menjalankan tugas. Swettenham

mengenali rapat personaliti penting seperti sultan dan pegawai

tinggi Inggeris. Beliau juga bernasib baik kerana ideanya disokong

kuat oleh CP. Lucas. Pegawai atasan di Tanah Melayu iaitu Gabenor

C.B.H. Mitchell kurang pengetahuan tentang hal-ehwal tempatan

dan tidak tahu berbahasa Melay u. O leh itu hal-ehwal Negeri-Ne geri

Melayu Bersekutu diserahkan kepada Swettenham.

Dalam soal pentadbiran negeri masih ditadbir oleh residen-

residen. Ket ua-ketu a jabatan di negeri-negeri bertanggungjawab

kepada residen. Bagi jabatan-jabatan pent ing ketuanya ter diri dar i-

pada pegawai kerajaan pusat yang bertanggungjawab kepada

Residen Jeneral. Dengan in i kecenderungan pemusatan p entadbir an

clan birokrasi semakin jelas. Sistem persekutuan pada peringkat awal

dapat dilihat seperti Gambar Rajah 9.1 (lihat di sebelah).

Residen Jeneral yang menjadi wak il Gabenor N egeri-Negeri Selat

di Tanah Melayu akan melawat negeri-negeri dari semasa ke semasa.

Dengan in i residen tidak dapat bertindak bebas. Kuasa Persek utu an

ju ga di per lu as ka n de ngan p em be nt u ka n jab atan -j abatan clan j aw at -

an-jawatan seperti Pesuruhjaya Kehakiman, Penolong PesuruhjayaKehak im an, Jabatan Kerja Raya, Jabatan Hutan , Pengarah Per tanian,

Pesuruhjaya Kewangan dan ahli Geologis Kerajaan.

Selepas Frank Swettenham dilantik menjadi Gabenor Negeri-

Negeri Selat dan Pesuruhjaya Negeri Melayu Bersekutu pacla

tahun 1901, jawatan Residen Jeneral dipegang ole h Treacher

(Disember 1901-1904). Residen Jeneral ketiga dan terakhi r ia lah

Taylo r (1 Janu ari 1905-Sept ember 1916). Selepas itu jawat an Re-

sid en Jeneral dig antik an dengan Ketu a Setiausaha Kerajaan.

154



P E R K E M B A N G A N P E N T A D B I R A N T A N A H M E L A Y U H I N G G A 1 942

Gambar Rajah 9.1: Sistem Persekutuan 1896-1908 (proses pemusatan)

155



S E J A R A H M A L A Y S I A (1 8 0 0 - 1 9 6 3)

M A J L I S M E S Y U A R A T P E R S E K U T U A N

Dengan penubuhan persekutuan, kuasa berpindah daripada residen

dan sult an kepada Residen Jeneral . K uasa Maj l i s Mesyuarat Nege ri

j u g a m ero so t. W a l a u p u n R es iden Jener al d i b a w a h P esu ru h ja ya

Tinggi merangkap Gabenor Negeri-Negeri Selat tetapi dalam amal-

annya Residen Jeneral menj alankan urusa n sendi ri . Residen Jenera l

j u g a t idak dit eg u r ke ra na ti da k ad a M a j l i s Me syu ar at y ang dap at

mem perso a l k an t indak an- t indak anny a . Se la in i t u per lu j u g a ada

sa t u b adan y ang meng aw asi k ew ang an dan u nda ng - u nd ang di

per ing k at pu sa t . M em andang k an hak ik a t in i Gab eno r Jo h n A nde r -so n menu b u hk an M a j l i s M esy u ara t P ersek u t u an . 1 8

M aj l i s M esy u ara t P ersek u t u an di t u b u hk an deng an rasminy a

pada 11 Disember 1909, di Kuala Kangsar, Maj l is Mesyuarat ini

meru pak an b adan peru ndang an k o lo n ia l . O leh i t u t idak lah meng -

ha i ran k an j ik a ma j l i s in i d ik aw al o leh peg aw ai -peg aw ai k o lo n ia l

pimpinan Pesuruhjaya Tinggi . Pesuruhjaya Tinggi menjadi Presiden

M a j l i s M e s y u a r a t d a n m e m p u n y a i k u a s a u n t u k m e l a n t i k d a n

mem ecat ahl i -ahl i . Bel iau juga boleh men ama kan ketua-ketua jabat-

an persekutuan untuk menganggotai maj l is dan bergantung kepada

k et u lu san Whi t eh a l l , M a j l i s per lu men amb ah seo rang ah l i t idak

rasmi bagi set iap pelant ikan rasmi baru .

Ked u du k an ah l i -ah l i M a j l i s M esyu ara t P ersek u t u an b o leh di l iha t

sepert i Jad ual 9 .1 beriku t :

Tahun A h l i R a s m i A h l i T a k R a s m i

1909-13 10 4

1914-20 11 5

1921-24 12 6

1924-26 12 8

1927-28 13 11

1928-31 14 12

1933-40 16 12

Jadual9.1:

156



P E R K E M B A N G A N P E N T A D B IR A N T A N A H M E L A Y U H I N G G A 1 94 2

Wa ki l - w a ki l Me la yu s e be lum ta h un 1927 te rd ir i da r ipa da 4

ora n g s u l ta n da n Ra ja Ch i l ia n ibn Su l ta n Abdul la h ( d i la n t ik pa da

1924) . An ta ra ta h un 1909- 1927 , d ida pa t i a h l i - a h l i Me la yu t ida k

me-mainkan peranan aktif kerana t idak wajar sultan berbahas dan

masalah bahasa . Bagai mana pu n se lepas tahu n 1927 Raja Chu l an

me ma in ka n pe ra n a n a kt i f . Se ora n g la gi a h l i Me la yu ia i tu Da to '

Abdul la h U n da n g Re mba u ke mudia n n ya turut d i la n t ik .

Ah l i ya n g me w a ki l i ka um I n dia h a n ya d i la n t ik pa da ta h un 1928

ia i tu S . N . Ve e ra s amy. Ada la h j e las w a ki l - w a k i l ka um le b ih ba n ya kbe rc a ka p te n ta n g ke pe n t in ga n ka um ma s in g- ma s in g . Ah l i - a h l i

ya n g d ian ggap la n ta n g s e per t i Er ic Ma c f a dye n , J . H . M . Ro bs on da n

E. D. Sh e a rn .

PEGAWAI TADBIR MELAYU

D I N E G E R I ME L A Y U B E R S E K U T U

Skim pe ga w a i Me la yu d imula ka n o le h Br i t i s h pa da ta h un 1910

clengan memperkenalkan "The Higher Subordinate Class Scheme".

Pegawai-pegawai Melayu dianggap sebagai agen pentadbiran Brit ish

clan rakan kongsi bawahan atau pembantu kepada pegawai Brit ish .

Sk im in i ke mudi a n n ya d ike n a l i s e ba gai M. A . S ( Ma la y Admin is t ra t ive

Service) . 19

Ba gi me n da pa tka n re krut - re krut pe ga w a i , p ih a k Br i t i s h me -

nubuhkan Maktab Melayu Kuala Kangsar pada tahun 1905. Pela jar-pe la j a r ya n g d ia mbi l t e rd ir i da r ipa da ke ra ba t d ira j a da n a n a k

b a n g s a w a n . D i s e k o l a h i n i m e r e k a d i b e n t u k su p a y a m e n j a d i

gent leman serba bol eh mengiku t piaw aian Brit ish . Pacla tahu n 192 0,

le pa s a n s e kola h la in d ibe n a rka n me n ye rta i M. A. S te ta p i me s t i

me m a s uki Ma k ta b Me la y u Kua l a Ka n gs a r s e lama s e tah un . Se h in gga

t a h u n 1 9 3 0 , p e g a w a i - p e g a w a i M e l a y u h a n y a l u l u s a n s e k o l a h

menengah. Brit ish t idak mahu pegawai Melayu berpela jaran t inggi

kerana j ik a keadaan ini wuj ud jawatan- jawatan lebih t inggi terpak sa

dib er ik an ,

Ja wa tan u n t u k p eg aw ai M . A . S bi as an ya di da er ah -d ae rah d i m a n a

ra ma i pe n duduk Me la yu . Me re ka t ida k d ibe r i pe lua n g be ke r ja d i

ib u negeri a tau peringkat Persek utu an. Jawatan pering kat perse-

15 7




kutuan hanya diberikan pada tahun 1927 dengan pelantikan Raja

Musa . 2 0 Sehingga tahun 1929 hanya ada sembilan orang Melayu

sebagai pegawai M.C.S dan pada tahun 1940 jumlahnya 20 orang.

Alasan yang diberikan oleh pihak atasan British mengatakan pe-

gawai Melayu kurang berminat. Tetapi mengikut W.G. Maxwell

Peta 9,1: Pentadbiran Tanah Melayu sebelum 1941.

158



(1921) sebenarnya pegawai-pegawai Melayu t idak diberi peluang

s e c u k u p n y a u n t u k m e m b u k t i k a n k e b o l e h a n . B a h k a n g a j i y a n g

dib er ik an l eb ih rendah b erb anding deng an peg aw ai Br i t i sh w alau -

pu n sama k e lu lu sanny a .

N a m u n b e r b a n d i ng de n g an o r a n g M e l a y u y a n g l a i n k e d u d u k a n

pegawai Melayu berprest i j dan dipandang t inggi . Kehidupan mereka

p u n e k s k l u s i f . 21 Brit ish sedar pem beri an jawatan pegawai tad bir

kepada golongan el i t Melayu penting sebagai satu konsesi . Dengan

ini diharap t idak akan wujud gerakan penentangan.

PENTADBIRAN NEGERI-NEGERI MELAYU

T I D A K B E R S E K U T U

Negeri-negeri Melayu Tidak Bersekutu t idak ditadbirkan sebagai

satu unit pent adbiran. N egeri - negeri ini terdiri darip ada Joho r,

P er l i s , Kedah , Ke lant an dan Tereng g anu . Neg er i -neg er i M elay u

Tidak Bersek u t u ( se t eru sny a NM TB) di l e t ak k an di b aw ah k aw alan

Pesuruhjaya Tinggi merangkap G abeno r Nege ri-N egeri Selat . Set iap

neg er i au t o no mi di b aw ah pemer in t ahan ra j a masing -masing ,

Negeri-negeri di bahagian utara masuk ke dalam pengaruh

Brit ish selepas Per janj ian Bangko k, 1 0 Mac 1909. Wa ki l pent adbira n

Br i t i sh di N M T B ia lah P enas ihat Br i t i sh . M ere k a men j adi penas iha t

dala m ert i kata yang sebenarnya. Tugas mereka berbeza deng an

res iden y ang l eb ih memer in t ah dar ipada menasiha t. P ent adb i ranneg er i d i j a lank an o leh pent adb i r -pent adb i r M ela y u deng an b ant u an

Inggeris terutama di b idang teknikal dan profesional .

Kedah

S e l e p a s s u l t a n , M a j l i s M e s y u a r a t N e g e r i m e r u p a k a n i n s t i t u s i

pent adb i ran dan po l i t ik y ang pent ing . M a j l i s M esy u ara t Neg er i

K e d a h y a n g p e r t a m a d i t u b u h k a n p a d a t a h u n 1 9 0 5 . M a j l i s i n i

meng andu ng i l ima o rang peg aw ai u t arna neg er i . A hl i -ah l i M a j l i s

M esy u ara t Neg er i y ang per t ama t e rdi r i dar ipada Tu nk u A b d. A z iz ,

Raja Muda sebagai presiden, G.C. Hart (Penasihat Kewangan), Encik

M d A r i f f in (Set iau saha Su l t an) , Ha j i A hm ad (Ket u a Hak im ) dan

Sy ed A b du l lah a l -M ahdal i (Bendahara Neg er i ) .

15 9



Dalam pent adb i ran neg er i , peg aw ai -peg aw ai t adb i rny a dik ena l i

sebagai Kedah Civil Service (KCS). Jawatan pentadbiran tertinggi

ialah Set iausaha Kerajaan. Antara tokoh yang pernah memegang

j aw at an i n i te rm asu kl ah E n c i k M d A r i f f i n , W a n Ya hy a W a n M o h d

Taib dan Ha j i Syari f Awa ng Os ma n. 2 2 Pegawai Bri t ish yang terpen-

t ing ialah Penasihat Bri t ish. Penasihat pertama yang berkhi dm at di

Keda h ia lah Geo rg e M ax w el l pacla 1 5 Ju la i 1 9 1 0 . To k o h- t o k o h la in

y ang pernah memeg ang j aw at an in i t e rmasu k lah L .E . Wo l fers t o n ,

G . A . H a l l , W . P e e l d a n J . D . H a l l .

Perlis

Perl is sepert i juga Ked ah menerim a pinjam an daripada kerajaanS iam pada t ahu n 1 9 0 5 . Ek o ran dar ipada i t u di t u b u hk an M a j l i s

M esy u ara t Neg er i b ag i memenu hi sa lah sa t u sy ara t pemb er ian

pin j am an . P ers idang an per t ama ma j l i s d iadak an pada 1 8 No v e m -

ber 1905. Ahli -ahl i maj l is yang pertama terdiri daripada Raja Syed

A l w i selaku Presiden. G. C. Hart (Set iausaha), Syed Sal i m al- Jaf r i

(Bendahar i Neg er i ) , Sy ed Hasan Jam alu l l a i l c lan Sy ed A b d u l la h

J a m a l u l l a i l . G . C . H art se be na rn ya P en as ih at K ew a n g a n K ed a h y a n g

hanya me mb ant u sementara kedatangan A. M. D uke sebulan ke-

m u d i a n .

Se t e lah P er l i s masu k k e da lam nau ng an Br i t i sh seo rang pe -

nasihat di lan t ik . Bel iau ialah L. A. All en . Selain i tu bel iau juga ber-

tanggungjawab mengendalikan kewangan negeri dan pentadbiran.

Bel iau nampaknya t idak menghadapi banyak masalah clengan ra ja

dan pembesar Perl is yang lain.

Da la m mem b ent u k u nda ng -u ndan g neg er i c lan s i s t em pen -

tadbiran, Perl is menjadikan model Bri t ish di negeri -negeri Tanah

M elay u seb ag a i ik u t an . In i d i sesu a ik an meng ik u t k eper lu an neg er i

tersebut . Apabila di letakkan dalam pentadbiran Bri t ish, jabatan-

ja ba t an ke ra ja an d i s u s u n s em u la dan se se te ng ah p ega wa i d i p i n -

j a m k a n d ar i N eg er i -N eg er i Se la t at au K e d ah . O l e h ke ra na P er l i s

keci l sahaja keluasannya maka pentadbiran daerah t idak diwujud-

k a n . N e g e r i h a n y a d i b a h a g i k a n k e p a d a m u k i m - m u k i m y a n g

d i t a d b i r k a n o l e h p e n g h u l u . 2 3

160




Kelantan

Kelant an juga dikuasai oleh pegawai-pegawai Mela yu dalam uru san

pe n ta db ira n n ya . T erda pa t juga pe ga w a i - pe ga w a i Pe rkh idm a ta n

Aw a m T a n a h Me la yu ya n g d ip in ja mka n s e ba ga i pe n a s ih a t te r -

u ta ma n ya d i b ida n g te kn ika l . Ke la n ta n mula me n e r ima pe n a s ih a t

pada tahun 1903 dengan pelantikan W.A. Graham. Beliau bertugas

di Ke la n t a n s e la m a e n a m ta h u n . Be l ia u da n be be ra pa or a n g

kakitangan Inggeris yang la in t idak banyak menghadapi masalah

dalam pentadbiran di Kelantan. Se lepas Perjan j ian Inggeris-Siam1909, kera jaan Bri t ish menghantar J .S. Mas on mengga ntik an Gra -

h a m .

Ma j l i s Me s yua ra t N e ge r i Ke la n ta n d ipe n ge rus ika n o le h s u l ta n

sendi ri . Ju ml ah keanggotaannya agak ramai berban ding dengan

Kedah. Bilangan ahli maj l is seramai l ima belas orang termasuk

penasihat Brit ish . Salah satu kesan kemasukan pentadbiran baru

z a m a n B r i t i s h i a l a h p e n y u s u n a n s e m u l a p e n t a d b i r a n . A p a b i l a

Wil l ia m La n gh a m— Ca rte r me n ga mbi l a l ih tuga s pe n a s ih a t ( 1912)

be l ia u te la h me mpe rke ta tka n pe ra tura n - pe ra tura n da n me n imbul -

kan rasa tidak puas hati di kalangan pegawai-pegawai Melayu. Beliau

j u g a cu ba m e n i n g k a t k a n p en t ad biran da er ah da n m e m p e r l u a s k a n

tanggungjawab Pegawai Daerah ( Ja jahan) . 24 I n i me n ye ba bka n be r -

lak u penentangan di jajahan bersem padan Terengganu. Penent angan

ini berlaku di Pasir Putih kerana pentadbiran baru menje jaskangolongan e li t tradisional tempatan. Pemberontakan ini meletus pada

ta h un 1915 . Pe mi mp in - p e mi mp in u ta ma pe n e n ta nga n in i ia la h H a j i

Mat Hassan yang lebih dike nali sebagai Tok Jangut dan E ng ku Besar

J er am . Bag ai m an ap u n keb an gk i tan i n i d i t u m p a s k a n da n To k Ja ng gu t

terkorban. 25 Selepas pemberontakan ini penasihat-penasihat Brit ish

ya n g me n gga n t ika n Lon gh a m- Ca rte r le b ih me n umpuka n pe rh a t i -

a n ke pa da pe m ode n a n ya n g le b ih um u m. Pe n a s ih a t A . C . Ba ke r

mis a ln ya be r j a ya me w ujudka n h ubun ga n ra pa t c le n ga n Me n te r i

B es ar D a t o N i k M a h m u d d a n a n a k n y a D a t o N i k A h m a d K a m i l

(Setiausaha Kera jaan) . Pegawai-pegawai Melayu dipil ih daripada

kerabat dira ja dan golongan bangsawan. Mereka berkhidmat dalam

pelbagai jabatan negeri dan pegawa i ja jahan. Bagi men gen dal ika n

161



hal-ehwal agama Is lam maka dibentuk Maj l is Agama dan Is t iadat

Me la yu pa da ta h un 1916 . Di pe r in gka t mukim pula in s t i tus i pe n g-

hu lu tents digu nakan. Pen ghul u di Kelant an dik enal i juga sebagai

T o h K w e n g . 2 6

Terengganu

Di Terengganu kerana adanya tentangan daripada kerajaan negeri

mak a penasihat Brit i sh t idak dilantik sehingga tahun 1919. Pegawai

utama Brit ish hanyalah seorang agen. Agen Brit ish yang pertama

ialah W. L. Conlay. Oleh itu Sultan Zainal Abid in (1881-1918) sendiri

me n ga mbi l da ya us a h a me mpe rke ma s ka n pe n ta dbira n n e ge r i .

Baginda menitahkan diadakan perlembagaan bertulis negeri pada2 N ove mbe r 1911 .

D i T e r e n g g a n u d i w u j u d k a n J e m a a h M e n t e r i d a n J e m a a h

Me s yua ra t Ke ra ja a n . Ah l i - a h l in ya te rd ir i da r ipa da ora n g Me la yu

beragama Is lam. Jemaah Mesyuarat Kera jaan bertugas membantu

dan menasihat sultan dalam perkara-perkara umum berhubung soal

luar dan dalam negeri , manakala Jemaah Mente ri me ngu ru skan hal

pe n ta dbira n . Ba gi me n ge ma s ka n pe n ta dbira n da e ra h , ke ra ja a n

Terengganu melant ik Pegawai Daerah mula i tahu n 1912.27 O l e h

ke ra n a pe n gl iba ta n I n gge r is kura n g ma ka Pe s uruh ja ya T in ggi

me n c a r i a las an un tuk me m bole h ka n pe n ga ruh Br i t i s h d ipe r lua s ka n

lagi dalam pentadbiran negeri . Pada tahun 1918, Pesuruhjaya Tingg i

S i r Arth ur Youn g me mbe n tuk s uruh a n ja ya pe n yia s a t un tuk me n g-

ka j i pentadbiran di Terengganu. Brit ish berpendapat pentadbiran

Terengganu t idak cekap dan mencadangkan pegawai Brit ish di-

beri kuasa lebih banyak. Pada 24 Mei 1919 termeterai perjan j ian

Terengganu-Inggeris . Salah satu syaratnya, Terengganu bersedia

menerima seorang penasihat Brit ish . Penasihat yang pertama ia lah

J . L . H u m p h r e y s (s eb e lu m ny a ag en Br i t i s h ). S u l t a n M u h a m m a d

( 1918 - 1920) me n e n ta n g be be ra pa pe rc uba a n pe n a s ih a t Br i t i s h

untuk membuat perubahan sehingga baginda memprotes dan turun

t a k h t a . 2 8

Pada masa pemerintahan Sultan Sulaiman (1920-1942) banyak

berlak u perub ahan dalam pentadbiran Terengganu. Salah satu kesan

16 2



pe rke mba n ga n pe n ga ruh pe n ta dbira n Br i t i s h ia la h pe mbe n tuka n

ja ba ta n- ja ba ta n ba ru . A d a ti ga pe ja ba t p e nt ing d i T er en gg an u i a i t u

pejabat penasihat British, pejabat Menteri Besar dan pejabat Setia-

usaha Kera jaan. Jabatan- jabatan kera jaan pu la termasu klah kas tam ,

tanah dan galian, kerja raya, perubatan dan hal-ehwal agama Islam. 29

Di peringkat ja jahan pula Terengganu dibaha gikan kepada t i g a—

timur, tengah dan barat . Se tiap ja jahan pula ditadbirkan oleh se-

ora n g Pe s uruh ja ya da n d iba n tu o le h Pe ga w a i Da e ra h . Ba n ya k

peraturan yang didapati bertentangan dengan amalan biasa rakyat .

Ini terutamanya berhubung kait dengan tanah, pertanian dan cukai.

Satu pembero ntakan te lah meletus antara tahun 1922-1928 di Ul u

Terengganu kerana memprotes peraturan baru. 3 0 P e m i m p i n u t a m a

ke ba n gki ta n in i ia la h H a j i Abdul Ra h ma n Limbun g. Ba ga ima n a puna kh irn ya H a j i Abdul Ra h ma n d i ta n gka p da n d ibua n g n e ge r i ke

M a k k a h .

Johor

P e n t a d b i r a n J o h o r m o d e n s u d a h d i a s a s ka n o l e h T e m e n g g u n g

Ibrahim se jak di Teluk Belanga lagi . In i diperkemaskan lagi semasa

pe me rin ta h a n Sul ta n Abu Ba ka r . J oh or me n ja di n e ge r i Me la yu

pertama mengadakan perlembagaan bertulis . Sa lah satu perkara

pe n t in g U n d a n g- un d a n g T ubuh N e ge r i J oh o r (1895) ia la h pe r -

un t uka n pe n u buh a n Ma j l i s N e ge r i clan j e m a a h Me n te r i .

Kuasa pentadbiran terle tak di tangan sultan. Pegawai-pegawai

ka n a n d ip i l ih da n d i la n t ik o le h ba gin da c le n ga n n a s ih a t Ma j l i s

Me s yua ra t N e ge r i da n J e ma a h Me n t e r i . Me n je la n g ta h un 1909 ,

pe rkh idm a ta n a w a m J oh o r te la h ma n tap . 31

Ah l i - a h l i b i rokra t ba ru J oh o r d ip i l i h da r ipa da ke las pe m e rin t a h

M e l a y u . D e n g a n i t u n i l a i - n i l a i t r a d i s i o n a l M e l a y u t e r u s k e k a l .

J aw at a n ter t in gg i b i ro kr a s i J o h o r ial ah M e n t e r i Bes ar. I n i d i i k u t i

dengan t imbalan dan setiausaha kera jaan. Pegawai-pegawai kanan

pu la terdiri darip ada ketu a-ket ua jabatan perbendaharaan, po lis ,

audit , penjara dan jabata n kerja raya . Jo hor berjaya mel ahi rk an

beberapa orang tokoh pentadbir berkebolehan. Antaranya Mohamad

I b r a h i m M u n s h i y a n g p e r n a h m e m e g a n g j a w a t a n S e t i a u s a h a

16 3




Kera jaan, Datu Bentara Dal am dan Tim balan Ment eri Besar. Seo rang

lagi ia lah Mo ham ad Saleh bin Perang yang menjadi D ato' Bentara

Lua r . A bd u l Ra h ma n An da k pula pe rn a h me n ja wa t j a w a ta n Da to '

Amar Dira ja , Setiausaha Sulit Sultan, Setiausaha Kera jaan dan

Setiausaha Ha l- Ehw al Luar Johor. Seorang lagi to ko h pent ing ia lah

Da to ' J a af a r H a j i Mo h a m ma d ya n g me n ya n da n g j a w a ta n Me n te r i

Besar. Pada t ahun 191 4, Jo ho r didesak mener im a seorang P enasihat

Am Brit ish . Ekoran daripada itu s truktur baru pentadbiran diadakan

dengan mewujudkan l ima kelas ,

DESENTRALISASI

Salah satu matlamat kolonial Brit ish ia lah hendak mewujudkan

satu unit pentadbiran Brit ish Malaya yang bersatu. Antara lang-

k a h n y a t e r m a s u k l a h m e m b e n t u k P e r s e k u t u a n N e g e r i - N e g e r i

Melayu Bersekutu. Satu kesan daripadanya ia lah pemusatan kuasa

d i K u a l a L u m p u r .

Kuas a Residen Jeneral begitu besar dan in i mengur angkan k uasa

re s ide n . Re s ide n t ida k la gi me mbua t h ubun ga n te rus de n ga n

Pesu ruhja ya Tingg i dan Setiausaha Tanah Ja jahan te tapi m est i

m e l a l u i R e s i d e n J e n e r al . R e s i d e n j u g a d i k e h e n d a k i m e m b u a t

belan jawan negeri pada setiap bulan Oktober untuk dite li t i oleh

Residen Jeneral sebelum dihantar kepada Pesuruhjaya Tingg i, Be-

gitu jug a dengan kedu duk an Maj l is Mesyuarat Negeri yang sem aki n

kurang kuasanya. Tugas maj l is kini dalam hal undang-undang dan

penasihatan dan t idak lagi mengawal perbelan jaan awam. Bahkan

undang-undang yang hendak diluluskan pun perlu dihantar terlebih

dah ul u kepada Residen Jeneral sebelu m disalu rkan kepada Pe-s uruh ja ya T in ggi .

Se te la h j a w a t a n Re s ide n J e n e ra l d iga n t ik a n de n ga n Ke tu a

Setiausaha keadaan yang sama berterusan. Ketua Setiausaha dibantu

oleh ketua-ketua jabatan Persekut uan terus menguasai pentadbi ran

negeri . Jabatan- jabatan penti ng yang mem pu nya i ketua jabat an

pe rs e kutua n ia la h pe rbe n da h a ra a n , pe n a s ih a t un da n g- un da n g,

setiausaha orang Cin a, buru h, kereta api, jabatan kerja raya, lo m -

bong, tanah, perdagangan, kastam, polis , pendidikan, pertanian,

pos da n telegraf , mu ziu m, h ut a n , pe ruba ta n da n jur uuk ur .

164



P E R K E M B A N G A N P E N T A D B I R A N T A N A H M E L A Y U H I N G G A 1 9 4 2

La n gka h a w a l ke a ra h me n gura n gka n kua s a pe ga w a i pus a t

d ia m bi l o le h Ga be n or J o h n An de rs on de n ga n me m be n tu k Ma j l i s

Mesyuarat Persekutuan pada tahun 1909. Ini ekoran krit ikan yang

dibua t o le h re s ide n - re s ide n , pe ga w a i - pe ga w a i muda "pro- Me la yu"

s e pe r t i R . Wi lk in s on , A. S . H a yn e s da n R. O . Win s te dt da n Su l ta n

Idris . Langkah ini diharap dapat mengurangkan kuasa Ketua Setia -

usaha dan mengembalikan kuasa ra ja -ra ja . Bagaimanapun tanpa

disedari kuasa semakin dipusatkan di Pe jabat Ketua Setiausaha. 32

Soal desentralisasi reda sehingga sebelas tahun. Perkara inid iba n gki tka n s e mula o le h Pe s uruh ja ya T in ggi S i r La w re n c e Gui l le -

ma r d . Be l iau ma h u me n in gk a tka n ke be rke s an a n pe n ta dbi ra n d i

s a m p i n g m e n g e k a l k a n i n s t i t u s i b e r s i f a t k e b u m i p u t e r a a n d a n

me mbe ri pe rh a t ia n le b ih ke pa da ke pe n t in ga n Me la yu . 3 3 Be l ia u

me n gumumka n ra n c a n ga n n ya pa da a kh ir ta h un 1923 . Pa da bula n

Disember 1925 beliau menghantar cadangan ke Pe jabat Tanah

Ja ja ha n d i L o n d o n . A n t a r a c ad an ga n G u i l l e m a r d yan g d i k r i t i k he ba t

ia lah usaha men ghap usk an jawat an Ketu a Setiausaha. Pe ngk rit ik

C i n a d a n E r o p a h m e n g a n g g a p l a n g k a h i n i a k a n m e n g a n c a m

kestabilan kewangan, Hany a dua cadangan Guill ema rd dilaksanakan

i a i t u :

(a) Kera jaan negeri dapat semu la me mu tu ska n sebahagian perbe-

lan jaan kewangan.

(b) Pem ul ihan semu la Maj l is Mesyuarat Persekut uan. Su ltan t idak

lagi menjadi ahli tapi boleh hadir j ik a baginda m ahu ahl i- ahl i

t ida k ra s mi pu la d i ta mba h .

Bagaimanapun rancangan desentralisasi t idak disenangi oleh

W. G. Ma xw e l l ( Ke tua Se t ia us a h a N e ge r i Me la yu Be rs e kutu) da n

pros e s in i t e rh en t i a pa bila H ug h Cl i f f or d me n ja di Ga be n or N e ge r i -

Negeri Selat. 34

Se w a ktu pe n ta dbira n S i r Ce c i l Cle me n t i be l ia u me n gge ra kka n

ke mpe n pe mba h a rua n pe n ta dbira n mula i bu la n O gos 1931 . Da la m

uc a pa n n ya d i Durba r ya n g d ia da ka n d i Se r i Me n a n t i , be l ia u me n -

cadangkan diwu ju dka n lembaga bagi jabatan- jabatan kereta ap i, pos ,

te legraf dan te le fon. Beliau juga men cadang kan diadakan kesat uan

16 5




ukur da n ka s ta m ba gi me n in gka tka n ke r j a s a ma N e ge r i Me la yu

Bersekutu dengan Negeri Melayu Tidak Bersekutu serta Negeri-

Neg eri Se lat. D alam pada itu jabatan pertanian, syarikat kerjasama,

pela jaran, e lektrik, hutan, perubatan, perlombongan dan kerja raya

dipegang oleh kera jaan negeri . Dengan ini kuasa pusat t idaklah

begit u besar. Da lam hal Ketua Setiausaha Kera jaan, Cle me nti t i dak

mahu ada lagi orang tengah antara Pesuruhjaya dengan kerajaan

n e ge r i .

Perkara-perkara yang berhubung kait dengan kewangan dan

pentadbiran Persekutuan terus dipegang oleh Persekutuan. Setiap

n e g e r i m e m u n g u t h a s i l m a s i n g - m a s i n g d a n m e n y u m b a n g k a n

kepada Persekutuan. Matlamat Clementi untuk memberi kuasa yang

lebih kepada negeri bertujuan menarik Negeri Melayu Tidak Ber-s e kutu me n ye rta i Pe rs e kutua n . De n ga n in i d ih a ra p pe mbe n tuka n

Malaya Bersatu dapat diadakan.

De s e n tra l i s a s i d is okon g kua t o le h s u l ta n - s u l ta n da n ora n g

Melayu serta residen di Negeri Melayu Bersekutu kerana mereka

a ka n me n da pa t le b ih ba n ya k kua s a . T okoh - tokoh Me la yu da la m

Ma j l i s Me s yua ra t Pe rs e k utu a n s e pe r t i Ra ja Ch i l ia n da n Da to '

Ab du l l a h H a j i Da h a n s an ga t me n yo kon g c a da nga n Cle me n t i . Da s a r

de s e n tra l i s a s i d ia n gga p s a tu pe lua n g un tuk me ma juka n ora n g

Me la yu . Akh ba r- a kh ba r Me la yu s e pe r t i Ma j l i s , Saudara da n Majalah

Guru j uga turut me n yokon g da s a r in i . Ma n a ka la a kh ba r- a kh ba r

berbahasa Inggeris seperti Malay Mail dan Malaya Tribune me-

nentang kerana menganggap dasar in i sebagai "Mal aya u ntu k Or an g

Me la yu " , Ba ga ima n a pun pe rka ra in i di te n ta ng o le h ora n g Cin a da n

saudagar Eropah, Mereka menganggap desentralisasi akan memberi

banyak kuasa kepada sultan yang akan membawa mereka kembali

kepad a keadaan sebelum Persekutu an. P enghapusan jawatan Ket ua

Setiausaha pula ditentang kerana ini bererti pemusatan kuasa akan

p e r g i k e S i n g a p u r a . A p a b i l a i n i t e r j a d i p e n g k r i t i k - p e n g k r i t i k

be rpe n da pa t S in ga pura t ida k a ka n me mbe ri pe rh a t ia n ke pa da

mas alah Tanah Mel ayu . Tentangan juga datang dari Neger i Me la yu

T id a k Bers e kutu . J oh or da n Ke da h me n ja di juruc a ka p u ta ma N e ge r i

M e l a y u T i d a k B e r s e k u t u . A l a s a n p e n e n t a n g a n m e r e k a k e r a n a

de s e n tra l i s a s i t ida k me n gun tun gka n ke ra n a N e ge r i Me la yu T ida k

16 6




Bersekutu sudah sedia menikmati autonomi malah rancangan inia k a n me ng u r a ng k a n id e nt i t i . "

Desentralisasi dicadangkan kerana Perkembangan pesat pen-

tadbiran. Oleh itu kerajaan British menghantar Brigadier-General

Sir Sam uel Wils on , Setiausaha Tetap Negara Tanah Jajahan ke Tanah

M e l a y u u n t u k m e n i n j a u k e m u n g k i n a n d i j a l a n k a n d a s a r d e -

sentra l isas i . Has i l lawatannya pada bulan Mei 1932 Samuel Wilson

berpendapat desentra l isas i boleh di ja lankan. Be l iau hanya me-

ngemukakan dua pindaan utama dalam cadangan asal Clementi

iait u soal kewangan dan jentera kerajaan Perseku tuan perl u d i-

kekalk an di Kuala Lu mp ur. La porann ya diter ima pada bul an Ju n

1933. Pada bul an Ogos 1934 desentralisasi dim ul aka n. Jawa tan

Ketua Se t iausaha dihapuskan pada tahun 1935 dan digantikan

deng an pegawai rendah. Pada tahu n 1 939 ena m Jabatan did ese n-tralisasikan. Majlis Mesyuarat Negeri ditambah keahliannya dan

diberi tanggungjawab kewangan dan pentadbiran yang lebih banyak.

167



168



P E R K E M B A N G A N P E N T A D B I R A N T A N A H M E L A Y U H I N G G A 1942

16 9



Bab 10

Masyarakat Berbilang Kaum Tanah

Melayu Hingga 1942


Dipercay a i pe t empat an pendu du k di Tanah M elay u w u j u d se j aks e b e l u m t a h u n 3 0 0 0 S . M . P e n d u d u k b u m i p u t e r a t i n g g a l d i

k ampu ng -k ampu ng di t epi l au t dan mu ara ser t a l emb ah su ng ai .

L a z i m n y a k a m p u n g m e m p u n y a i u n i t s o s i a l d a n p e n t a d b i r a n

t e r s e n d i r i . C o r a k p e t e m p a t a n p u l a a k a n m e n e n t u k a n a k t i v i t i

ek o no mi y ang t e r t u mpu k epada per t an ian .

Da r i seg i se j a rah k edat ang an peng hi j rah k e Tanah M e la y u

pendat ang lu ar b u k anlah sa t u perk ara as ing . In i ak ib a t ak t iv i t i

perdagangan. Ju ml ah kedatangan pedagang t idak begitu ram ai dan

petem patan yang diw uj ud kan juga t idak banyak. Pada abad ke-6

dan ke-7 , terdapat beberapa petempatan orang India di Keda h. Pad a

abac i k e -1 3 da n 1 4 pedag ang -pedag ang Is lam pu la mem ain k an

peranan. Ramai antara mereka yang memainkan peranan penting

buk an sahaja dalam bidang perdagangan tetapi juga pol i t ik . Terdapat

orang Islam Arab dan India yang bersemenda clengan orang Melayu.Di k a lang an o rang C ina pu la t e rdapat sek u mpu lan k ec i l y ang

dik ena li sebagai "Baba Cin a" . Pusat-pus at utam a "C in a Baba" ialah

d i M e l a k a d a n P u l a u P i n a n g . W a l a u p u n p a d a a m n y a m e r e k a

men g ik u t cara h idu p o rang C ina t e t api merek a j u g a dip eng ar u hi

1 70



M A S Y A R A K A T B E R B 1 L A N G K A U M T A N A H M E L A Y U H I N G G A 1 94 2

cara hidup Melayu dan adat tempatan. Bahkan pada peringkat awal

ramai antara mereka yang berkahwin dengan wanita tempatan. 1

J u m l a h ke da tan ga n p en ghi j rah lu ar be rt am ba h r am ai pad a z a m a n

penja jahan Brit ish . Ini bermul a di Negeri- Negeri Se lat dan kem ud ia n

ke Perak, Se langor dan Negeri Sem bila n. Ada la h je las masyarak at

majmuk Tanah Melayu kesan peninggalan penja jahan yang meng-

ga la kka n pe n gh i j ra h a n ke ra n a ke pe n t in ga n e kon omi . Ma s ya ra ka t

ma jmuk w ujud ke ra n a ma s ya ra ka t be rke lompok me n gikut ka um.

Mereka berbeza dari segi budaya, bahasa , agama dan kegiatan

e k o n o m i .

Me n gik ut J . S . Furn iva l l ya n g me mbua t ka j ia n d i Burm a da n J a w a

me n da pa t i ma s ya ra ka t ma jmuk te rd ir i da r ipa da pe lba ga i ka um.

Se t ia p komun i t i t in gga l be rke lompok me n gikut ka um da la m un i t

pol i t ik ya n g s a ma . Se t ia p ke lompok me n ga ma lka n a ga ma , a da t

resam, bahasa , pemikiran, kerjaya dan cara hidup sendiri . Perhu-

bungan mungkin wujud antara satu sama la in tapi hanya di pasar

atau kedai ketik a menjalanka n urusa n ju al beli . 2

P E N G H I J R A H A N O R A N G C I N A

Se be n a rn ya ora n g Cin a me mpun ya i pe rh ubun ga n la ma de n ga n

T a n a h Me l a yu te ru ta ma me n e ru s i ke gia ta n pe rda ga n ga n . P a da

za ma n Ke s ul ta n a n Me la yu Me la ka w ujud h ubun ga n pol i t ik ya n g

agak akrab dengan negara China. 3

Dengan pengambilan Pulau Pinang (1786) c lan Singapura (1819)bermulalah satu tahap baru kedatangan orang Cina. Orang Inggeris

menggalakkan kedatangan mereka kerana pihak Inggeris berpen-

dapat orang Cina mempunyai semangat bekerja kuat, berdaya usaha

dan bersifa t keusaha wanan. 4 Sela in terl ibat dalam perdagangan

terdapat orang Cina yang bekerja c l i sektor pertanian. Mereka me-

n ge r ja ka n ke bun - ke bun la da h i ta m, ga mbir , bua h pa la , bun ga

cengkih, kelapa, tembakau, ubi kayu dan s irih .

P e n g h i j r a h a n b e r a m a i - r a m a i o r a n g C i n a k e T a n a h M e l a y u

berlaku pacla pertengahan kurun ke-19 hingga ke-20. Mengikut

banci tahun 1891, separuh penduduk di Perak, Se langor dan Sungai

Uj un g adalah orang Cina . Dar i tahun 1895 hingga 1927 diangg arkan

171




enam j u t a o rang C ina mem asu k i Tanah M elay u . M eng ik u t rek o d

tah un 1931, 1.3 juta . Keban yaka n mere ka berasal dari Ch in a Selatan.

Kawasan tumpuan ialah negeri -negeri pantai barat Semenanjung

y ang mempu ny ai b any ak pe lu ang ek o no mi . B idang u t ama ia lah k e -

g ia t an per lo mb o ng an di L aru t , L emb ah Ke lang dan Su ng ai U j u ng .

Kemasukan mereka didorong oleh pembesar-pembesar Melayu yang

mempunyai kuasa pegangan di daerah tersebut .

Kemasukan orang Cina bertambah ramai pada zaman penja jahan

Inggeris. H al in i bermu la di Negeri -N egeri Selat yang banyak peluang

peker jaan dan perniagaan. Ternyata sistem ekonomi bebas meng-

galakkan kedatangan imigran dan orang Cina t idak melepaskan

peluang ini . Apabila modal Bri t ish dan Cina Selat berkembang ke

negeri -negeri Melayu yang ber j iran, penghi j rahan ke kawasan ter-sebut menjadi pesat, Penjajahan Inggeris ke atas negeri-negeri

tersebut kemudiannya ber jaya mewujudkan keamanan dan peluang-

pe lu ang pek er j aan y ang l eb ih b any ak di sek t o r per lo mb o ng an ,

perniagaan dan pertanian.

Imigran Cina datang dari pelbagai wilayah dan beragam si fat -

nya. Tapi t iga kawasan asal utama ialah Kwantung, Fuchien dan

Kw ang sa i . T iap- t i ap w i lay ah in i pu la dipecahk an k epada daerah

yang lebih keci l hingga ke peringkat kampung. Bahasa pertuturan

ju g a be rb ez a d a n dia le k -dia le k y ang p e nt ing t e rm asu k la h H o k -

k ien , C ant o n , Hak k a , Teo w chew , Hai lam dan Kw ang si . Su k u -su k u

k au m me mp u ny ai ak t iv i t i ek o no m i y ang b erbez a . M isa lny a o rang

Hokkien ramai menceburi b idang perniagaan hingga kepada import-

eksport , orang Hakka melombong dan orang Teochew bertani serta

nelayan. 5 Nampak ny a di k a lang an masy arak at C ina sendi r i su dah

b ers i fa t ma j mu k .

Faktor Kedatangan Orang Cina

(a) Penolak

Keadaan di C hina sendi r i mendo ro ng o rang C ina b erh i j rah .

Bany ak b encana b er lak u y ang meng ak ib a t k an pender i t aan

rak y at . Bencana a lam seper t i b an j i r c lan k emarau ser ing

b e r l a k u . P e n g a l i h a n a l i r a n S u n g a i K u n i n g d a n H o n a n k e

1 72



M A S Y A R A K A T B F . RB I L AN G K A U M T A N A H M E L A Y U H I N G G A 1 94 2

Shantung menyebabkan banj ir besar. Pada tahun 1900 kemarau

m e l a n d a C h i n a . 6 Be n c a n a a la m in i d i ta mba h la gi de n ga n

ke ke ja ma n pe me rin ta h a n Ma n c h u ya n g me n ge n a ka n c uka i

yang t inggi kepada petani.

B i la n ga n pe n du du k Cin a juga be r ta mba h de nga n pe s a tn ya

yang menyebabkan kekurangan peluang pekerjaan. Pada tahun

1741 pe n dud uk Cin a be r ju mla h 143 ju ta me n in gka t ke pa da

4.30 juta pada tahun 1850. Ini mer up aka n peni ngk atan 200

peratus sedangkan pertambahan kawasan pertanian sekitar 35

peratus . Dar i segi agihan pem il ik an tanah jug a t idak m eng -

un tun gka n pe ta n i ke ra n a 6 0 pe ra tus d ikua s a i o le h golon ga n

ka ya .

K e a da a n e k o n o m i C h i n a j u g a d i b u r u k k a n o l e h k e m a s u k a nbarang-barang Barat terutama se lepas Perang Candu. Kemasuk-

a n ba ran g- ba ra n g in i m e n ye ba bka n ra ma i pe ke r ja Cin a h i la n g

pekerjaan c li sektor pembuatan, pengangkutan dan sebagainya.

K e d u d u k a n m e r e k a d i b u r u k k a n l a g i d e n g a n a d a p e m b e -

ron ta ka n ya n g me n ga n c a m ke s e la ma ta n s e pe r t i T a ip in g da n

Boxe r . 7

Se ba ga i pe me rin ta h ya n g buka n be rs i f a t ke c in a a n tu le n

te n tu ke ra ja a n Ma n c h u kura n g pr ih a t in te rh a da p ma s a la h

ora n g Cin a . Ba h ka n me re ka d ia n gga p me n in da s ora n g Cin a .

Disebabkan ada faktor penolak dari negara China ramai yang

mengambil keputusan berhi jrah terutama ke Asia Tenggara .

Pe n a r ik

Pe lua n g- pe lua n g e kon omi c l i N a n ya n g me n ja di f a ktor ta r ika npe n t in g ke ra n a ke ba n ya ka n pe n gh i j r a h te rd ir i da r ipa da pe n g-

h i j ra h e ko n om i . Pe m e rin ta h a n I ngge ris ya n g me n ga m a lka n

s is te m e kon omi be ba s te la h me mbuka pe lua n g pe rke mba n ga n

e k o n o m i . B u r u h - b u r u h y a n g r a m a i d i p e r l u k a n u n t u k m e m p e r -

c e p at k a n p e r t u m b u h a n .

L a n g k a h - l a n g k a h d i a m b i l o l e h I n g ge r is u n t u k m e m -

p e r c ep a t k a n k e m a s u k a n b u r u h d en g a n m e m p e r k e n a l k a n

un da n g- un da n g da n pe ra tura n imigra s i d i T an a h Me la y u . Da s a r

pe n gh i j ra h a n Br i t i s h l ibe ra l da n da pat me n j a mi n ke s e la ma ta n

17 3




da n pe lua n g- pe lua n g e kon omi le b ih ba ik . Se ba ga i c on toh n ya

pada tahu n 1871, ju m lah orang Cin a di Perak seramai 9000

tetapi pada tahun 1882 meningkat kepada 80 000 orang.

De mi kia n juga ke a da an d i Pa h a n g s e be lum c a m pur ta n ga n

Inggeris, penduduk Cina hanya terdapat di Bentong tetapi pada

zaman Inggeris taburan orang Cina lebih tersebar.

Di Negeri-Negeri Se lat , perdagangan menjadi pendorong

penting penghijrahan orang Cina. Manakala c l i negeri-negeri

Me l a yu f a ktor pe n a r ik ya n g pe n t in g ia la h pe r lombon ga n b i j ih

timah. Ini berlaku apabila endapan bi j ih t imah yang banyak

ditemui. Pembesar-pembesar Melayu t idak lagi dapat bergan-

tun g ke pa da ora n g Me la yu ya n g me lomb on g s e c ara s a mb i la n .

P e m e r i n t a h - p e m e r i n t a h M e l a y u m e n d o r o n g k e m a s u k a n

pe lombon g Cin a da n be rpua s h a t i de n ga n me n gut ip komis e n

serta cukai .

T e rda pa t juga ke m a s uka n o ra n g Cin a ke ra n a pe r ta n ia n

te ta p i b i la n ga n n ya t ida kla h s e ra ma i pe lombon g. Kumpula n

pertanian terl ibat dengan tanaman seperti gambir, lada, pala ,

tebu dan ubi kayu. Negeri-negeri yang menjadi tumpuan ter-

m a s u k l a h N e g e r i - N e g e r i S e la t , J o h o r , S e l a n g o r , N e g e r i

Sembilan, Kedah dan Perak.

C a r a K e ma s u k a n

Perintis awal kebanyakannya datang dengan biaya sendiri . Mereka

mel ibat kan di ri dalam bida ng perniagaan, pertukangan, perta nian

da n buruh . Apa bi la pe rmin ta a n buruh be r ta mba h ba n ya k ga la ka ndibe r i un tuk me n a r ik le b ih ra ma i ke ma s uka n pe n da ta n g.

Se be lum c a m pur ta n ga n Br i t i s h , pe me rin ta h - pe me rin ta h Me la yu

m e m b a w a m a s u k b u r u h - b u r u h C i n a u n t u k m e l o m b o n g . K a p i t a n

di la n t ik un tu k me n ge n c la l ikan n ya . B ia sa n ya ka pi ta n juga ke tua

kongsi gelap. Cara ini popular c l i kalangan pembesar yang meng-

us a h a ka n lomb on g b i j ih t ima h . D i J oh o r d igun a ka n s is te m Ka n g c u

ba gi me n gga la kka n pe r ta n ia n. Su l ta n J oh o r me n ge lua rka n s u ra t

17 4



M A S Y A R A K A T B E R B I L A N G K A U M T A N A H M E L A Y U H I N G G A 1 94 2

s u n g a i k e p a d a p e m o d a l - p e m o d a l C i n a u n t u k m e n g u s a h a k a n

tanaman lada dan gambir .

Satu lagi rancangan din am aka n sistem kredi t t iket bagi me m -

b i a y a i S i n k e h . 8 M eng ik u t rancang an in i para peng hi j rah dib er i

h u t a n g t a m b a n g p e l a y a r a n , C a r a m e m b a y a r n y a , b u r u h C i n a

dik ehendak i b ek er j a deng an b ro k er b u ru h seh ing g a hu t ang dan

faedahnya selesai dibayar. Cara ini buruh t idak ada peluang tawar-

menaw ar u pah . Deng an cara in i u pah men j adi mu rah . Di sek t o r

pertanian misalnya diberi gaj i $30 untuk masa ker ja 360 hari . Daris in i d ipo t o ng $1 9 .5 0 u nt u k t amb ang dan la in - la in perb e lan j aan

semasa per jalanan. Sinkeh diberi makanan, tempat t inggal , pakaian

dan k e lamb u percu ma. 9 Di Selangor dan Perak bayaran unt uk Sink eh

leb ih sedik i t i a i t u $4 2 . M anak ala " L au -k h eh" mendapat u pah l eb ih

t inggi dan keadaan ker ja yang lebih baik . Bur uh mu rah ju ga di-

seb ab k an u ndang -u ndang Neg er i -Neg er i Se la t t ahu n 1 8 7 7 l eb ih

mel indu ng i b ro k er dar ipada b u ru h . S i s t em in i t idak dapat b er t ahan

k erana b ro k er -b ro k er mahu meng au t k eu nt u ng an l eb ih deng an

mengenakan bayaran t inggi kepada maj ikan.

Kera j aan meng amb i l l ang k ah meng haramk an s i s t em k redi t t ik e t

pada tahun 1914 . Bagi mendapat tenaga peker ja , maj ikan-maj ikan

mula menghantar agen-agennya sendiri ke China. Biasanya orang

y ang dip i l ih i a lah mandu r . M and u r ak an b a l ik k e k amp u ng ha laman

sendir i u n t u k mencar i pek er j a . Semu a perb e lan j aan di t ang g u ngo leh ma j ik an t e t api u ru san pek er j aan dik o nt rak k an . 1 0 B u r u h y a n g

masuk dengan sistem ini dikenali sebagai buruh kontrak. Peker ja-

peker ja dianggap beker ja dengan kontraktor dan bukan dengan

maj ik an . C ara in i d ib u at b ag i meng e lak k an ma j ik an meng hadapi

t i n d a k a n u n d a n g - u n d a n g .

Sa t u cara menampu ng pemb iay aan b u ru h C ina y ang b aru t ib a

i a l a h m e l a l u i p e n g e n d a l i a n r u m a h t u m p a n g a n . B u r u h - b u r u h y a ng

baru tiba atau yang sedia ada tetapi menganggur akan tinggal di

r u m a h - r u m a h t u m p a n g a n c l a n s e g a l a p e m b i a y a a n d i t a n g g u n g .

A pab i la k o nt rak t o r mahu mendapat b u ru h , merek a per lu memb ay ar

hu t ang -hu t ang b u ru h k epada ru mah t u mpang an .

17 5




Penghijrahan Wanita Cina

Nisbah jantina penghijrah tidak seimbang. Kebanyakannya lelaki

dewasa. Di Pulau Pinang nisbahnya 5 lelaki: 1 perempuan (1870-

1880). Di Selangor dan Perak nisbahnya 17 lelaki: 1 perempuan

(1891). Hal ini menimbulkan beberapa masalah sosial.

Apabila berlaku keadaan meleset ramai buruh yang pulang dan

kerajaan telah mengeluarkan Peraturan Sekatan Penghijrahan.

Penguatk uasaan peraturan ini dim ula kan pada tahun 1933. Ke-

masukan pendatang Cina lelaki disekat tetapi membenarkan pen-

datang wanita. Langkah ini mendorong kemasukan penghijrah

wanit a pada akh ir tahun 1930-an, Ant ara tahun 1930-1938 dian ggar -

kan 190 ribu penghijrah wanita Cina membanjiri Tanah Melayu.Mereka juga menawarkan tenaga b ur uh ."

Kedatangan wanita Cina juga menggalakkan orang Cina her-

keluarga dan mewujudkan kehidupan yang lebih stabil. Selepas

tahun 1930, kerajaan British melaksanakan da sar imigra si ya ng l ebih

ketat. Kesannya kemasukan penghijrah ke Tanah Melayu berkurang

dengan banyaknya.

PENGHIJRAHAN ORANG INDIA

Kedatangan orang India ke Tanah Melayu berlaku sejak awal k u r u n

Masi hi. Kebanyakan mereka ialah ped ag an g, tukang d a n sami

Bud dha , Hin du serta lain, Pada awal abad ke l5 dan 14, pedagan g-

pedagang India Islam pula memainkan peranan penting. Di Tanah

Melay u peranan kump ulan ini ama t jelas dalam kesul tanan Mel ayu

Melaka. 12

Pacla peringkat awal penjajahan British, kerajaan India tidak

menggalakkan penghijrahan. Apabila perjanjian Inggeris-Belanda

ditandatangani, ramai banduan India yang ditempatkan di Sumatera

dibawa ke Negeri-Negeri Selat. Banduan-banduan ini digunakan

sebagai buruh untuk membina bangunan dan jalan. 13

Cara Kemasukan

Selain datang secara persendirian orang India mema suk i Tan ah

Melayu clengan beberapa cara lain. Buruh-buruh dibawa dengan

176



cara sistem kontrak ( ikatan ker ja) , sistem Kangani dan dengan

b ant u an t ab l ing k has .

(a) S i s t em Ko n t rak

Sistem kontrak bermula pada awal abad ke-19 hingga dihapus-

kan pada tahun 1910. Jumlah yang datang clengan cara ini

dianggarkan 122 r ibu dengan hitung panjang setahun 2700

orang. Kebanyakannya dari India Selatan. Percubaan dibuat

u nt u k memb aw a b u ru h dar i India Ut ara t e t api ramai dar ikawasan ini mengadu keadaan ker ja yang buruk dan enggan

beker ja .

Keb any ak an b u ru h India dib aw a k e P u lau P inang . 60 pe -

ratus daripadanya dipindahkan ke Perak clan Seberang Perai .

Negeri Sembilan pula menerima 20 peratus. Sebahagian besar

buruh India beker ja di ladang tebu yang mulai menjadi per-

u sahaan pent ing pada t ahu n- t ahu n 1 9 4 0 -an . Bu ru h k o nt rak

diang g ap mu rah c lan b o leh dipinc lahk an dar i sa t u ma j ik an

k epada ma j ik an y ang la in c l eng an mu dah . Dar i seg i g a j i

misalnya pada tahun 1860-an, 9 sen sehari dan pada tahun

1900- an antara 16-1 8 sen seh ari. 1 4

(b ) S i s t em Kang a ni

Sistem Kangani (pengawas) wujud seawal tahun 1860-an tetapimu la i men j adi pent ing sek i t ar t ahu n- t ahu n 1880-1890-an apa-

b i la t anaman k o pi men j adi pent ing . S i s t em in i l eb ih po pu lar

apab i la t anaman g e t ah b ermu la .

Kemasu k an b u ru h mela lu i Kang ani l eb ih di su k a i k erana

murah dan bebas daripada kawalan serta pemeriksaan kerajaan.

S i s t em Kang ani b er j ay a meng at as i s i s t em k o nt rak k erana

j a n g k a m as a k o n t r a k p endek d a n dib u at se ca ra li sa n . B ia sa ny a

K a n g a n i m e n g a m b i l b u r u h d a r i k a m p u n g s e n d i r i , K a n g a n i

a k a n m e n d a p a t u n t u n g m e l a l u i k o m i s e n .

An ta ra tahu n 1898-1938 terdapat 1 153 714 bu ru h dibaw a ole h

Kang ani . Keb any ak an b u ru h t e rdi r i dar ipada o rang Tami l dar i In -

17 7




dia Selatan, Telegu dari Andhra Pradesh dan Malayalis dari pantai

Malabar. Kawasan-kawasan asal utama termasuk daerah-daerah yang

berdekatan pelabuhan Madras dan Negapatnam seperti Arcot, Tr ich i-

nop oli , Chit ton, Tanjore, Vizagapatnam, Madura, Salem, Ching lip ur

dan Malabar. 15 Selain asal daerah yang berbeza, buruh-buruh ini

ju ga be ra sa l da ripad a kast a ya ng la ta r be la ka ng be rl ai na n. Kas ta

utama daripada golongan yang t idak boleh disentuh atau Adi-

dravida seperti kumpulan Pariah, Pallas dan Charnar. Imigran dari

Ceylo n pu la terutama datang dari Jaffna. Bagaimanapun bilangannya

tidak begitu ramai. Pada tahun 1931 jumla hnya hanya 16 7 86. 16

Penghijrahan Bukan Buruh

Kumpulan ini terdiri daripada golongan pedagang profesional .

Kumpulan pedagang sudah datang se jak zaman awal . Apabila

Francis Light mem buka Pula u Pinang ramai juga pedagang India

yang sedia ada di negeri-negeri Melayu berpindah ke pelabuhan

tersebut. Kebanyakan daripada pedagang terdiri daripada kaum

Chul ia, Benggali , Malabari , Hi ndu Chett iar dan Sikh .

Golo ngan profesional pula terdiri daripada pekerja mahir, kera ni,

pentadbir, guru dan doktor. Kebanyak an dari India Selatan. K u m -

pulan Sikh pula ramai bekerja dalam pasukan keselamatan.

Sebab Hijrah

(a) Kead aan di India

Penja jahan Inggeris di India menimbulkan kesan buruk

terhadap ekonomi tempatan. India lebih bergantung kepada

Br i t i sh . K u m pu lan pedag ang anak neg er i hampir lu m p u hbukan sahaja oleh persaingan tetapi juga undang-undang yang

diperkenalkan. Misalnya sistem perkapalan India dirosakkan

ole h kesan Akt a 25 Jul ai 1814. De mi kian juga faktor pertani an

sara diri diancam oleh pertanian perdagangan. Pengenalan

sistem mil ik tanah menyebabkan ramai petani kehilangan

tanah. Dem ikian juga faktor pembuatan dan perindu strian

yang menghadapi saingan Barat . Keadaan ini mewujudkan

penawar-an tenaga buruh yang ramai. 1 7

178



P en j aj ah Br i t i sh j u g a memp erk ena lk an s i s t em pen didi k an

mo den . R amai pemu da y ang mening g a lk an b ang k u sek o lah

dan pusat peng aj ian t inggi men ganggu r atari m enjawat jawat-

an y ang t idak sesu a i . K u m pu la n in i j u g a mu l a mel iha t k e lu ar

u nt u k mencar i pek er j aan . 1 8

B e n c a n a a l a m s e p e r t i k e m a r a u m e n g a n c a m k e h i d u p a n

petani . Ramai antara mereka yang mahu mencuba nasib di

tempat lain.

(b) Keadaan cl i Tan ah Mel ayu

Keper lu an b u ru h mu rah memang t e rb u k a se j ak pemb u k aan

P u lau P inang . I k l i m pe lab u ran dan g a lak an Br i t i sh meny ebab -

k an sek t o r l adang b erk emb ang misa lny a lada dan rempah

(1 7 9 0 -an), g e t ah y ang m el ib a t k an pem b u k aan ladang y ang

luas. Selepas i tu ladang kelapa dan teh pula dibuka. Sektor

per t an ian j e las m em er lu k an b u ru h y ang ramai .

Bu ru h -b u ru h j u g a diper l u k an u nt u k k er ja ray a . P emb ina an

ja la n ke re ta ap i m e m e r l u k a n ra m ai b u r u h u n t u k m em b ers ih k an

kawasan hutan, meratakan tanah dan sebagainya. Pada masa

in i k er j a -k er j a l eb ih b any ak memer lu k an t ang an , k adar u pah

per lu mu rah dan b u ru h India b ersedia u nt u k i t u .

M e n g i k u t K e r n i a l S a n d h u , k e m a s u k a n b u r u h I n d ia j u g a

k erana dasar Ing g er i s y ang mahu meng imb ang i b u ru h C ina . 1 9

Bag aimanapu n k eg ia t an ek o no mi k edu a-du a k au m in i b erb ez a

c lan t idak t imb u l dasar Ing g er i s u nt u k meng imb ang i k o mpo -

sisi kaum. Satu galakan dibuat dengan menaikkan gaj i supaya

lebih menarik . Gaj i yang ditawarkan lebih baik daripada di

C ey lo n , Bu rm a dan India sendi r i . Su b s idi j u g a dib er ik an u nt u k

t amb ang . P ada t ahu n 1 9 0 7 di t u b u hk a n seb u ah j aw at ank u asa

imig ras i India u nt u k memel ihara k eb a j ik an b u ru h India .

PENGHIJRAHAN ORANG INDONESIA

P eng hi j rahan pe ndu du k Nu sant ara k e k aw asan Nu sant ara y ang la in

bukanlah perkara asing dalam se jarah. Ini terutama sebelum batas

sempadan po l i t ik mo den w u j u d k esan pen j a j ahan Bara t . M erant au

17 9




dalam daerah geopolitik Nusantara sentiasa berlaku. Ini terutama

kerana penduduk Nusantara mempunyai banyak persamaan dari

segi sosial, ekonomi, agama dan adat. Kelainan lebih merupakan

variasi tempatan.

Tida k dapat dipastikan dengan tepat ju m lah or ang Indonesia

yang berhijrah ke Tanah Mela yu kerana kekur angan rekocl statistik.

Kebany akan penghijrah datang dari Jawa dan Sumatera.

Sebab Hijrah

(a) Sebab di Ind onesi a

Selain tradisi merantau ada pendorong lain yang menggalakkan

penghijrahan. Tekanan penjajah Belanda dengan dasar-dasaryang menindas memaksa sesetengah rakyat berpind ah. A nta ra

dasar-dasar menindas tersebut termasuklah Sistem Tanaman

Paksa. Dasar Liberal dan Etik a. D asar-dasar ini meny ebabkan

penderitaan, kebulu ran dan kematian yang banyak. Petani ju ga

kehilangan tanah. Di samp ing itu rakyat terpaksa menanggun g

pelbagai beban cukai. 20

Pertambahan pendudu k khususnya di Pulau Jawa me-

nimbulkan masalah kepadatan, kekurangan tanah pertanian,

pengangguran, tempat tinggal, penyakit, kesihatan dan ke-

miskinan. Sudah menjadi tabii demi untuk hidup manusia

berpindah jika kawasan asal tidak menjanjikan apa-apa lagi.

Terdapat juga pelarian po lit ik tetapi bilangannya tidak begit u

ramai berbanding penghijrah ekonom i.

(b) Sebab di Tanah Mel ayu

Sebelum campur tangan Inggeris beberapa buah negeri di

Tanah Melay u mengalami keadaan huru- hara. Misalny a Perang

Kelang di Se langor menyebabkan jumlah penduduk berku-

rangan. Ju ml ah pend udu k Selangor pada tahun 1850 sekitar

dua belas ribu orang saha ja , Apabila keamanan berjaya

diwujudkan oleh Inggeris ramai orang Kerinci berhijrah ke

Selangor dan membuka petempatan di Setapak, Ulu Gombak,

18 0




Bukit Pudu, Peta ling dan beberapa tempat sekitar Kuala

Lu m p u r .

Penghijrahan juga berlaku kerana hendak membuka kawasan

pertanian. Kera jaan sendiri menggalakkan kedatangan petani

dengan memberi pin jaman untuk pembukaan tanah pertanian.

Sela in i tu kemudahan infrastruktur juga diberikan. Bagi memasti

kan tanah-tanah Melayu tidak clijual kepada orang bukan Melayu,

kerajaan mengadakan undang-undang Tanah Simpanan Melayu.Pengertian orang Melayu di sini merangkumi mereka yang berasal

dari kepulau an Melayu —Bo rneo , Jawa, Sumatera, Sulawesi dan se-

kitarnya. 21

Peluang-peluang pekerjaan di sektor ladang getah juga menarik

kedatangan orang Indonesia. Bagaimanapun bilangan mereka tidak

begitu ramai kerana ladang-ladang lebih mengutamakan orang

India. Majikan juga kurang berminat kerana kerajaan Belanda me-

ngenakan syarat yang ketat dan melibatkan kos yang tinggi.

Cara-cara Kedatangan

Bur uh- bur uh Indonesia berhijrah sama ada melal ui agen atau datang

s e n d i r i . 2 2 J ika melalui agen syarikat yang bertanggungjawab

mengendalikan kemasukan mereka akan menguruskan semua hal.

Pejabat syarikat ini d iadakan di Jakarta, Semarang dan Sing apur a.

Buruh yang masuk cara ini dikenali sebagai buruh kontrak. Kosyang dikenakan tinggi dan menyebabkan majikan di Tanah Melayu

kurang berminat.

Agen kedua terdiri daripada syeikh-sy eikh haji. Selain mengu rus-

kan bakal-bakal haji, agen-agen haji juga menjalankan perniagaan

mengimpo rt buruh Indonesia ke Tanah Melayu . Syeikh- syeikh ha j i

akan membiayai semua perbelanjaan. Bayaran ini perlu dilunaskan

dengan cara bekerja dengan syeikh atau clengan majikan lain di

Tanah Melayu. Biasanya buruh-buruh ini apabila selesai membayar

hutang akan terus tinggal di sini.

Ram ai juga yang datang secara bersend iria n, berkelu arga atau

berkumpulan dengan pembiayaan sendiri . Kebanyakan mereka

meneroka tanah untuk pertanian.

181




Tempat-tempat Utama

Kawasan tumpuan penghijrahan Indonesia di negeri-negeri Melayu

pantai barat terutama di Johor , Selangor dan Perak. D i Johor daera h

penting petempatan mereka di Pontian, Batu Pahat dan Muar. Di

Selangor di kawasan Kancu ng Darat, Teluk Menengu n, Bukit Kap ar,

Meru, Kelang, Bukit Badong, Tanjung Karang, Tiram Buruk, Sungai

Besar dan Pancang Pedena. Di Perak pula bertumpu di kawasan

Bagan Dato', Hutan Melintang dan Teluk Intan.

W A R I S A N K O L O N I A L

Satu perkara menonjol dalam masyarakat kolonial Tanah Melayu

wuju dnya lapisan masyarakat berasaskan kaum . K elo mp ok tertinggi

terdiri daripada orang Inggeris. Mereka berkuasa dalam bidang

polit ik, eko nom i dan pentadbiran. Mereka yang menentu dan melak-

sanakan dasar. Ini diikuti dengan kumpulan pembesar Melayu,

pedagang-pedagang kaya Cina dan India. 23

Aktivit i masyarakat lebih mendorong ke arah pengelompokan

kaum. Masyarakat Eropah menjalankan aktivit i dalam kelompok

sendiri. Kelab-kelab khas untuk orang Eropah terutama di bandar-

bandar ditubuhkan. Demikian juga dalam perkhidmatan tadbir di

peri ngkat tin ggi jug a terhad kepada orang Barat.

Ramai berpendapat, dasar kolonial British yang menyebabkan

kebudayaan Tanah Melayu beragam. Dasar British menggalakkan

pengekalan perbezaan budaya, ekonomi dan politik.

Dasar pecah dan perintah dapat dilihat daripada perbezaan dasar

terhadap kaum-kaum. Misalnya dalam bidang pendidikan British

menggal akkan sistem pendi dikan berasingan berasaskan kaum . 2 4

Petempatan juga terpisah mengikut ka um . Kawasan-kaw asan

yang maju terutama Pulau Pinang, Perak, Selangor, Negeri Sembilan,

J o ho r da n Mel ak a men ja di tu m p uan pen gh ij ra h- pen gh ij ra h C i n a

dan India. Penduduk Cina lebih ramai di bandar dan menubuhkan

pekan-pekan Cina, manakala orang India tertumpu di ladang.

Mereka lebih suka tinggal di kawasan kaum sendiri kerana berasa

lebih senang dan selamat. Dengan ini masalah bahasa, makanan,

agama dan aktiviti harian lain akan berkurangan. Taburan penduduk

18 2




mengikut kaum dan ekonomi menyebabkan ada sar jana yang

membahagikan Malaya kepada "Malaya Lama" dan "Malaya Baru" .

Malaya Lama yang menjadi kediaman orang Melayu—Kelantan,

Terengganu, Perl is dan Pahang. Manakala "Malaya Baru" yang

menjadi tumpuan orang Cina dan India—Pulau Pinang, Perak,

Negeri Sembilan, Mel aka, Joho r dan Singapura.

Kemajmukan masyarakat Tanah Melayu juga terlihat dalam soal

bahasa, kebudayaan dan agama. Setiap kaum mempunyai nilai ter-

sendiri . Hubungan yang ada mungkin bersi fat ekonomi dan t idak

kebudayaan. Walaupun begitu bahasa Melayu menjadi bahasa

perhubungan antara kaum . D an bahasa yang diguna kan ialah bahasa

pasar.

Kem a j m u k an j u g a w u j u d da lam se t iap k au m . Kau m C ina

m i s a l n y a b e r t u t u r d a l a m p e l b a g a i d i a l e k — H o k k i e n , H a k k a ,

Kantonis dan Teochew. Orang India bertutur bahasa Tamil, Telegu,

Malayali dan lain-lain. Demikian juga orang Melayu yang bukan

sahaja ber-beza dialek mengikut negeri tetapi pendatang Melayu-

Nusantara m asih bertutur bahasa Jawa, Bugis, Banjar, Min an g dan

sebagainya.

Perbezaan juga dapat dilihat dal am bidang pekerjaan. Perbeza-

an kebudayaan mungkin mencorakkan kegiatan ekonomi. Orang

Melayu lebih banyak bersawah, pekebun kecil dan nelayan serta

ker ja-ker ja di kampung. Banci tahun 1931 menunjukkan 71 .4

peratus nelayan terdiri daripada orang Melayu manakala 52.2 pe-

ratus petani adalah orang Melayu. Sebahagian kecil orang Melayu

bekerja clalam perkhidmatan kerajaan peringkat rendah—polis,

guru , tentera dan kera ni. Terdapat juga sekum pu lan bangsawanmenjawat jawatan tinggi. Di Neger i Melayu Tidak Bersekut u ke-

dudukan orang Melayu clalam perjawatan kerajaan lebih baik.

Kaum Cina terl ibat clalam sektor perlombongan, pembuatan,

kewangan dan perniagaan. Pada tahun 1931 didapati 90.3 peratus

pelombong dan 69 peratus kegiatan perdagangan dan kewangan

dikuasai oleh orang Cina. Kebanyakan mereka tinggal cli bandar

atau pinggir bandar terutama di George Town, Taiping, Ipoh, Kuala

Lum pu r, Seremban, Mel aka clan Jo ho r Bahru . Sed ikit sahaja yang

18 3




terl ibat dalam bidang pertanian dan nelayan. Manakala orang India

lebih ramai menjadi buruh ladang dan ker ja raya.

Keg ia t an so s ia l dan ins t i t u s iny a meng ik u t k u mpu lan e t n ik . Di

k a lang an o rang C ina di t u b u hk an persa t u an su k u , persa t u an se -

peker jaan dan dewan-dewan perniagaan. Dalam masyarakat India

t e r d a p a t i n s t i t u s i - i n s t i t u s i s o s i a l b e r a s a s k a n k u m p u l a n s e p e r t i

P ersa t u an Ja f fna C ey lo n , P ersa t u an M alay a le , P ersa t u an Khal sa

Diw an M alay a (P u n j ab i ) , M aru t hu v ar Sang at n , Nadar P ar ib u lana

dan Adi Davida Sangam. Di kalangan orang Tamil sendiri ada per-

geseran kepentingan antara Tamil dan India Selatan dengan yang

berasal dari Jaffna, Ceyl on. Keba nyaka n Ta mi l India Selatan buta

hur uf dan berkasta rendah sedangkan Tam il Jaffna lebih cel ik hu ru f

dan mem pu ny ai pek er j aan l eb ih b a ik . Tam i l Ja f fna men j adi pe -m im pi n dan j u ru cak ap o rang Tam i l . In i me nim b u lk an b ant ahan

orang Tamil India Selatan tetapi bantahan tidak dilayan oleh kerajaan

Inggeris.

Masyarakat Eropah t idaklah begitu ramai . Mengikut banci 1911,

90 peratus terdiri daripada orang Bri t ish. Ju m lah orang Ero pa h

3 2 8 4 o rang . Walau p u n b i lang an k ec i l , k edu du k a n merek a pent ing ,

Kek uas aan kolo ni al je las amat terpeng aruh ke atas masy arakat

m a j o r i t i .

18 4



M A S Y A R A K A T B E R B I L A N G K A U M T A N A H M E L A Y U H I N G G A 19 42

185



Bab 11

Perkembangan Ekonomi

Tanah Melayu Hingga 1942

P E N G E N A L A N

Perkembangan ekonomi Tanah Melayu jelas ketara perbezaannyaantara Negeri-Negeri Selat, Negeri Melayu Bersekutu dan Negeri

Melayu Tidak Bersekutu. Perhubungan ekonomi antara negeri

memang wujud tetapi tidak ketara sehingga abaci ke-20. Faktor

penting yang mendorong kepada perkembangan ekonomi Tanah

Melay u ia lah campur tangan Brit ish . 1 Pulau P inang dan Singapura

muncul sebagai pelabuhan perdagangan penting di bawah pen-

tadbiran yang mengamalkan dasar ekono mi laissez fair. Kemudian

perkembangan ekonomi Tanah Melayu banyak digerakkan oleh

perusahaan bijih timah dan getah.

Perkembangan ekonomi Tanah Melayu juga bergantung kepada:

(a ) Me n i n gka t n ya ke ma s uka n pe la bura n te ru ta ma da r ipa da

saudagar-saudagar Cina Neger i-Negeri Selat dan kem udi annya

modal Barat.

(b) Kem asu kan bu ru h Cina dan India.

(c) Penggu naan teknol ogi pengeluaran lebih baik yang menjim at-

kan kos dan meningkatkan pengeluaran.

(d) Sistem pengurusan lomb ong dan ladang yang baru .

18 6



(e) Inst i tusi kewan gan dan bank yang menj adi pu nca mo dal .

P iha k kerajaan ko lo nia l Bri t ish juga telah me ndo ron g ke arah

perk emb ang an ek o no mi deng an :

(a) M ew u j u dk a n k es t ab i lan dan k eamanan .

(b) Men gam alk an dasar eko no mi bebas.

(c) Me mb ina intr astr ukt ur—j alan kereta api , ja lan raya, pos da n

telegraf dan pelabuhan.

(d) M ew u j u d k an s i s t em pent adb i ran y ang b a ik . Und ang - u nd ang

j u g a d i r a n g k a b ag i m e n g g a l a k k a n p e r t u m b u h a n e k o n o m i

seper t i u ndang -u ndang t anah dan imig resen .

(e) M em b er i k emu dahan pin j am an dan per l ind u ng an .

W a l a u p u n w u j u d p e r k e m b a n g a n e k o n o m i t e t a p i k e g i a t a n

ek o no mi o rang M elay u masih b erk i sar d i sek t o r per t an ian , me-

nangkap ikan dan pertukangan/ker ja tangan. Kegiatan pertanian

komersial lebih banyak melibatkan orang Cina dan bermula se jak

ab ac i k e -1 9 . Tanaman k o mers ia l per ing k at aw al— t eb u , u b i k ay u ,

sag u dan g amb ir . Kemu dian t eh dan k o pi pu la menar ik minat

pengusaha. Tanaman komersial peringkat kedua—kelapa, getah dan

kelapa sawit . Peringkat ini melibatkan modal dan kawasan tanah

y ang l eb ih lu as . Wala u p u n o rang M el ay u t e r l ib a t da la m sek t o r per -

tanian ini tetapi hanya sebagai pekebun keci l .

E K O N O M I T A N A H M E L A Y U A B A D K E -1 9

(a) Rakyat

Ek o no mi masy arak at M elay u seb e lu m pen j a j ahan b erasask an

pertanian. Ada dua bentuk pertanian iai tu pindah dan tetap.

Bag i men j a lank an per t an ian pindah , hu t an di t e ro k a dan k e -

mu dian pe t an i menanam padi hu ma dan t anaman k o nt an .

Selepas i tu kawasan baru pula diteroka. Tanaman tetap yang

di j a lank an ia lah saw ah padi dan du su n b u ah-b u ahan . Kaw a san

1.87




sawah padi yang pent ing terle tak di Keda h, Perlis dan Ke-

lantan.

Majorit i pesawah hanya menjalankan pertanian sara diri

da n h a n ya s e jumla h ke c i l pe n ge lua ra n d i jua l . Ke ba n ya ka n

me re ka me m il i k i ka w a s an s a w a h s e ki tar dua eka r. N a m u n

begitu di negeri Kedah, keluaran berasnya mampu dieksport

ke Pula u P in a n g. 2 Manakala Kelantan mengeksport beras ke

Singap ura . Perak dan Terengganu jug a mengekspo rt beras ke

negeri la in te tapi menje lang akhir abad ke-19 pengeluarannya

me ros ot .

Se la in pa di , pe ta n i Me la yu juga me n gus a h a ka n dus un .

T a n a m- ta n a ma n la in ya n g d i ta n a m— pis a n g, te bu , ub i ka yu ,

kelapa, pinang dan s irih . Ternakan- ternakan yang dipelihara

te rma s ukla h a ya m, i t ik , l e mbu, ke rba u da n ka mbin g. Se la in

untuk makanan, binatang-binatang seperti kerbau dan lembu

berguna sebagai tenaga kerja di sawah dan pengangkutan.

Akt ivi t i - a kt iv i t i e kon omi ya n g la in te rma s ukla h me n c a r i

barang-barang hutan seperti bu lu h, damar, rotan dan kayu ap i .

Ke r ja - ke r j a pe r t uka n g a n juga me n ja di s umb e r pe n c a r i a n

ke pa da tuka n g- tuka n g Me la yu . T erdapa t juga ora n g Me la y u

yang terlibat dalam perlom bon gan bi j ih t imah secara kec il -

kecilan. Biasanya sebagai kerja sambilan sahaja.

Me n a n gka p ika n juga sa tu a kt iv i t i e kon o mi pe n t in g . K a

wasan tangkapan ikan termasuk di sungai, tasik, paya, sawah

dan laut . Bahkan ada yang menjadi nelayan sepenuh masa dan

in i me w ujudka n pe rka mpun ga n n e la ya n .

A d a l a h s u k a r u n t u k m e n g a t a k a n m a s y a r a k a t M e l a y u

bersifa t sara diri sepenuhnya. Banyak keperluan harian yang

t ida k d ike lua rka n s e n dir i ke ra n a t ida k be rke bole h a n a ta u

barangan tersebut monopoli pemerintah. Keperluan yang t idak

dike lua rka n s e n dir i s e pe r t i ga ra m, pa ka ia n , te mba ka u da n

sebagainya. Nelayan pantai t idak bersawah dan untu k me n-

dapatkan beras mereka terpaksa menu kar barang atau m em bel i

daripada pesawah.

Terhadnya penghasilan ekonomi rakyat kerana terhadnya

tenaga buruh. Ini kerana tenaga buruh bergantung kepada

18 8



P E R K E M B A N G A N E K O N O M I T A N A H M E L A Y U H I N G G A 19 4 2

buruh keluarga yang menjadi unit asas pengeluaran. Keku-

ra n ga n mo da l da n te kn olo gi juga me n ye ka t pe rke mba n g a n

e kon omi me re ka . Mun s h i Abdul la h s e ma s a me la w a t n e ge r i -

negeri Melayu di pantai t imur mendakwa golongan atasan

akan merampas harta rakyat bawahan. 3 J a d i kura n gn ya pe r l in -

dungan ke atas harta peribadi t idak menggalakkan penduduk

berusaha.

P e m e r i n t a h

Golongan pemerintah terdiri daripada kerabat dira ja dan para

pe mbe s a r . Sumbe r e kon omi golon ga n in i be rpun c a da r ipa da

tiga sumber utama. Pendapatan datangnya daripada pelbagai

bentuk cukai, kawalan tenaga buruh dan menerusi perdaga-

n ga n .

( i ) Cukai

Pelbagai bentuk cukai dipungut oleh sultan c lan pem-

besar. Cukai-cukai ini berbeza antara satu negeri dengan

yang la in . Ant ara cukai yang dipungu t ia lah cuk ai kepala ,

cukai keluarga, cukai lepai , cukai serah dan sebagainya.

Me n gikut un da n g- un da n g a da t Me la yu c uka i h a s i l pa di

yang dikenakan satu per sepu luh hasil ke luaran. Di Kr ian ,

Perak ju m la h tetap dik enak an ia itu 30 gantang sere lun g.

( i i) Kawa lan tenaga bu ru h

Ada beberapa s is tem kawalan. Antara yang penting ia lah

s is te m ke ra h . S i s te m in i me n gh e n da ki ra kya t me mbua t

kerja -kerja yang dite tap kan seperti me mb ina ja l an dan

parit . Biasanya kerah sebagai ganti cukai kepada yang

tidak mampu. Satu lagi s is tem ia lah hamba abdi dan

h a mba be rh uta n g. 4 K e d u a - d u a k u m p u l a n i n i a k a n b e -

kerja c lengan golongan pemerintah sebagai pengawal,

askar, buruh di ladang dan di rumah.

18 9




( i i i ) Perdagangan

Golon ga n pe me rin ta h mun gkin be rn ia ga la n gs un g a ta u

sebagai rakan kongsi sahaja tetapi sumber penting pe-

merintah ia lah kawalan ke atas perdagangan. Sungai

menjadi la luan penting perja lanan, Golongan pemerintah

akan membina tempat- tempat mengutip cukai di sungai-

sungai. P enguasaan juga dibu at dengan mengisyti harkan

barang-barang tertentu sebagai monopoli seperti garam,

candu dan tembakau.

B i j i h T i m a h

Sebelum Campur Tangan British

Diusahakan oleh orang Melayu se jak zaman-berzaman. Bi j ih t imah

menjadi bahan eksport bagi Kedah, Pulau Tioman dan Pahang se jak

abaci ke-8. Kesult anan Melayu M elak a juga mengekspo rt bi j ih t imah

yang diperoleh dari kawasan seperti Dinding c lan Kelang.

Penjajah Por tu gis clan Belanda ju ga berusaha mengu asai penge-

luaran bi j ih t imah pada kurun ke-15 hingga 18. Tetapi penguasaan

tidak begitu meny elu ruh . Pada ku ru n ke-19 pengelu aran berada di

tangan pembesar Melayu. Antara pengusaha yang berjaya termasuk-

lah Long jaaf ar dan anaknya Nga h Ibrahim, di Laru t, Ra ja Jum aat

bi n Ra ja Jaafar menguasai kawasan L uk ut , Se langor. Seorang lagi

yang berjaya ia lah Ra ja Abdullah di Kelang. '

Ada beberapa cara orang Melayu mendapat bi j ih t imah. Ini

te rma s ukla h c a ra me n dula n g. Me n dula n g bole h d i la kuka n s e c a ra

berseorangan di sungai-sungai yang ada endapan t imah. Melam-pan pu la dil aku kan secara ber ku mp ul an. Cara seterusnya dengan

mendulang atau dikenali sebagai lombong Siam.

Penglibatan Orang Cina

Orang Cina mula terl ibat c la lam perlombongan bi j ih t imah seeara

beramai-ramai pacla pertengahan kurun ke-19. Ini ekoran per-

mintaan yang banyak. Para pembesar yang se lama ini bergantung

ke pa da ora n g Me la yu t ida k be r j a ya me mbe ka lka n b i j ih t ima h

190




secukupnya. Ini kerana cara pengeluaran orang Melayu t idak dapat

hasil yang banyak. Lagipun orang Melayu membuat kerja tersebut

secara sam bil an sahaja.

Permintaan yang banyak berlaku kesan Revolusi Perusahaan di

Br i t i s h da n Ame rika Sya r ika t . B i j ih t ima h d igun a ka n da la m pe r-

usahaan membuat t in , motokar, badan bateri , wayar dan kereta api .

Ba gi me n a mpun g pe rmin ta a n in i pa ra pe mbe s a r me mba w a ma s uk

pe lo mbo n g- pe lo mbo n g Cin a . Pa da ta h un - ta h un 1830- a n te rda pa t

s e kumpula n ke c i l s a h a ja ora n g Cin a ya n g me n ja di pe lombon g-

pelombong. Biasanya t idak melebihi l ima peratus . Pacla tahun

1870 b i la n ga n pe lo mbo n g Cin a d i Sun ga i U ju n g be r jum la h 1 0 r ibu

orang. Di Larut ju ml ah pel om bo ng Ci na pada tahun 1872 seramai

40 ribu orang. Kebiasaannya pembesar Melayu t idak terl ibat secaralangsung dalam kerja -kerja perlombongan.

Pembesar Melayu mendapat hasil lumayan daripada pelbagai

je ni s p u n gu t a n c u k a i da ri pad a t i m a h , c an du da n t em bak a u .

D e n g a n k e m a s u k a n b u r u h - b u r u h C i n a , m o d a l B r i t i s h d a r i

Negeri-Negeri Se lat mula melimpah masuk ke kawasan bi j ih t imah.

Pe moda l - pe moda l N e ge r i - N e ge r i Se la t me ma ja k lombon g- lombon g

daripada pembesar-pembesar Melayu. Ini bagi memastikan bekalan

tidak terputus dan harganya murah. Lombong- lombong di Se langor

dan Sungai Ujung biasanya dibiayai oleh saudagar-saudagar dari

Melaka manakala di Perak oleh saudagar Pulau Pinang.

Bijih Timah Zaman Kolonial

Campur tangan Inggeris di Perak, Selangor clan Sungai Ujung berjaya

meningkatkan pengeluaran bi j ih t imah. Ini kerana Brit ish berjaya

m e w u j u d k a n k e s t a b i la n y a n g m e m b a n t u m e n i n g k a t k a n j u m l a h

pelaburan c lan pengeluaran, Undang-undang baru yang menggalak-

ka n pe mbu ka a n lom bo n g d ipe rke n a l ka n . Br i t i s h juga me n ga m bi l

langkah menubuhkan persekutuan Negeri-Negeri Melayu Bersekutu

pada tahun 1896.

An ta ra ta h un 1898 - 1905 , T a n a h Me l a yu me n ja di pe n ge lu a r

uta ma b i j ih t ima h . Ba ga ima n a pu n mula i 1906 h in gga 1938 ke du-

dukannya merosot se te lah munculnya negara-negara pengeluar la in

19 1




seperti Bolivia , Nigeria dan Indonesia . Tetapi pengeluaran Tanah

Melayu masih t idak kurang daripada satu per t iga keluaran dunia .

Harga timah tidak menentu dan turun naik harga bergantung kepada

pe rmin ta a n dun ia , s tok s impa n a n da n s pe kula s i . Ba ga ima n a pun

selagi harga terus meningkat pengeluar t idak begitu mempersoal-

kan nya . Bagaim anap un apabila harga jat uh dengan serta-merta pada

tahun 1929 te lah mendorong pengeluar-pengeluar t imah mendesak

diadakan kawalan antarabangsa . Harga menurun hingga $72.89

s e p ikul pa da ta h un 1930 . 6 Bagi mengimbangi pengeluaran, negara-

negara pengeluar menu bu hka n Jawatankuasa Tima h Antarabangsa .

Negara-negara pengeluar bersetuju menetapkan kuota keluaran

masing-masing bagi menjamin harga. Terdapat bantahan terhadap

kuota ya n g d ipe run tukka n ke ra n a pe n ge lua ra n lombon g- lombon g

T a n a h Me la yu be r ta mba h e kora n pe mbuka a n lombon g- lombon g

baru. Bantahan juga berlaku kerana kuo ta dibuat unt uk kepentingan

mo dal Brit ish di Lo nd on yang terhad. Pacla bul an Jul a i 1934 di-

tandatangani perjanj ian penu buh an stok pengi mbal. Hasilny a harga

t ima h da pa t d ika w a l .

Pada peringkat awal perusahaan lombong dikuasai oleh pemodal

Cin a . Se le pa s Pe ra n g Dun ia Pe r ta ma pe n gus a h a Eropa h h a n ya

menguasai 22 peratus te tapi kemudian meningkat dengan cepat .

Pada tahun 1937 pemodal Eropah mengatasi pemodal China dengan

nisbah 68 peratus : 32 peratus . Ada beberapa faktor yang membawa

ke pa da pe rke mba n ga n in i :

(a) Kehab isan endapan bi j i h bahagian atas per mu kaan bum i. Per-

lom bon g a n s e terus n ya me m e rlu ka n mo da l le b ih be s ar da n

j en t e ra m o d e n . S ed an gkan p er u sa h aa n C i n a le b i h be rs if at

syarikat kecil clan sangat bergantung kepada tenaga buruh

ya n g ra ma i . Pe lua n g in i d igun a ka n o le h s ya r ika t - s ya r ika t

Br i t i s h un t uk me me c a h ka n mon op ol i ora n g Cin a . J e la s pe r -

u b a h a n t e k n o l o g i p e r l o m b o n g a n m e m b e r i r u a n g k e p a d a

pem odal- pem odal Barat menguasai sektor ini . Syarikat-syarikat

Barat pula lebih bersifa t multinasional .

19 2



(b) Pemo dal Erop ah mendapat sokon gan kerajaan. Dalam per-

saingan bebas, pemodal yang kuat akan menguasai ekonomi.

Pemodal-pemodal Barat bukan sahaja mempunyai modal yang

banyak tetapi juga mendapat sokongan kerajaan. Syarikat-

syarikat Barat mulai melabur dalam perusahaan bijih pada

dekad pertama abad ke~20.7 Syarikat British yang penting ialah

Straits Trading Company. Syarikat ini terlibat dalam kegiatan

melebur timah. Syarikat ini berjaya menarik pengusaha-

pengusaha lombong yang tidak dimodali oleh modal Cina dan

lombong-lombong besar.8 Syarikat Barat juga mula memper-kenalkan kaedah baru. Pada tahun 1906 Syarikat Messrs,

Osborne dan Chapel di Tanjung Rambutan memperkenalkan

monitor dan pam. Satu kaedah perlombongan yang digunakan

di New Zealand dan Australia diperkenalkan pada tahun 1912.

Kaedah menggunakan kapal korek ini dim ulakan oleh Syarikat

Malayan Tin Dredging di Batu Gajah, Perak.

Bijih timah jelas memberi sumbangan besar kepada pendapatan.

Antara tahun 1889 hingga 1906, duti eksport timah antara satu per

tiga hingga satu per dua pendapatan Negeri-Negeri Melayu Ber-

sekutu. Selepas itu sehingga 1938 sumbangan hasilnya tidak me-

lebihi 20 peratus. Perusahaan getah telah mula mengatasi bijih

timah.

Tanaman Dagang Sebelum Getah

Tanaman penting sebelum getah termasuklah gambir, lada, ubi kayu,

tebu dan kopi. Tanam-tanaman ini boleh dipungut hasilnya dalam

ja ng ka masa pen de k. O ran g C in a m en ja di pe lo po r pe rt an ia n

komersial ini. Gambir dan lada ditanam oleh orang Cina di Johor,

Singapura, Sungai Ujung, Melaka dan Selangor. Orang Cina juga

menanam u bi kayu di Melaka, Sungai Uju ng dan Rembau. Kawasan

tanaman yang diusahakan oleh orang Cina seluas 200 ribu hektar.

Gambir, lada hitam dan ubi kayu menghadapi masalah kejatuhan

harga pada awal kurun ke-20 dan juga dikecam oleh kerajaan

British kerana silai pertanian pindahnya, pemusnahan hutan dan

kegersangan tanah.9

193



T a n a m a n t e b u d i u s a h a k a n o l e h o r a n g E r o p a h d a n C i n a d i

Seberang Prai dan Keri an. Tetapi pada tahu n 1905 ta nam an ini

m ula merosot dan t idak penti ng lagi men jelan g tahun 1913. Ini

kerana saingan daripad a tebu Jaw a. D i Ke ri an pu la kerajaan Inggeris

mahu men j adik anny a k aw asan t anaman pa d i . Ko pi pu la men j adi

tanam an pen ting selepas kenai kan harganya pada tahun 1891-1896

dan k emu snahan ladang k o pi d i Sr i L ank a . L adang - ladang u t ama

di Sun gai Uj ung , Selangor, Joh or dan Perak. Lad ang- lada ng kopi

diu sahak an o leh o rang Ero pah manak ala o rang M elay u menanam

s ec a ra k e c i l - k e c i l a n . L a d a n g k o p i k e m u d i a n n y a m e n g h a d a p i

masalah saingan daripada Brazi l yang mengeluarkan kopi lebih

bermutu. Selain i tu tanaman getah sudah bermula dan harganya

leb ih b a ik b erb anding k o pi .

Perusahaan Getah

Pokok getah atau Hevea Brasi l iensis berasal dari Brazi l , S ir Henry

Wi ck ha m b erj ay a memb aw a se j u mlah b i j i ge t ah k e Eng la nd. B i j i-

bij i getah tersebut disema i di R o y a l Bo t an ica l Garde n , Kew L o n do n .

Sebahagian dihantar ke Sri Lanka dan Singapura. Di Singapura,

po k o k g e t ah di t anam di Bo t an ica l Garden . Di Tanah M elay u se -

banyak sembilan batang anak getah mula ditanam oleh Sir Hugh

Low (Residen Perak) di halaman kediamannya , d i Ku ala Kang sar .

Pada tahu n 1884, Frank Swetten ham (Pem ang ku Resid en Perak)

menyemai 400 bi j i getah yang dipungut d i Ku ala Kang sar . Hes lo p

H i l l , seo rang pe ladang k o pi j u g a mem b u at percu b aan m en a n a m

getah.

Penanaman Awal

H . N . R idley , k e t u a Bo t an ica l Garde n di S ing apu ra dig a lak k an o leh

peng arahny a S i r Jo seph H o o k er su pay a mem po pu lark an t anaman

getah. Salah satu sum bangan besar Ridley iala h m emperkenalkan

cara torehan sistem ibeclem alau sistem tulang ikan herring pada

tahun 1897 . Kedua, bel iau memperkenalkan cara mengangkut .mak

ben ih seeara me mbu ngku s dalam arang yang lem bap, K et iga, bel iau

ghairah menjalankan kemp en " tanam an getah" di kalangan peladang

19 4



k o p i , t e b u , g a m b i r d a n l a i n - l a i n . K e g h a i r a h a n n y a m e n y e b a b k a n

b e l i a u d i g e l a r " R i d l e y G i l a " d a n " R i d l e y G e t a h . "

S e k i t a r t a h u n 1 8 9 0 , S i r H u g h L o w i n u l a m e m b a h a g i - b a h a g i k a n

be n ih ke pa da pe n a n a m - pe n a n a m . An ta r a pe la da n g ya n g mu la me -

n a n a m un tuk tu jua n pe rda ga n ga n ia la h T a n Ch a y Ya n , d i Me la ka

clan LA Stephens, di Perak. Se lepas tahu n 1905 f ir ma- f ir ma saudagar

B r i t i s h d i S i n g a p u r a , P u l a u P i n a n g c l a n M e l a k a m u l a m e l a b u r k a n

wang dalam syarikat-syarikat perusahaan getah. Penguasaan ladang-

la da n g ge ta h d ibu a t me la l u i ge d un g- ge du n g a ge n s i . Ma n a ka la

m o d a l p u l a d i p e r o l e h d a r i p a d a b a d a n - b ad a n k e w a n g a n d i L o n d o n .

Ge d un g - ge d un g a ge n s i in i juga te r l ibat da la m pe n gu rus a n c lan pe-

mi l ika n la da n g. Ba ga ima n a pun s e le pa s ta n a ma n ge ta h me lua s ke

N e ge r i - N e ge r i Me l a y u T ida k Be rs e kut u , s e ktor la da n g ge ta h t ida kl a g i d i m o n o p o l i o l e h g e d u n g - g e d u n g a g e n s i .

Faktor-faktor Perkembangan

Penanaman getah secara besar-besaran untuk perdagangan tidaklahbe r la ku de n ga n c e pa t . Ge ta h mula me n ja di ta n a ma n pe rda ga n ga nmu la i ta h u n 1900 s e te la h in du s tr i ke re ta mu la i pe s at . En a m t a h unke m ud ia n terdapat 100 ribu ekar kawasan tanam an getah. Je lasta n a h da n ik l i m d i T a n a h Me l a y u me m a n g s e s ua i un t uk ge ta h .Fa kto r pe n t in g ke pa da pe r ke m ba n ga n pe rus a h a a n in i ia la h ga la ka nke ra ja a n Br i t i s h . An ta ra la n gka h - la n gka h ke ra ja a n :

( a) Me n u ru n k a n s e w a ta n a h un tu k tu ju a n ta n a ma n ge ta h h in gga

10 sen seekar se lama 10 tahun.

( b) Me m be ri kon s e s i ta n a h ke pa da s ya r ika t a tau ora n g pe rs e -

ora n g a n . I n i se la ras de n ga n En a k me n T a n a h N e ge r i Me la yu

Be rs e kut u , 1 877 . Pe la da n g- pe la da n g jug a bole h me mi l i h ta n a h

y a n g m e r e k a s u k a i .

( c ) Cu ka i e ks po rt ge ta h re n da h .

( d) M e n u b u h k a n t a b u n g p i n j a m a n s e ba g ai k e m u d a h a n k r e cl i t

ke pa da s ya r ika t a ta u ora n g pe rs e ora n ga n de n ga n ka da r bun ga

ya n g re n da h .

1 95



S E J A R A H M A L A Y S I A ( 1 8 0 0 - 1 9 6 1 )

( e) Pe n ye dia a n in f ra s t ru ktur .

( f) M e n g g a l a k k a n k e m a s u k a n b u r u h - b u r u h m u r a h d a r i I n d i a .

Se la in galakan kera jaan, kenaikan harga getah antara tahun 1897-

1 9 1 4 m e n j a d i p e n d o r o n g k u a t k e p a d a p e r k e m b a n g a n i n d u s t r i

getah. Pada tahun 1909 harganya meningkat $6 .05 sepaun. Per-

min ta a n ge ta h be r ta mba h ke ra n a ke gu n a a n u n t u k kasut, tayar, getah

pe ma da m, pa ka ia n da n pe n e ba ta n e lek t r i k . M e n j e l a n g a b a d ke - 20

te kn ologi ta ya r d ipe rba ik i de n ga n la h irn ya ta ya r ang in. I n i m e-

n a m b a h k a n l a g i p e r m i n t a a n u n t u k g e t a h .

Faktor-faktor Kemerosotan

Pe rus a h a a n ge ta h me n gh a da pi za ma n ke le mba pa n ke ra n a f a ktorlua ra n da n da la ma n . Ge ta h s a n ga t be rga n tun g ke pa da pa s a ra n lua r

n e ge r i . I n i t e ru ta ma ke ra n a pe n a w a ra n be r le b ih a n da r ipa da pe r -

min ta a n pa da a w a l ta h un 1920- a n . Pe rc uba a n Pe rs a tua n Pe n a n a m

G e t a h m e n g u r a n g k a n p e n g e l u a r a n s e b a n y a k 2 5 p e r a t u s g a g al

me n a i kk a n h a rga ke ra n a J aw a da n Sr i La n ka t ida k me n ga m bi l

la n gka h ya n g s a ma .

Faktor-faktor Kemerosotan Harga Getah

a ) Pe n ge lua r a n me l e b ih i pe rm in ta a n a kiba t pe mb uk a a n ka w a s a n

ba ru buka n s a h a ja d i T a n a h Me la yu tetap i jug a A s i a Tenggara.

A k i b a t n y a k o s p e n g e l u a r a n m e l e b i h i harga ge ta h . I n i t e ru ta ma

pa da ta h un - ta h un 1920 -an. Pa da ta h un 1932 harga ge ta h 5

s e n s e pa un .

( b) Pe rus a h a a n ke re ta d i Am e r ik a Syar i kat t e rus me ros ot pada

ta h u n - ta h u n 1930- a n ya n g s e ka l i gus me n gu ra n g ka n pe n ggu -

naan getah. Syarikat-syarikat Amerika Syar i kat j u g a m e n g a m b i l

da ya us a h a m e m bu ka la da n g ge tah s e n dir i . Sy a r ika t F i re S ton e

me mbuka la da n g d i L ibe r ia da n Ford d i Bra z i l .

(c) Pacla masa Pera ng D un ia Ke du a Je pu n t idak dapat me ngek s-

por t ke n ega ra - ne ga ra m us uh n ya . Di J e p un s e n dir i geta h t ida k

b a n y a k d i g u n a k a n . L a d a n g - l a d a n g g e t a h b a n y a k d i t e b a n g

u n t u k d i t a n a m t a n a m a n m a k a n a n .

196




( d) K e m u n c u l a n g e t a h t i r u a n . A m e r i k a S y a r i k a t m e m b u a t p e -

n ye l id ika n s e ma s a Pe ra n g Dun ia Ke dua da n be r j a ya me n g-

h a s i l k a n n y a . D e n g a n i n i g e t a h a s l i m e n g h a d a p i s a i n g a n

w a la upun mutu ge ta h a s l i l e b ih ba ik .

Pekebun Kecil

Ke ba n ya ka n pe ke bu n ke c i l ge tah te rd ir i dar ipa da ora n g Me l a yu da n

Cin a . Fa ktor ya n g me n gga la kka n pe ta n i me n a n a m ge ta h ke ra n a

g e t a h m u d a h d i t a n a m , k o s m e n a n a m m u r a h , m u d a h d i k e r j a k a n

da n h a ya tn ya pa n ja n g . I n i me n ja min pe n da pa ta n pe ta n i un tuk

j a ng ka m as a p an jan g . G e t a h j u g a m e n ja d i p en da p a t an s a m p i n g a n

ke pa da pe ta n i pa di . Pe k e bun ke c i l mu la me n a n a m ge ta h pa da ta h un

1909 ia itu semasa harga getah t inggi. Pada tahun 1922 terdapat

918 000 ekar kebun kecil getah ia itu 40 peratus daripada kese-

l u r u h a n t a n a m a n g e t a h . O r a n g M e l a y u m e m i l i k i 6 9 5 r i b u e k a r

daripacianya. 10

Rancangan Sekatan Stevenson

J aw a tan ku as a S t e v en s o n d i t u b u h k a n o l e h Pej ab at T a na h J aj a h an

un tuk me n e l i t i ke duduka n pe rus a h a a n da n pa s a ra n ge ta h s e te la h

harga getah mu lai ja t uh se lepas tahun 1920. Jawata nkuas a in i men-

c a da n gka n T a n a h Me la yu c la n Sr i La n ka me n ge h a dka n ke lua ra nbe rmu la da r i ta h un 1922- 1928 . Ra n c a n ga n in i me n e ta pka n kuo ta

pe n ge lua ra n ba gi la da n g da n pe ke bun ke c i l . La n gka h in i le b ih

me r ugi ka n pe ke bu n ke c i l ke ra n a le b ih me l in d un g i la da n g s ya r ika t -

syarikat besar. Rancangan Sekatan Stevenson ini berjaya meningkat-

kan semula harga getah.

Peraturan Getah Antarabangsa 1934

R a n c a n g a n i n i m e l i b a t k a n k e r a j a a n B r i t i s h d a n B e l a n d a . S a t u

perjan j ian Undang-undang Getah Antarabangsa ditandatangani pada

7 Me i 1934 ba gi me n g e h a dk a n pe n ge lua ra n . Ra n c a n ga n in i d ibua t

e kora n ke ja tuh a n h a rga ge ta h a s l i ke s a n ke me le s e ta n e kon omi d i

Ame rika Sya r ika t . Se ka l i la g i pe ke bun ke c i l t e r te ka n ke ra n a kuota

19 7



ya n g d ipe run tukka n ke pa da me re ka hanya 38 peratus . Bagaimana-

pun pengeluaran pekebun kecil di Indonesia sukar dikawal kerana

kawasan yang luas dan berselerak.

Kelapa Sawit

Kelapa sawit mula ditanam d i ladang pada ta h un 1917 . Doron ga n

untuk menanam bagi tujuan perdagangan berlaku apabila harga

getah merosot pada tahun 1915. Kelapa sawit berasa l da r i A f r i k a

Barat . Bagaimanapun se jarah menunjukkan ke lapa sawit di As ia

Tenggara asalnya dibawa dari Amsterdam dan Maurit ius . Ladang

ke la pa s a w i t pe r ta ma d i M a l a y s i a i a l a h l a d a n g T e n n a m a r a m ,

Selangor. Antara kegunaan kelapa sawit t e rma s uk u n t u k me mbua t

s a bun , min ya k pe l in c i r , min ya k masak dan la in - la in .

Padi

Pe ndu duk Tanah Mel ayu mul a men anam path se jak Zam an Batu

Baru . Pengg unaan tenggala un tu k mem bajak su dah ada dalam

masyarakat pertanian Kedah sejak abad ke 8 -9 Masihi.

Pada zam an penjajahan Bri ti sh terdapat emp at ka wasan ut ama

penanaman padi sawah. D i sebelah utara meliputi Kedah Perlis

dan Seberang Prai dan utara Perak. Kawasan t imur termasuklah

Kelan tan dan Terengganu, Kawasan se latan Johor, Melaka dan

Negeri Sem bilan. Manak ala kawasan tengah - se latan Perak, Se-

langor dan Pahang.

A k i b a t k e m a s u k a n i m i g r a n y a n g r a m a i p e n g e l u a r a n be ra s

te mpa ta n t ida k da pa t me n a mpuug ke pe r lua n . Akiba tn ya Br i t i s h

terpaksa mengimport dari Burma dan Siam. Se la in i tu Brit ish juga

m e n g g a l a k k a n p e t a n i k h u s u s n y a o r a n g M e l a y u m e n i n g k a t k a n

pengeluaran. Beberapa rancangan diatur:

( a) Me n gga la kka n ke ma s uka n pe ta n i - pe ta ni Me l a yu da r i da e ra h

N us a n ta ra un tuk me n ja la n ka n pe r ta n ia n pa di ,

(b) Pem berian tanah dil ong gark an.

( c) I n gge r is me n gga l a kka n ta n a m a n pa d i s a w a h be r ba n din g

d e n g a n p a d i h u m a . L a g l p u n p a d i h u m a m e n g u r a n g k a n

19 8



kesuburan tanah dan mengganggu akt ivi t i per ladangan

Inggeris.

(d) Men gad aka n ranca ngan tali air. Ranc anga n besar pertam a

dibuat di Kr ian pada Ju n 1889 (189 1) dan hanya siap pada

tahun 1906. Rancangan ini berjaya membekalkan air kepada

50 ribu ekar sawah." Bagi pengurusan yang lebih baik di-

tu buh kan Jabatan Parit dan Tali A i r pada tahu n 1931. Anta ra

rancangan-rancangan awal jabatan in i dibuat di Sungai Man ik

(Hilir Perak), di Tanjung Karang (Selangor) dan di Paya Besar

(Pahang).

(e) Bagi mem ast ik an kawasan-kawasan pacli tidak terhapu s akib at

perkembangan perusahaan timah clan getah maka kerajaan

Bri t ish mengambil langkah mengadakan undang-undanguntuk mengawal. Undang-undang juga dibuat untuk memasti-

kan tanah sawah dikenakan clengan sempurna. Antara undang-

undang tersebut ialah Enakmen Tanah Simpanan Melayu tahun

1913, Enakm en Penanam an P adi (1917 Negeri Sembilan) clan

Or dina n P enanaman P adi (1934 Negeri-Neger i Selat).

(0 Me nu bu hk an Jabatan Parit dan Tali Ai r yang berperanan di

Negeri Mel ayu Bersekutu daNegeri- Negeri Selat.

(g) Pacla tahun 1933, cukai imp ort beras bagi Negeri Mel ayu Ber-

sekutu mula dikenal i . Matlamatnya untuk digunakan bagi

membiayai projek tanama n padi tem pat an dan men ing kat kan

mutu sistem pengairan.

Walaupun usaha dibuat o leh Inggeris untuk mengekalkan

tanaman pacli tetapi tidaklah mencukupi bagi meningkatkan pe-

ngeluaran dan tarafhidup petani. H a s i l keluaran seekar juga rendah

berbanding dengan Tha ila nd dan Bu rm a. P endapatannya juga

kurang menguntungkan berbanding getah ketika itu. Kerajaan

Inggeris tidak memberi kemudahan pinjaman dengan syarat mudah.

Ini menyebabkan petani berhutang kepada peminjam yang me-

ngenakan syarat yang t idak munasabah. Penyel idikan untuk

meningkatkan pengeluaran pacli pun amat sedikit dibuat berbanding

untuk tanaman eksport yang lain. Penyelidikan yang dibuat lebih

199



kepada minat pegawai sahaja seperti yang dibuat oleh Dr. H.W. Jack

yang bertugas dengan Jabatan Pertani an Negeri M ela yu Berseku tu

(1914-1934).

P E R K E M B A N G A N P E N G A N G K U T A N

Sebelum Campur Tangan Inggeris

Sungai memainkan peranan penting dalam perkembangan ekonom i,

sosial dan politik Tanah Melayu. Pengangkutan sungai menjadi jalan

perdagangan penting bagi mengangkut barang-barang berat dan

pengangkutan jarak jauh.

Pengangkutan laut menjadi jalan perhu bungan di antara negeri-negeri atau tempat-tempat di kawasan pantai. Baik di sungai atau

laut, perahu menjadi alat pengangkutan air yang penting. Rakit-

rakit buluh juga popular.

Di darat, binatang tertentu digunak an unt uk p engangkutan. Ini

termasuklah kerbau dan lembu. Gajah digunakan untuk meng-

angkut barang-barang berat dan biasanya dimonopoli oleh golongan

pemerintah. Manusia juga digunakan untuk membawa barang-

barang tetapi ju ml ah barang yang mamp u dibaw a oleh manusia

tidaklah banyak.

Jalan Darat Zaman Awal British

Pada peringkat awal kebanyakan jalan darat dibina di kawasan

lombong. Pengguna-pengguna jalan ini terdiri daripada pejalan-

pejalan kaki dan kereta dua roda seperti kereta lembu dan kuda.

Pemerintah-pemerintah Melayu sendiri sudah memulakan pem-binaan jalan seperti ini tetapi sum ber kewangan m ereka terhad.

Pelombo ng-pelombong Cin a seperti Yap Ah Loy juga mem bina jalan

di Kuala Lumpur. 12

Apabila British menguasai negeri-negeri Melayu pengeluaran

bijih timah mereka mula membersihkan sungai-sungai. Selepas itu

dikorek terusan menghubungkan kawasan bijih. Apabila sungai

tidak dapat menampung keperluan pengangkutan, jalan-jalan bagi

kereta lembu dan kuda dibina. Pada tahun 1875 jalan di Larut sejauh

13 batu dibina. Jalan penting menghubungkan Matang dengan

200



P E R K E M B A N G A N E K O N O M I T A N A H M EL A Y U H I N G G A 1 942

Peta 11.1: Sistem Perhubungan di Tanah Melayu Sebelum 1941.

201



T a ip in g . J a la n in i ke mudi a n d is a m bun g ke Ke m un t in g . Be be ra pa

ta h un ke mudia n d is a mbun g ke Se be ra n g Pra i .

Di Se la n gor pe n ga n gkuta n u ta ma b i j ih t ima h ke Pe la buh a n

Ke la n g me la lu i Sun ga i Ke la n g. Ba gi me n yin gka tka n pe r j a la n a n

s u n g a i y a ng k u r a n g e l o k , d i b i n a j a l a n d a r i K u a l a L u m p u r k e

Da m a n s a ra . J a uh n y a le b ih kura n g 1 6 ba tu . De n g a n in i pe ra h u-

pe ra h u ya n g me n ga n gkut b i j ih h a n ya be r la buh d i Da ma n s a ra . Di

N e g e r i S e m b i l a n d i b i n a j a l a n m e n g h u b u n g k a n S e r e m b a n k e

Pa n g ka la n Ke mpa s pa da ta h un 1882 .

Sa tu ke s a n pe n t in g pe mbin a a n j a la n ra ya s e la in ke m ud a h a n

ke pa da pe n ga n gkuta n ia la h ke mun c ula n pe te mpa ta n ba ru . O ra n g

Ci n a b ias a n ya me m bin a rum a h - ru ma h ke da i d i p in ggir j ala n. Se la in

j a l a n m e m b e n t u k p e t e m p a t a n , p e t e m p a t a n j u g a s e b a l i k n y ame mb ent uk ja lan- ja lan darat . In i terutamanya di kawasan -kawas an

ba n da r s e per t i Kua la Lum pu r , T a ip in g , I poh da n Se remba n . O ra n g

Me la yu juga mul a be rp i n da h da r i t e p i - te p i s un ga i ke ka w a s a n

be rde ka ta n j a la n da rat . Pe rke m ba n ga n sis te m j a la n me mp un ya i

sebab yang berbeza antara satu kawasan clengan yang lain. Selain

dibina di kawasan bi j ih t imah, ja lan juga dibina se lari dengan ja lan

kereta api . D i Pahang, Joh or dan negeri-negeri di utara , ja lan di bi na

ba gi me n gga la kka n pe r tu mbuh a n e ko n om i . Pa da a kh ir ta h un 1911

terdapat 1998 batu ja lan bertar c l i Negeri Mel ayu B ersekut u d an

154 2 bat u jalan tidak bertar. Men jel ang tahun 1928 jala n raya su da h

me ngh ub un gi Perlis , di utara clengan Joh or Bahru , c li sela tan. Bagai-

m an ap u n pembin aan ja la n c li pantai t im ur agak lambat terutam a di

T e r e n g g a n u . 1 3

Jalan Kereta Api

Pe m bin a a n j a la n ke re ta a p i me ma n g d ia n ggap pe n t in g o le h Br i t i s h

un tu k ke pe n t in ga n e kon o min y a . T e tap i pe mbin a a n j a lan ke re ta a p i

pertama di Tanah Melayu bukan dilakukan oleh Brit ish . Ja lan kereta

ap i pertam a dib ina oleh kera jaan Jo ho r pacla tahun 1869 ya ng

me n gh u bun gka n J oh o r Ba h ru de n ga n Gu n u n g Pula i . J a la n in i d i -

ken ali sebagai "kereta api kayu Jo ho r" kerana landasannya dib ua t

d a r i p a d a k a y u . T a p i l a n d a s a n i n i d i t i n g g a l k a n s e p u l u h t a h u n

k e m u c l i a n . 1 4

20 2



P E R K E M B A N G A N E K O N O M I T A N A H M E L A Y U H I N G G A 1942

P erk em b ang an b i j ih t imah m eng g alak k an pem b inaan j a lan k eret a

api . In i k erana peng ang k u t an t radis i t idak lag i dapat menampu ng

k epe r lu an . Ja lan k ere ta api per t ama diu sah ak an o leh Br i t i s h dib u at

di L aru t . Ker j a -k er j a pem b inaa n b erm u la pada t ahu n 1 8 8 2 u n t u k

me ng hu b u ng k an Ta iping c leng an Ku ala Sepe t ang (P o r t Wel d) . Ker j a -

k er j a pem b inaan hany a s iap pada Ju n 1 8 8 5 . L ang k ah j u g a dia m b i l

o leh k era j aan Se lang o r me mb ina j a lan k ere t a api me ng hu b u ng k an

Ku ala L u mpu r deng an P e lab u han Ke lang pada t ahu n 1 8 8 6 . Terny at a

u saha in i memesa t k an peru sahaan b i j ih t imah di L emb ah Ke lang .

In i men do r o ng Neg er i Semb i la n pu la mem b in a j a lan k ere t a ap i

m e n g h u b u n g k a n S e r e m b a n d en g a n P o r t D i c k s o n p a d a t a h u n 1 8 9 1 .

A p a b i l a k e g i a t a n p e r l o m b o n g a n b e r k e m b a n g d i L e m b a h K i n t a ,

j a l a n ke re ta ap i t u ru t d i b i n a . M u l a n y a I p o h d i s a m b u n g k a n d e n g a n

Taip ing . In i d i ik u t i pemb ina an j a lan k ere ta api Ta ipi ng -Te lo k A n so n

(1 8 9 3 ) dan Ipo h-T e lo k A ns o n t ig a t ahu n k em u di an .

P e m b i n a a n j a l a n k e r e ta a p i j u g a m e l i b a t k a n N e g e r i - N e g e r i

M el ay u T idak Bersek u t u . Jo h o r sek a l i l ag i me mb i na landasan m eng -

h u b u n g k a n b a n d a r M a h a r a n i c l e n g a n P a r i t J a w a . J a u h n y a 1 3

kilo me ter . Pro jek in i jug a gagal setelah ber jalan 31 tahu n (18 90-

1921).

Rangkaian Landasan

U s a h a u n t u k m e n y a m b u n g k a n l a n d a s a n b e r m u l a s e l ep a s p e -n u b u h a n N e g e r i - N e g e r i M e l a y u B e r s e k u t u . M u l a n y a s i s t e m k e r e t a

api P erak dan Se lang o r c l ig ab u ng k an di b aw ah sa t u peng u ru san .

L anda san k ere ta api P erak di s am b u n g k a n k e u t ara h ing g a k e P ra i

c lan k e se la t an h ing g a P o r t Dic k s o n (1 9 0 3 ) . Se t e lah i t u ru nd ing an

dib u at deng an k eraj aan Jo h o r u nt u k m eny am b u n g h ing g a k e Jo ho r

Bahru . P em b inaann y a s iap pada b u lan Ju la i 1 9 0 9. Den g an in i b erer t i

P ra i clan Jo h o r Bahru su dah dihu b u n g k a n . 1 5

P ac la t ahu n 1 9 1 5 landasan dar i P ra i d i samb u ng k an h ing g a k e

A lo r Se t ar dan t ig a t ahu n k emu dian k e P adang Besar , P er l i s . Di

p a n t a i t i m u r p e m b i n a a n b e r m u l a p a d a t a h u n 1 9 1 2 u n t u k m e n g -

h u b u n g k a n T u m p a t d e n g a n T a n a h M e r a h . W a l a u p u n a d a r a n c a n g a n

u n t u k m e m a n j a n g k a n h i n g g a k e G e m a s t a p i t er g e n d al a k e ra n a

203




meng hadapi masa lah deng an Sy ar ik a t Kema j u an Du f f y ang

memegang konsesi, di Ulu Kelantan. Projek ini hanya dapat di-

sempurnakan pada tahun 1931.

Menjela ng tahun 1931 rangkaian sistem jalan kereta api Tan ah

Mel ayu suda h terbentuk. Pembinaan nya jelas mem bantu per -

kembangan ekonomi. Dua sumber utama yang mendorong per-

kembangan kereta api ialah bij ih timah dan getah.

Pos, Telefon dan Telegraf

Pejabat pos mulanya dibina di Negeri -Negeri Selat . Ini di ikut i

dengan bandar-bandar utama kawasan lombong seperti Taiping,

Ipoh, Kuala Lumpur dan Seremban. Kemudian barulah berkembangke bandar-bandar lain yang ada kepentingan perdagangan. Pem-

binaan jalan raya menggalak dan meningkatkan perkhidmatan

pos. Kawasan-kawasan yang kurang kemudahan pengangkutan,

perkhidmatannya masih t idak memuaskan.

Bagi meningkatkan keberkesanan dan penyelarasan pentadbiran,

kerajaan British memulakan perkhidmatan telegrat. Kouumikasi ini

ju ga m em ba nt u per ke m ba ng an ek o no m i . Pa da ta hu n 18 92 s u d ah

ada talian langsung menghubungkan Pulau Pinang, Perak, Selangor,

Negeri Sembilan dan Melaka.

Perkembangan telefon berhubung kait dengan permintaan

orang ramai. Telefon bermula di Negeri-Negeri Selat. Pacla tahun

1885, Perak dihubungkan dengan Pulau Pinang, Kuala Lumpur dan

Singapura. Di Negeri-Negeri Melayu Tidak Bersekutu juga berlaku

perkem bangan. Joho r misaln ya menswastakan projek telefon pada

tahun 1899. Di Kedah talian telefon ada hubung kait dengan per-usahaan getah. Semua balai-balai polis utama dilengkapkan clengan

talian telefon menjelang tahun 1909.

P E R K E M B A N G A N B A N D A R

Bandar sudah wujud di Malaysia sejak abad kelima dan keenam

Masihi. Pada waktu itu cli selatan Kedah lahir negara kota yang

ju ga be rp er an an seb aga i p el ab u ha n en trep or t. 16 Pada abad ke-15

negara kota Melaka berjaya menjadi bandar perdagangan penting

20 4




dan mengasaskan sebuah empayar yang besar . Melaka terus men-

j a d i ba nd ar p ent ing cl al am e k o n o m i m erk ant a li s m e Ba ra t d i b a w a h

P o r t u g is , Be landa dan Ing g er i s . Kemu dian mu ncu l Geo rg e To w n

dan Singapura sebagai bandar pelabuhan penting.

P ada amny a per t u mb u han b andar -b andar b ermu la pada ab ad

ke-20. Ini ekoran daripada:

(a) P er t amb ahan pend u du k k hu su sny a ak iba t mig ras i .

(b ) P erk em b ang an ek o no m i per t an i an (k hu su sn y a g e t ah) clan

per lo m b o ng an (k hu su sny a b i j ih t imah) . Bandar -b andar b aru

b a n y a k m u n c u l c l i d u a k a w a s a n k e g i a t a n e k o n o m i i n i

sedangkan bandar-band ar lama terletak jau h.

(c) Terbinanya jalan perhu bung an baru iai tu jalan raya clan kereta

api .

Sesetengah bandar baru muncul sebagai pusat kegiatan penting

peng u mpu lan dan peng a l i ran has i l . Se la in men j adi pu sa t perda-

gangan ada pula bandar baru menjadi pusat pentadbi ran. Mis al ny a

Tai pi ng yang di bu ka pacla tahu n 1840 telah men jadi ibu negeri Perak

se lepas pem b u nu han J .W. W. Bi r ch . 1 7 K e m u d i a n p e r u s a h a a n t i m a h

di Perak lebih pesat di Lembah Kinta. Seir ingan i tu muncul bandar

Ipo h (1 8 7 0 -an). D an pada t ahu n 1 9 2 7 Ipo h meng g ant ik an Ta ipi ng

seb ag a i ib u neg er i P erak . 1 8 K u a l a L u m p u r p u l a m u l a m e n j a d i

pe t empat an pent ing se lepas k e j ay aan lo mb o ng b i j ih t imah di

A m pa ng . P ack t ahu n 1 8 5 0 , Ku a la L u m pu r hany a t empat b er lab u h

perahu -perahu u nt u k b eru ru san deng an lo mb o ng b i j ih . Di s i t u

t erdapat seb u ah k ampu ng M elay u dan seb u ah k edai C ina . P er -k emb ang an b andar in i b ermu la p ada t ahu n 1 8 60 t e t api mu sna h

terus akibat perang saudara. Yap Ah Loy yang menjadi Kapitan Cina

( 1 8 68 - 8 5 ) m e r u p a k a n o r a n g p e n t i n g d i K u a l a L u m p u r s e m a s a

hayatnya dan dianggap orang yang berkuasa di bandar tersebut . 1 9

M enj e lang t ahu n 1 8 8 0 , Ku a la L u mpu r b u k an saha j a mu ncu l se -

bagai pusat perdagangan tetapi juga pu sat pen tadb iran. Ju m la h

pe ndu du k ny a j u g a men ing k at deng an cepat . P ada t ahu n 1 8 8 4

pend u du k Ku ala L u m pu r 4 0 0 0 o rang dan sebe las t ahu n k em u d ian

ber jumlah 28 000 orang.

20 5




P r o s e s u r b a n i s a s i m e n i n g k a t k e r a n a a d a n y a s i s t e m p e n t a d b i r a n

p e n j a j a h d a n k e g i a t a n e k o n o m i . S e h i n g g a t a h u n 1 9 4 9 , d a r i p a d a

j u m l a h 4 . 9 j u t a p e n d u d u k T a n a h M e l a y u , 2 6 . 5 p e r a t u s t i n g g a l d i

p e k a n - p e k a n k e c i l d a n 8 p e r a t u s d i b a n d a r - b a n d a r . 2 0 B a n d a r - b a n d a r

z a m a n k o l o n i a l l e b i h d i t u m p u k a n s e ba g ai p u sa t k e g i a t a n p e r -

d a g a n g a n d a n t i d a k m e n e k a n k a n k e p a d a p e r i n d u s t r i a n . I n i se l a r a s

d e n g a n k e p e n t i n g a n e k o n o m i k o l o n i a l k e t i k a i t u .

206



P E R K E M B A N G A N E K O N O M I T A N A H M E L A Y U H I N G G A 1 942

207



Bab 12

Perkembangan Pelajaran

di Tanah Melayu, Sabah dan Sarawak

Hingga 1942


Sebelum penjajahan British pendidikan di kalangan masyarakat

Melayu tertumpu kepada pelajaran agama. Kanak-kanak diajar kenal

huruf ( jawi) dan mukadam. Selepas itu diajar al-Quran dan ajaran-

ajaran Islam yang lebih tinggi. Tenaga pengajar terdiri daripada

ulama-ulama tempatan dan luar negeri. Tempat belajar pula di

masjicl, surau, dan rumah perseorangan bahkan di istana. Islam

telah berjaya mewujudkan tenaga intelektual baru di Nusantara. 1

S I S T EM P E N D I D I K A N P O N D O K

Sistem pendidikan pondok adalah lanjutan sistem pendidikan agama

di rumah-rumah, surau, masjid dan istana. Sistem ini mula nampak

je la s ke wu juda nn ya pa da k u r u n ke -1 9 di neg eri Ke la nt an , K ed a h

dan Terengganu. Perkataan pondok berasal daripada perkataan Arab fondoq be rma ks ud ruma h tumpa n ga n . Di Ma la ys ia pe rka ta a n

pondok bermaksud institusi pendidikan Islam berasrama."

Pendidikan pondok amat bergantung kepada ketokohan guru

yang menjadi pengasas. J ika seorang toko h ulama terkenal me njad i

20 8



tuk guru maka pondoknya akan menjadi terkenal dan tumpuan

para pelajar dari kawasan sekitar bahkan dari luar negeri. 1 Ma ta

pelajaran yang diajar termasuklah tauhid, f ikah, hadis, nahu, saraf,

tasawuf dan usuluddin. Sungguhpun begitu tumpuan pela jaran

bergantung kepada bidang kepakaran seseorang gum. Buku-buku

yang digunaka n pula ia lah kitab-kitab jawi karya ulama-u lama

tempatan dan Patani.

Selepas campur tangan Inggeris sekolah pondok menghadapi

cabaran daripada pertumbuhan Inggeris dan Vernekular Melayu.

Namun, sebelum Perang Dunia Kedua kemasukan sekolah Inggeris

menggalakkan pertumbuhan sekolah pondok kerana orang Melayu

menganggap sekolah Inggeris kafir. Tetapi selepas tahun 1946 ke-

adaan sebaliknya berlaku. Ini ekoran daripada galakan besar pih ak

pemerintah termasuk membuka peluang melanjutkan pelajaran

dan jaminan mendapat pekerjaan untuk lepasan sekolah Inggeris

clan Melayu. Lagipun pada masa ini orang Melayu tidak lagi takut

dikristiankan walaupun belajar di sekolah Inggeris.

M A D R A S A H

Pengajian madrasah mulai diperkenalkan bagi menyaingi sekolah-

sekolah sekular. Madrasah berbeza daripada sekolah pondok ter-

utama dari segi cara belajar. Antara ciri-ciri sistem madrasah—ada

kemudahan kerusi meja; pembahagian kelas: jadual waktu dan

pelajaran akademik termasuk dalam kurikulumnya. Di madrasah

cara pengajaran lebih berbentuk sekolah sekular yang tidak lagi

menggunakan kaedah halaga dan pelajaran seeara tadah. Walaupun

begitu sekolah pondok yang menggunakan nama madrasah tetapi

tidak mengikut sistem madrasah seperti diamalkan oleh kaum muda.

Di Negeri-Negeri Selat kumpulan agama yang dikenali sebagai

Kau m Mu da m emainkan peranan penting mengembangkan sis tem

madrasah. Antara tokoh-tokohnya seperti Syed Sheikh al-Hadi dan

Syeh Tahir Jalaluddin. Madrasah pertama didir ikan o leh Syed Sheik h

al-Hadi di Singapura pacla tahun 1907 iaitu Madrasah al-lqbal.

Kem ud ian madrasah did iri kan pu la di Pulau Peyengat. Pada

tahun 1917 beliau mengasaskan madrasah di Melaka tetapi setahun

kemudian berpindah ke Pulau Pinang mendirikan Madrasah al-

20 9




Masyor. Madrasah ini kemu dian menjadi terkenal dan menjadi pusat

pengajian penting.

Di negeri-negeri Melayu Tidak Bersekutu juga terdapat pengajian

berbentuk madrasah. Di Kedah ditubuhkan Madrasahtul Ham id iah

di Limbung Kapal atas daya usaha Syeikhul Islam Wan Sulaiman

Wan Sidik dan Tunku Mahm ud. Madrasah ini akhirnya berkembang

menjadi Maktab Mahmud. Di Kelantan Maj l is Agama Is lamnya

menubuhkan Madrasah Muhamadiah di Kota Bharu (1915) . Ter-

dapat t iga a liran di madrasah ini—Arab, Melayu dan Inggeris .

Penekanan bukan sahaja diberikan kepada pelajaran agama tetapi

ju ga ak ad em ik . D i T ere ngg anu mad ra sa h pe rt am a d i t u b u h ka n p ad a

tahun 1925 dengan penubuhan Madrasah Arabiah yang kemudian

ditukar menjadi Madrasah Sultan Zainal Abidin. Di negeri-negeri

Mel ayu yang lain juga terdapat juga p endidik an bercorak madras ah

tetapi pengaruhnya tidaklah begitu besar. 4

S E K O L A H M E L A Y U

Sekolah-sekolah Melayu bermula pada tahun 1821 apabila Penang

Free School membuka cawangannya di Gelugor. 5 Pada tahun 1855

ditub uhkan Sekolah Melayu di Teluk Belanga dan di Ka m p un g

Gelam (1856). Sekolah di Teluk Belanga kemu dian dijadikan Mak tab

Latihan bagi melatih pelajar lepasan sekolah Melayu. Kemudian

dibuka sekolah menengah dari Permatang Pauh dan Penaga tetapi

tidak mendapat sambutan dan menghadapi masalah tenaga pengajar.

Pacla tahun 1872 A . M Skinner, Inspektor Seko lah-seko lah Ne-

geri-Negeri Selat mewujudkan "Bahasa Melayu Sekolah" berasas-

kan kelas-kelas al-Quran. Skinner menetapkan pelajaran al-Quran

dipisahkan daripada pelajaran Bahasa Melayu. Bagaimanapun beli au

berpendapat kurang adil terhadap guru-g uru al- Qur an yang menc ari

nafkah melalui kelas-kelas a l-Quran. Jadi beliau menetapkan

pembentukan pengajaran bahasa Melayu menurut peraturan-per-

aturan:

(a) Al -Q u ra n mesti diajar di sekolah-sekolah tetapi mesti di pi sah -

kan daripada pelajaran Bahasa Melayu.

21 0



P E R K E M B A N G A N P E L A J A R A N D I T A N A H M E L A Y U , S A B A H D A N S A R A W A K

(b) Pada wak tu pagi pela jaran hend akla h dia jar dalam bahasa

Melayu. Sebelah petang diadakan pela jaran a l-Quran.

(c ) Kera jaan akan hanya memb ayar e laun kepada gu ru- gur u yang

me n ga ja r da la m ba h a s a Me la yu ma n a ka la ibu ba pa a ka n

me mba ya r ke pa da guru- guru a l - Q ura n .

J u m l a h se ko lah M e l a y u d i N e g er i - N e ge r i Se lat pad a tah u n 1 872

sebanyak 16 buah dengan ju m la h pela jar 427 orang. Sep ulu h tahu n

kemudian meningkat kepada 189 buah dengan 5826 orang. 6 D i

N e ge r i - N e ge r i Me la yu Be rs e kutu , s e kola h Me la yu mula d ibuka d i

Kelang pada bulan September 1875. Ini diikuti dengan pembukaan

sekolah di Sayung Perak. Negeri-negeri Melayu yang belum me-

n e r im a c a m pur ta n ga n I n gge r is juga turut me mb uk a s e ko la h -

s e kola h Me la yu . Di n e ge r i Ke da h s e kola h pe r ta ma d i tubuh ka n

pada tahun 1897 dan di Kelantan pada tahun 1903.

Ada la h me n ja di ke s u l i ta n me n da pa tka n pe la j a r - pe la j a r be r -

sekol ah lebih- lebih lagi di kalangan pela jar-pelajar perem pua n. Pada

ta h un 1884 d i t ubu h ka n s ekola h Me la y u un tu k pela j ar pe re m pua n

di Teluk Belanga (Singapura) clan sebuah lagi di Pulau Pinang dalam

usaha untuk menarik lebih ramai pela jar.

P a c l a p e r i n g k a t a w a l m a s y a r a k a t M e l a y u k u r a n g m e m b e r i

perhatian kepada sekolah Melayu kerana lebih gemar menghantar

anak-anak ke sekolah agama. Langkah- langkah Brit ish untuk mem-

bole h ka n a n a k- a n a k Me la yu bole h me n gua s a i 3M me n a r ik pe r -

h a t ia n ( me mba c a , me n ul is , me mbi la n g) . Pa da mula n ya d i te ta pka n

pe mbe la ja ra n d i s e kola h s e la ma e n a m ta h un te ta p i ke mudia n

dikurangkan kepada empat tahun. Adalah diharapkan se lepas t iga

tahun pela jar-pela jar sudah boleh membaca dan menulis c la lam

bahasa Melayu c lan mempunyai sedikit pengetahuan asas c la lam

ma te m a t ik da n ge ogra f i . 7 Pad tah un 1891 kera jaan Br it ish c l i

Se langor menetapkan peraturan mewajibkan penghantaran anak-

anak ke sekolah clan ibu bapa yang gagal akan didenda. Bagi me-

m a n t a p k a n s e k o l a h M e l a y u j a w a t a n g u r u p e l a w at b u m i p u t e r a

diw u jud ka n . Pe rke mba n ga n s e te rus n ya be r la ku a pa bi la I n gger is

me mpe rke n a lka n tu l i s a n rumi d i ba w a h pe n ge n da l ia n R. J . Wi lk in -




son (Nazir Sekolah-sekolah Persekutuan). Pacla tahun 1904 usaha

dibuat untuk membukukan bahasa Melayu. Pelajaran Kesusasteraan

Melayu Lama juga digalakkan bagi mengekalkan warisan kegemi-

langan lama. Bagi mencapai tujuan ini perpustakaan diwujudkan

di sekolah-sekolah.

Pada umu mny a perkembangan pendidikan Melay u adalah begitu

menggalakkan. Ini selaras dengan cita-cita penjajahan British yang

mahu menjadikan anak-anak Melayu lebih pandai sedikit daripada

ibu bapa mereka. Tidak ada hasrat Inggeris untuk meningkatkan

mutu intelek orang Melayu kerana ini akan memberi kesan negatif

kepada dasar mereka. Bagaimanapun lepasan sekolah Melayu tetap

mem beri sumbangan penting. Ramai to koh lahir khususnya lepasan

Maktab Sultan Idris Tanjung Malim. 8

S E K O L A H C I N A

Sekolah Cina pertama ditu buh kan di Melaka (1815). Rekod t ahun

1829 menyebut terdapat tiga buah sekolah Hokian di Pekin Street.

Sekolah-sekolah terawal ini mengajar pelajaran klasik dan belajar

seeara hafalan yang kurang berguna untuk keperluan Inggeris

di Negeri-Negeri Selat. Bagaimanapun antara tahun 1900-1919

sekolah-sekolah Cina bertambah dengan banyaknya. Ini ekoran

perkembangan polit ik dan sosia l di China yang mempengaruhi

masyarakat Cina seberang laut. Kesan idea moden dan revolusi,

sekolah-sekolah Cina mula menggunakan idea-idea baru clalam

sistem pelajaran. Ajaran Confusius dan Barat mula diajar bersama.

Antara mata pelajaran penting ialah klasik lama, bahasa, matematik,

lukisan, sejarah, geografi, moral, pendidikan jasmani clan nyanyianBahasa yang digunakan ialah dialek tempatan. Gu ru- gu ru dan bu ku

teks kebanyakannya didatangkan dari China. Kerajaan China sen-

diri memberi perhatian. Kerajaan Mancu misalnya menghanlar

perwaki lan untuk meninjau pelajaran Cin a di Tanah Melay u. D em i-

kia n jug a kerajaan China selepas revolusi 1911 terus mem ber i

perhatian. Mulai tahun 1920 Kuo Yu (bahasa kebangsaan China)

mu la diperkenal kan dan ini mem bantu ke arah keseragaman.9 A d a

tiga kategori sekolah Cina cli Tanah Melayu: 1 0

21 2



P E R K E M B A N G A N P E L A J A R A N D I T A N A H M E L A Y U , S A B A H D A N S A R A W A K . . .

(a) Sekolah yang diu rus dengan semp urna oleh jawatankuasa yan g

biasanya ta jaan persatuan daerah atau suku.

( b) Se kola h s e para a w a m — m is a l n ya s e kola h ya n g d ibe n t uk o le h

seorang atau beberapa orang guru yang melantikjawatankuasa

sendiri .

( c) Se kola h pe rs e n dir ia n ya n g d ike n da l ika n o le h gur u- g uru da n

biasanya kec il saja . Terdapat seko lah pin g mi n (sekola h per-

cuma) yang hanya meng enakan yura n yang kecil dan biasanya

lima sen sahaja.

Dasar Brit ish terhadap pendi dika n Cin a berdasarkan la issez- fa ire,

te tapi apabila terdapat kegiatan revolusi dan pre judis terhadap ke-

ra ja a n ma ka I n gge r is mula me n ga mbi l la n gka h un tuk me n ga w a l .

Pa da ta h un 1920 s a tu un da n g- u n da n g d i lu l us k a n cl i Ma j l i s Pe r un -

dangan Negeri Se lat menetapkan:

(a) Seko lah-seko lah Ci na per lu diu ru ska n secara teratur.

( b ) Gu ru - gu ru pe r lu me n e r im a la t ih a n s e c uku pn ya .

(c ) Pela jaran c li seko lah Ci na t ida k bo leh bersifa t me nent ang

kera jaan.

Pada tahu n 1925 k era jaan Bri t is h me nam bah lagi per atu ran

clengan memberi kuasa kepada Pengarah Pela jaran untuk menolak

pe n da f ta ra n guru- guru ya n g te r l iba t da la m ke gia ta n s ubve rs i f .

Kawalan ke atas sekolah Cina diperketatkan lagi pada tahun 1929

dengan mengehadkan pengambilan guru-guru hanya daripada orang

tempatan dan melantik l ima orang nazir sekolah Cina. Bagaimana-pun kera jaan Inggeris gagal menyekat perkembangan sekolah Cina

kerana t idak dapat membantu akibat kesan kemelesetan ekonomi.

Menj e lang tahun 1 930-an su dah banyak sekolah Ci na men jalan kan

pela jaran menengah.

S E K O L A H V E R N A K U L A R T A M I L

Ka n a k- ka n a k I n dia me n da pa t pe la j a ra n d i s e kola h - s e kola h a l i ra n

Inggeris a tau sekolah India yang menggunakan bahasa pengantar

213




T a mi l , Ma la ya la m, T e le gu , Pun ja b i a tau H i n d i . " Me n gikut re kod

rasmi sekolah yang memberi pela jaran bahasa peugantar Tamil

pertama ia lah Penang Free School (1816) dan diikuti Singapore

Fre e Sc h ool pa da ta h un 1834 . Se kola h An glo T a mi l d i tubuh ka n

di Melaka (1830) te tapi ditutup 10 tahun kemudian. Dengan per-

kembangan Singapura sebagai pusat perdagangan permintaan untuk

p e n t e r j e m a h T a m i l d i p e r l u k a n l e b i h r a m a i . I n i m e n d o r o n g

diwujudkan dua buah sekolah pacla tahun 1873 c lan 1876. Kedua-

dua sekolah ini menyediakan untuk pertama kali pela jaran bahasa

Inggeris clengan pengantaraan bahasa Tamil.

Pe r tub uh a n Kris t ia n juga me mba n tu m e n gga la kka n pe rk e m-

bangan sekolah Tamil terutama c li Pulau Pinang, Perak, Se langor,

J o h o r da n S ing ap u ra. Te ta pi kem aj u an s ek o lah Ta mil ti da k m e n g -

galakkan kerana masalah kekurangan pela jar, s ikap t idak peduliibu bapa, kekurangan kemudahan seperti guru dan buku teks .

Di N e ge r i - N e ge r i Me la yu Be rs e kutu , O rdin a n Buruh 1 923 me m -

beri faedah kepada anak-anak buruh terutama pekerja estet. Me-

n urut ord in a n in i , ma j ika n pe r lu me ma s t ika n a da s e kola h da n

mem biayai persekolahan kanak-kanak berumur antara tujuh hingga

empat belas tahun. Ordinan juga menetapkan pelantikan Inspektor

Sek ola h Tam il (orang Eropah) pacla tahun 1910. Pegawai ini akan

dibantu oleh Penolong Inspektor (orang India) . Hanya pada tahun

1938 baru pegawai pelajaran yang mendapat latihan di India dilantik

sebagai Inspektor Sekol ah Tamil .

Masalah ulama Sekolah Tamil ia lah bilangan pela jar yang kecil

bagi sesu alu kawasan, Ini dit am bah lagi kerana kerajaan Ing geris

kurang memberi perhatian dan bantuan. Oleh yang demikian se-

kolah Tamil hanya cli peringkat sekolah rendah sahaja.

Guru- guru da n buku- buku d i s e kola h T a mi l te rpa ks a d i import

dari India. Selain bahasa Tam il digun akan juga bahasa Guje rat, H in di

da n Ma la ya la m. Be rba n din g de n ga n s e kola h Cin a pe rke mba n ga n

Sekolah Tamil t idak membanggakan bahkan kadar kecic iran begitu

t inggi .

S E K O L A H I N G G E R I S

Tumpuan utama penjajah Barat ialah untuk ekonomi dan mereka

membiarkan mubaligh menguruskan hal-ehwal pendidikan. Bagi

21 4



P E R K E M B A N G A N P E L A J A R A N D I T A N A H M E L A Y U , SA B A H D A N S A R A W A K

para muba ligh tugas me ndi dik adalah meng ikut budaya Barat kerana

mere ka menganggap tugas me ntam adu nkan anak ja jahan adalah

" b e b a n o r a n g p u t i h " . 1 2 Ada t iga ma t la ma t pe n d id i ka n s e ko la h

muba l igh ia i tu la t ih a n mora l , pe n ge ta h ua n a ga ma da n me la h irka n

ke h idupa n be ra ga ma . 13

S e k o l a h -s e k o l a h m u b a l i g h K r i s t i a n m u l a n y a d i t u b u h k a n u n t u k

komun i t i ke e i l me re ka s a h a ja te ta p i ke mudia n be rke mba n g un tuk

k o m u n i t i l a i n . S e k o l a h m u b a l i g h p e r t a m a d i S e m e n a n j u n g d i -

tubuhkan di Melaka oleh jusuits pada tahun 1548. Pada tahun 1787

Ge re ja Roma n Ka tol ik Pu la u P in a n g me n u buh ka n s e kola h d i Le bu h

Cina. Kemudiannya mereka mengasaskan Catholic Free School pacla

tahun 1825 yang lebih dikenali sebagai St . Francis Xavier Free

I n s t i tu t ion . Ku mp ul a n gereja ya n g a kt i f da la m me n di r ika n s e kol a h

t e r d i r i d a r i p a d a k u m p u l a n m u b a l i g h K a t o l i k d a n M e t h o d i s h .

Ma n a k a la ge re ja En gla n d mula m e mb uka s e kola h d i T a na h Me la yu

menje lang awal abaci ke-20. Su mbang an sekolah mu bali gh cuk up

penting sehingga awal kurun ke-20 kerana empat per l ima pela jar

sekolah Inggeris bela jar di sekolah-sekolah ini .

Antara sekolah inggeris terawal yang ternama ia lah Penang

Free School. Sekolah ini diasaskan pada bulan Oktober 1816. oleh

Reverend R.S. Hutchings, Mengikut rancangannya sekolah ini akan

mewujudkan bahagian bahasa Inggeris , bahagian vernakular dan

ja bat an pe la ja r p e re m p u a n y an g d isa t u ka n da la m se bu ah s e k o la h .

Sebagai tambahan ada cawangan sekolah di kawasan kampungseperti Sekolah Melayu Gelugor, Air Hitam dan Bayan Lepas. Pacla

mulanya sekolah ini hanya untuk pela jaran sekolah rendah te tapi

mu lai tahun 1891 pela jaran meneng ah dim ul akan ,

Sebuah lagi sekolah terkenal ia lah Singapore Free School (1834)

yang kemudian ditukar nama menjadi Raf f les Institution (1863) .

Menje lang abad ke-20 sekolah-sekolah diambil a l ih oleh kera jaan

kerana menghadapi masalah kewangan.

Pacla akhir abad ke-19 pendidikan Inggeris mulai mendapat

tempat di negeri-negeri Melay u . D i Se langor te lah didiri kan Vi cto ria

Institution pada tahun 1893 diikuti dengan Methodist Boy's School

(1897) clan St John's Institution (1905). Sekolah Inggeris memainkan

peranan penting c la lam melahirkan golongan e li t pentadbir Melayu.




Pih a k ke ra ja a n I n gge r is mula me ma in ka n pe ra n a n a kt i f da la m

pela jaran Inggeris hanya bermula pada awal kurun ke-20. Langkah

dibuat dengan:

( a) Me m bin a s e kola h ba ru .

( b ) Me n ga m bi l a l ih s e kola h de n ga n c a ra me n ge lua rka n ge ra n

ba n tua n .

Perk emb angan sekolah Inggeris lebih tertu mp u di bandar-bandar.

Mengikut rekod tahun 1924 jumlah pela jar sekolah Inggeris di

Negeri-Negeri Melayu Bersekutu dan Negeri-Negeri Se lat mengikut

ka um ialah pelajar Ci na 20 1 16 orang, Melay u 3 850 orang dan Indi a,

4613 orang. 1 4 Dasar Inggeris sendiri t idak m ahu orang Me lay u lebi hberpelajaran kerana menganggap akan mengancam keselamatan dan

akan menggerakkan penentangan terhadap penja jah. Pemerintah

I n gger is me n gu mu mk a n ( 1924) t ida k ma h u m e n ge lua rka n le b ih

ram ai pelajar lepasan seko lah Inggeris dengan alasan takut b erl ak u

pengangguran kerana peluang pekerjaan terhad. Bahkan ada pen-

ta dbir Me la yu s e n dir i be ra n gga pa n de mikia n da n me n ga n gga p

ku ra ng pelajaran leb ih baik. Ini seperti ditegaskan o leh Raja di H il ir

Perak pada tahun 1930 dalam Majlis Perundangan. 1 5

MAKTAB MELAYU KUALA KANGSAR

Pada Persidangan Raja-ra ja (Durbar) di K uala L um pu r antara 20

hingg a 23 Ju la i 1903 telah dibincang kan berkenaan kek ura ngan

orang Melayu dalam perkhidmatan kera jaan. Daripada 159 pegawai

M C S ( M a l a y a n Civi l Serv ice) h a n ya t iga ora n g Me la yu da la mper khi dm ata n tersebut. Mereka ia lah Ra ja Cula n (Pegawai Dae rah

Ulu Perak) , Orang Kaya Menteri Wan Muhd Isa (Pegawai yang

me n gurus ka n s ub da e ra h Se la ma ) da n Ra ja Ma n s ur ( Pe n olon g

Setiusaha I I Residen Perak) . Lain- la in pegawai Melayu hanya me-

megang jawatan pentadbiran peringkat rendah. Tidak ada lang sun g

j a w a t a n p ro f e s io na l at au t e k n i k a l , D a r i s i n i l a h t i m b u l n y a ide a

te n ta n g pe r lun ya d iw u jud ka n s atu s e kolah kh a s un tuk pe n u n tut -

p e n u n t u t M e l a y u .

21 6



P E R K E M B A N G A N P E L A J A R A N D I T A N A H M E L A Y U . S AB A H D A N S A R A W A K

J . E Rodg er (R es iden Per ak ) m e n c et u s ka n id ea te rs eb ut d a l a m

persidangan Durbar 1905 i tu. 1 6 Be l ia u me mba n gki tka n s oa l ta n g-

gun gja w a b mora l Br i t i s h ya n g c a mpur ta n ga n d i n e ge r i - n e ge r i

Me l a yu a tas j e mp uta n ra ja- raj a c lan un tuk m e mba n tu me mb e n t uk

pentadbiran yang lebih baik. Beliau m encadangkan beberapa jaw at an

pe r lu d ibe r ika n ke pa da ora n g Me la y u da n ba gi me m uda h ka n pro s e s

in i ke la ya ka n ya n g d ipe r luka n t ida kla h pe r lu s a ma de n ga n ka de t -

kadet Eropah. Pandangan ini disokong oleh Sultan Idris dan baginda

ma h u la n gka h - la n gka h d ia mbi l t e ru ta ma o le h I n s pe ktor Se kola h -

s e kola h s upa ya pe lua n g pe la j a ra n d ibe r ika n ke pa da ora n g Me la yu .

Baginda juga mahu pekerjaan yang sesuai c lengan orang Melayu

dibe r i ke uta ma a n ke pa da ora n g Me la yu . Wa la u pu n pe rs ida n ga n in i

t idak membuat sebarang keputusan te tapi di s inilah t i t ik tolaktentang perlunya diwujudkan sebuah sekolah khas.

Persidangan ra ja -ra ja se terusnya menekankan perlunya bilangan

pegawai Melayu ditambah te tapi disedari perkara ini t idak akan

berubah se lagi pendidikan orang Melayu di sekolah Inggeris t idak

dipe rh a ik i . Ke putus a n a kh irn ya d ibua t un tuk me n ubuh ka n s e kola h

be ra s ra ma pe n uh te ru ta ma ba gi me me n uh i tun tuta n da n ke pe r lua n

c li N e ge r i - N e ge r i Me la yu Be rs e kutu .

J. P Ro dg er te la h m em baw a c ad an gan i n i ke p ad a W . H . T r e a c h e r

( Re s ide n Ge n e ra l ) ya n g ke m udi a n n ya d ipe rp a n ja n gka n ke p a d a

Pr ank Swettenham . Tetapi kedua-du a pegawai t inggi m eno lak ide a

tersebut. Hanya selepas Swet tenham mel etakka n jawata n pad a ta hu n

1903 (Disem ber) , baru lah perkara ini diba ngki tka n sem ul a ol eh

W. H . T rea ch er . Be l ia u me n g a ra h ka n R. j . Wi lk in s o n ( I n s p e kt or

Seko lah-seko lah Persekut uan) merang ka rancangan. 17 W i l k i n s o n

menyi apkan rancangan pada Februari 1904 dan te lah m em il ih Ku al a

Kangsa r sebagai tapak seko lah. Bel iau juga mencaclang kan pe lajar -

pela jar sekolah dip il i h daripada keluarga a lasan dan tuj uaun ya u nt uk

melatih pela jar-pela jar memasuki perkhidmatan kera jaan. Jumlah

pela jar yang dicad ang kan kecil saha ja bila ngann ya (80- 90 pe-

nuntut) . Cadangan ini t idaklah banyak berbeza dengan idea Rodger

ya n g a s al . Me n gik ut ra n c a n ga n Wil k i n s o n s ekola h I n gge r is ba ru

in i h an ya un tu k pe laj a r Me la y u te rba ik dar i N e ge r i - N e ge r i M e l a y u

Bersekutu c lan mereka akan diberi biasiswa. Calon pela jar t idaklah

21 7



menjadi masalah kerana terdapat sekolah-sekolah Inggeris di Negeri

Se mbi la n , Se la n gor , Pe ra k ke c ua l i Pa h a n g. Ca da n ga n Wilk in s on

te lah dikirim dan disampaikan kepada Persidangan Residen-residen

pada Mac 1904 dan diterima sebulat suara . W.T. Teller (Pemangku

Pe s u ruh ja ya T in ggi ) juga te la h me n e r i ma c a da n ga n te rs e but .

Ba ga ima n a pun pe n ubuh a n s e kola h in i h a n ya me n ja di ke n ya ta a n

pada masa Jo hn Ande rso n menjadi Pesuru hjaya Tinggi.

Per unt uka n awal yang diberi kan sebanyak l im a belas ribu ringgit

dan Will iam Hargreaves (Guru besar Penang Free School) te lah

dil ant ik sebagai gur u besar pertama. Beliau dibant u oleh du a oran g

guru ia itu FA. Vanrenen dan R.C. Rowlands. Sekolah ini memulakan

pela jaran pertam anya pada 2 Janu ari 1905 dengan lapan or ang

pela jar. Menje lang bulan Mac penuntutnya meningkat kepada 63orang.

Pada akhir tahun 1905 Residen Perak E.W. Birch melaporkan

seko lah ini suda h berjaya pada peringkat percub aan. l8 Pe ra n gka a n

a kh ir ta h un te rs e but me n un jukka n jumla h pe la j a r 79 ora n g.

Daripada Selangor 19 penuntutnya t inggal di asrama dan keba-

nyakanny a anak golo ngan bangsawan. Dari Negeri Sembilan 10

pelajar tinggal di asrama dan 7 daripadanya kerabat diraja. Dari

Perak 25 pelajar tinggal cli asrama termasuk anakanda Sultan Idris

c lan anakanda Almarhum Raja Muda. Daripada 54 pela jar yang

tinggal c l i asrama 26 daripadanya kerabat dira ja , Daripada per-

angkaan ini je las matlamat unt uk mema ntap kan anak go lon gan

bangsawan begitu diberi perhatian.

Mula i bu la n Ma c 1905 s a tu s k im ba ru d ipe rke n a lka n d i ma n a

kerabat diraja diistilah sebagai kelas satu dan tinggal di rumahH a rgre a ve s da n me n e r ima e la un $ 20 s e bula n . An a k golon ga n

aristokrat t inggi dan ketua-ketua utama dikategorikau dalam kelas

keclua clan tinggal cli rumah Vanrenen dengan elaun $12 sebulan.

Anak-anak ketua bawahan dikategorikau kelas ketiga dan t inggal

di banglo berdekatan rumah Rowlands dengan e laun $9 sebulan.

Dari segi pemupukan semangat sekolah ini berjaya membentuk

sikap yang sihat , bekerjasama c lan moral yang t inggi. Dari segi

akadem ik jug a sekolah ini mencapai kecemerlangan berb andi ng

clengan penunt ut Melay u cli sekolah-seko lah la in . Pada tahun 1907,

21 8



dua puluh pe la j a r da r j a h e n a m me n duduki pe pe r iks a a n Ke la s Se -

n ior , s e mbi la n be la s da r ipa da n ya lu lus .

Pert ukar an R. J. Wi lk in so n sebagai Inspekto r Pela jaran ke jaw ata n

Pegawai Daerah Batang Padang di Perak menyebabkan dasar l ibe-

ra l s e kola h in i be r tuka r . Kr i te r ia u ta ma un tuk ma s uk ke s e kola h in i

l e b i h d i t u m p u k a n ke p a d a k e t u r u n a n b e r b a n d i n g d e n g a n p e n c a p a i -

a n a ka de mik . Se k ola h i n i juga le b i h c e n de run g s e baga i in s t i tu s i

u n t u k m e m b e n t u k g o l o n g a n el i t t r a d i s i o n a l s a ha j a. P e r j a l a n a n

s e kola h in i mula i me n gikut c a ra Se kola h Ama n ( Publ ic ) d i En gla n d .

Pe laj a r- pe la j ar d ipe c a h ka n ke pa da dua ku mp ul a n c lan d ipe r ke n a lk a n

s is te m pe n ga w a s . Aka de mik ma s ih pe n t in g te ta p i ba n ya k ma s a

s u d a h d i t a m b a h u n t u k m e m b i n a p e r w a t a k a n d a n k u a l i t i k e-

p i m p i n a n . N i l a i - n i l a i k es e t ia a n k e p a d a s e k o l a h d a n k u m p u l a n ,

s e ma n ga t ke s uka n a n , me me n t in gka n tuga s da n s a n ggup be rkor ba n

di te ka n ka n da la m pe la ja ra n da la m b i l ik da r j a h , a s ra ma da n pa da n g

p e r m a i n a n . M a t l a m a t n y a u n t u k m e m b e n t u k A n g l o M e l a y u "Gentle-

man".

Maktab ini te lah berjaya sebagai institusi yang melahirkan kadet-

k a d e t M e l a y u b e r p e n d i d i k a n I n g g e r i s u n t u k b e r k h i d m a t d a l a m

pe rk h idm a ta n a w a m . Pa da ta h un 1910 d iw uj ud ka n M. A. S ( Pe ga w a i

T a dbir Me la yu ) . T u jua n s ki m in i d i la h irk a n un tuk me mbe ri pe lua n g

pekerj aan kepada pela jar-pela jar terbai k MCKK . Den gan ini pr ak-

t i s n ya ke ma s uka n pe n ta dbir - pe n ta dbir Me la yu ke pe r in gka t a ta s a n

perlulah daripada golongan e li t tradisional . Hanya pacla tahun 1920-

an baru rakyat biasa diterima masuk ke maktab ini dan barulah

ra kya t be rpe lua n g me m a s u ki M. A. S . Be rm ula da r i ta h un 1921 a n a k-

anak Melayu dari sekolah menengah Inggeris yang la in juga diberik e s e m p a t a n u n t u k m e m a s u k i M . A . S . 1 9

De n ga n pe n ubuh a n MC K K , Bri t i s h a kh irn ya be r j a ya me mbe n tuk

la n gka h pos i t i f ke a ra h me n un a ika n ta n ggun gja w a b ke pa da golo-

n ga n e l it t ra d is ion a l Me la y u . Go lo n ga n e l it Me l a yu me l ih a t in i s e -

ba ga i s a tu pe lua n g ya n g bole h me m a n ta p ka n ke du du ka n m e re ka

c la la m ma s ya ra ka t Me la yu c la n ma jmuk.

H a l in i juga d ia n gga p me n ja di jura n g a n ta ra golon ga n a r is tokra t

Me la yu be rpe n dic l ika n Ba ra t de n ga n ka um- ka um la in ya n g juga

be rpe n dic l ika n Ba ra t . D i l ih a t da r i s e gi pe lua n g ke pa da pe n un tut in i

21 9



je la s ia m en im bu lka n ke reng gang an antara raky at de ng an go lo ng -

an elit dari segi pekerjaan dan sosialisasi, Golongan elit terpisah

daripada hal-ehwal politik golongan bawahan dan ini sangat meng-

untungkan Inggeris dalam usaha mengekalkan kekuasaannya.

J el asl ah p en u b u han m ak ta b in i te lah m en ca p ai mat lamat da sa r

penjajahan Inggeris.

LATIHAN GURU (ALIRAN MEI.AYU)

Sistem lat ihan guru biasanya mengikul al iran sistem sekolah.

Latihan guru terbahagi kepada sekolah vernakular dan sekolah

Inggeris. Apabila kerajaan mula menyusun sistem sekolah verna-

kular Melayu pada pertengahan kurun ke-19 kebanyakan guru-gurudiambil daripada haji-haji yang berpengalaman mengajar al-Quran

di k ampu ng -k ampu ng . Kera j aan Hindia T imu r j u g a memb er i

kemudahan-kemudahan lain kepada sekolah vernakular Melayu.

Permintaan untuk mendapat guru-guru Melayu di Negeri -Negeri

Selat dan di Negeri-Negeri Melayu Bersekutu menyebabkan Sekolah

Tinggi Melayu di Singapura ditukar menjadi Maktab Perguruan

Melayu pada tahun 1878, Maktab ini ditutup pada tahun 1895

walaupun keperluan guru di Negeri-Negeri Selat hanya separuh

dipenuhi . Kekurangan guru di Negeri -Negeri Melayu Bersekutu

leb ih tenat dan. langk ah sementara dibuat dengan penubuhan

Maktab Lat ihan di Tanjung Malim yang memulakan kursus pada

bula n Mei. 1898. Pada tahun 1 901, sebuah lagi maktab dit ub uh kan

cli Melaka atas daya usaha R.J. Wilki nso n. Maktab Perguruan Ma tang

pu la di tu bu hka n pacla tahun 1913 d an di ik ut i dengan Maktab

Lat ihan Joh or Bahru (191.9). Kel antan juga tidak ketinggalan me-nubuhkan Sekolah Lat ihan Guru Kota Bharu yang memulakan

kursus pacla tahun 1929.20

R.O. Winstedt dilantik oleh kerajaan untuk membuat kaj tan dan

mengemukakan cadangan-cadangan bagi kemajuan pela jaran

Mel ayu pada tahun 1.916. Antara cadangannya mem inta seko lah

Melayu mengadakan pelajaran industri seperti yang diajar di Jawa

dan Fi l ip ina . Cadangan ini juga telah mend oron g penu buh an

Maktab Perguruan Sultan Idris Tanjung Malim yang menawarkan

22 0



kur sus -ku rsu s selaras clengan cadangan-cada ngan dal am lapor an

Winstedt tetapi kejayaan dan kemajuan MPSI bergantung kepada

dedik asi pengetuanya O.T. Dus sek. Bel iau ternyata seorang yang

pro -M elay u dan b erc i t a -c i t a mahu mew u j u dk an Univ ers i t i M elay u .

Pada tahun 1924 Pejabat Karang-me ngarang dip inda hkan dari Kua la

Lumpur ke Maktab Sultan Idris, Selain menter jemah, kakitangan

biro in i juga bertanggungjawab menerb itkan Majalah Guru y ang

terbit dua minggu sekal i . Majalah ini mengupas isu semasa dan

memperkatakan tentang kedudukan orang Melayu clan semangat

kemelayuan yang ditanam begitu tebal . Jadi t idaklah menghairan-

kan j ika MPSI melahirkan ramai nasionalis Melayu. Antaranya ter-

masuklah ahli pol i t ik sepert i Senu Abdul Rahman, Syed Nasir Ismail ,

A b du l R ahman Ta l ib , A b du l Ghafar Bab a dan Ib rah im Y aak o p.To k o h- t o k o h penu l i s se j a rah pu la seper t i A b du l Hadi Hasan dan

Bu y u ng A d i l . Da lam b idan g sast era pu la la t ar Ha ru n M u ha mm ad

A m i n d a n A b d u l l a h S i d e k.

L A T I H A N G U R U ( A L I R A N I N G G E R I S )

Sa t u j aw at an k u asa d ib ent u k pada t ahu n 1 8 7 0 u nt u k meng k a j i

lat ihan guru di Negeri -Negeri Selat c lan Negeri-Negeri Melayu Ber-

sek u t u . Jaw at anku asa in i mencadang k an s is t em mu r id-g u ru . P ada

t ahu n 1 9 0 4 dan 1 9 1 0 dicadang k an penu b u han M ak t ab Gu ru u nt u k

lelaki cl i S ingapura tetapi idea ini t idak diteruskan kerana kurang

p e r m o h o n a n .

Satu kursus gur u percubaan dibua t di Kuala Lu mp ur pada tahun

1905 clan didapat i ber jaya. Langka h ini di i kut i oleh P ulau P inang

deng an meng an j u rk an k u rsu s du a t ahu n " No rmal " mu la i t ahu n1907 . Tah un 1914 satu jawatankuasa dit ubu hkan un tuk meliha t

keperluan lat ihan guru. Cadangan dibuat untuk mengambil tenaga

pengajar daripada siswazah Universi t i Hong Kong dan Kole j Raff les.

PENDIDIKAN DAN PERKEMBANGAN EKONOMI

P erk emb ang an ek o no mi Tanah M elay u se j ak per t eng ahan k u ru n

k e-1 9 memb er i k esan pent ing k epada peru b ahan-peru b ahan di

Tanah M elay u . P eru sahaan t imah dan g e t ah ser t a per t u mb u han

22 1



ba n da r te la h me w u ju dka n gol on ga n ra kya t ya n g be rs i f a t k e -

b a n d ar a n , D e n g a n i n i p e r k h i d m a t a n - p e r k h i d m a t a n b a r u u n t u k

ma s ya ra ka t ba n da r s e pe rt i ke s ih a ta n da n pe laj a ra n d ip e r lu ka n .

S e j a r a h p e n d i d i k a n m e n u n j u k k a n y a n g f a k t o r e k o n o m i s e r i n g

me m pe n ga ru h i pe rke mba n ga n n ya . Ke pe r lua n se ktor e k on om i

pe r lu d ipe n u h i o le h pe n did i ka n . De n ga n i tu pe n did ika n m e m pe -

n ga ru h i ke pe r lua n be rs e kola h , ku r i ku lu m s e rta ke pe r l ua n p e n -

d i d i k a n v o k a s i o n a l.

Se j a ra h a w a l pe n did ika n le b ih be rma t la ma t un tuk mc n ga ja r

membaca, mengira dan menulis . Sis tem persaingan dalam pepe-r iks a a n ya n g d iw ujudka n ke mudia n s e r ta ra n c a n ga n pe mbe ria n

biasiswa adalah bertujuan bagi memastikan kurikulum dia jar di

sekolah. Sekolah nampaknya memainkan peranan bagi melengkap

kan pela jar unt uk mencari pekerjaan. Mu la i tahun 1891 Ov ersea s

Cambridge School Certif icate mulai diperkenalkan. Gabenor Negeri-

N e ge r i Se la t , Ce c i l Cle me n t i mula pe rke n a lka n b ia s is w a Q ue e n

tahun 1881 (sebagai penghorm atan kepada Quee n Victoria) kep ada

pelajar-pelajar terbaik un tu k me lan jut kan pelajaran ke England.

Satu lagi pengaruh ekonomi terhadap perkembangan pela jaran

ialah s is tem bantuan kera jaan kepada sekolah teru tama se ko la h

Inggeris . Bantuan te lah diberi kepada sekolah-sekolah muhaligh

P e r s a t u a n L o n d o n d a n R o m a n K a t o l i k . K e m u d i a n d i p e r k e n a l k a n

sistem bantuan kewangan. Bagaimanapun sis tem bantuan ini di

a n gga p kura n g me mua s ka n da n t ida k me n c ukupi te ru ta ma n ya

selepas Perang Du nia Pertama sebab meningkat nya taraf hi du p dan

bertam bahnya perm intaan unt uk pela jaran. Perundi ng Pel a jar an

tahun 1918 mencadangkan jumlah bantuan kepada sekolah dinaik

kan. Jawatankuas a Lem on yang dit ub uhk an pada tahun 1919 hagi

mem bua t cadangan-cadangan bagi kemaju an sekol ah. Ap a ya ng

me nar ik pacla peringkat ini didapati pela jaran t idak lagi m u r ah

pe mbia ya a n n ya .

Me n gikut La pora n Le mon ( 1918) d ic a da n gka n :

(a) Penubuhan. sekolah tekni k berdekatan Ku ala Lu m pu r.

(b) Penu buhan sekolah pertanian juga berdekatan Kua la L u m p u r,

(c ) Penu buha n sekolah-seko lah perdagangan.

22 2



P E R K E M B A N G A N P E L A J A R A N D I T A N A H M E L A Y U , S A B A H D A N S A R A W A K . ..

H a s r a t u n t u k m e m a j u k a n p e l a j a r a n v o k a s i o n a l a d a l a h k e r a n a

p e r m i n t a a n s e k t o r e k o n o m i . K e p e r l u a n v o k a s i o n a l p e r n i a g a a n

d i d a p a t i p a l i n g p o p u l a r . P e r m i n t a a n b a g i m e m e n u h i j a w a t a n -

j a w a t a n k e r a n i d a n j u r u t a i p be gi t u ba n y a k . P ad a t a h u n 1 90 0, J a b a t a n

Pe la ja ra n S in ga p ura me m in t a ke ra ja a n me mb e rik a n ba n tua n ke p a da

pe la ja r - pe la j a r ya n g lu lu s da r j a h tu juh ba gi me n g ik ut i ke la s ju r u -

t r e n g k a s d a n j u r u t a i p . P a d a t a h u n 1 9 2 1 J a b a t a n P e r d a g a n g a n

d i t u b u h k a n d i R a l l i e s I n s t i t u t i o n . D i P u l a u P i n a n g p u l a k e l a s p e r -

d a g a n g a n d i m u l a k a n p a da t a h u n 1 9 2 6 d i P e n a n g F r e e S c h o o l .

M e n g i k u t j a w a t a n k u a s a W i n s t e d t ( 1 9 2 5 ) j u g a m e n e k a n k a n

k e p e n t i n g a n p e l a j a r a n t e k n i k . J a w a t a n k u a s a i n i j u g a m a h u k e r a n i -

ke ra n i d i la t ih s up a ya bo le h be r tu tu r da la m ba h a sa I n gge r is . D i -

c a d a n g k a n j u g a p e l a n t i k a n K e t u a I n s p e k t o r P e l aj a r a n K e m a h i r a n

u n t u k m e n y u s u n d a n m e n g a w a s i p e r j a l a n a n p e l a j a r a n p e r n i a g a a n

d a n p e r t u k a n g a n .

B i d a n g p e r u b a t a n j u g a m e m e r l u k a n k a k i t a n g a n b e r k e l a y a k a n

d a n l a n g k a h d i b u a t u n t u k m e m b i n a s e k o l a h p e r u b a t a n . S e k o l a h

p e r u b a t a n d i t u b u h k a n p a da 3 J u l ai 1 9 0 5 d i S i n g a p u r a y a n g k e m u -

dia n n ya d ik e n a l i s e ba ga i Kole j Pe ruba ta n Ki n g Edw a rd ( 1920) . P a da

ta h un 191 6 d ip lo ma kole j t e rse but me n da pa t pe n gikt i ra f a n da r i pa da

M a j l i s P e r u b a t a n G r e a t B r i t a i n . S e k o l a h k e m a h i r a n t e k n i k d a n

pe rt uka n ga n ia i tu Fe de ra l T ra de Sc h oo l d i d i r i ka n pa da ta h u n 1926 ,

d i K u a l a L u m p u r . L i m a t a h u n b e r i k u t n y a s e b u a h l a gi s e k o l a h t e k n i k

d i w u j u d k a n d i K u a l a L u m p u r . M a k t a b P er t a n i an y a n g d i k e n a l i

s e ba g ai A g r i c u l t u r a l C o l l e g e d i b i n a d i S e r d an g . A d a l a h n y a t a p i h a k

I n g g e r i s l e b i h m e n e k a n k a n p e n d i d i k a n v o k a s i o n a l d a n t i d a k

m e n g g a l a k k a n p e n d i d i k a n p e r i n g k a t u n i v e r s i t i y a n g l e b i h m e -

n e k a n k a n a s p e k k e i l m u a n .

PELAJARAN DI SABAH

P e n d i d i k a n s e k o l a h b e r m u l a a p a b i l a G a b e n o r W . H . T r e ac h er m e n -

dir ika n s e kola h a ga ma I s la m di Sa n da ka n . Guru ya n g d i la n t ik un tuk

mc n ga ja r ia la h Sh e ikh Abdul Dulun a n . U s a h a in i ga ga l ke ra n a ora n g

I s la m c ur iga de n ga n n ia t ga be n or . Se kola h I n gge r is pula mula d ib in a

pa da ta h un 1883 a tas da ya us a h a p e r tubuh a n m ub a l i gh Ka to l i k d i

S a n d a k a n . K u m p u l a n m u b a l i g h P r o t e s t a n j u g a t u r u t m e m b i n a

2 2 3




sekolah di Sandakan lima tahun kemudian . Pada penghujung tahu n

1880-an sekolah-sekolah mubal igh dibina di Jesse lton (Kot a

Kinabalu), Papar, Putatan, Labuan dan Kudat. Antara pertubuhan-

pertubuhan yang terlibat dalam kegiatan pendidikan—Society of

the Propogation of the Gospel (Anglican), Mill Mill Mission, Basel

Mission dan Seventh Day Adventist.

Kerajaan Charted Com pany men ubu hkan Jabatan Pelajaran pada

tahun 1909 bagi tujuan pengendalian dan pengawasan. Tapi minat

kerajaan untuk memajukan persekolahan tidaklah besar bahkan

kadangkala tidak menggalakkan pertumbuhannya terutama se-

kolah Melayu. Kemajuan pela jaran bumiputera di luar bandar

lembap kerana taburan pendu duk yang me rata, kesuk aran per -hubungan dan keadaan geografi. Kerajaan juga cuba menubuhkan

sekolah untuk melatih anak-anak ketua bumiputera tetapi gagal

clan terpaksa ditutup pada tahun 1903. Pada umumnya kawasan

pantai lebih mendapat manfaat terutama kerana di kawasan ini

terdapat bandar-bandar utama. Di sinilah pertubuhan-pertubuhan

mu bal igh me num pu kan perhatian. Pada tahun 1921 terdapat 22

sekolah mubaligh dengan bilangan pelajar 1500 orang.

Pada tahun-tahun 1920-an sekolah Melayu mula berkembang.

Ini ekoran langkah kerajaan mcugamhil guru-guru Melayu dari

Negeri-Negeri Melayu Bersekutu . Sekolah-sekolah telah dibuk a di

Kota Belud, Papar, Keniugau , Menu mb uk clan Sipitang. Menjelang

tahun 1930 sudah terdapat 50 buah sekolah Melayu. Pertumbuhan

sekolah Melayu cligalakkan oleh kerajaan dengan menetapkan

pem binaan seko lah baru tiga atau empat buah setahun. S elain it u

Ja ba ta n Pe la jar an ju ga men et ap ka n baha sa pe ngant ar di se ko la hkerajaan adalah bahasa Melayu kerana kedudukannya sebagai

bahasa perhubungan. Kerjasama dengan Jabatan Pelajaran Negeri-

Negeri Melayu Bersekutu juga- turut membantu dari seg i me n -

dapatkan tenaga pengajar dan bahan-bahan bacaan.

Masyarakat Cina pula mengendalikan s is tem persekolahan

mereka seeara persendirian dengan membentuk jawatankuasa

sekolah sendiri. Jawatankuasa inilah yang akan mengendalikan

perjalanan sekolah, mengumpul wang, membina bangunan dan se-

bagainya. Sama seperti keadaan di Tanah Mela yu p erkem banga n

22 4



P E R K E M B A N G A N P E L A J A R A N D I T A N A H M U L A Y U . S A B A H D A N S A R A W A K .. .

s e kola h Cin a le b ih c e n de run g de n ga n pe rke mba n ga n d i Ch in a . I n i

te rm a s ukla h da la m h a l s uka ta n pe la j ara n , ka e da h me n gaja r , h u k u -

bu ku ba c a a n ba h k a n pe rke mba n g a n pol i t ik d i n e ge r i te rs ebut . M e -

n giku t la pora n ta h un 1939 terda pat 59 bua h s e kola h Ci n a de n g a n

bilangan pela jar 4779 orang.

P E L A J A R A N D I S A R A W A K

Ma s ya ra ka t Me la yu Sa ra w a k s a ma se pe r t i d i T a n a h Me la y u m e m -

pun ya i s i s te m pe n did ika n t ra dis ion a l I s la m ya n g be rmula s e j a k

ka n a k- ka n a k la gi . Ka n a k- k a n a k dia ja r me mba c a da n me n ul is j a w i

ba gi tu jua n me muda h ka n me n ga j i a l - Q ura n . Di ka la n ga n ora n g

yang lebih dewasa pengaj ian agama yang lebih t inggi dia jar oleh

ula m a - u l a ma d i s ura u , ma s j ic l a ta u d i rum a h - r um a h . T e rda pa t jug apara pela jar yang melanjutkan pela jaran ke negeri-negeri la in bahkan

hingga ke Asia Barat .

Se kola h Me la y u pe r ta ma d ika ta ka n d ia sa s ka n o le h En c ik Bu yu n g.

Se bua h s e kola h la gi te r leta k c li Ka m pu n g Da tu . Ke ra ja a n Bro oke

pula me n dir ika n s e kola h Me la yu ke ra ja a n ya n g pe r ta ma pa da 21

J u n 1 88 3 d i K e r c i n g iai t u S e k o l a h K a m p u n g J a w a . M a t a p el aj ar an

ya n g d ia ja r te rm a s ukl a h a ga ma I s la m, m e n ul is , me m ba c a , me n g ira ,

i l m u a la m da n s e ja ra h. Se bua h la gi s e kol a h ya n g d ib i n a ke m ud ia n

i a l a h S e k o l a h K a m p u n g G e r i s i k .

Pa cla ma s a pe m e rin ta h a n Ch a r le s Brooke be l ia u me mp e rk e n a l -

ka n Kole j Ke ba n gs a a n Sa ra w a k ( Go ve rn m e n t Lo y Sc h o ol ) . M e n g-

ikut ra n c a n ga n in i ba h a s a Me la yu , Cin a , I n dia da n I n gge r is a ka n

dijadikan bahasa pengantar. Tetapi rancangan ini t idak mendapat

s a mbu ta n da r ipa da ma s ya ra ka t Me l a yu c lan Cin a . Ke ra jaa n ke m u -dia n me n g ga bu n gka n Kole j Ke ba n gs a a n Sa ra w a k de n ga n Se ko la h

Ka m p un g J a w a pa da ta h un 1931 da n d ike n a l i s eba gai Ma dr a s a h

Me la yu Sa ra w a k. Ke ra ja a n juga me mbin a Se kola h Me la yu Me rpa t i

J e p a n g dan S e k o l a h M e l a y u P e r m a i s u r i ( u n t u k p el aj ar p e r e m p u a n ) .

Se kola h - s e kola h Me la yu d i lua r Kuc h in g pula be rmula pa c la a w a l

a ba d ke - 20 . An ta ra s e kola h te rs e but te rma s ukla h d i S ima n gga n g,

Subuyou, Spa oh , Be lon g, Ka bon g c la n Sa ra tok .

Pa c la umumn ya kur ikulum ya n g d ia ja r d i s e kola h Me la yu be rupa

ma ta pe la j a ra n a ka de mik da n voka s ion a l , Ke ma h ira n me mba c a .



S E J A R A H M A L A Y S I A (1800-1963. )

me n ul is , me n gira , s e j a ra h , i lmu a la m da n ba h a s a I n gge r is d i te ka n -

k a n d a l a m b i d a n g ak a d e m i k . B i d a n g v o k a s i o n a l p u l a t e r m a s u k l a h

p e r t u k a n g a n , i l m u u k u r , j a h i t a n d an b e r k e b u n . B a g a i m a n a p u n

pe n didika n in i t ida k me mba w a pe ruba h a n be s a r te ru ta ma un tuk

me n guba h s ika p ora n g Me la yu . Pe n did ika n s e kola h - s e kola h Me la yu

le b ih ke a ra h me mbimbin g ora n g Me la yu te rus me n ge ka lka n ke -

h i d u p a n t r a d i s io n a l m e r ek a .

Pe n di d ik a n a l i ra n I ngge r is d ip e lo po r i o le h ba da n - h a da n mu-

ba l ig h Kri s t ia n s e pe rt i ma zh a b An gl ika n , Rom a n Ka to l ik , Se ve n Da y

A d v e n t i s t d a n M e t h o d i s t . K e g i a t a n m u b a l i g h m e n d a p a l s o k o n g a n

da r ipa da re j im Brooke ya n gbe rus a h a me w uju dka n ke s ta b i la n po l i t ik

c la n me n ta ma dun ka n pe n duduk te mpa ta n me n gikut pola Ba ra t .

Wa lau pu n re j im Broo ke t idak memb erik an pela jaran Inggeris kep adape n d ud uk Sa ra w a k te tap i de n ga n ga la ka n ke pa da ba da n - ba d a n

m u b a l i g h m a k a k e m a j u a n s e k o l a h d i t i n g k a t k a n . P e l a j a r l u l u s a n

sek ol ah in i pu la dia m bil bekerja denga n jabatan jabatan kera jaa n.

Re j im Brooke t ida k me n dir ika n s e ba ra n g in s t i tus i pe n did ika n

b u m i p u t e r a b u k a n M e l a y u se l a m a p e m e r i n t a h a n n y a . T a n g g u n g

j a w a b i n i h a n y a d i s e r a h k a n k e p a da b a d a n - b a d a n m u b a l i g h . D i

sesetengah sekolah mubaligh, bahasa Iban digunakan untuk pela jar

da r ja h s a tu da n dua . La p ora n Cla r k cla lam "B lue Re po rt " m e n -

e a d a n g k a n k e r a j a a n m e n d i r i k a n s e k o l a h - s e k o l a h m e n g g u n a k a n

pengantar bahasa Dayak te tapi t idak dilaksanakan.

2 26



227



Bab 13

Kesedaran dan Kegiatan

Politik 1900 Hingga 1942

PENGENALAN

Kesedaran pol i t ik berm ula se jak man usia me ngenal ta ma dun da n

peng asasan ins t i t u s i b erhu b u ng deng anny a . Berasask an ident i t i

pol i t ik , sesuatu bangsa akan memperjuangkan haknya. Sebelum

Perang Dunia Kedua belum wujud negara-bangsa Malaya atau

Tana h Mel ayu . Da lam konteks I 'anah Mel ayu (I900- 1944) kese-

daran po l i t ik n y a meng ik u t po la perk au man. O le h u u sese t eng ah

sar jana berpendapat t idak wujud nasionalisme Malaya dalam

j a n g k a w a k t u i n i . 1 Bag aim anap u n t ak r i fan nas io na l i sme mas ih

menjadi perbahasan. 2 Bagi sesetengah sarjana faham an nas iona lism e

itu sud ah dapat dikesa n se jak zam an Yunani . D i I 'anah Mel ayu p ula

su dah w u j u d se j ak z aman Kesu l t anan M elak a . 3

KEGIATAN POLITIK MELAYU

Dasar BritishSejak awal lagi Inggeris mengambil sikap tegas menindas sebarang

k eb ang k i t an po l i t ik o rang M elay u . 4 Dalam pada i tu Inggeris tetap

memel ihara ins t i t u s i k esu l t anan y ang men j adi w ar i san ins t i t u s i

po l i t ik t e rak hi r y ang dipe i ihara . M anak ala ins t i t u s i pem b esar y ang

2 2 8



K E S E D A R A N D A N K E G I A T A N P O L I T IK 1 90 0 H I N G G A 1 94 2

diang g ap meng ancam mu la mener ima t ek anan dihapu sk an a t au

lembaga yang t inggal pada nama sahaja .

Sultan-sultan di jaga dengan baik oleh Bri t ish walaupun dari segi

k u asa po l i t ik d ik u asa i sepenu hny a o leh Br i t i sh . Kerab at d i ra j a dan

anak k au m b ang saw an dib er i pe lu ang i s t imew a u nt u k mendapat

pendidikan Inggeris sama ada di dalam atau luar negeri . Setelah

lulus, mereka akan diberi peluang menjawat jawatan yang agak

pent ing da lam s i s t em pent adb i ran Br i t i sh . L ang k ah in i b erk esan

meng ek a lk an k edu du k an merek a seb ag a i g o lo ng an e l i t M elay u .

Dengan cara ini Inggeris ber jaya mengekang kesedaran pol i t ik .

Di kalangan rakyat pula Inggeris sedaya upaya mengekalkan

orang Melayu sebagai petani , nelayan clan peniaga keci l di kam pu ng.

Masyarakat petani Melayu t idak dibangunkan dalam semua aspek

k ehidu pan . Bag i meng ek a lk an o rang M elay u t e ru s c la lam sek t o r

per t an ian mak a t anah s impanan M elay u diw u j u dk an . Dasar pen-

didik an y ang di t u j u k an k epada o rang M elay u hany a u nt u k men-

j a d i k a n m ere ka p e t an i y an g b a ik s ed iki t dari p ada ba p a m e re k a .

Setelah i tu Inggeris membentuk Maktab Sultan Idris (1922) bagi

m e l a t i h g u r u - g u r u M e l a y u . T e r n y a t a m a k t a b i n i b u k a n s a h a j a

melah i rk an g u ru -g u ru t e t api j u g a pe j u ang -pe j u ang k eb ang saan .

Dalam memb incang k an g erak an po l i t ik M elay u seb e lu m P erang

D u n i a K e d u a d i d a p a t i a d a t ig a k u m p u l a n p e m i m p i n y a n g m e m a i n -

kan peranan penting. 5

(a) Ku m pu la n b erp endid ik an ag ama y ang t e rpeng aru h deng an

gerakan islah.

(b ) In t e l ig ens ia b erpen didik an M ela y u .

( c ) Ku m pu lan b i ro k ra t b erpen didik a n Ing ger is t e ru t ama dar ip ada

golongan el i t t radisional .

Kesedaran Berteraskan Keagamaan

I s lam mem aink an peranan pent ing da lam k ehi du pan o rang M elay u .

Dengan kerana i tu Bri t ish t idak mencampuri hal-ehwal agama Islam

clan adat ist iadat Me la yu secara langsung. Ul am a-u lam a dan tuk

229



gur u te rus me ma in k a n pe ra n a n da n be rpe n ga ru h d i ka la n ga n

masyarakat Melayu. Terdapat ulama yang bekerja dengan kera jaan

sebagai mu fti , ka di dan pegawai-pegawai jabatan agama. Ul am a-

ulama yang bebas pula membuka pusat-pusat pengaj ian sendiri dan

sesetengahnya menjadi penulis kitab yang disegani. 6

Pa da a w a l kurun ke - 20 mun c ul s e kumpula n ke c i l u la ma ya n g

terpengaruh dengan gerakan islah di Asia Barat. Kebanyakan tokoh-

nya mendapat pendidikan di Asia Barat a tau terpengaruh dengan

bua h f ik i ra n tokoh - tokoh pe mikir i s la h s e pe r t i J a ma luddin a l -

Af gh a n i , Sh e ikh Moh a mma d Abduh da n Ra s h id Re dza . 7

Tok oh- to ko h yang memainkan. peranan penting di I 'anah Me la yu

te rma s ukla h Sh e ikh Mo h d T a h ir J a la luddi n , 8 Sye d Sh e ikh a l - H a di , 9

dan Haj i Abbas Mohd Taha. Mereka mendapat pendidikan agamayang luas dalam bidang agama di Tanah Melayu dan Asia Barat.

Mereka juga terdedah dengan kehidupa n kota metropo litan di M esir

c lan Singapura . 1 0 H a l in i te n tunya me mpc n ga ru h i pa n da n gan h id up

mereka. She ikh Mo hd Tahir misalnya pernah bela jar daripada Shei kh

Mo h d Abd uh d i U n ive rs i t i a l - Azh a r . Sye d Sh e ikh pula pe rn a h me m -

buat kunjungan ke Makkah dan Mesir dan dari s inilah beliau mula

terdedah dengan pemikiran baru gerakan is lah.

Terdapat dua kaedah pent ing gerakan Islam menyebar kan idea

da n f a h a ma n me re ka ke pa da pe n duduk T a n a h Me la yu . Ka e da h

tersebut menerusi pendidikan c lan kedua menerusi media cetak.

Ad a jug a us a h a d ibua t un t uk me m pe n g a ruh i ke ra ja a n de n ga n

bekerja sebagai pegawai agama tetapi kaedah ini kurang berkesan

bahkan diragui oleh maj ikan mereka.

Mengajar semem angnya salah satu tugas ulama yang pent ing .

Tapi apa yang berbeza, para ulama golongan islah ini bukan sahaja

mengajar di rumah, surau dan masj id te tapi menubuhkan sekolah

a gama me n gik ut s i s tem s e kola h f orma l . Kur ik ul um ya ng d ih e n tu k

ju ga d ise su a ik a n de ng an keh en da k kem aj u an . S el ai n it u te rd ap at

j u ga a kt iv i t i k o k u r i k u l u m se per ti pe rs at uan se ko lah , la wa ta n s a m b i l

belajar clan sebagainya. Madrasah pertama dibuka oleh Syed Sheikh

al- Ha di di Singapu ra pacla tahun 1908 dike nali sebagai Madr asah

a l - I qba l a l - I s la miya h. Pa da ta h un 1917 d i d ir i ka n Ma dra s a h a l - H a di

c li bandar Kaba, Melaka. Perjuangan Kaum Muda dalam pendidikan

23 0



t idak semuanya mencap ai kejayaan dan mendapat samb utan rakyat .

Ha j i Bac ik y ang men j adi t o k o h Ka u m M u da di M elak a k emu dia nny a

me nu b u hk an sek o lah A rab y ang b aru di Ja lan C han K u n C hi ng .

Be l iau memb aw a masu k g u ru - g u ru ag ama dar i M inang k ab au u n t u k

mem b ant u n y a . Se t e lah g aga l cl i M ela k a , Sy ed She ik h men u b u hk a n

M adrasah a l -M asy u r di P u lau P inang . Be l iau sendi r i men j adi g u ru

besar selama t iga tahun sebelum diambil al ih oleh Syeikh Abbas

Bakar Rafe (1922) . Ternyata madrasah ini mendapat sambutan ramai

penu n t u t -p enu nt u t se lu r u h Nu sant ara . Berasask an k ema j u an dan

fikiran terbuka, kaum muda cuba menggalakkan kaum wanita diberi

p e l a j a r a n s e m p u r n a . B a gi m e n c a p a i m a t l a m a t i n i d i t u b u h k a n

madrasah cawangan wanita pacla tahun 1934 . Hasi l usaha memaju-

k an pendidik an Is lam, Kau m M u da b er j ay a melah i rk an ramai pe -

nu nt u t . A nt ara penu nt u t M adrasah a l -M asy u r y ang lah i r seb ag a i

t o k o h p o l i t i k t e r m a s u k l a h D r . B u r h a n u d d i n a l - H e l m i , O t h m a n

A b d u l l a h d a n S a l m a h M o h s i n .

Ka u m M u da j u g a meng g u nak an media ce t ak u nt u k meny eb ar

fahaman merek a . Ke lu aran t e ru lu ng merek a ia lah al - lmam y ang

diter bitka n di Singap ura pada bul an Julai I 906. Emp at o rang to ko h

terl ibat dalam penerbitannya iai tu Sheikh Mohd Tahir Syed Sheikh

al-Hadi (editor pertama); Haj i Abbas (editor kedua) clan Sheikh

M o hd Sa l im a l -Ka la l i (P engarah a l - I m a m ) . Ju mlah k e lu aran a l - Imam

sehingga Disember 1908 sebanyak t iga puluh satu keluaran. Banyak

isu dib incang k an da lam al-lmam meliputi soal agama, sosial dan

e k o n o m i . D i s i a r k a n j u ga m a k a l a h - m a k a l a h p o l i t i k y a n g m e m -

b incang k an t en t ang t eo r i dan pemik i ran po l i t ik . Kr i t ik an-k r i t ik an

u mu m j u g a t erdapat dan dihadap k an k epada g o lo ng an peme r in t ahMelayu dan menyeru dikaj i dasar-dasar yang merugikan. Al-lmam

ju ga m enye ru d i p u p u k ke sed ara n p er p adu an M e la y u - I s l a m be r-

asaskan perpadu an u m m ah ." D a lam b idang so s ia l o rang M e lay u

diseru menguasai i lmu sekular sepert i matematik , sains dan tek-

n o l o g i . Al-lmam berpendapat bangsa Jepun patut di jadikan model

kepada orang Me la yu . Pengedaran m ajalah ini tersebar di se lur uh

Sem enanju ng dan oleh i tu je las peng aruh mereka mul ai mel uas

w ala u p u n t idak b erj aya mem b ent u k g erak an massa . Bag a im anapu n

b u ah f ik i ran y ang dice t u sk an me mb u k a mat a masy arak at M el ay u

231



supaya sedar. Ini mencemaskan golongan ulama lain sehingga

terpaksa menentang arus perubahan yang ingin dibawa oleh Kaum

Muda. Beberapa langkah telah diambil umpamanya menyekat

ulama K au m Mu da memberi ceramah, mengadakan undang-undang

mengawal penyebaran idea Kaum Muda clan mengecap golongan

ini terpesong daripada ajaran Islam. Di Kelantan misalnya, Majlis

Agama Islam dan Adat Istiadat Melayu menerbitkan majalah P e-

ngasuh un tuk me mba s uh a ja ra n Ka um Muda da n mc n ga s uh

masyarakat mengikut pola yang mereka kehendaki,

Syed Sheikh al-Hadi seterusnya menubuhkan syarikat penerbit-

an Je lu tun g Press di Pulau Pinang . Syarikat in i kemu dian nya

menerbiikan akhbar Idaran Zaman (192*5), majalah al-lhhwan

(1926) dan Saudara (1928). Syed Sheikh al-Hadi juga menghasilkan

novel-novel bertemakan pemikiran baru seperti emansipasi wanita.

Antara novel-novelnya ialah Hikayat Faridah Hanum atau Setia Asyik

Kepada Mahsyuknya, Hikayat Puteri Nurul Ain atau Bahaya Bercerai

Talak Tiga, Bercinta Buta da n Angan-angan Kehidupan.12

Dari segi pengaruh ternyata Kaum Muda berjaya membentuk

satu tenaga penggerak baru dal am masyarakat bar u. Idea-idea

pembaharuan mereka yang bukan saha ja meliputi bidang ke-

agamaan tetapi juga hal-ehwal masyarakat, eko nom i dan pol it ik

jelas m en ja di m an gk in ke pa da ge ra ka n na si ona li sm e Tan ah M e -

ayu. P engaruh mereka lebih kuat di Negeri-Negeri Selat berba nding

lengan negeri-negeri Melayu yang bersultan. Sifat kekotaan di

Negeri-Negeri Selat memberi ruang yang lebih kepada mereka untuk

bergerak. Sumbangan kumpulan ini tidak hanya terhenti pada

tahun-tahun 1920-an tetapi berterusan kerana institusi pendidikan

clan media cetak yang mereka asaskan terus wujud.

Reaksi terhadap Kaum Muda

Kaum Muda mula bertapak di Negeri-Negeri Selat. Suasana kota

membolehkan idea baru dikembangkan. Tapi ini t idak bererti

gerakan ini mendapat sambutan sepenuhnya. Di Melaka misalnya,

fahaman Kaum Muda t idaklah begitu popular terutama se lepas

kematian Haji Bacik (.1936),

23 2



K E S E D A R A N D A N K E G I A T A N P O L I T I K 1 90 0 H I N G G A 1 94 2

D i n e g e r i - n e g e r i M e l a y u y a n g b e r s u l t a n k e d u d u k a n u l a m a

tradisional yang dikenali sebagai Kaum Tua begitu teguh. Tokoh-

tok oh Ka u m Mu da w a la up un pe rn a h d ibe r i j a w a ta n da la m pe n -

tadbiran agama di negeri-negeri Melayu te tapi pengaruh mereka

tidak begitu meluas . Sheikh Tahir pernah dicadangkan menjadi

Mu f t i J oh o r te tap i t ida k d i te r ima ke ra n a f a h a ma n n ya dan d i la n t ik

sebagai Nazir sekolah agama Johor. H aj i Abbas Taha yang ber pin dah

ke Selangor pada tahun 1915 t idak mendapat kedudukan dalam

pentadbiran agama dan hanya mengajar.

D i K e l a n t a n , M a j l i s A g a m a d a n A d a t M e l a y u m e n e r b i t k a n

majalah Pengasuh ( Jula i 1 918-Disem ber 1937) . Penyu nting pertama

Pengasuh ia lah Haj i Mohammad Yusuf bin Ahmad atau lebih dikenali

sebagai Tuk Kenali . Pada peringkat awal Pengasuh dibantu olehSingapore Free Press dan Malayan Tribune. Pengasuh telah menge-

cam K au m Mu da terutama yang berh ubu ng kait dengan keagama-

an. Bagaimanapun apabila dite li t i kandungan Pengasuh ternyata

mereka jug a men yeru kepada kemaj uan umat Is lam. 13

Golongan Radikal Melayu

K e b a n y a k a n d a r i p a d a p e n gg i at k u m p u l a n i n i t e r d i r i d a r i p a d a

lepasan sekolah Melayu. Mereka dianggap menjalankan kegiatan

ya n g ra dika l be rmula pa da ta h un - ta h un 1920- a n . Golon ga n in i

banyak yang bekerja sebagai guru atau wartawan. Latar belakang

k a m p u n g d a n k e h i d u p a n p e t a n i M e l a y u m e n y e d a r k a n m e r e k a

tentang kedaifan masyarakat mereka. Kumpulan ini melihat gerak-

an nasionalis di Indonesia sebagai sumber i lham. Malah terdapat

pejuang-pejuang kebangsaan Indonesia yang terlibat seeara langsungdengan gerakan kiri Melayu. Antara tokoh radikal Indonesia yang

datang ke Tanah Melayu dari semasa ke semasa termasuklah Tan

M e l a k a , A l i m i n M u s s o , J a m a l u d d i n T a m i n d a n S u b a k a t. S e l a i n

peng aru h Indonesia terdapat jug a agen-agen jepu n yang meny ebar-

ka n "Pa n - As ia n is me " . Da kya h in i pe n t in g da la m me n a ikka n s e -

mangat anti-Barat . Penub uhan Makta b Sul tan Idris Tanju ng Ma li m

begitu penting bukan saha ja dari segi melahirkan tenaga pengajar

terlat ih tetapi juga tempat bercam bahny a gerakan nasion alis . Tan

23 3




Me la ka pe rn a h me mbua t h ubun ga n de n ga n 35 ora n g pe n un tut

Ma kta b P e rgurua n Sul ta n I dr is ya n g d ip im pi n o le h I bra h im Ya a kop

pada awal tahun 1930. Hasilnya ditubuhkan Persatuan Belia Malaya

yang dicontohi daripada badan-badan belia di Jawa dan Sumatera .

O.T. Dussek yang menjadi pengetua maktab pernah menyebut pada

ta h un 1939 , MPSI s e ba ga i "be n ih un ive rs i t i ve rn a kula r" . 1 4

Kesatuan Melayu Muda

Ke s a tua n Me la yu Muda ( KMM) d i tubuh ka n pa da ta h un 1958 o le h

s e kumpula n a h l i pol i t ik be rpe n did ika n Me la yu da n I n gge r is . I V-

mi mp in - pe m im pi n u ta ma I bra h im Ya a kop ( Pres ide n ), O n a n H a j i

Sira j (Naib Presiden) , Abd. Karim Rashid (Setiausaha) dan Othman

Abdullah (Bendahari) . Tokoh- tokoh la in termasuklah Hasan Manau,

Mus ta f a H us s a in , Ah ma d Boe s ta ma m da n I s h a k H a j i Muh a mma d.

Persatuan ini je las bcrcorak pol it ik yang mengam bil m ode l Jong

J aw a d a n J o n g Sum at er a. D ar i se gi p o l i t ik K M M m a h u m en gg al ak -

kan kesedaran polit ik kebangsaan, antifeudal dan penja jahan.

Peng aru h gerakan ki ri Indonesia ternyata dalam K M M . Ini t idak

menghairankan kerana ramai tokoh berhaluan kiri Indonesia berada

di Singapura dan Tanah Melay u kerana mengelak daripada t in dakan

Be la n da . An ta ra tokoh I n don e s ia — T a n Me la ka , Al im in , Mu s s o da n

Suh a ka t . Ci ta - c i ta pol i t ik K M M ia la h un tu k me n ya tuka n I n don e s ia

dengan Tanah Melayu sebagai Melayu Raya atau Indonesia Raya .

Se be lum pe n du duka n J e pun be be rapa ora n g pe mi mp in K M M

dita n gka p o le h p ih a k berkua s a Br i t i s h teta p i d ibe ba s ka n o le h

p e n t a d b i r a n te nt er a J e p u n k e m u d i a n n y a . S e m e m a n g n y a K M M

te ruta ma I bra h im me mpun ya i h ubun ga n de n ga n p ih a k J e pun .

Golongan nasionalis radikal in i begitu tertarik dengan slogan Asia

Raya c lan Daerah Kemakmuran Asia Raya yang dilaungkan oleh

J e p u n . Ap al ag i J e p u n be rj an ji ak an m e m be bas ka n As ia da r i p a d a

belenggu penjajahan Barat.

Peranan Media Cetak

Media cetak memainkan peranan penting menyebarkan idea- idea

n a s ion a l i s m e . De n ga n in i pe ra n a n w a rta w a n me n ja di pe n t i n g

23 4



terutama lewat tahun-tahun 1920-an dan 1930-an. Akhbar terawal

terbit ialah Jawi Peranakan (1876). P enerb i t an b er ik u t ny a y ang

penting termasuklah al-lmam (1906), Neraca (1911), Utusan Melayu

(1907) dan Lembaga Melayu (1914). Antara tahun 1920-1930 ter-

dapat lebih kurang 34 akhbar dan majalah Melayu.

Pada dekad 1920-an terdapat bany ak pers atuan dan kelab Me-

lay u . M at lamat persa t u an-persa t u an in i u n t u k ak t iv i t i b erhu b u ng

k eper lu an k eh idu pan di b andar a t au separu h b andar . A k h b ar pu la

memaink an peranan melapo rk an k eg ia t an persa t u an in i dan in imemberi semangat untuk menggiatkan kegiatan cl i kalangan per-

satuan-persatuan. Malah terdapat persatuan yang mengeluarkan

maj a lah sendi r i . Gab u ng an Kesa t u an Gu ru -g u ru Neg er i Se lang o r ,

Negeri Sembilan dan Melaka telah menerbitkan Majalah Guru pacla

tahun 1924. Majalah Guru j e l as memperk at ak an so a l po l i t ik dan

m e n e k a n k a n k e p e n t i n g a n M e l a y u b e r s a t u u n t u k k e p e n t i n g a n

ek o no mi dan so s ia l . 1 3

Sy ed She ik h a l - Ha di m enu b u hk a n Je lu t u n g P ress c lan me-

nerbitkan akhbar Idaran Zaman (1921) dan majalah al-lhhwan

(1926) . Ked ua-d ua penerbitan ini je las terus me nd uk un g idea-idea

K a u m M u d a . Al-lkhwan kemudiannya ditukar nama kepada Saudara

(1928) dan Yunus Hamid dilant ik sebagai penyunting.

Pada tahun -tahu n 1930-an, akh bar-akhbar Mel ayu yang pe nti ng

t ermasu k lah Warta Malaya, Majlis, Lembaga dan Utusan M e l a y u .A nt ara t o k o h- t o k o h w ar t aw an pent ing t e rmasu k lah A b d. R ahim

Ka j a i . b e l iau b any ak me ny u mb ang k an ar t ik e l -a r t ik e lny a da lam

Utusan Melayu, Saudara da n Idaran Zaman. Pada tah un 1951 Ra hi m

d i t u g as k a n u n t u k m e m i m p i n a kh b a r Majlis. Seorang lagi wartawan

dan ah l i po l i t ik pent ing ia lah Ib rah im Y aak o p. Ib rah im di la n t ik

men j adi peny u nt ing Majlis pada tahun 1939.

Kelab dan Persatuan

Tidak dapat d ipas t ik an c leng an t epa t b i lak ah mu la di t u b u hk an

persatuan bercorak moden tetapi dianggarkan seawal-awalnya tahun

1910. Persatuan- persatuan ini term asukl ah kelab-kelab su kan da n

sosial. A nt ara persa t u an in i t e rmasu k lah P ersek u t u an Keharapan

23 5



Belia ( johor Bahru), Persekutuan Indra Kayangan (Alor Setar),

Persekutuan Guru-guru Melayu dan Persekutuan Kemajuan Penge-

tahuan. Persatuan-persatuan ini tidak melibatkan diri dalam ke-

giatan politik secara langsung tetapi lebih kepada sosial, ekonomi

dan kebudayaan.

Antara kesatuan Melayu yang penting ialah Kesatuan Melayu

Singapura (Mei 1926) yang dianggap penubuhan separa politik. 1 6

Matlamat kesatuan ialah untuk menggalakkan ahli-ahli m emainka n

peranan dalam masyarakat clan urusan kerajaan, menggalakkan

kemajuan orang Melayu clan membuat hubungan dengan Negeri-

Negeri Selat untuk faedah orang Melayu. Antara tokoh yang terlibat

ialah Euno s Abd ull ah, Dr. Ab du l Samad, Tengku Kadir, Daud Mo hd

Syah c lan Embok Suluh. 1 7 Persatuan ini diharap dapat memberi

soko ngan kepada Eunos Abdul lah yang dilantik menjadi ahli Majlis

Undangan Negeri-Negeri Selat.

Pacla tahun 1934 wujud Persatuan Sahabat Pena. Persatuan ini

ditubuhkan oleh peminat-peminat akhbar Saudara yang diterbitkan

di Pulau Pinang . Persatuan ini mempu nyai wak il di tiap -tiap negeri

Tanah Melayu dan Borneo. Pada 11 November 1934 Sahabat Pena

mengadakan perhimpunan kebangsaan pertama di Taiping, Perak.

Perjumpaan ini dianggap sebagai kejayaan pertama perhimpunan

gabungan Melayu seluruh Tanah Melayu. Sahabat Pena berdaftar

dengan rasminya pacla tahun 1935 dan diberi nama Persaudaraan

Sahabat Pena Melayu (PA SP AM) . 1 8

Kesatuan-kesatuan Negeri dan Elit Berpendidikan Inggeris

Sebelum Perang Dunia Kedua tidak wujud sebuah persatuan bagi

seluruh Semenanjung. Walaupun Tanah Melayu di bawah pen

ja ja ha n Br it is h tet api un it pen ta db ir an pu sat ti da k meng ua sa i se

penuhnya pentadbiran negeri-negeri. Bagi rakyat Melayu identiti

mereka lebih kepada kenegerian. Keadaan ini mendorong ke arah

penubuhan kesatuan bercorak kenegerian yang dipelopori oleh

elit pentadbir negeri. Kebanyakan mereka mendapat pendidikan

Inggeris clan daripada keluarga bangsawan.

Di Pahang ditubuhkan Persatuan Melayu pacla tahun 1938 di

bawah seorang kerabat diraja iaitu Tengku Ahm ad dan Dato' Hu ssai n

236



K E S E D A R A N D A N K E G I A T A N P O L I T I K 19 00 H I N G G A 19 42

Mohd Taib . ini di ikut i dengan terbeniuknya Persatuan Melayu

Selangor pada bulan Ju n tahun tersebut. Orang yang berpe ranan

penting menubuhkannya ialah Tengku Ismail Tengku Mohd Yasin

dan Raja Bon Raja Yahya. Persatuan Mela yu Selangor jelas p ro-

British. Pada bulan September 1939 persatuan ini mengadakan

perhim punan di Kelab Sultan Sulaiman bagi menzahirkan sokon gan

kepada kerajaan British yang sedang terlibat dalam peperangan di

Eropah. Di Negeri Sembila n juga ditubu hkan persatuan Melayu p ada

pertengahan tahun 1939.

Satu kongres kebangsaan dianjurkan di Kuala Lumpur atas daya

usaha Selangor dan Singapura pada bulan Ogos 1939. Kongres kedua

diadakan cli Singapura pada 25 da n 26 Disember 1940. Persidangan

ini dihadiri oleh 41 perwakilan daripada 11 buah negeri iaitu Pulau

Pinang, Singapura, Melaka, Pahang, Selangor, Negeri Sembilan,

Perak, Kelant an, Johor, Bru nei dan Sarawak.

K E G I A T A N P OL I T I K K A U M C I N A

Sebahagian besar orang Cina di Tanah Melayu tidak tertarik me-

libatkan diri clalam politik tempatan. Kedatangan mereka hanya

untuk mencari kekayaan dan kemudian balik menjalani kehidupan

sempurna di China. Pacla tahun 1909 pemerintah Mancu meng-

umumkan dasar menuntut kewarganegaraan Cina (jus sanguinis)

bagi orang Cina mengikut nasab bapa tidak kira di mana mereka

dilahirkan. Matlamat kerajaan Mancu ialah untuk menghidup dan

mengekalkan taat setia orang Cina seberang laut. Rakyat C'ina

digalakkan mendapat pendidikan di China dan apabila bekerja di

seberang laut akan menghantar wang ke China bagi membantuperkembangan ekonomi. Selain kerajaan Mancu, pihak penentang

kerajaan juga menyedari kepentingan orang Cina seberang laut dan

kumpulan ini turut berusaha menarik sokongan orang Cina.

Pengaruh Negeri China

Selepas kegagalan Gerakan Pemulihan Seratus Hari, Kang Yu-Wei

dan pembantunya Liang Chin-chao melarikan diri ke Singapura

pacla tahun 1900. Di sini beliau menubuhkan Parti Diraja (Pao

2 3 7



Hu ang -hu i) dengan bantu an seorang pedagang kaya bernama K ho o

S e o k W a n . 1 9 Pa r t i i n i m a s i h c e n d e r u n g d e n ga n i d e a p e m ba h a r u a n

K a n g Y u - W e i .

Pada awal abaci ke - 2 0 m u n c u l p a r t i ya n g be r c or a k r e vol u s i on e r

i a i t u Hs i n g C h u n g Hu i . S e or a n g t okoh r e vol u s i on e r t e r ke n a l , Y i u

L i e h m e n u b u h k a n C h u n g H o T a ng p a d a t a h u n 1 9 0 1 . Pa r t i i n i

m e n ye r a p ka n p e n ga r u h n ya d i s e kol a h p e r s e n d i r i a n d a n s e kol a h

m a l a m . K e ba n ya ka n a h l i t e r d i r i d a r i p a d a gol on ga n p e ke r ja d a n

a n ggot a kon gs i ge l a p . P i h a k be r ku a s a B r i t i s h b i m ba n g c l e n ga n

kegiata n part i in i te lah menan gkap Yiu Lieh a tas tuduh an menipu .

Sete lah Yiu meningg alkan Tanah Mel ayu , par t i in i m engalam i ke-

m e r os ot a n .Dr . Su n Yat Sen me nu bu hka n Tung Men g Hui pada tahu n 1 9 0 5 .

Pertubuhan in i adalah lan jutan Hsing Chung Hui yang diasaskannya

pada tahun 1 8 9 4 s e r t a ga bu n ga n be be r a p a p e r t u bu h a n a n t i - M a n c u

yang la in . Dr . Sun melawat S ingapura pacla tahun 1 9 0 0 d a n m e -

n u b u h k a n c a w a n g a n T u n g M e n g H u i . 2 0 Beberapa cawangan lagi

d i t u b u h k a n c li K u a l a L u m p u r , S e r e m ba n , M e l a k a , K u a l a P i l a h .

K a m p a r , K u a n t a n , M u a r d a n I p oh . I d ea r e vol u s i d i s e ba r ka n o l e h

a kh ba r p a r t i i n i , Harian Chung Hsing.

P e ng a r u h K u o minta ng

Orang Cina Seberang Laut terus menjadi sumber kewangan pent ing

gerakan nasional is di China . Se la in i tu ramai tenaga muda pulang

ke C h i n a u n t u k be r ju a n g . A p a bi l a p e m be r on t a ka n ya n g be r m u l a d i

Wu c a n g m e l e t u s p a d a bu l a n Okt obe r 1911 ke r a jaa n M a n c u d i -

gu l i n g ka n d a n p e m e r i n t a h a n r e p u bl i k be r m u l a , D r a n g C i n a T a n a h

Melayu segera menghantar bantuan kewangan dan sebagai balasan

keset iaan , kera jaan republ ik mengik t ira f Cin a Seberang Laut sebagai

warganegara .

Par t i Kuomintang atau Part i Nasional is di tubuhkan pada 25 O g o s

1912 E kor a n n ya c a w a n ga n d i t u bu h ka n d i S i n ga p u r a p a d a bu l a n

D i s e m b e r 1 9 1 2 . Antara tokoh yang ter l ibat ia lah Tan Chay Yan, Teo

E n g Hoc k d a n L i m B oon K h e n g . C a w a n ga n i n i d i d a f t a r ka n d e n ga n

n a m a S i n g a p o r e C o m m u n i c a t i o n L o d g e o f K u o m i n t a n g o f P e k i n g

23 8



Cawangan lain ditubuhkan selepas itu di beberapa bandar Tanah

Melayu. Jumlah cawangan berdaftar pada tahun 1913 sebanyak 30

cawangan dan yang lain bergerak secara haram. Perjuangan Kuo-

mintang menggalakkan pertumbuhan nasionalisme di kalangan

orang Cina Seberang Laut. Misalnya mulai tahun 1920-an sekolah-

sekolah Cina yang menggunakan bahasa pengantar Mandarin

mul a dibu ka. Ku om int ang juga member i perhatian kepada masalah

orang Cina dan sering mewakili masyarakat Cina.

Pengaruh Parti Komunis Cina

Perkembangan parti komunis di Tanah Melayu mempunyai hubung

kail dengan Parti Komunis China kerana kebanyakan yang terlibat

terdiri daripada orang Cina. Setelah kematian Yuan Shih Kai, Dr.

Sun Yat Sin kembali berkuasa dan beliau menubuhkan Barisan

Bersatu dengan Parti Komunis China pada tahun 1923. Ini mem-

bolehkan Parti Komunis China bergerak lebih cergas. Namun begitu

pengaruh Parti Komunis China di Tanah Melayu wujud se jak

penubuhannya pada bulan Julai 1921. Mulai tahun tersebut pe-

nerbitan-penerbitan komunis berbahasa Cina disebarkan di Tanah

Melayu. Kebanyakan pertubuhan berhaluan kiri di Tanah Melayu

muncul sekitar tahun 1925 dikendalikan oleh orang Hailam. Ini

mempunyai hubung kait dengan kegiatan politik suku kaum ini di

Hainan. Terdapat juga ahli-ahli daripada suku Hak ka, Ho kk ie n danKantonis. 21

Setelah wuj ud Barisan Bersatu, ahli-ahli parti Kom uni s menyu sup

masuk ke c la lam parti Kuomintang. 1 2 Ahli komunis juga menye-

barkan dakyah menerusi sekolah-sekolah malam dan badan-badan

buruh serta kesatuan sepekerjaan clan dengan mudah menghasut

kegiatan-kegiatan antipenjajah British clan mcmpelopori mogok-

mogok pekerja lombong, ladang clan kilang. Kerajaan British telah

mengambil langkah mengharamkan parti Kuo mint ang pada tahun

1925 kerana dianggap mengancam keselamatan negara. Tindakan

ini belum dapat memadamkan kegiatan subversif dan pada bulan

Mac 1927 berlaku satu rusuhan, dikenali sebagai Rusuhan Kereta

A i r .

23 9



Golongan komunis di Tanah Melayu t idak lagi berl indung di

bawah Kuomintang setelah mereka menubuhkan Part i Komunis

Nan yang pada bula n Januari 1928. Parti Kom un is Nany ang me-

ngembang pengaruh melalui kesatuan seperti Kesatuan Buruh Am

Nanyang, Pemuda Komunis, Liga Menentang Imperial isme dan

Kesatuan Buruh Kelasi Nanyang. Walaupun begitu , Part i Komunis

Nanyang didapati masih tidak memuaskan dan atas arahan Ko-

mi nte rn ditu buhk an Parti Ko mu nis Malaya pada awal tahun 1930.

Bag i mening k at k an lag i g erak an k o mu nis per t u b u han b u ru h

kom unis iai tu Nanyang General Labour Union diarah menubu hkan

Malayan General Labour Union. Dan bagi memperkuatkan gerakan

pemuda ditubuhkan Pemuda Komunis Malaya.23

Parti Kuomintang meminta kerajaan British membenarkan KMT

di Tanah Melayu bergerak. Ini dibuat setelah perubahan sikap

kepim pinan di China di bawah Chang Kai Shek yang ant iko mu nis.

Bagaimanapun Gabenor Sir Ceci l Clementi t idak membenarkan. 24

Kegiatan Politik Cina, 1930-an

Minat politik orang Cina terhadap negara China semarak semula

selepas Jepu n menyerang negara tersebut. Ora ng Cina di Tanah

Melayu menganggap diri mereka sebagai rakyat China telah meng-

ambil daya usaha menubuhkan Gerakan Penyelamat Kebangsaan.

Ora ng Cina juga melancarkan Tabung Bantuan Chi na dan berjaya

me ngu mp ul $ 1.46 juta . Ram ai juga ora ng Cina yang pulang ke tanah

air mereka untuk berjuang menentang Jepun. 23

Di negara China terdapat kumpulan yang pro-Jepun di bawah

pim pinan Wang C hing - Wei . J epu n t e lah memb ent u k k era j aan

boneka China diketuai oleh Wang. Terdapat sekumpulan keci l

orang Cina di Tanah Melayu yang menyokong kerajaan Wang

Ching-wei dan dilantik menjadi agen perisik Jepun yang membuat

persediaan menyerang Asia Tenggara, Bagaimanapun majoriti orang

Cina menentang rancangan damai dengan Jepun. Antara tokoh yang

menentang termasuklah Tan Kah Kee yang menjadi pemimpin Cina

Nanyang. Peperangan di China dan ancaman serangan Jepun ke

atas Tanah Melayu memberi peluang terbuka untuk Parti Komunis

24 0



K E S E D A R A N D A N K E G I A T A N P O L I T I K 19 00 H I N G G A 1 94 2

k e m b a l i a k t i f . A p a b i l a p e r a n g m e l e t u s , P a r t i K o m u n i s m u n c u l

sebagai jagu h orang Cina . Kegiatan ko mu nis menjadi giat dengan

ke da ta n ga n a ge n Komin te rn , La i T e c k . Me n je la n g ta h un 1939

j u m l a h kea h l ia n Par t i K o m u n i s T an ah M e l a y u , 3 7 r i b u o ran g.

Orang Cina Selat

D i N e g e r i - N e g e r i S e l a t , p e n d u d u k C i n a m e r u p a k a n k u m p u l a n

m a j o r i t i . K e r a j a a n B r i t i s h m e n g e t a t k a n p e r a t u r a n k e m a s u k a n

imigran pada tahun 1930 bagi mengatasi masalah pengangguran.

Kesannya dapat dil ihat daripada perangkaan kemasukan orang

Cina melalui Singapura . Pada tahun 1930 jumlah kemasukan 242

000 tetapi pada tahun 1933 meleset menjadi 28 000. Di kalangan

orang Cina terdapat kumpulan yang dikenali sebagai Baba dan

Nyonya atau Cina Peranakan atau Orang Cina Selatan.

Di Negeri-Negeri Se lat terdapat pertubuhan yang menguruskan

kepentingan orang Cina. Pada 17 Ogos 1900 ditubuhkan Persatuan

Cina Selat Brit ish (SCBA). di Singapura . Ini diikuti dengan penu-

buhan cawangan di Pulau Pinang dan Melaka. Ahli-ahlinya terdiri

da r ipa da ora n g Cin a ya n g me n ga ku ra kya t Br i t i s h , An ta ra pe -

mimpinnya ia lah Tan J iak Kim (Presiden) , Seah Liang Seah (Naib

Presiden) dan Song Ong Siang (Setiausaha) . Se la in i tu Dewan

Perniagaan Cina juga memainkan peranan penting dalam hal-ehwal

ekonomi, polit ik dan sosia l . Terdapat juga penerbitan-penerbitan

yang menggerakkan pemikiran masyarakat C i n a Selat seperti Jour-

nal Straits Chinese Magazine , Straits Chinese Herald, Bintang Timur

d a n lndo- Chinese Patriot. Daripada penerbitan ini jelas mem-

bayangkan dua arah yang ingin dicapai :26

(a) Usaha me ngu ku hka n kebuday aan Cin a.

(b) Meng ekalk an iden iit i Baba Peranakan.

Antara tokoh Cina Negeri-Negeri Se lat yang penting sebelum

Pe ra n g Dun ia Ke dua ia la h Dr . L im Boon Kh e n g, Son g O n g S ia n g

dan Tan Cheng Lock. Tan Cheng Lock keturunan Baba Melaka dan

dil ahir kan di Mela ka pack tahun 183 3. Beliau pernah berkhi dm at

24 1



s e ba ga i a h l i Ma j l i s Ba n c la ra n Me la ka ( 1912- 1922) , a h l i Ma j l i s

Legisla t if (1923-1934) dan ahli Maj l is Ek seku tif (19 33-1935 ) . Tan

Cheng Lock dan Persatuan Cina Selat pernah mendesak kera jaan

Brit ish menambah keahlian orang Cina dalam Majlis Legisla tif te -

tapi dito lak oleh gabenor. Beliau juga begitu lantang dalam Ma jli s

Pe run da n ga n N e ge r i - N e ge r i Se la t me mpe r jua n gka n ke pe n t in ga n

ora n g Cin a .

P e m i m p i n - p e m i m p i n m a s y a r ak a t C i n a N e g e r i - N e g e r i S e la t

me n ye da r i ke pe n t in ga n pe n did ika n t in ggi ke pa da ma s ya ra ka t

me r e ka . Me r e ka me l ih a t ke pe n t in ga n pe n did ika n Bara t un t uk

pem odena n, Sebab itu mereka jug a turut mendesak penu bu han

sekolah perubatan Singapura pada tahun 1905 (Kole j Perubatan

Kin g Edw a rd VI I — 1919) . Ma s ya ra ka t Cin a N e ge r i - N e ge r i Se la t

men derm a sebanyak $87,000 unt uk pen ubu han kole j in i . Mer eka

j u g a m e m i n t a di se ge ra ka n p e n u b u h a n K o le j Ra ff le s d i s a m p i n g

me n ge lua rka n de rma un tuk ta bun g pe n ubuh a n n ya .

Persatuan Cina Selat dan wakil-wakil masyarakat Cina dalam

Ma j l i s Pe run da n ga n turut me ma in ka n pe ra n a n me n ja ga ke pe n -

tingan masyarakatnya. Antara tokoh yang pernah dilantik ia lah

Lim Boon Kheng, Lee Chuan Guan, Song Ong Siang dan Tan Cheng

Lo ck. Mereka mem bantah undan g-u ndang imigresen tahun 1930

tetapi gagal . Begitu juga dalam bidang pentadbiran mereka mahu

orang Cina diberi peluang memegang jawatan dan hanya pada tahun

1932 ba ru pe lua n g d ibuka ke pa da ora n g Cin a me ma s uki pe rkh id-

matan kerajaan di Negeri-Negeri Selat. Mereka juga menentang dasarpro-Melayu semasa disentralisasi dilaksanakan oleh Brit ish .

Rakyat Cina yang mewak ili kerakyatan Brit i sh cenderung me m

beri kesetiaan kepada kerajaan British. Semasa pemberontakan Boxer

meletus di China, kira-kira 100 orang Baba Peranakan membentuk

pasu kan sukarela unt uk membantu Inggeris. Sewaktu Perang Du ni a

Pe r ta ma me re ka juga turut me mb e ri s okon ga n ke be n da a n d a n

m o r a l . 2 7 S e h i ng g a d a l am t a h u n - t a h u n 1 9 3 0 a n , p e m i m p i n - p e

mimpin Hua Ch'iao Sinkheh menganggap orang Cina Selat t idak

begitu berminat membantu dan menderma kepada tabung China.

Ci na Peranakan lebih berminat mem perj uangk an masya rakatnya

ya n g me n gh a da pi te ka n a n e kon omi a kiba t ke me le s e ta n e kon omi .

242



Apabila perang meletus di Eropah pada tahun 1937, orang Cina

Peranakan bersiap untuk mempertahankan empayar Brit ish . Apabila

J e p u n m en ye ra ng Ta na h M e l a y u dan S in ga p ura , r am ai ah l i Per sa tu an

Cina Selat mendaf tar untuk berjuang bersama askar-askar Brit ish .

K E G I A T A N P O L I T I K O R A N G I N D I A

Sebelu m Perang Du ni a Kedu a terdapat lebih kur ang empat jut a

orang India di Tanah Mel ayu . Ju ml ah ini berkur ang dengan banyak-

nya se lepas peperangan. Perangkaan tahun 1947 menunjukkan

j u m l a h o ran g I nd ia le b ih k u ra n g 599 00 0 (t er m as uk 23 r i b u o ra ng

Ceylon) . Masyarakat India berpecah-belah sama ada kerana kasta ,

su ku k au m yang berbeza atau perbezaan jenis pekerjaan. Pada

amn ya masyarakat India bersila t pasif dalam p ol it ik kerana butahuruf dan t inggal di ladang- ladang yang berjauhan. Kumpulan

yang berkesedaran polit ik kebanyakannya t inggal di kawasan

bandar dan lebih cenderung kepada polit ik negara India .

B u r u h dan Pemogokan

Pada umumnya buruh India terle tak di bawah pengawasan kera jaan

Inggeris se jak dari India lagi . Pihak Inggeris menubuhkan Tabung

I m i g r e s e n I n d i a d a n m e m b e n t u k u n d a n g - u n d a n g m e l i n d u n g i

buruh - buruh I n dia . An ta ra ya n g te rpe n t in g :

(a) Or din an Imigresen India , 1884 dil ul us kan ole h kera jaan Selat

bagi melindungi buruh India daripada dit indas.

( b ) Akt a 1899 me n e ta pka n ga ji mi n i mu m.

(c) Ka n u n Bur uh 1912 me n ye la ra s ka n un da n g- u n da n g bu ru h d iN e ge r i - N e ge r i Se la t da n N e ge r i - N e ge r i Me la yu Be rs e kutu .

(d) Ak ta Imigresen India 1912 yang mem inta maj ikan menyeclia -

kaa kemudahan kerja yang baik.

(e) Pada tahun 1927 penetapan ga j i m in im u m din aik kan kepad a

50 sen sehari (lelaki) dan 40 sen sehari (perempuan).

Akibat kemelesetan ekonomi dalam tahun-tahun 1930-an banyak

berlaku pemogokan di kalangan buruh dengan hasutan agen-agen

24 3



komunis. Antara pemogokan yang besar ialah pemogokan buruh

di Batu Arang (1937) dan buruh pelabuhan di Singapura (1938).

Walaupun begitu penglibatan buruh India t idak menonjol ber-

banding dengan buruh Cina.

Politik di India dan Pengaruhnya

K au m India memang ada hub ung an rapat denga n negara asal

mereka. Oleh itu peristiwa yang berlaku di India tentu mempcnga-

ruhi mereka. Pada tahun-tahun 1910-an berlaku pemberontakan

di kalangan orang Sikh dan dikenali sebagai Ghadr. Orang Sikh

yang tinggal di Tanah Melayu juga turut terlibat. Di kalangan orang

India Muslim pula berlaku gerakan khalifah di bawah pimpinanShaukat Ali. Kesannya berlaku Dahagi di Singapura pada tahun

1915 cli kalangan askar India Islam. Dalam tahun 1920-an sekali

lagi orang Sikh memberontak. Kali ini di bawah gerakan Akali.

Gerakan ini juga disokong oleh orang Sikh di Tanah Melayu.

Pa da um um n ya ka u m T a m il - H i n du a ga k la mbat me mb e ri

sambutan kepada politik di India. Ini kerana golongan politik

berpengaruh di Tamil Nadu terdiri daripada kasta Brahmin. Pada

tahun-tahun 1920-an muncul gerakan pembaharuau dikenali

sebagai Adhi Dravidar. Gerakan ini mahu penglibatan golongan

bawahan dan menggalakkan kaum Tamil berpolitik. Pola ini juga

memp cngaruhi pemikiran polit ik orang India di Tanah Melayu .

Pertubuhan-pertubuhan India

Terdapat sekumpulan kecil orang India yang menetap cli bandar-

bandar. Mereka terdiri daripada pedagang, doktor, pegawai kerajaan, ju ru ter a da n seb again ya. Go lo ng an ini le bi h ber p en di d ika n da n

dapat menguruskan komuniti mereka dengan lebih baik. Satu

langkah diambil untuk mengeratkan hubungan sosia l dan ke-

budayaan dengan membentuk pertubuhan-pertubuhan setempat

atau negeri.

Persatuan terawal cli kalangan masyarakat India Tanah Melayu

bermu la di Taiping pada tahun 19006. Ini dii ku ti dengan penubu han

Persatuan India Selangor (1909) dan Persatuan India Singapura

244



K E S E D A R A N D A N K E G I A T A N P O L I T I K 19 00 H I N G G A 1 94 2

(1923). Terdapat juga persatuan-persatuan di tempat-tempat l ain

seperti Ipoh, Kelang, Seremban, Melaka dan Pulau Pinang. Pada

umumnya persatuan-persatuan ini tidaklah aktif dalam kegiatan

pol i t ik.

Pada tahun-tahun 1920-an kesedaran politik di Tamil Nadu

mem pengaru hi juga keadaan di Tanah Mela yu. O rang India yang

berpelajaran merasakan keperluan adanya pertubuhan yang dapat

mewakili kepentingan orang India di Tanah Melayu.

Persatuan-persatuan India yang berselerak telah memutuskan

untuk mengadakan persidangan tahunan persatuan-persatuan In-

dia. Langkah untuk matlamat ini dilaksanakan oleh Persatuan In-

dia Selangor mulai tahun 1928. Tetapi persidangan serupa ini hanya

hidup hingga tahun 1931 apabila kebanyakan persatuan-persatuan

menarik diri mem bantah pendirian p residen yang keras mengk riti k

penindasan buruh India.

Pertubuhan yang dapat dianggap bersifat siasah terawal di

kalangan masyarakat India ialah C I A M (Central India Asso ciati on

of Malaya). Daya usaha untuk menubuhkannya dibuat pada tahun

1937 oleh pertubuhan-pertubuhan India dan dewan-clewan per-

n ia ga a n n ya . Pe mimpin - pe mimpin CI AM ke ba n ya ka n n ya be r -

pendidik an Inggeris. Walaupun C I A M bermolif pol itik dan bersikap

anti-British tetapi kecenderungannya lebih kepada soal kemasya-

rakatan dan ekonomi. Ini termasuklah masalah "tuak" di kalangan

masyarakat India, isu gaji buruh ladang dan peraturan-peraturan

imigresen. Neh ru melavval Tanah Melayu pada tahun 19 38 dan ini

me naik kan lagi semangat kebangsaan orang India. C I A M jug a

menghantar perwakilan setiap tahun untu k menghadiri perhi mp un-

an agung Parti Kongres di India. Hubungan erat ini memudahkanpenyebaran ideologi nasionalisme India kepada orang India di Tanah

M e l a y u . "

Selain Parti Kongre s, gol ong an nasionalis radikal ju ga ber-

pengaruh ke atas pen du duk India di Tanah Melay u. P ada akh ir tahun

1930-an terdapat golongan nasionalis India yang bekerjasama

dengan Jepu n yang mahu m embebaskan Asia daripada cengkaman

penjajahan Barat. Antara tokoh-tokoh tersebut termasuklah Rash

Behari Bose, Swami Satyananda Puri, Subash Chandra Bose dan

24 5




Pritam Singh. Bagi menggerakkan orang India menentang Inggerisditubuhkan dua pertubuhan. Pertama Tentera Kebangsaan India

( INA— Indepe ndence Nationa l Ar m y) . Pertubuhan keclua ia lah Liga

Kem erdekaan India ( ITL) . P ihak Jepu n clengan bantuan pe juang-

pejuang nasionalis radikal ini telah menghantar agen-agen perisik

untuk menyebarkan dakyah dan mempengaruhi orang India yang

berkhidmat dengan tentera British di Tanah Melayu. Salah seorang

pegawai tentera yang ber jaya dipengaruhi ia lah Kapten Mohan

Singh . Kem pen anti -Br i t ish je las ber jaya memp engaruhi m oral askar

India yang berkhidmat dalam angkatan tentera British.

246



247




248



Bab 14

Sabah di Bawah Pentadbiran Inggeris


Sejak abad ke-l5 sebahagian Sabah terletak di bawah naungan

Kesultanan Brunei. Manakala kawasan dari Teluk Marudu hingga

Sungai Sebuku dikatakan dianugerahkan oleh Sultan Brunei kepada

Sultan Sulu. Di kawasan pedalaman pula pengaruh kedua-dua

kesultanan ini tidak jelas dan ditadbirkan mengikut sistem sukuan. 1

Pihak Inggeris mul a bertapak di Bru nei (Sabah) sejak tahu n 1763.

Ini ekoran perjanjian antara Syarikat Hindia Timur Inggeris dengan

Sultan Amir, Sulu. Kawasan ini melip uti dari Sungai Kimani s hingga

Sungai Kinabatangan. Pulau Pahlawan dan Balambangan juga

dikuasai oleh Syarikat Hindia Timur. Bagaimanapun syarikat tidak

dapat memajukan kawasan ini dan ditinggalkan. Pihak Syarikat

Hindi a Tim ur pernah mencuba m em buka kawasan perdagangan di

Balambangan pada tahun 1773 dan tahun 1803 tetapi gagal.

Selepas itu pihak Inggeris menaruh minat untuk menguasai

Pulau Labiun bagi tujuan membina pangkalan angkatan laut dan

pelabuhan perdagangan. Labuan juga penting untuk menghapuskan

kegiatan lanun yang mengancam perdagangan Inggeris dengan

Chi na. Selain itu Labu an juga sesuai sebagai pusat untu k menge m-

bangkan perdagangan. Labuan diperoleh setelah Kapten Mundy me-

nandatangani perjanjian dengan Sultan Brunei pada 18 Disember

1846 dan diduduki oleh Inggeris 6 hari kemudian. 2 Pada tahun

249



1847 Sultan Brunei berjan j i t idak akan menyerahkan mana-mana

bahagian negerinya kepada kuasa-kuasa asing atau rakyat negara

la in ta n pa ke be n a ra n ke ra ja a n Br i t i s h . T e ta p i ke ra ja a n Brun e i

nampaknya t idak terikat sepenuhnya.

P E M B E R I A N K O N S E S I K E P A D A

S Y A R I K A T A M E R I K A , 1 8 6 5 - 1 8 6 6

Charles Lee Moses yang menjadi konsul Amerika Syarikat di Brunei

berjaya mendapat pa jakan daripada sultan dan Pangiran Temeng-gun g Brun e i pa da bula n J u la i 1865 . Ka w a s a n pa jaka n me l ip ul i

sebahagian Borneo Utara dan Kepulauan Bangi, Balahak dan Pah-

lawan. Moses kemudiannya te lah menjual hak pa jakan kepada

Syarikat Perdagangan Amerika Borneo yang berpusat di Hong Kong.

Presid en syarikat in i , Joseph Torrey te lah menghadap Sultan Br une i

pada bulan November. Torrey dilantik sebagai Ra ja Ambang dan

Marudu serta Pemerintah Tertinggi Borneo Utara . Torrey juga mem-

buka kawasan ladang di Teluk Kimanis . Ladang ini t idak berjaya

dan ditutup pada tahun 1866. Se jak i tu Syarikat Perdagangan

Am er ik a t idak lagi member i perhatian kepada perdagangan di

Sabah. Komander Schufeldt. yang bertugas dengan angkatan tentera

laut Am eri ka Syarikat cuba menu ntu t wilayah ini daripada Sult an

Bru n e i pa da bul a n Fe brua r i 1880 . Ko ma n de r Sc h uf e ld t me n g-

gu nak an perjan j ian 1865 sebagai asas tuntutan te tapi ditol ak ol ehSul ta n Brun e i .

K O N S E S I K E P A D A S Y A R I K A T I N G G E R I S , 1 8 75 -1 8 79

Ba ron Von O ve rbe c k , kon s ul Aus tr ia - H u n ga ry d i H on g Ko n g me m -

beli hak Syarikat Perdagangan Amerika-Borneo daripada Joseph

Torrey pada bu lan Januari 1875. Beliau kem udi an berkongsi dengan

Alf red Dent. Merek a mendapat pengesahan surat cara dar ip ada

Sultan Brunei pada bulan Disember 1877 dan Baron Von Overbeck

dilantik sebagai Mahara ja Sabah dan Pulau Gaya serta Sandakan.

Sultan Brunei akan dibayar $12,000 setahun manakala Pangeran

T e me n ggun g me mpe role h $ 3 ,000 . O ve rbe c k d ibe r i kua s a me -

nubuhkan negara yang bebas daripada penguasaan Brunei . 3

250



S A B A H D I B A W A H P E N T A D B I R A N I N G G E R I S

Baron Von Overbeck dan Alfred Dent menyedari wilayah tersebut

j u ga d i t u nt u t o le h Su lt an S u lu . Ba gi m en ye le sa ik an mas al ah i n i

mereka ke Sulu awal tahun 1878. Hasilnya Sultan Sulu bersetuju

menyerahkan kawasan antara Sebuku hingga Sungai Pandasan

dengan bayaran tahunan $5 ,000. Sultan Sulu juga menetapkan

sebarang pindah mil ik wilayah tersebut perlulah mendapat iz in

kerajaan Bri t ish. 4

Tujuan asal Overbeck ialah untuk menyerahkan konsesi wilayah

Borneo Utara kepada kerajaan Austria tetapi terikat dengan syarat

yang diberikan oleh Sultan Sulu . Lagipun kerajaan Austria sendiri

tidak memberi sokongan. Setelah menghadapi masalah kewangan,

Overbeck menjual haknya kepada Alfred Dent pada tahun 1879.

Dengan ini hak ke atas Borneo Utara dikuasai oleh rakyat British

sahaja.

P E N T A D B I R A N A W A L , 1878-1879

Pihak pengurusan syarikat yang baru mula mengatur pentadbiran

secara kec i l - kec i la n dengan mem buka beberapa pangkalan di

kawasan pantai. Residen William Pryer tiba di Teluk Sandakan pada

bulan Februari 1878 dan mula membentuk bandar Sandakan sebagai

pelabuhan kecil penjajah. Pryer dibantu oleh dua orang kacukan

Asia-Eropah, sepuluh orang buruh Cina dan seorang gaj i Hindia

Barat. Pryer dianggap seorang pentadbir popul ar dan berjaya me-

majukan perdagangan hingga ke kawasan pedalaman. Tugas utama

beliau bukan sahaja untuk mengeksploitasi ekonomi Sabah tetapi

j u g a u n t u k m ew u j u d k a n per hu bu ng an ba ik de ng an ke tu a- ke tu abum ipu tera dan rakyat. Pada penghujung tahun 1879 jum lah ruma h

yang dibina di S andakan 57 buah dengan jum lah pendu duk 698

orang. Dan pada tahun berikutnya jum lah pendudu k meningkat

enam ribu orang. Scparuh daripada penduduknya ialah imigran

C i n a .

Perkembangan Sandakan menyebabkan pihak syarikat meng-

hant a r p emb an t u t amb ahan ia i t u seo rang peno lo ng res iden ,

setiausaha dan kerani. Pada tahun 1880, Alexander Cook tiba di

Sand akan unt uk m emegang jawatan Bendahari . Bagi mem bantu

251



urusan dengan penduduk tempatan, Pryer melantik beberapa

orang bumiputera untuk mengutip cukai, membantu mahkamah

dan menguruskan hal pengangkutan sungai.

Satu persoalan penting yang perlu diselesaikan oleh Pryer bagi

memastikan kemajuan perdagangan ialah pelanunan. Pada tahun

1878 sahaja 160 orang pedagang dan pengguna di laut antara

Sandakan dan Labuan dibunuh. Hinggakan pada bulan Oktober

1878 ramai penduduk Sandakan melarikan diri ke dalam hutan

kerana ada berita tentang serangan lanun dari Pu lau L inka bu . Pry er

kemudiannya mendapat bantuan daripada angkatan laut British

yang tiba di Laut Sulu pada tahun 1879.

P I A G A M D I R A J A , 18 81

Alfred Dent dan rakan-rakannya di London berusaha untuk men-

dapat pengiktirafan rasmi daripada kerajaan British. Rakan-rakan

kongsi Dent ramai yang berpengaruh dalam kerajaan British dan

ini merupakan peluang yang baik. Pada tahun 1880 Setiausaha

Rend ah Pejabat Lu ar Negeri, Sir Ju lian Pau ncefote membu at per-

akuan yang kerajaan British boleh memberikan piagam diraja.

Pada awal tahun 1881 ditubuhkan '"British North Borneo Provi-

s ional Association Ltd" bagi tujuan memperoleh kepentingan-

kepentingan Dent di Sabah.' ' Rakan-rakan kongsi syarikat ini

termasuklah Alfred Dent, Alcock, Martin , R .C Mayne dan W. H .M

Read. Mereka telah membuat rayuan kepada Ratu untuk mendapat

piagam diraja. Syarikat ini kemudiannya ditukar nama menjadi

Syarikat Borneo Utara British.

P E R O L E H A N W I L A Y A H , 1 8 8 1 -1 8 8 8

Kerajaan British membenarkan Syarikat Borneo Utara memperoleh

sebarang wilayah baru, tanah atau harta di Borneo atau pulau-pulau

berhampiran. Bagaimanapun syarikat tidak dibenarkan memindah

milik kepada pihak lain tanpa kebenaran kerajaan British, Kesem-

patan ini digunakan oleh syarikat untuk menambahkan keluasan

wil ayah pegangannya.




W . H . Treacher, kons ul Besar Brit ish di Labuan berjaya me m-

peroleh kawasan Sungai Pangalat pada tahun 1883 dengan bayaran

$300 setahun." Pangiran Muda Damit Tajuddin Brunei bersetuju

menyerahkan daerah pegangannya kepada syarikat pada tahun

1884. Kawasan ini meliputi lembangan Sungai Putatan. Bayaran

tahunan yang dikenakan $1,000 setahun. Pacla penghujung tahun

1884, Sultan Abdul Mumin, Pangiran Bendahara dan Pangiran di

Gadong pula menyerahkan kawasan bermula dari Si Pitang hingga

kawasan Kuala Paniow (Penyu) . Kawasan la in yang diberikan

termasuklah Bangawan, lembah Sungai Tuaran dan pulau-pulau

berhampiran. Wang tahunan yang dibayar kepada sultan sebanyak$3,000.

P E N Y E L E S A I A N T U N T U T A N K U A S A B A R A T L A I N

Kuasa Sepanyol cli Pilipina memang berminat untuk menguasai

Sabah. Pacla tahun 1638 Sepanyol telah mengalahkan Sultan Sulu

tetapi kesultanan tersebut tidak pernah tunduk sepenuhnya. Apabila

Pryer mula bertugas di Sandakan sebuah kapal perang Sepanyol

tiba di situ dan menuntut bahagian timur laut Borneo. Asas tuntutan

mereka ialah Perjanjian Sepanyol-Sultan Sulu yang ditandatangani

pada bulan julai 1878. Pryer tidak tunduk dengan tuntutan tersebut

walaupun diugut akan diserang. Bagaimanapun setelah rundingan

kedua-dua kerajaan akhirnya kerajaan Sepanyol menggugurkan

tuntutan ke atas Sabah.

Belanda di Kalimantan menganggap usaha Syarikat Borneo Utara

mengancam kedudukaimya di wilayah tersebut. ' ' Pada bulan Sep-

tember 1879. satu pasukan tentera laut dihantar ke Batu Tinagat, di

Sungai Sebuku. Pryer tidak membantu mengambil tindakan ten-

tera dan hanya membuat bantahan. Apabila W.H. Treacher dilantik

sebagai gabenor pertama Borneo Utara, beliau cuba menetapkan

wilayah syarikat hingga ke Sungai Sebuku. Sementara itu kerajaan

British clan Belanda menubuhkan suruhanjaya sempadan pada tahun

1884 dan persetujuan ditandatangani pada bulan Jun 1891.

253



P E R O L E H A N W I L A Y A H , 1885-1903

Syarikat Borneo Utara terus mendapat wilayah-wilayah baru dari-

pada sultan atau pembesar-pembesar Brun ei . Pada bulan Mac 1885,

Pa n ge ra n Sya h ba n da r ya n g me n gua s a i k a w a s a n Pa das Da m it

bersetuju menyerahkan kawasan tersebut dengan bayaran $2,130

setahun. S yarikat juga berminat un tuk menguasai kawasan-kawasan

Sun ga i Ma n a m, Me n gka bon g, Me n gga ta l , Api - a p i , S imbula n da n

Nafas Tambahan. Syarikat berjaya mendapat perkenan Sultan Brunei

dan pembesar-pembesar yang mem pero leh pegangan di s itu pada

tahun 1876. Pada tahun berikutnya syarikat dapat menguasai

ka w a s a n Sun ga i K in a rut . Sya r ika t te rus me mpe role h be be ra pa

kawasan lagi pada awal abaci ke-20. Berdasarkan perjanjian dengan

Sultan Hashim, kera jaan Brunei bersetuju menyerahkan kawasan

antara Sungai Sepitong dengan Terusan. Bayaran tahunan yang

dikenakan $600. Kawasan Sungai Membakut pula diserahkan ke-

pada syarikat pada tahun 1902. Perundingan juga dibuat dengan

Sultan Sulu bagi memperoleh semua pulau-pulau yang berhampiran

Bor neo Utar a . Pihak Su lu te lah bersetuju dan menan datanga ni

perjanjian penyerahan pada 22 April 1903. 8

G ER AK AN ANTIPENJAJAH

Be be ra pa ge ra ka n a n t ipe n j a j a h a n b e r la k u d i Sa ba h . Se or a n g

pembesar Bru nei bernama Haj i Sam an te lah meninggalkan negeri

tersebut dan membuat kub u di Memb akut t idak jau h dari Kim anis .

Kap ten Rod ney Mu nd y bersama James Brook e meng amb il langk ah

membasmi pemberontakan pada bulan Ogos 1840. Gerakan ke-

tenteraan Inggeris berjaya memaksa Haji Saman melarikan diri ke

dalam hutan." Beberapa pemberontakan la in yang muncul kemu-

diannya ia lah pemberontakan Syarikat Usman di Teluk Marudu

( 1 8 5 4 ) , 1 0 pemberontakan Datu Baginda Putih , di Sandakan (1879)

c lan pemberontakan c li Gua Gamantong pacla tahun 1884 yang

dip impin o le h Pa n ge ra n Sa ma h . 1 1

Di kalangan orang Murut pula berlaku pemberontakan di daerah

Limbawang, Semenanjung Padas-Klias pada tahun 1888. Pemimpin

pemberontakan ini ia lah Dato' Setia Bukti . Pemangku Gabenor ia itu

254




William Crocker te lah menghantar satu pasukan polis c lengan

dibantu oleh sekumpulan pejuang Bajau dan Iban. Penentangan

ini jug a ditum pask an. Bagi pengajaran kepada rakyat yang l ain

supaya jangan bangun menentang pemerintahan Syarikat Bo rneo ,

penentang-penentang dihukum dengan berat.

Pemberontakan menentang pemerintahan Syarikat Borneo Utara

yang terkenal berlaku pada tahun 1894 yang dipimpin oleh Mat

Salleh. Mat Salleh atau Paduka Mat Salleh berdarah campuran Bajau-

Sulu. Beliau menetap di Inanam dan kemudian berpindah ke sebuah

kampung di tebing Sungai Sugut yang terletak di pantai timur Sabah.

Pada mulanya pihak syarikat tidak pun mengetahui tentang ke-

tokohan Mat Salleh sehinggalah ke tahun 1894. 12

Pada tahun 1894 dua orang peniaga (ban dib un uh di Su gut . Pih ak

syarikat menganggap Mat Salleh terlibat kerana melindungi orang

yang disyaki. Pihak syarikat tidak berpuas hati dan menghantar

dua orang pegawainya untuk menyiasat. Pegawai tersebut tidak

dapat berjumpa dengan Mat Salleh tetapi telah meminta bapanva

membayar wang ikat jamin dan Mat Salleh dikehendaki menyerah

d i r i .

Mat Salleh mengambil keputusan berjumpa dengan Gabenor

Beaufort pada bulan Ogos 1895. Ketibaan beliau dengan diiringi

oleh pengikui-pengikutnya t idak diterima oleh Cook (Bendahari

Syarikat) yang memangku tugas gabenor kerana Beaufort tidak ada

di Sandakan. Sebenarnya Beaufort sendiri menganggap Mat Salleh

penderhaka dan sudah bersedia hendak menghapuskannya. Beau-

fort juga menyedari kedatangan Mat Salleh bukan hendak men ye-

lesaikan masalah pembunuhan dua orang saudagar Iban tetapi untuk

mengadu tentang wakil syarikat yang bernama Haji Sallehuddin.Beaufort berpendapat syarikat tidak boleh tunduk kepada Mat Salleh

da n pe r lu me n un jukka u ke w iba w a a n da n pe n e n un gn ya pe r lu

ditindas bagi menjadi teladan kepada rakyat.

Pihak Inggeris clengan bantuan Haji Durahim dan pengikut-

pengiku tnya menyerang Mat Salleh di Pulau Jambongan. Tetap i Mat

Salleh tiada di situ dan telah pun ke Sugut untuk membina kubu di

Linkabau. Di s ini beliau mendapat sokongan penduduk-penduduk

tempat an. Pacla bul an Januari 1890, Mat Salleh meng han ta r

255



perutusan kepada Gabenor Beaufort untuk berunding dan men-

cadangkan Pryer sebagai wakil syarikat. Gabenor tidak bersetuju

kerana menganggap Pryer t idak mempunyai kedudukan rasmi

dalam kerajaan. Gabenor mahu Mat Salleh datang ke Sandakan

untuk menghadapi pembicaraan dan bukan berunding. Dalam pada

itu seorang pengikut Mat Salleh bernama Panglima Ejal dijatuhi

hukuman penjara dan ini menyebabkan beliau tidak mempercayai

keikhlasan syarikat terhadapnya.

Mat Salleh meneruskan penentangan dan cuba menegakkan

kekuasaannya ke atas penduduk. Pihak syarikat telah mengambil

tindakan menyerang kawasan pertahanan Mat Salleh dengan meng-

hantar pasukan di bawah Rafles Flint. 1 3 Pasukan polis syarikat

berjaya menawan Labuk dan Sugut. Mat Salleh berjaya melepaskan

diri dan membina kubu di Ranau.

Tindakan Mat Salleh semakin mencabar syarikat dan beliau telah

men yerang Pul au Gaya pada bula n Jul ai 1897. Banyak harta syarikat

dim usn ahka n dan sesetengahnya diramp as. Beaufort m engambil

tindak balas menyerang Inanam dan pasukan Mat Salleh dikalahkan.

Tetapi ini bukan kemusnahan mutlak kerana tidak lama selepas itu

Mat Salleh mampu menyerang syarikat di Ambong.

Satu perkembangan baik berlaku pada tahun 1898 dengan

ketibaan Cowie (Pengarah urusan syarikat di London) di Sabah.

Beliau berjaya memujuk Mat Salleh mengadakan rundingan. Mat

Salleh akhirnya bersetuju t und uk di bawah p emerintaha n syarikat

lan syarikat pula bersetuju mengampunkan Mat Salleh dan peng

k u t - p e n g i k u i n y a . 1 4 Bag aimanapu n k epu t u san ru nding an in i

ditentang oleh orang Eropah di Sabah yang tidak mahu syarikat

tunduk kepada penduduk tempatan. Jelaslah rundingan ini juga

gagal terutama setelah Gowie pulang ke London. Dalam pada itu

Beaufort uga meletakkan jawatan. Pentadbiran Sabah dikend alikau

sementara oleh tiga orang pegawai iaitu Cook (Bendahari), Gueritz

(ketua Pegawai Kehakiman) dan Litlle (Residen Pantai Barat). Pihak

syarikai meneruskan kempen ketenteraan di bawah pimpinan

C. H . Harri ngton . Pada 1 Janu ari 1900 Har ringto n tiba di tempat

perkubuan Mat Salleh di Tambunan bersama-sama J 40 orang polis

Sikh dan Iban serta 500 orang sukarelawan. Mat Salleh mempunyai

256




empat kubu pertahanan dengan jumlah kekuatan dianggarkan 300

orang. Pada peringkat awal pasukan syarikat menawan kampung-

kam pu ng yang didi ami oleh su ku Tagaas. Ini memu dahkan serangan

dilan carka n ke atas ku bu -ku bu Mat Salleh. Mu la i 27 jan uar i 1900

serangan besar-besaran dilancarkan ke atas Mat Salleh dan akhirnya

Mat Salleh berjaya dibunuh pada 31 Januari 1.900.

Walau pu n Mat Salleh berjaya dibu nuh tetapi masih ada pengikut-

pengikutnya yang meneruskan perjuangan. Antara mereka ter-

masuklah Kamunta , Mat Daud dan Langkap. 15 Ba ga ima n a pun

perang urat saraf syarikat berjaya m elu mp uhk an pergerakan.

P E R K E M B A N G A N E K O N O M I S A B A H

Sebelum tahun 1910 kedudukan kewangan Syarikat Borneo Utara

t ida kla h me mua s ka n . H a n ya s e le pa s i tu ke duduka n e kon omi

syarikat dan Sabah sendiri m ulai m emuaskan. A da beberapa sumber

eko nom i yang menguntu ngkan seperti tembakau, pembalakan, hasil

hutan, sagu, ikan kering, kelapa kering dan arang batu. Menjelang

tahun 1889 terdapat tidak kurang 78 syarikat yang mengambil tanah

kebanyakannya untuk tanaman tembakau. Tanaman tembakau

mendapat keuntungan yang banyak apabila harganya melambung

pada tahun 1894. Usaha m enanam getah juga dimu laka n terutama

di Pant ai Barat. Ju ml ah keluasan ladang getah mencap ai 125 000

ekar. Dalam bidang perlombongan orang Cina sudah mula me-

lombong etnas di Sungai Segama sejak tahun 1880. Arang Batu pula

dilombong di Tawau, Sandakan dan Labuan. Bahan ini sangat

dip erlu kan unt uk kegunaan kapal-kap al wap ketika itu,Sama seperti di Tanah Mela yu tanaman getah di Sabah ju ga

dikendalikan oleh pekebun kecil (bumiputera) dan estet (British

dan Cina). Tanam-lanam an eksport yang lain termasuklah kelapa,

sagu dan rami. Pembalakan juga telah memberi sumbangan besar

kepa da eko no mi Sabah. Pacla tahun 1930 Sabah mengeksp ort balak

bernilai $ 12.5 juta dan pada tahun 1.937 meningkat kepada $4 juta.

Pihak syarikat juga inula mem buk a bandar-bandar baru -G ay a ,

Silam, Tawau, Penungah, Semporna, Keningau, Tenoni dan Beau-

fort. Bagi menggalakkan perkembangan ekonomi pihak syarikat

25 7




cuba memperbaiki sistem perhubungan. Talian telegraf di antara

Je ssel to n de ng an Sa nd ak an dis ia p ka n pa da ta hu n 189 6. Ja lan ke -

reta api antara Weston ke Beaufort disiapkan pada tahun 1900.

Kem udi anny a jalan kereta api tersebut disam bungka n ke Jesselton

dan M ela lap . 1 6 Pembinaan jalan kereta api dikatakan men gun-

tungkan terutama untuk pengangkutan getah. Jalan raya amat

sedikit dibina manakala perhubungan udara tidak ada langsung.

Selepas Perang Dunia Pertama, Sabah menghadapi masalah

makanan kerana bencana ke atas tanaman padi. Faktor lain yangmemerosotkan lagi ekonominya ialah kekurangan modal dan

kekurangan kapal untuk membantu kegiatan eksportnya. Kema-

sukan imigran pula semakin ramai. Kesannya syarikat terpaksa

mena nggung hutang sejum lah 1,649,800 pau n. Ke dud uka n ke-

wangan syarikat hanya berjaya dipulihkan apabila Yang Dipertua

Lembaga Syarikat diambil alih oleh Jeneral Sir Neill Malcom. Selepas

itu baharulah Sabah dapat dibangunkan seeara perlahan-lahan.

P E N T A D B I R A N S A B A H , 1 8 8 1 -1 9 46

Sy ar ik a t Berpiag am memb ent u k pent adb i ranny a b erasask an

ketetapan yang ditent ukan oleh kerajaan Bri t ish sepert i yang

termaktub dalam Piagam Diraja 1 November 1881. William Hood

Treacher dilantik sebagai Gabenor Borneo Utara yang pertama

(1881-1887). Beliau memulakan pembentukan jentera kerajaan

pusat seeara berperingkat-peringkat. Gabenor-gabenor yang lain j u g a tu ru t m en ingk at ka n ke m a ju an p en t ad bi ra n. M er eka te r-

mas uklah W. M . Crocker (1887-1888) dan Charles Creagh (1888-

1.895). Semasa Earnesl Birch menjadi gabenor pada tahun 1901

beliau telah membuat beberapa pembaharuan untuk meluaskan

ja ja ha n da n m en in gk at ka n pel ab u ra n.

Selepas tahun 1910-an Lembaga Pengarah Syarikat telah me-

longgarkan kawalannya ke atas pentadbiran Sabah. Kerajaan Sabah

j u g a dig al ak ka n m em be nt u k beberapa ja ba ta n ke ra ja an u nt u k

melicinkan pentadbirannya. Jabatan- jabatan yang ditubuhkan

term asuk lah kesihatan, pelajaran dan huta n. Pada tahu n 1912

ditubuhkan pula Majlis Perundangan yang dianggotai oleh sebelas

ahli .




Semasa Gab eno r Dougl as J. Jardi ne (1934-19.37) menta dbi r

Sabah, beliau cuba membuat perubahan tetapi tidaklah begitu

meluas . Pada tahun 1935 Sabah dibahagikan kepada empat

Residensi iaitu Residensi Tawau (Pantai Timur), Sandakan, Pantai

Barat clan Pedalaman. Di bawah residensi terdapat 17 pentadbiran

daerah. Jardine juga menghidupkan semula Maj l is Perundingan

Residensi yang dinamakan Persidangan Pegawai Tadbir. Selain

residen, pegawai-pegawai daerah juga menganggotai majlis ini.

Bagaimanapun majlis ini tidak begitu berfungsi apabila Charles R.

Sm it h mengamb il alih jawatan gabenor pada tahun 1937.

P E N T A D B I R A N D A N IN S T IT U S I P O L I T I K P E R I B U M I ,

1 8 8 1 -1 9 41

Syarikat berpiagam membentuk pentadbiran Sabah yang dikuasai

ol eh pentadb ir-p entadbi r Barat. Selain itu syarikat ju ga me ng-

gu naka n sistem pentadbiran "tid ak langsung". 17 Langkah- langkah

diam bil menyu sun semula institusi- institusi polit ik tempatan bagi

memudahkan pentadbiran ke atas anak negeri. Alasan-alasan lain:

(a) Kedu duk an kewangan syarikat tidaklah begitu teguh. Oleh

ya n g de mikia n la n gka h be r j ima t da n pe n gura n ga n kos

pentadbiran perlu diambil . Cara yang terbaik ia lah meng-

gunakan tenaga dan institusi tempatan,

(b) Selain men jim atk an perbelanjaan, kaedah in i juga dapat me-

ngurangkan ketegangan antara syarikat dengan anak negeri.

Lebih mudah pemimpin-pemimpin tempatan menguruskan

soal penduduk kerana mereka mempunyai hubungan budaya

yang sama.

Penggunaan institusi tempatan lebih ditumpukan untuk pen-

tadbiran di peringkat daerah dan kampung. Lembaga- lembaga

tempatan yang penting digunakan termasuklah Ketua Anak Negeri

(pembesar), Orang Tua (ketua kampung) clan Mahkamah Anak

Negeri. Ketua Anak Negeri ada yang diiktiraf dan dimasukkan ke

dalam sistem kerajaan. Sesetengah daripada penjawatnya dibayar

25 9



g a j i da n sese t eng ahny a t idak . Tu g as- t u g as pen t ing Ke t u a A na k

N e g e r i t e r m a s u k l a h m e n j a g a k e a m a n a n , m e m u n g u t c u k a i d a n

me ng u ru s k an pent adb i ran peng adi la n (pem b ant u ma j i sre t ) . A nt ara

Ket u a A n ak Neg er i y ang t e rk ena l i a lah P ang l im a Uda ng , P ang i ran

Ha j i Om ar, Pangira n Abas dan Ha j i Pat i . Pada tahu n 1916 ditet apk an

t ig a k a t eg o r i perk hidmat an .

(a) Ke t u a A na k Neg er i Gre d I (men j adi k e t u a daerah) .

(b ) Ke t u a A na k Neg er i Gre d I I (men j adi k e t u a daerah k ec i l )

(c) Ketu a An ak Nege ri Gre d III

B a g i m e n g u k u h k a n j a w a t a n O r a n g T u a s a tu u n d a n g - u n d a n g

di l u lu sk a n pada t ahu n 1 8 9 1 . Wala u p u n merek a t idak dib ay a r g a j i

t e t api mener im a sep u lu h pera t u s k o m isen has i l cu k a i k epa l a .

P ihak sy ar ik a t j u g a me nu b u h k an M a j l i s P enas iha t H al E hw al

P er ib u mi pac la t ahu n 1 8 87 t e t api t idak b erperanan . A p ab i l a C.W.C

P arr men j adi g abeno r b e l iau men u k ar nama ma j l i s i t u k e pada

M aj l i s P enas iha t Ke lu a -k e t u a A nak Neg er i . P ada mu lany a ma j l i s

ini dianggotai oleh Ketua Anak Negeri Gred I tetapi pada tahun

1 9 3 5 keang g o t aanny a di t am b ah . A hl i -a h l i ma j l i s in i d ib er i g e laran

O r a n g K a y a - k a y a ( O K K ) . 1 8

S a t u j a w a t a n p e n t i n g y a n g d i w u j u d k a n p a d a t a h u n 1 91 5

me mb u k a pe lu ang b u mipu t era Sab ah men j aw at j aw at an l eb ih t ing g i

ia i t u P em b ant u P eno lo ng P eg aw ai Daerah . B idang t u g as merek a

samalah deng an rak an se j aw at merek a dar ipada b ang sa Ero pah .

P e m b a n t u P e n o l o n g P e g a wa i D a e r a h j u g a d i l a n t i k d a r i p a d a k a u m

Cina untuk bertugas cl i kawasan bandar.

260




261



Bab 15

Sarawak di Bawah Pentadbiran Brooke,

1841-1941

S A R A W A K S E B E L U M B R O O K E

Sarawak adalah sebahagian daripada Kesultanan Brunei dan pen-

tadbirannya dijalankan oleh seorang pembesar yang dilantik oleh

Sultan Brand. Pada tahun 1827, Pangiran Md Salleh yang bergelar

Pangiran Indera Mahkota dilantik menjadi gabenor di Kuching. 1

Kedatangan beliau tidak disenangi oleh datuk-datuk Melayu yang

berpengaruh di Kuching. Penentangan memuncak hingga men-

cetuskan pember ontakan pada tahun 1836. Pem bero ntaka n ini

dip im pi n oleh Pangiran Usop yang membuat pakatan dengan datuk-

datuk Melayu yang lain. Kekacauan juga tercetus di kawasan Sungai

Seribas dan Sekrang di kalangan orang Iban. Pelo mbo ng-pel om bong

emas dan anatomi (sejenis galian batu perak) yang terdiri daripada

orang Cina mencetuskan kekacauan di daerah Bau.

Bagi menenteramkan keadaan, Sultan Umar Ali Sailuddin meng-

hantar Pengiran Mu da Hashi m ke Ku chin g pada tahun 1837.2 Beliau

gagal untuk memulihkan keamanan sehinggalah ketibaan seorang

Inggeris bernama James Brooke. Ketibaan James Broo ke bu kan lah

satu peristiwa biasa tetapi telah menukar dan membentuk sejarah

Sarawak.

262



S A R A W A K DI B A W A H P E N T A D B I R A N B R O O K E . 1841-1041

J A M E S B R O O K E M E N J A D I R A J A S A R A W A K

Ja m es Br ooke la hi r cli Ben are s, In di a pacla 29 A p r i l 1803 . Ba pa ny a

Thom as Brooke seorang pekerja Syarikat Hindia Timu r inggeris yang

bertugas cli India. James Brooke mendapat pendidikan di England

clan kemudian seperti bapanya berkhidmat dengan Syarikat Hindia

Timur Inggeris. Setelah meletakkan jawatan beliau menumpukan

minat untuk mengembara . Dengan wang peninggalan ayahnya

sebanyak 30,000 paun beliau membeli sebuah kapal layar lengkapdengan senjata bernama "Royalist".

Ja m es Br o o ke se m em an gn ya te rt ar ik u nt u k m em bu at kaj ia n

saintifik dan mengembara. Beliau melawal Negeri-negeri Selat clan

Cina pada tahun 1830-1831 dan datang semula ke Timur pada tahun

1834. James Brooke m enerbitkan prospektus di England p ada tahun

1838 menggariskan keperluan British mengembangkan kekuasaan

di Hindia Timur, meningkatkan aktiviti perdagangan dan mengem-

bangkan agama Kristian. James Brooke berminat memajukan pen-

duduk tempatan dan bukan menindas mereka. Beliau begitu

meny anjung usaha Stamford Raffles ketika mentadbir Pu lau Jawa.

Pada akhir tahun 1838, James Brooke sekali lagi meninggalkan

England ke Timur untuk membuat penyelidikan sains di Borneo

Utara dan Sulawesi, Pada tahun 18 39 James Brooke tiba di Singapura

dan diminta oleh Gabenor George Bonham ke Kuching untuk

menyampaikan terima kasih kepada Pangiran Muda Hashim yangmembantu anak-anak kapal Inggeris yang terdampar di pantai

Sarawak,1

Ja mes Br oo ke tiba cli Sa raw ak pa da 15 O go s 1839 , dan di be r it ah u

oleh Pangiran Muda Hashim tentang kekacauan yang dihadapi.

Pangiran Muda Hashim meminta Brooke tinggal di Sarawak untuk

beberapa waktu sebagai satu demonstrasi kekuatan kepada pem-

berontak-pemberontak sehingga bulan September. Brooke kembali

semula ke Sarawak pada bulan Ogos 1839 dan didapati kekacauan

semakin buru k. Kali in i Pangiran Muda Hashim mem inta bantuan

Brooke membantu menghapuskan pemberontakan dengan me-

nawarkan daerah Seniawan dan Kuching serta melantik Brooke

sebagai pemerintah. Brooke berjaya menghapuskan pemberontakan

263




dan memakai gelaran residen pada bulan Februari 1841 dan pada

bulan September menjadi penguasa penuh. Pada mulanya Pengiran

Muda Hashim melambat-lambatkan pelantikan tersebut sehingga

Brooke membuat ugutan dan mengepung tempat kediaman Pa-

ngir an Ha shi m. D i sin i jelas unsu r paksaan digu nakan. Setelah itu

barulah beliau dilantik sebagai raja dan gabenor Brunei setelah

mengugut akan membedil bandar Brunei dengan Kapal H.M.S

Phlegethon. 4

Ja m es B ro o k e be r ik ht iar u n t u k m e n g u k u h k a n k e d u d u k a n

Pangiran Muda Hashim dan Pangiran Badaruddin kerana merekamerupakan penyokong-penyokong kuatnya. Bagaimanapun pada

bulan Disember 1845 Pangiran Muda Hashim dan kaum keluarga-

nya dibunuh oleh kumpulan ant i - lnggeris yang dipimpin oleh

Pangiran Usup . James Brooke menggunakan p eluang ini unt uk ke

Brunei dan memaksa Sultan Brunei mengiktiraf kekuasaannya di

Sarawak sepenuhnya tanpa bayaran tahunan. 3 Brooke juga cuba

mengukuhkan kedudukannya dan ber jaya memaksa Sultan Brunei

menyerahkan Bahagian Ketiga Sarawak kepadanya.

P E N G U K U H A N K U A S A J A M E S B R O O K E

Jam es Br oo ke tel ah m en ga m bi l beb erapa la ng ka h da n st ra te gi u nt u k

nengukuhkan kekuasaannya di Sarawak. Beliau telah berbaik-baik

dengan kum pul an pemberontak yang dip im pin oleh D ato ' Pat inggi

Ali dan Pangiran Mat Usin. Tujuannya ialah untuk mendapat soko-

ngan penduduk tempatan dan memudahkan pemerintahannya.

Pemimpin-pemimpin Melayu tempatan ini pula mendapat sokong-

an orang Cina dan Bidayuh. Dengan ini bermakna James Brooke

terpaksa mengetepikan Pangiran Mahkota yang tidak disukai oleh

pen dud uk tempatan dan sekali gus menjadi pencabar kekuasa an

Brooke di Sarawak.

Langkah seterusnya yang diambil oleh Raja Sarawak ialah meng-

hapus kan pembero ntakan yang mengancam pem erintah annya

Selain itu James Brooke juga menggun akan kesempat an unt uk

menambahkan lagi keluasan negerinya dengan mendesak Sultan

Brunei. Langkah awal yang diambil untuk memastikan Pangiran

264



S A R A W A K DI B A W A H P E N T A D B I R A N B R O O K E , 1841-1941

Indera Mahkota tidak akan merebut kekuasaan semula, Dalam pada

it u P angiran I ndera bekerjasama dengan Syarif Sahab dari S ekran

tetapi pakatan ini ditumpaskan. Pangiran Indera dihantar balik ke

Brunei pada tahun 1844.

Raja James meneruskan kempennya untuk menguasai Sarawak

dengan menentang pembesar-pembesar Melayu dan mengancam-

nya. Beliau mengcap pembesar-pembesar ini terlibat dalam kegiatan

lanun. Apa yang sebenarnya berlaku pembesar-pembesar Melayu

tidak suka dengan pemerintahan James dan mengambil langkah

mengganggu pentadbiran Sarawak. Raja James juga m enu mp uk an

perhatian untuk menundukkan orang Dayak yang dianggapnya

menganca m keam anan. Bagi tuj uan kemp en ketenteraannya JamesBrooke telah pergi ke Singapura untuk meminta bantuan tentera

daripada kerajaan Negeri-Negeri Selat. Beliau telah mendapat ban-

tuan daripada tentera laut Bri tish yang dip im pin oleh Kapt en Henry

Keppel dengan kapal perangnya H.M.S Dido. 6

Kempen dimulakan dengan menyerang orang Iban di Sungai

Saribas pada bul an Julai 184 3 yang membu at pertahanan di Padeh

dan Layar. Setelah orang Iban di situ dikalahkan James Brooke dan

Kapten Keppel memusnahkan pertahanan orang Iban di Rimbas

dan Paku.

Penentangan jug a datang daripada beberapa or ang Syarif

peranakan Arab yang menjadi ketua masyarakat. Sekutu Pangiran

Indera iaitu Syarif Sahab berpindah ke Matang Lupar dan membina

ku bu di Pemutus. Adikny a Syarif Mular membuat kubu di Undup .

Kedua-dua bersaudara ini disokong oleh orang Melayu dan Iban.

Sekali lagi dengan bantuan Kapten Keppel berjaya mengalahkandua saudara tadi tetapi mereka dapat melepaskan diri. Syarif Sahab

melarikan diri ke Pontianak dan menetap di sana. Manakala Syarif

Mular kembali semula ke Sarawak dan mendapat pengampunan

James Bro oke.

Seorang lagi yang dianggap oleh pemerintahan Brooke men-

ja la nk an ke gi at an la nu n ia la h Sy ar if Us m an ya ng ti ng ga l cli Te lu k

Mar ucl u. Sekali lagi dengan bant uan angkatan laut Brit ish yang ka li

ini dipimpin. oleh Thomas Cochrane, kerajaan Brooke berjaya. Syarif

Usman terkorban pada bulan Ogos 1845. 7

265




Ke m p en ke atas orang Iban dit eru ska n pada tahu n 1849-). K al i

ini Brooke menyerang orang Iban di Sungai Saribas dan Sekrang.

J u m l a h k e ku a t an o ran g Ib an d i t a k s i rk a n se ram ai 25 r ib u o ran g.

Pada bul an Mac , James Brooke berjaya meng alahka n orang Iban di

Se kra n g da n e n am bula n ke m udi a n me n um pa s k a n I ban d i Sar ibas .

Pada tahun 1860 James Brooke menghadapi rancangan daripada

Pa n gira n T e me n ggun g H a s h im J a l i l ya n g h e n da k me n ggul in gka n

pemerintahannya. Pangiran Temenggung te lah membuat pakatan

de n ga n Sya r i f Ma s h ur da n Da t u Pa t in ggi Abd u l Gh a f a r te ta p i

pa ka ta n in i d ipa ta h ka n .

Or ang Cin a juga pernah mengadakan pemberontak an menentang

kera jaan Brooke . Pacla mulanya Brooke menggalakkan kemasukan

imigra n - imigra n Cin a un tuk me n ge ks plo i ta s i e kon omi Sa ra w a k.Ramai antara mereka diambil bekerja sebagai buruh lombong perak

( a n i tomi) d i Ba u ( U lu Sun ga i Sa ra w a k) . Pe lombon g- pe lombon g

Cina ini memberontak kerana membantah kadar cukai yang mereka

perlu bayar. Serangan orang Cina ke atas bandar Kuching pada tahun

1856 mula n ya be r ja ya me n a w a n ba n da r Ku c h in g . Pe mbe ron ta ka n

in i d i tu mp a s ka n o le h J a me s Brooke de n ga n ba ntua n ora n g Me la yu ,

Iban, Bidayuh dan Syarikat Borneo. 8

Je la s d a la m m en ga sa sk an dan m e n g u k u h k a n p em er int a h an ny a

di Sarawak, salah satu strategi James Br oo ke yang pent ing iala h

menggunakan kekuatan tentera . Sumber ketenteraan ini datang

daripada kera jaan Brit ish c lan juga orang tempatan terutama orang

Melayu dan Dayak Laut. Segala percubaan merampas kuasa , ingkar

pe r in ta h a ta u me n imbulka n ke ka c a ua n d i t in da s de n ga n ke kua ta n

tentera .

P E N T A D B I R A N J A M E S B R O O K E , 1 84 1- 18 68

J am es Bro o ke d i i s yt ih a rk an se ba ga i raj a dan G a be n o r Sar aw ak p a da

24 November 1841 oleh Pangiran Muda Hashim. Se lepas i tu pada

18 Ogos 1842, James Brooke menerim a sura l pelantik an darip ada

Sul ta n Brun e i s e ba ga i Ra ja Sa ra w a k. Da la m me n gurus ka n pe n -

ta dbira n be l ia u h a n ya d iba n tu o le h s e kumpula n ke c i l pe n ta dbir

Inggeris , Ra ja Brooke menggunakan cara pemerintahan autokratik

26 6



S A R A W A K DI B A W A H P E N T A D B I R A N B R O O K E , 1841-19+1

dan berkuasa mutlak. Bagaimanapun beliau te tap memelihara

hubungan rapat dengan pembesar-pembesar Melayu, Kedudukan

pembesar-pembesar Melayu terus dikekalkan dan ada yang menjadi

penasihat kepadanya. 9 Raja James Brooke membayar gaji kepada

pembesar-pembesar Melayu dan menghapuskan kutipan hasil

tradisional. Antara pembesar-pembesar Melayu yang terkenal ter-

masuklah Datuk Bandar dan Datuk Temenggung.

Ja mes Br ook e tel ah mem bu at beb era pa pe ru ba ha n pen ta db ir an

semasa memer intah Sarawak. Un dang-u ndang jenayah diper kenal-

kan serentak dengan pembukaan m ahkamah. Beliau juga m emper-

kenalkan sistem mata wang, ukur dan timbang. Dalam menghadapi

penduduk pelbagai kaum, James memisahkan petempatan mengikutras.10 Dem ikian juga dalam bidang ekonom i penduduk-p enduduk

peribumi dibekalkan dengan pekerjaan tradisi . Bagi kegiatan

ekonomi perdagangan beliau menggalakkan kemasukan saudagar-

saudagar dan syarikat-syarikat swasta asing. Syarikat yang banyak

memegang monopoli di Sarawak ialah Syarikat Borneo.

Pembantu utama James Brooke ialah anak saudaranya Charles

Jo hn so n ya ng da ta ng ke Sa ra wa k pa da ta hu n 18 48 . Jam es d ik en al i

sebagai "Tuan Besar" manakala anak saudaranya dipanggil "Tuan

Mu da ". Ap abila James Brooke pulang ke England pada tahun 1863

uru san pentadb iran diserahkan kepada Charles. Raja James m e-

ninggal pacla tahun 1868 di England.

R A J A C H A R L E S B R O O K E , 1 868 - 1 91 7

Charles Brooke memerintah se lama hampir 48 tahun. 1 1 Beliau

dilantik menjadi Raja Sarawak keclua pada 3 Ogos 1868 dan me-

ngangkat sum pah pada 11 O kto ber 1868. Beliau seorang yang

pem ura h tetapi berpend irian tegas. Charles jug a dianggap berfik iran

terbuka, cergas dan menggunakan kewarasan politik dalam pen-

tadbiran. Beliau nampaknya berkuasa penuh dalam pentadbiran dan

sistematik sehingga kepada perkara-perkara kecil. Ini menyebabkan

pegawai pegawainya terutama di Kuching tidak dapat bertindak

sendiri. Tugas utama Charles ialah untuk menyusun pentadbiran

dan memastikan kerajaan tidak banyak berhutaug seperti zaman

26 7




bapa saudaranya. Oleh itu beliau memastikan. birokrasi tidak besar

bagi menjimatkan belanja. Ini sesuai dengan sifat beliau yang tidak

boros atau suka berpoya-poya.

Pentadbiran

Charles mengawal ketat pentadbiran dan memastikan pegawai-

pegawai menghantar laporan lengkap pentadbiran kepada beliau.

Namun keputusan banyak dibuat seeara lisan. Perkhidmatan untuk

pegawai-pegawai Eropah agak sukar, gaji sedikit, kemudahan hidup

kurang memuaskan dan pegawai-pegawai tidak digalakkan ber-

kahwin. Pegawai-pegawai dikehendaki berkhidmat dalam jangka

masa yang panjang sebelum pulang ke Erop ah. Wal aup un ketat danditekan tetapi Raja Charles dihormati oleh pegawai-pegawai. 12

Sarawak dibahagikan kepada tiga bahagian. Setiap bahagian

ditadbir oleh seorang residen (Eropah) dengan dibantu oleh pe-

nolong residen dan pegawai daerah. Mereka ini mungkin orang

Eropah atau Melayu. Bagi pentadbiran anak negeri, ketua-ketua

tempatan orang Melayu, Cina dan Dayak terus dikekalkan. Ketua-

ketua ini dilantik oleh residen. Di kalangan orang Cina misalnya

ketua kum pu lan mereka dikenal i sebagai "Kang Che w" atau kepala.

Masalah-masalah dalam masyarakat ini akan dikendalikan oleh

ketua-ketua masyarakat masing-masing. Apa yang merumitkan

apabila masalah yang timbul melibatkan antara dua kaum atau lebih.

Ji ka i n i te rj adi pe rk ar a ter seb ut ak an d ir u ju k ke pa da re si de n at au

penolongnya. Kadangkala raja sendiri terpaksa campur tangan.

Ad ala h jelas raja memegang kuasa yang tertinggi. Bag aima napu n

beliau meneruskan dasar bapa saudaranya yang sering merujukpendapat rakyat tempatan. Charles mengarahkan residen-residen

membentuk maj l is tempatan yang dianggotai oleh pemimpin-

pemimpin setempat. Di peringkat pusat majlis dibentuk pada tahun

1855 dan anggota-anggotanya terdiri daripada raja sendiri, Residen

Bahagian Pertama dan tiga atau empat orang Melayu. Sepuluh tahun

kem udi an, Majlis Negeri dibentuk dan ahli-ahliny a terdiri daripada

orang Eropah, pegawai-pegawai Melayu dan pem im pin- pem imp in

utama Dayak.

26 8



S A R A W A K DI B A W A H P E N T A D B I R A N B R O O K E , 1841-1941

Charles Bro oke jug a telah berjaya mel uask an daerah Sarawak.

Pada tahun 1883, orang Kayan yang mendiami kawasan Sungai

Baram bangun menentang kerajaan Brunei. Raja Charles mengambil

kesempatan ini beru nding dengan Sultan Bru nei. Baginda bersetuju

menyerahkan kawasan pantai bermula dari Tanjung Kedorong

hingga ke Sungai Baram kepada rejim Brooke dengan bayaran

pajakan tahunan. Pada tahun 1885 Sultan Brunei menyerahkan pula

daerah Sungai Terusan tanpa sebarang bayaran setelah gagal me-

ngatasi masalah kekacauan di situ. Daerah Limbang diambil oleh

Charles pada 17 Mac 1890 setelah mendapat restu kerajaan British.

Perkembangan Ekono mi dan Sosial, 1868-1917

Perkembangan ekonomi tidaklah pesat tetapi hasilnya meningkat

secara perlahan-lahan. Matlamat utama Raja Charles ialah untuk

menyelesaikan hutang negeri dan hal ini dapat diselesaikan men-

je la ng ta hu n 18 77 . Ke ja ya an in i di ca pai de ng an car a m en ji m at ka n

perbelanjaan. Walaupun negeri bebas daripada beban hutang tetapi

kemakmuran negeri t idak diperoleh. Kebanyakan hasil negeri

diper oleh daripada p ajakan-pajakan, royalti perl om bong an dan

cukai kepala. 13

Raja Charles tidak menggalakkan perusahaan sektor awam sama

ada Eropah atau Cina. Sama seperti bapa saudaranya, beliau hanya

membenark an Syarikat Borneo menjalankan operasi di Sarawak.

Syarikat. ini beroperasi dalam bidang pertanian dan perlom bong an.

Raja Charles jug a amat berhati-hati untuk membenarkan im igra n-

imigran Cina masuk ke Sarawak walaupun syarat kemasukan

dilonggarkan pada tahun-tahun 1880-an memandangkan keperluan

ekonomi. Bagi tujuan keselamatan beliau memastikan orang Cina

tidak menguasai ekonomi Sarawak.

Kerajaan Charles menyedari kekayaan Bahagian Pertama tetapi

tidak berkeupayaan mengeksploit sepenuhnya. Di sini terdapat

beberapa lombong antimoni yang berharga. Bahagian Kedua dan

Ketiga juga tidak dimajukan atas alasan keselamatan. Hanya daerah

Oya dan Mukah menjadi pengeksport sagu. Pada masa ini Sarawak

hanya mengeksport sagu, lada hitam dan gambir tetapi jum lahn ya

kecil .

269




Dalam bidang pengangkutan Sarawak lebih bergantung kepada

perh ubu ngan semula jadi sama ada melal ui sungai atau darat. jal an

raya hanya terdapat di bandar Kuching. Kemudahan telefon dan

telegraf hanya diperkenalkan pada awal abad ke -20. Itu pun hanya

di kawasan penting. Di bidang perubatan juga Sarawak lebih ber-

gantung kepada cara lama kerana kekurangan doktor. Pacla abaci

ke-19 hanya terdapat seorang doktor Eropah. Dalam bidang pen-

didikan kemajuannya lebih sedikit terutama c lengan kegiatan

mubal igh-mu baligh Krist ian . Bagaimanapun Charles Brooke te tap

mengawal pertu mbuha n sekolah-sekolah kerana bimbang per-

kembangan yang terlalu cepat akan mengganggu tradisi anak negeri.

Penentangan-penentangan Peribumi terhadap Raja Charles,

1868-1917

Penentangan orang tempatan khususnya di kalangan orang Dayak

terhadap rejim Brooke terus wujud. Gerakan-gerakan ini lebih

bersifat tempatan dan berpecah-belah. Kadangkala penentangan

lebih bersifat permusuhan antara suku kaum kerana permusuhan

tradisi. Dengan ini mudahlah Charles Brooke menghadapi pem-

berontakan. Beliau dengan mudah menggunakan satu puak untuk

menindas puak yang menimbulkan kekacauan atau ingkar perintah

kerajaan pusat. Bantuan dan gerakan bersama dengan kerajaan

Belanda juga amat mem bantu. Selain itu Charles Broo ke men gu -

kuhkan kota-kota pertahanan seperti di kuala Sungai Sekrang,

Kanowit , Lingga dan Bakung, langkah juga diambil untuk mem bina

kota-kota baru di Lubuk Antu dan Bintu. Antara gerakan-gerakan

penentangan yang berlaku:

(a) Penentangan Ngum bang , 1868-1886

Ngumbang dan pengikutnya menetap di Ulu Sungai Batang

Lupar. Beliau dianggap oleh orang Iban tempatan sebagai

pemimpin yang berkebolehan dan digelar "Beruah Langit".

Penentangan Ngumbang dan pengikut-pengikutnya kerana

enggan membayar cukai pintu dan larangan adat memotong

kepala. Mereka telah bertindak menyerang pertahanan kerajaan

270




di Lubuk Antu dan ini menyebabkan Charles menghantar

pasukan untuk menghukum. Pasukan ini gagal untuk me-

nangkap Ngumbang tetapi akhirnya ber jaya memujuk Ngum-

bang untuk bekerjasama. 14 Bagaimanapun apabila orang Iban

cli Batang Lupar bangun memberontak lagi di bawah pimpinan

Banten, Ngumbang sekali lagi turut serta.

(b) Penentangan Iban Ul u Ai , 1863-1873

Orang Iban di daerah ini dipimpin oleh Balang dan kemudian

digantikan oleh adiknya Unjap. Puncanya kerajaan Charles

mengambil tindakan ke atas Iban yang mendiami kawasan

Sungai Katibas kerana mereka sering menyerang orang Dayakyang menetap cli kawasan Sungai Kapuas. Raja Charles meng-

hantar pasukan untuk menghukum mereka pada tahun 1870

dan 1871 tetapi gagal. Hanya pada tahun 1873 barulah berjaya

dan orang Iban tidak lagi dibenarkan menetap di Sungai

Katibas. Mereka dikehendaki berpindah ke Batang Lupar.

(c) Penentan gan Lan g Endang, 1879

Lang Hndang telah dilantik sebagai penghulu orang Iban cli

Sekrang tetapi tidak berpuas hati dengan kerajaan Charles yang

menghalang beliau menyerang orang Dayak Kuntu, di Kali-

mantan Belanda. Lang Endang juga tidak berpuas hati dengan

kutipan cukai pintu yang di jalankan. Satu pasukan Dayak

berjaya dibentuk oleh Lang Endang untuk menyerang Kuching

tetapi dipatahkan oleh Raja Charles dengan bantuan orang

Dayak yang dipimpin oleh Nanag Orang Kaya Pemanca Dana.Sebagai hukuman, Lang Endang dibuang daerah ke Kanowit. 15

(d) Penentangan Banten, 1896-1908

Penentangan Banten yang bergelar 'Ijau l.ayang" adalah

lanjutan daripada gerakan Ngumbang di Batang Lupar. 16 Ter-

dapat sekumpulan Iban yang tidak mahu menurut peraturan

tempat tinggal yang ditetapkan. Kerajaan Brooke mahu orang

Dayak membuat petempatan tetap di suatu kawasan di tebing

271




sungai. Langkah ini bertujuan untuk memudahkan kerajaan

mengawal mereka. Satu lagi peraturan yang tidak disuk ai ialah

larangan menjalankan kegiatan tanaman pindah. Banten dan

beberapa keluarga telah berpi ndah ke. ul u Sungai D elo k tanpa

menghiraukan peraturan-peraturan kerajaan. Bagi mengatasi

masalah ini residen meminta kerjasama Ngumbang, Walaupun

Ngumbang berjaya memusnahkan petempatan Banten dan

pengikutnya tetapi gagal mematahkan penentangan. Bahkan

ini m enambahkan simpati orang Iban Ul u Batang Lupar kepada

Banten sehingga pengikut-pengikut Ngumbang sendiri pun

bergabung dengan golongan penentang. Raja Charles cuba

berlembut dengan mengarahkan residen jangan mengambil

sebarang langkah dan beliau sendiri datang ke Lubuk Antu

pada tahun 1893 untuk berunding tetapi tidak diendahkan

oleh Banten.

Pertelagahan dengan Banten semakin tegang pada tahun 1895.

Puncanya keengganan Banten membayar cukai. Residen D.S.J Bailey

telah menghantar satu pasukan Dayak yang dipimpin oleh orang

Melay u menyerang Banten di Sungai Delok. Kemarahan Banten me-

inuncak kerana kepala anak saudaranya dipenggal. Dalam pada itu

Charles Brooke cuba berdamai dengan Banten dan menawarkan

pcngampunan pada bulan Oktober 1897. Tawaran tersebut bukan

sahaja ditolak bahkan Banten mengambil tindak balas menyerang

orang Iban di Sukong yang menyokong Inggeris. Oleh itu Raja

Charles menghantar pasukan untu k mengh uku m Banten. Serang-

an ini memaksa Banten melarikan diri ke. Kalimantan Belanda.

Perl awana n Banten berterusan sehingga tahun 1909 apabila bel ia ubersetuju meletakkan senjata. Tetapi Banten tidak lagi menetap di

Sarawak kerana membuat petempatan baru di Sungai Leboyan di

kawasan Kalimantan Belanda.

P E M E R I N T A H A N C H A R L E SVY NE R B R OOK E , 1917 - 1946

Charles Vyner Brooke mempunyai pengalaman yang luas dalam

pen tadb iran Sarawak. Beliau per nah memegang jawatan residen di

27 2




Batang Lupar (1898-99) , ahl i Maj l is Negeri c lan di lant ik sebagai

Raja Mu da pada tahun 1900. Vyner juga berpengalaman me ngep alai

p a s u k a n m e n g h a p u s k e b a n g k i t a n o r a n g D a y a k t e r u t a m a y a n g

dip im pi n o leh Bant en . Be l iau meng et u a i k era jaan apab i la ay a hny a

pu lang k e Eng land pada t ahu n 1 9 1 6 dan di lan t ik men j adi ra j a

apabila Charles Brooke meninggal pacla bulan Mei 1917 .

Charles Vyne r Brooke juga bersi fat oto krat ik sepert i bap any a.

Be l iau b eru saha u nt u k mew u j u dk an k es t ab i lan c lan meng amank an

perk e lah ian an t ara su k u -su k u ser t a menindas penent ang an . 1 7

Penentangan Orang Iban, 1919-1931

Pada awal pemerintahannya, orang Iban yang t inggal di Sungai Gat

m a s i h t i d a k t u n d u k s e p e n u h n y a d a n s o r i n g m e n i m b u l k a n k e -

kacauan. Vyne r menghant ar pasu kan tentera di hawah p im p in an

G . M . C l i f fo rd pac la t ahu n 1 9 1 9. P asu k an in i meng amb i l b eb erapa

lang k ah u nt u k meng hapu sk an penent ang an o rang Ib an . M erek a

m e m b a k a r r u m a h p a nj a n g , m e n a n g k a p c la n m e m b u n u h p e m -

b e r o n t a k . m e m e n j a r a k a n p e m i m p i n - p e m i m p i n p e m b e r o n t a k d a n

setengah daripadanya dibuang daerah.

Satu lagi kekacauan yang dicetuskan oleh orang Iban berlaku

antara tahun 1930-1931. Kali ini orang Iban dipimpin oleh Asun. 1 8

Kaw asan k ek acau an mel ipu t i u lu Su ng ai Kano w i t , Ent ab a i dan u lu

Sungai Ju lau, Pun cany a kerana kemelesetan eko no mi du ni a me-

ny eb ab k an har t a b ahan ment ah seper t i g e tah dan has i l hu t a n

merosot . Petani Iban menyala hkan kerajaan Vyner yang gagal me-

nyelesaikan masalah mereka. Sekal i lagi pasukan tentera dihantar

u nt u k meng hapu sk an penent ang an t e t api A su n sempat melar ik andi ri . Bagaim anap un pada hujung tahun 1932, Asu n me nye rah diri

dan dib uan g daerah ke Lundu.

Pentadbiran Charles Vyner Brooke, 1,917-1941

P a d a p e r i n g k a t a w a l p e m e r i n t a h a n n y a t i d a k b a n y a k b e r l a k u

peru b ahan . Be l iau m asih men j a lank an dasar pem er in t ahan y ang

sama dengan ayahnya. Pegawai utama masih disandang oleh orang

E r o p a h .

27 3




Vyner tidak ada anak lelak i untu k menjadi waris takhta. O l e h

itu usaha dibuat untuk melantik saudaranya bernama Betram s eb ag ai

Tuan Muda. Sete lah adiknya meninggal dunia , anak saudaranya

Anthony Brooke pula di jadikan pengharapan bakal Ra ja Sarawak.

Anthony dilantik sebagai Raja Muda pada tahun 1939. Bagaimana-

pun anak saudaranya itu kurang popular di kalangan pentadbir dan

Vyner mengambil langkah menarik balik jawatan Ra ja Mu da p a d a

tahu n tersebut juga .

Dalam tahun 1930-an idea demokrasi semakin berkembang dise luruh dunia . Vyner Brooke berpendapat perubahan-perubahan

perlu dilakukan dalam negeri Sarawak sejajar dengan perkembangan

dunia . Orang yang dianggap mempengaruhi perubahan-perubah-

an yang dilak ukan oleh Raja Vyner ialah Gerald Mac Bryan y a n g

menjadi setiausaha sulit raja merangkap Ketua Setiausaha Kerajaan

Mac Bryan memu lakan kerjayanya di Sarawak sebagai kadet p a d a

tahun 1920 dan 15 tahun kemudian memeluk agama Is lam apabila

berkahwin dengan seorang wanita Melayu. Dari segi pentadbiran

Raja Vyner cuba memodenkan dan mengurangkan campur tangan

raja. Bagi tujuan ini beberapa jawatan diwuju dkan seperti K e t u a

Setiausaha Kerajaan (1923), Setiausaha Hal Ehwal Or ang Cina

(1929) dan Ketua Hak im (1930). Pada bulan Mac 1941, Raja V y n e r

mencadangkan kuasa mut laknya dilucu tkan dan Sarawak ak a n

mendapat perlembagaan negeri. Dengan ini Sarawak akan m en da p at

sebuah Maj l is Tertinggi yang dianggotai oleh seku rang -ku ran gny a

lim a orang ahli. Di bawah Majlis Tertinggi ialah Majlis Nege ri y a n g

merupakan badan perundangan dan mempunyai kuasa dal am h a l -

ehwal kewangan. Majlis Negeri dianggotai oleh 25 orang ahli dan

akan bermesyuarat dua tahun sekali. Perlembagaan ini dianggap

langkah pertama ke arah kerajaan berperwakilan. 19

Pejabat Tanah Jajahan menerim a perlembagaan ini dan t i d a k

memerlukan pengesahan kerana ini soal dalam negeri Sarawak.

Kerajaan Lo ndo n cuba memp engaruhi Raja Vyner supaya m en er im a

seorang residen tetapi ditolak. Raja Vyner hanya bersetuju m en er im a

pe n a s ih a t da la m s oa l h a l - e h w a l lua r n e ge r i da n pe r ta h a n a n .

Perjanjian antara Sarawak dengan Britain ditandatangani di K u a l a

27 4



SARAWAK D I B AWAH PEN T AD B IRAN B ROOKE, 1841-1441

L u m p u r p a d a b u l a n N o v e m b e r 1 9 4 1 . B a g a i m a n a p u n p e r l e m b ag a a n

i n i t i d a k d a p a t d i l a k s a n a k a n s e p e n u h n y a k e r a n a S a r a w a k d i t a w a n

o l e h J e p u n . J e p u n m u l a m e n d a r a t d i M i r i p a d a 1 6 D i s e m b e r 1 9 4 1

d a n m e n a w a n b a n d a r K u c h i n g p a d a 2 4 D i s e m b e r 1 9 4 1 .

275



Bab 16

Pendudukan Jepun di Tanah Melayu,

1941-1945

P E N G E N A L A N

Kerajaan Jep un membu at keputu san untu k berperang pada malam

7-8 Disember 1941 dengan melancarkan serangan mengejut ke atas

Pearl Harbou r, Hon g Kong dan Tanah Melayu. Penglibatan Jep un

dalam Perang Dunia Kedua (1939-1945) didorong oleh beberapa

perkara :

(a) Kesan dasar im per ialis me yang dike san sejak abad ke -1 9.

J e p u n m en am ak an ge ra ka n men gu as ai Asi a Te ngg ara se ba ga i

"Nanshin" (Gerakan ke. Selatan). Mulai tahun 1936 kerajaan

J e p u n s en di ri m u la i a kt if u nt u k men ca pai mat la mat in i den gan

menubuhkan Suruhanjaya Laut Selatan di bawah Kementerian

Luar .

(b) Kesan perkembangan facisme dalam dekad 1930-an di Jer ma n,

Itali dan Soviet Rusia. Sebenarnya Jepun sendiri mempunyai

akar umbi tradisi samurai se jak zaman-berzaman. Perkem-bangan fahaman ketenteraan bertambah meluas se lepas

kemenangan Jepu n ke atas China (1894-1895) dan R usi a

(1904-19 05). Pada tahun 1 930 berlak u cubaan ram pasa n

kuasa tentera dalam usaha mewujudkan pemerintahan tentera

27 6



P E N D U D U K A N J E P U N DI T A N A H M E L A Y U , 1941-1945

tetapi gagal. Walaupun begitu peranan tentera terus penting.

Belanjawan tentera meningkat dari tahun ke tahun. Antara

tahun 1938-1942, Jepun membelanjak an 11,900 juta yen un tu k

tentera. Industri bersifat ketenteraan juga dipergiatkan.

(c) Kepent ingan eko nom i juga menjadi dorongan mengheret

Je pu n ke ka ne ah pe ra ng . Adal ah m en ja di seb aha gian us ah a

Jep un u nt u k m en da pat ka n ba ha n m en ta h da n pa sar an ya ng

berterusan. Menjelang tahun 1930 berlaku kemelesetan dunia

dan kuasa penjajah barat yang berkuasa di Asia mengawal ketat

kemasukan barang Jepun di samping mengawal pengeksportan

bahan mentah ke Jepun. Jepun menghadapi masalah kerana

tidak mempunyai jajahan yang dapat menampung keperluan-nya. Asia Tenggara menjanjikan bekalan minyak, getah, timah

dan sebagainya.

(d) Pena klu kan I'anah Mela yu sebagai sebahagian rancangan Jepun

menubuhkan 'Pemerintahan Baru Asia Timur Raya." Jepun

ju ga m em p el o p o r i si ka p an ti im per ia li sm e Barat di ka la ng an

orang Asia kerana Asia hanya untu k orang Asia.

(e) Jepun membu at pakatan dengan Jennan dan Itali. Perjanj ian

antikomintern ditandatangani pada bulan November 1930

dengan Jerman dalam usaha menentang pengaruh komunis.

Ini dii ku ti perjanjian yang serupa dengan Itali pada tahun 19 37.

Apabila perang meletus di Eropah, Jepun mendapati kekuatan

Britain, Amerika Syarikat dan Belanda di Pasifik lemah dan

peluang ini digunakan untuk melancarkan peperangan.

S T R A T E G I J E P U N M E N A W A N T A N A H M E L A Y U

Strategi Jepun untuk menawan Tanah Melayu terkandung dalam

dasar untuk menawan Asia Tenggara keseluruhannya. Dasar ini

dikenali sebagai Gerakan ke Selatan atau "Nanshin". Pada tahun

1936 dasar ini dikenali sebagai "Polisi Laut Selatan" dan diken-

dalikan oleh Kementerian Luar. 1 Bagi mempengaruhi rakyat Asia,

Je pu n m em u la kan pe ra ng pr op ag an da de ng an fa ha m an Pa n A s i a,

Asia Timur Raya dan Daerah Kemakmuran Asia Timur Raya.

277




Da l a m me n ga tur s t rate gi , J e p un juga m e n yu s un ge ra ka n

pengintipan. Rancangan ini dimulakan pacla tahun 1936 bagi

mencari maklumat kemas kini . Se la in menggunakan pegawai-

pegawai perisik an khas, Jepu n jug a menggunakan rakyatnya yang

bermastautin di Asia Tenggara. Ini termasuklah saudagar besar,

peniaga kecil, tukang gambar, tukang gunti ng rambut, guru , dokt or,

pelombong dan sebagainya.

Unit -uni t peris ikan profesional Jepun yang penting ia lah D ora

No wa (Jabatan Peny elidi kan Tentera) dan F. Ki ka n. 2 U n it Dora N o w a

dipimpin oleh Tsuj i Masanobu manakala F. Kikan diketuai oleh

Fujiwara Iwaichi. Fujiwara dikatakan telah berjaya mempengaruhi

golongan tertentu daripada tokoh- tokoh gerakan kemerdekaan

India, nasionalis Melayu dan Cina. Antara tokoh penting termasuk

Ibrahim Yaakop dan Subhas Chandra Bose. Selain menarik sokongan

gerakan kebangsaan, unit Fujiwara juga berjaya dapat mempe-

ngaruhi tentera India dalam pasukan British. Kejayaan jepun ini

melemahkan semangat tentera India untuk berjuang kerana meng-

anggap peperangan tersebut bukan peperangan mereka.

Pihak Jepun juga mengatur strategi untu k menyerang dari u tara.

Bagi memudahkan pergerakan tenteranya, Jepun membuat pakatan

dengan kerajaan Thai. Pada 8 Disember 1941, Perdana Menteri Thai

iaitu Phibun Songram menyatakan sokongan kerajaannya kepada

J ep u n. Lan gk ah i n i d i i ku t i da ng an te rm et erai ny a pe rj an ji an J ep u n-

Siam. Antara syaratnya, Thailand membenarkan tentera Jepun

melalui negaranya untuk menyerang Tanah Melayu dan Burma.

Dengan ini bumi Thai akan dijamin kemerdekaannya.

S T R AT E G I B R I T IS H

Dar i segi pertahanan, British menyedari kepentingan Segenting Kr a

kepada pertahanan Tanah Mel ayu . Sejak tahu n 1 925, P angl im a

Gerakan Tanah Melayu mahu menggunakan Segenting Kra dalam

strategi yang dikenali sebagai "Benteng Kedah" te tapi kurang

sambutan. Apabila keadaan di Pasifik begitu serius, British me-

rancang strategi Etonian atau dikenali juga sebagai Operasi Mata-

dor. 3 Menurut rancangan ini tentera British akan menawan selatan

27 8



P E N D U D U K A N J E P U N DI T A N A H M E L A Y U , 1941-I94 1)

Tha i apabila Jep un mu la menyerang, Selain itu British juga cub a

mem perku atkan pertahanan utara Tanah Melayu. Wal aup un usaha

dibuat untuk mengukuhkan pertahanan di bahagian utara tetapi

tumpuan British sebenarnya ialah mempertahankan Singapura. Hal

ini tentu m emu dahka n tentera Jepu n yang mula m enyerang dari

utara.

S E R A N G A N J E PU N

Pada bul an Okt obe r 1941, Jepu n memb entuk Tentera Selatan

(Nampo Gun). Ini diikuti dengan pengisytiharan perang ke atas

Am erika Syarikat dan Brit ish pada malam 8 Disember 1941. Jepun

kemudiannya menyerang Pearl Harbour, pulau-pulau penting diLautan Pasif ik, Hong Kong dan Fil ipina . Rancangan untuk me-

nakluki Tanah Melayu menjadi lebih mudah dengan tertawannya

Indo-China dan persetujuan Thai untuk membenarkan tentera

J ep u n m el al u i ne ga ra ny a.

Pasukan tentera Jepun yang terlibat untuk menyerang Tanah

Melayu dan Sumatera ialah Tentera ke-25 di bawah pimpinan L.t.

Jen era l T o m o y u k i Ya m as hi ta . Se ra ng an Je pu n ke atas Ta na h M el a yu

bermu la dengan pendaratan Div isyen ke-18 di Kota Bharu, Kelant an

pada tengah malam 7 Disember 1941. Divisyen ini kemudiannya

bergerak ke selatan di bahagian pantai Timur. Divisyen ke-'3 yang

diketuai oleh Lt. Jeneral Takaro Mitsui mendarat di Singgora, Thai.

Divisyen ini berpecah dua dan mara ke selatan dari Singgora ke

Alor Setar dan satu lagi dari Patani ke Kroh. 4

Serangan tentera Jepun begitu berkesan dan satu demi satu

ba n da r- ba n da r u ta ma j a tu h . Pe ka n Ch a n g lon j a tuh pa da 1 0Disem ber 1941. Selepas kejatuhau kubu kuat di J itra , askar-askar

British mula diundurkan ke selatan. Menjelang 16 Disember askar-

askar Brit ish dikalahkan. Dengan ini Jepun menum puka n perhatian

pula menyerang Pulau Pinang tanpa tentangan hebat kerana Majlis

Perang British mengambil keputusan berundur dari pulau tersebut,

Se lepas i tu matlam at serangan Jep un seterusnya ia lah untu k

men awan Su nga i Perak. Tentera Jepu n berjaya me nawan bandar

Taiping, Ipoh dan Kampar. Ke jatuhan pertahanan Slim River

27 9




dia n gga p pe n t in g ke ra n a d i s i tu me rupa ka n pus a t pe r ta h a n a n

bahagian tengah Tanah Melayu. Sementara i tu askar-askar Brit ish

di pantai Timur juga diasak. Kuantan te lah berjaya ditawan pada 2

J a n u a r i 19 42 . Seb ah ag ia n as ka r Je p u n yan g m en a w a n k u a n t a n m a r a

ke Endau dan Mersing manakala sebahagian lagi menuju ke Kuala

Lu m pu r un t uk bers a ma a s ka r J e pu n ya n g ma ra da r i S l im Rive r .

Ke j atu han Kual a Lu m pu r ke tangan Jepun pada 11 Januari 1942

dikatakan te lah menyelesaikan peringkat pertama rancangan Jepun

me n a w a n T a n a h Me la yu .

D i v i s y e n K e - 5 y an g m e n a w a n K u a l a L u m p u r m e n e r u s k a n

ke ma ra a n ke Ka jan g, Ge ma s , K lua n g da n J oh or Ba h ru . Ma n a ka l a

pasukan Imperia l se lepas menawan Ipoh diarah mara ke se latan

melalui kawasan pantai Se langor dan berjaya menawan bandar

Kel ang, Mela ka, Muar , Bakri dan Batu Pahal. Pertahanan Johor yang

diserahkan kepada askar-askar Australia telah jatuh ke tangan Jepun

pada penghujung bulan Januari . 3 Selepas itu kekuatan tentera Jepun

di t um pu ka n un tu k me n a w a n S in ga pura . Pa da 15 J a n ua r i 1942 . L . t .

J e n er a l P er c iv al m e na nd at an ga ni su ra t m en y e ra h kal ah d i B u k i t

T ima h , S in ga pura . De n ga n in i J e pun be r j a ya me n a w a n T a n a h

Melayu dan Singapura dalam masa 70 hati .

K E J A Y A A N J E P U N

B r i t i s h b u k a n t i d a k d a p a i m e r a m a l k a n k e m u n g k i n a n s e r a n g a n

tentera Jep un te tapi peperangan di Eropah le bih mendesak . S ika p

Brit ish yang menganggap mereka t idak dapai dikala hkan oleh bangsa

Asi a jug a te lah men yebab kan kekalahan merek a. Dar i segi per-

tahanan juga didapati pihak jep un lebih rapi . Strategi dis usu n begitu

la ma me l iba tka n un i t - un i t pe r is ika n , me la n c a rka n da kya h a n t i -penja jahan Barat dan penyusunan pasukan tentera yang berkesan.

Tentera Jep un jug a bersemangat t inggi dan sanggup be rju ang-

kerana menganggap perjuang an mereka suc i . Mere ka juga m em -

punyai pengalaman yang luas di medan perang terutamanya dalam

peperangan di China dan Indo-China. Pihak Jepun juga berjaya

me mpe n ga ruh i . ma s ya ra ka t te mpa ta n ba gi me n yokon g me re ka .

G o l o n g a n y a n g b er j ay a d i p e n g a r u h i t e r m a s u k l a h g o l o n g a n n a -

s ion a l i s ra d ika l da r ipa da Ke s a tua n Me la yu Muda ya n g d ip impin

28 0



oleh Ibrahim Yaakop. Orang India berjaya dipengaruhi melalui Liga

Kem erdekaa n India . Manakal a ora ng Cina yang me nyo ko ng Jep un

te rd ir i da r ipa da pe n yokon g- pe n yokon g ke ra ja a n bon e ka Wa n g

Ch i n g- We i , d i Ch in a . Se la in i tu pa kata n J e pun - T h a i la n d juga te la h

turut me mba n tu me m uda h ka n pe n a kl uka n T a n a h Me la yu .

Manakala kedudukan Brit ish di 'Tanah Melayu t idak begitu me-

nguntungkan. Strategi-s trategi yang diatur seperti Benteng Kedah

dan Operasi Matador nampaknya lebih baik di a tas kertas kerana

t ida k d i la ks a n a ka n de n ga n be rs un gguh - s un gguh . De m ikia n juga

dengan semangat askar-askarnya tidak begitu tinggi dan kekurangan

lalihan dan pengalaman di medan pertempuran. Ini dilambah lagi

dengan ke jayaan Jepun mempengaruhi askar-askar India . Kedu-

dukan pertahanan Brit ish juga menjadi lemah sete lah dua kapalperangnya iaitu Prince of Wales dan Repulse berjaya diten ggela mkan

ole h Jepun dekat perairan Ku antan pada 10 Disember 194l . Brit ish

ju ga na m p ak n ya be gi tu m em ber i per ha t ia n u n t u k m em p er tah an kan

Singapura dan memperkuatkan pertahanan pulau tersebut kerana

menganggap Jepun akan mem ul akan serangan di s itu. Ternyata

Je pu n da pa t m en g e l i r u ka n st ra te gi Br it i sh . D e m i k i a n j uga da ri se gi

penggunaan tenaga- tenaga tempatan bagi mempertahankan Tanah

Melayu. Unit askar Melayu yang ada terla lu kecil dan mereka ter-

nyata berjuang bermatian di Kelantan dan Singapura. Tentera Jepun

berjaya mengha ncur kan mito s—"Barat t idak dapat dik ala hka n."

PENTADBIRAN JEPUN

Dalam menyusun pentadbiran, Jepun memastikan supaya keamanan

dip ul ih k a n s e mula . I n i ba gi me n ja min s umbe r- s umbe r e ko n om idapat die ksp lo it secepat yang boleh. Ked udu kan setiap wilayah yang

ditakluki akan ditentukan secara berasingan mengikut keperluan

setempat dan kepentingan u m u m Jepun. D em iki an juga tentang

organisasi pent adbiran tempatan yang dif iki rka n sesuai akan terus

digunakan oleh Jepun. Ini akan menguntungkan Jepun dari segi

mengurangkan perbelan jaan dan akan berjaya menarik sokongan

pe n duduk te mpa ta n .

Dasar umum pentadbiran tentera Jepun mahu menjadikan Tanah

Mel ayu sebagai sebahagian ja jahannya. Di samp ing itu Jepun ma hu

281




men jadik an Tanah Mela yu sebagai ku bu kuat tenteranya. P en -

tadbiran kerajaan tentera (Gunsei-bu) diletakkan di bawah Mejar

Je ne ra l M a n a k i K e i s h i n . M a na k a la t o k o h p en t in g y a n g d i b e r i

kepercayaan membentuk formu la pentadbiran ia lah Ko lon el Wat a-

nabe Wataru. Nama Tanah Melayu kemudiannya ditukar menjadi

Malai. Pada mulanya Tanah Melayu dan Sumatera disatukan di

bawah satu pentadbiran yang berpusat di Singapura (Syonan-to).

Penyatuan ini dibuat dengan alasan kepentingan ekonomi dan

pertahanan. Bagaimanapun Sumatera kemudiannya mewujudkan

pentadbiran sendiri berpusat di Buki t Tinggi pada bulan Ap ri l 1943 ,

Tentera Ke-25 dipindahkan ke Sumatera manakala Tentera Ke-29

diberi tanggungjawab mengawal Tanah Melayu. 6 Se bua h la gi

pasu kan tentera Jep un iaitu Tentera Ke-7 ditu gaskan me ng aw al

Jo ho r dan Si ng ap ur a.

Pusat penta dbiran tentera Jepun ialah di Singapu ra. Struktur p entadbirannya dapat dilihat seperti rajah di bawah:

28 2



P E N D U D U K A N J E P U N D I T A N A H M E L A Y U , 1941-1941

Singapura, Pulau Pinang dan Melaka diletakkan di bawah pen-

tadbiran langsung Jepun. Pentadbir tert ingginya ia lah Mayor.

Manakala di negeri-negeri Melayu yang lain ketua pentadbirannya

ialah Gabenor Jepun. 7 Pada peringkat awal kedudukan sultan dan

raja tidak dianggap penting oleh Jepun, Dasar ini dikenali sebagai

"D ok o- Sh or i Yaryo". Dalam dasar ini Jepun tidak mengikt iraf su l-

tan seperti mana British." Ini kerana mereka mahu rakyat Tanah

Mela yu hanya menu mp uk an taat setia kepada Maharaja Jep un.

Bagaim anapun dasar ini diub ah pada bul an Janu ari 1943 setelah

persidangan sultan-sultan dan raja dari Tanah Melayu dan Sumatera

diadakan di Singapura di bawah anjuran Jepun.

Pihak pentadbiran tentera Jepun juga terpaksa menggunakankakitangan kerajaan tempatan yang berkhidmat sejak zaman British.

Ini kerana Jepun tidak mempunyai cukup pegawai yang terlatih. 9

Di samping itu mereka juga mahu memastikan pentadbiran kerajaan

tempatan berjalau lancar dan mendapat sokongan rakyat tempatan.

Bahkan jawatan-jawatan peringkat tinggi yang dahulunya hanya

dim ono po li oleh pegawai British mu la diisi dengan pegawai Melayu .

Misalnya jawatan pegawai daerah di Negeri-Negeri Melayu Ber-

sekutu dan Negeri-Negeri Selat.

Pacla 20 Ogos 1943 satu perjanjian telah ditandatangani antara

kerajaan Jepun dengan Thailand. 10 Berdasarkan perjanjian ini negeri-

negeri Kedah, Kelantan, Perlis dan Terengganu telah diserahkan

kepada Thailand. Ini selaras dengan janji awal Jepun yang mahu

membalas bud i kerajaan Siam yang membenarkan wilayahnya di-

gunakan untuk pendaratan tentera Jepun yang digunakan untuk

menyerang Burm a dan Tanah Melayu . Selain itu arah aliran PerangPasifik juga sudah tidak lagi memihak kepada Jepun. Di samping

itu Jepun juga mahu menumpukan kekuatan tenteranya untuk

menyerang India.

K E S A N E K O N O M I

Penglibatan orang Jepun dalam bidang ekonomi dapat dikesan sejak

sebelum p erang meletus. Mereka melibat kan diri dalam perusahaan

getah, perlombongan dan perniagaan. Matlamat Jepun seterusnya

28 3




apabila menguasai Tanah Melayu ialah untuk mengeksploit bahan-

bahan mentah clan meluaskan pasaran. Bagaimanapun matlamat

J ep u n ti da k te rca pa i ke ra na pe pe ra ng an ya ng be rl ar uta n dan te r-

paksa menghad api sekatan eko nom i Barat. Jalan perhubu ngan darat

banyak yang musnah. Demikian juga pengangkutan laut terbantut

kerana banyak kapal yang terpaksa digunakan untuk tujuan pe-

perangan. Di samping itu pengangkutan laut juga menghadapi

ancaman serangan kapal perang pihak Berikat. Dan Tanah Melayu

j u ga m en gh a dap i m as al ah e k o n o m i ak ib at da sa r Br i t i s h ya n g

melaksan akan dasar bu mi hangus semasa mereka berun dur dahu lu .

Lombon g- lombon g s e r ta pe ra la ta n n ya d imus n a h ka n , be ka la n

minyak dibakar, bekalan makanan dibiarkan rosak dan infras-

truktur dirosakkan. Ini memberi kesan jangka panjang sebelum

dapat dipulihkan.

Akibat pendudukan Jepun rakyat Tanah Melayu terpaksa meng-

hadapi tekanan ekono mi . Inflasi meningkat tingg i. Ini adalah kesan

pihak Jepun mencetak wang tanpa kawalan. D alam m asa dua bul an

pen dud uk an Jepun, sebanyak 65 jut a wang Jepu n berada di edaran.

Dan pacla bulan Februari 1943 dianggarkan terdapat 285 juta wang

kertas beredar.11

Pih a k J e pun juga cuba mon o po l i e kon om i T a n a h Me l a yu .

Pelbagai rancangan dibuat untuk mencapai matlamat ini. Permit-

permit perniagaan dikeluarkan oleh pentadbiran tentera bagi

mem astikan syarikat-syarikat Jep un diberi layanan istimewa. Pe-

ngur usan perusahaan dan perniagaan diserahkan kepada kaisha

(syarikat) dan kumiai (persatuan perniagaan). 12

Aki bat pendu dukan Jepun rakyat tempatan menghadapi masalah

e kon omi . Ra kya t me n gh a da pi ma s a la h ke kura n ga n ma ka n a n ,

pakaian dan barang-barang keperluan harian yang lain. Akibat

kekurangan beras rakyat terpaksa memakan apa sahaja terutama

ubi kayu sehingga zaman pem erintahan Jepu n dikenal i juga sebagai

"Zam an Ubi Kay u". Walau pun pentadbiran Jepun cuba mengurang-

kan masalah ini dengan mengadakan kawalan harga dan meng-

isytiharkan hukuman yang berat kepada sesiapa yang melanggar

peraturan tetapi tidak berhasil. Pasar gelap dan penyeludupan

berleluasa.

28 4



Pihak Jepun juga menggunakan buruh-buruh paksa bagi me-

menuhi keperluan ekonomi. Kerja-kerja mereka tidak clibayar dan

sesiapa yang menentang akan diseksa oleh polis tentera (kempetai),

Selain digunakan untuk kerja-kerja di Tanah Melayu ada juga buruh-

buruh yang dihantar keluar. Ramai romusha yang dihantar untuk

pembinaan kereta api maut di Burma. Jumlah romusha Tanah Melayu

yang terlibat dianggarkan 73 502 orang,

K E S A N S O S I A L

Akibat tekanan ekonomi zaman perang keadaan sosial juga turut

menerima kesannya. Kemerosotan ekonomi telah membebankan

kehidupan harian rakyat. Kesihatan rakyat merosot. Ramai rakyat

yang kehilangan tempat tinggal dan terpaksa hidup berpindah-randah. Banyak sekolah yang terpaksa ditutup dan akibatnya bidang

pendidikan merosot.

Pada peringkat awal orang Cina menghadapi tekanan hebat.

Pentadbiran Jepun melaksanakan dasar anti-Cina kerana sikap

orang Cina yang anti-Jepun sebelum Tanah Mela yu ditawan. De mi -

kian juga dengan pengalaman askar Jepun semasa menawan negara

China. Selepas kejatuhan Singapura, pentadbiran tentera Jepun

mela kukan pem bunuha n beramai-ramai ke atas orang Cina. Oper asi

ini dikenali sebagai "Sook-Ching" atau operasi pembersihan." Se-

lepas dasar ini diberhentikan, orang Cina dikehendaki menderma

sejumlah 50 juta ringgit sebagai bayaran hutang darah dan hukuman

kerana kegiatan anti-Jepun.

Layanan orang Jepun terhadap orang India baik. Ini dapat di-

fahami kerana sejak sebelum perang, ramai pemimpin India dalam

buangan mengadakan kerjasama dengan Jepu n. Dengan bantu an

Jep u n , p em im p in-p em im p in In dia m en u bu hk an Te nter a N as io nal

India (INA) dan Liga Kemerdekaan India (IIL.). Malah kerajaan

buangan Azad Hind yang ditubuhkan di Singapura juga mendapat

d u k u n g a n J e p u n . P e nta d b ir a n J e p u n na mp a k ny a me m b a ntu

nasionalis-nasionalis India untuk membangkitkan semangat kaum

India. Kesannya Tentera Nasional India dikatakan berjaya merekrut

seramai 20 rihu bekas tentera India yang berkhidmat dengan

285




pasu kan British dan seramai 30 ribu o rang daripada kalangan bu ru h

Tam il. Layanan baik. Jepun ini dapat difahami kerana mereka mah u

menggunakan orang India bagi kempen tentera di India. Kesem-

patan ini digunakan pula oleh pemimpin-pcmimpin India bagi

menyuburkan gerakan nasionalisme. 14 Namun begitu t idak semua

orang India terlibat dalam kegiatan ini. Ramai kalangan bawahan

yang menghadapi masalah sosial dan kehilangan pekerjaan akibat

kemerosotan perusahaan getah.

J e p u n di ka ta ka n m el ak sa na ka n das ar pe ca h da n per in ta h. P en -

tadbiran Jep un dikatakan memb eri layanan istimewa kepada ora ng

Melay u yang dianggap peribum i Tanah Melayu. N am un , kesan sosial

yang diterima akibat peperangan tetap berat. Ramai pegawai kera-

ja an ya ng di be rh en ti ka n ker ja ata u ter pa ksa be rh en ti ke ra na te ka na n

ekonomi. Pegawai kerajaan yang sedang berkhidmat pula dipotong

gaji dengan banyak. Ini menyulitkan mereka menghadapi zaman

inflasi. A kiba tnya ram ai pegawai kerajaan terpaksa pegang can gku l

menjalankan aktiviti pertanian dalam usaha mencukupkan bahan

maka nan. Keadaan ini juga dikatakan telah merapatkan hub ung an

antara pegawai kerajaan dengan rakyat.

Da lam usaha pentadbiran Jep un menjep unkan rakyat Tanah

Melayu pelbagai rancangan telah diatur. Ini termasuklah menutup

sekolah Inggeris dan memberi tumpuan kepada pelajaran bahasa

Je pun. Selain it u pel bag ai ra nca nga n pe mbi naa n m em u pu k sem ang at

diberi keutamaan. Pelbagai rancangan propaganda menerusi akhbar,

sekolah dan aktiviti sosial diatur. Antaranya termasuklah melatih

pemuda-pemuda bersemangat waja menerusi sekolah khas yang

dikenali sebagai koa-kurenjo di Singapura dan Melaka. 15 Pihak Jepun

berusaha membina "seishin" (semaugat) pemuda. Ditekan jugasemangat anti-Barat yang akan mendorong ke arah gerakan anti-

penjajah Barat.

Rakyat juga dikehendaki menyerta i pertubu han-pertu buhan

sosial bagi memupuk semangat kejiranan. Di samping itu langkah

in i juga m emu dahka n pihak Jepu n untu k mengawal pergerakan

rakyat. Antaranya termasuklah Epposho (Kelab Membaca). Kelab

pertama ditubuhkan di Pulau Pinang pada 4 Jun 1944. Sebuah lagi

pertubuhan sosia l ia lah Hodasho. Pertubuhan ini disesuaikan

28 6



P E N D U D U K A N J E P U N D I T A N A H M E L A Y U , 1941-1945

daripada Epposho. Matlamatnya untuk menggalakkan perhubungan

baik dengan pentadbir an Jepu n dan mew uju dkan persefaham an

k a u m .

Pihak Jepun juga menu buhkan p asukan-pasukan pertahanan

tempatan. I ni termasuklah Jeikedan (Pasukan Pertahanan Aw am ),

Tonarigumi (Persatuan Ke j iranan) , Heiho (Pasukan Sukarek Tam-

bahan), Giyugun (Tentera Sukarela) dan Giyutai (Pasukan Suka-

rela). Sebuah lagi pertubuhan penting ialah PETA atau Pembela

Tanah Ai r (Gigu yun ). Pegawai pemerintahnya ialah Ibrahim Yaako p

yang berpangkat Lt. Kolonel. Pengambilan rekrutnya bermula pada

bulan Disember 1943 dan menje lang bulan April 1944, jumlah

anggotanya seramai dua ribu orang. Kebanyakan ahlinya terdiri

daripada bekas anggota Kesatuan Melayu Muda. Mereka dilatih

secara tentera dan m em il ik i semangat kebangsaan yang kuat .

K E S A N P O L I T I K

Kemenangan Jepun menaikkan semangat orang Asia yang selama

ini menganggap British tidak boleh dikalahkan, Sekali gus ini

menaikkan semangat kebangsaan di kebanyakan negara Asia. Di

Tanah Melayu, Jepun t idaklah menggalakkan perkembangan

nasionalisme seperti di Indonesia, Filipina dan Burma, Ini kerana

Je pu n m ah u m en ja di ka n Tanah Mel ay u seb aha gian ta na h ja ja h-

annya. Selain itu Tanah Melayu juga mahu dijadikan tempat tu m-

puan para imigran Jepun.

Parti politik seperti Kesatuan Melayu Muda yang sebelum me-

letusnya peperangan sudah mengadakan kerjasama dengan Jepun

ju ga ti da k be rn asi b ba ik . Pa rt i tersebu t juga te rp aks a d i b u ba r ka napabila Jepun mengharamkan kegiatan parti politik. Kegiatan parti

politik hanya digalakkan semula oleh Jepun apabila peperangan

hampir lamat. Apabila Jepun hampir kalah maka pentadbiran Jepun

cuba menggalakkan nasionalisme tempatan. Pegawai-pegawai Jepun

yang bersimpati dengan Kesatuan Melayu Muda menyokong gagas-

an Indonesia kaya yang diperjuangkan oleh kesatuan tersebut. Atas

asas inilah nasionalis-nasionalis Melayu digalakkan menubuhkan

KRIS atau Kesatuan Rakyat Indonesia Semenanjung atau kekuatan

287



Rakyat Istimewa atau Kerajaan Indonesia Semenanjung. KRIS

merancang untuk merdeka dalam Indonesia seperti dijanjikan

Je pun. Ba ga im an ap un ran can gan ke me rdekaan Ta na h Me la yu da la m

Republik Indonesia tidak berjaya dilaksanakan. Bagi masyarakat

India, Jepu n memang menggalakkan kegiatan pol itik . Bagaimana-

pun ini ditumpukan bagi gerakan kebangsaan di India. Jepun

menggalakkan penubuhan kerajaan buangan India di bawah Subhas

Chandra Bose.

Kegiatan politik orang Cina ditekan terutama kerana Jepun

bimbang dengan kegiatan anti-Jepun. Ramai orang Cina yang

terpaksa berpindah ke pinggir-pinggir hutan bagi menjalankan

kegiatan pertanian. Ramai juga orang Cin a yang terpengaruh dengan

dakyah Parti Ko mu nis Malaya dan menyertai gerakan bawah tanah

menentangjep un. Bagi menentangjepun seeara gerila, Parti Ko m u-

nis Malaya menubuhkan MPAJA (Tentera Rakyat Malaya Menentang

Je pu n) .

G E R A K A N A N T I - J E P U N , 1 9 41 -1 9 45

Masyarakat Cin a bangun menent angjep un secara bersenjata melal ui

perang gerila. Gerakan ini mendapat sokongan British, Lai Tek

(Setiausaha Parti Komunis Malaya) diberi peruntukan besar oleh

British bagi menjayakan rancangan ini. Sebelum Singapura jatuh

ke tangan Jepu n, satu rundi ngan dibuat antara wakil P K M dengan

British. Persetujuan dicapai untuk membentuk pasukan menentang Je p un. P ih ak Br it is h ber sed ia unt uk mel at ih ah l i ah li P K M u nt uk

melakukan tindakan sabotaj dan taktik perang gerila di Sekolah

Latihan Khas 101 (101 STS). Latihan ini dikendalikan oleh Lt.

Kolonel J .M. Gavin dan Mejar F. Spencer Chapman. 1 6 PKM te lah

menghantar seramai 165 ahlinya ke sekolah tersebut dan mereka

inilah dianggap nukleus kepada MPAJA. MPAJA juga menerima

bantuan peralatan senjata, ubat dan wang daripada SEAC. (South

East Asia Command) yang berpusat di Colombo. Parti Komunis

Malaya menubuhkan M P A J A (Malayan Peoples Anti Japanese Arms-)

atau Bintang Tiga bagi melancarkan perang gerila. Sehingga bulan

November 1942, MPAJA mempunyai 4 rejimen yang beroperasi di

288



P E N D U D U K A N J E P U N D I T A N A H M E L A Y U . 1 4 4 1 - 1 9 4 5

Selangor, Negeri Sembilan dan Johor. Se la in rekrutnya yang dila tih

ole h Br i t i s h , MP AJ A juga me re kru t a h l i - a h l i ba ru da r ipa da p e n -

duduk te mpa ta n . Empa t la gi re j ime n d i tubuh ka n ke mudia n s e te la h

a n ggota - a nggota ba ru d ipe ro le h . Re j ime n Ke - 5 ( Pe ra k) , Re j i me n

Ke - 6 ( Ba ra t Pa h a n g) , Re j ime n Ke - 7 ( T imur Pa h a n g) da n juga

m e n g a w a l T e r en g g an u d a n K e l a n t a n ) ; R e j i m e n K e - 8 ( K e d a h ) .

Re j im e n ya n g te rkua t ia la h Re j ime n Ke - 5 ya n g d i p i mp in o le h C h i n

P e n g . T i d ak d i k e t a h u i j u m l a h s e b en a r a h l i M P A J A . D i l a p o r k a n

semasa Jepun menyerah kalah jumlahnya antara t iga ribu hingga

empat ribu anggota te tapi pada masa Jepun menyerah jumlahnya

dianggarkan antara enam ribu hingga tujuh ribu anggota . 17 ' M P A J A

m e n g e m b a n g k a n s ay a p n y a d e n g an m e n u b u h k a n M P A J U ( M a l a y a n

People's Anti Japanese Union) y a n g d i t u g a sk a n u n t u k m e r e k r u t

a h l i - a h l i ba ru , me n gut ip de rma , me n da pa t ka n be ka la n s e n jata da n

ma ka n a n s e r ta pe r is ika n . Sa tu la gi kumpula n ge r i la Cin a d ikua s a i

oleh ahli -ahli Parti Ku om in ta ng yang dik enal i sebagai OCAJA (O ver-

seas Chinese Anti Japanese Arm y) . Kawasan utama operasinya di Gri k

da n Le n ggon g d i n e ge r i Pe ra k da n Gua Mus a n g d i Ke la n ta n . 1 8

Pih a k Br i t i s h s e n dir i me mbe n tuk pa s uka n ge r i la ya n g d ike n a l i

s e baga i Pa s uk a n 136 d i baw a h n a un ga n SEA C. Di T an ah Me l a y u

pa s uka n in i d ike tua i o le h Kolon e l J oh n Da vis . 1 9 M a t l a m a t p a s u k a n

i n i i a l a h u n t u k p e r i s i k a n , m e m b a n t u k u m p u l a n - k u m p u l a n a n t i -

J e p u n da n m e m b a n t u ge rak an p e n d u d u k a n s e m u la . D a l a m p a s u k a n

136 in i te rda pa t juga ku mp ul a n ge r i la Me l a yu ya n g d ike t ua i o le h

T e ng k u M a h m u d M a h y i d d e e n . K u m p u l a n d i U l u P er a k d a n K e d a h

dike n a l i s e ba ga i As ka r Me la yu Se t ia . 20 Di Pa h a n g d ike n a l i s e ba ga i

T e n te ra Wa ta n ia h .

K E K A L A H A N J E P U N

Di me da n pe r te m pura n te nte ra J e pun mul a i me n un j ukk a n ta n da -

tanda keka lahan pada perteng ahan tahu n 1943. Di Pasif ik tenter a

J ep u n te la h m u l a m en g ha da p i k e k a la h a n d i tan ga n te nt er a A m e r i k a ,

Pada bu lan Jula i 1945 pihak Berikat me mi nta Jepun men yera h kal ah

tanpa syarat te tapi Jepu n t idak meng endah kanny a. Ak ib at ny a bom

a to m dig ugu rka n d i H iro s h im a (6 O gos ) da n d i N a ga s a ki ( 9 O g os

1945) . En a m h a r i ke mud ia n a ta s pe r in ta h Mah a ra ja H ir oh i t o , J e pun

28 9




menyerah kalah. D i Tanah Melayu pihak Jepu n menyerah k al ah

dengan rasminya apabila ditandatangani perjanjian antara Jeneral

I tagaki dan Lo rd Louis Mountbatt en pada 12 September. P eri s t iwa

ini berlaku di Bangunan Perbandaran Singapura.

J e p u n se be na rn ya m e m p u ny ai per an ca ng an ja ng ka p a n j a n g

un tuk me n a kluki T a n a h Me la yu da n ka w a s a n As ia ya n g la in .

Ma t la ma t J e pun ia lah un tuk me w ujudka n Lin gkun ga n K e m a k -

mu ran Asia Timu r Raya. Kejayaan tentera Jep un in i bukan sah aja

kerana strategi yang berkesan tetapi juga kerana semangat be r ju an g

yang ada di kalangan askar-askarnya. Setelah berjaya m en ak l u ki

sesebuah negeri maka Jepu n akan membentu k pentadbiran ba g i

menggant ikan jentera pentadbiran British. Kak itangan pen ta db ir -

an yang dilantik bukan sahaja terdiri daripada pegawai-pegawai J ep u n te ta pi ju ga di ka la ng an pe ga wa i te mpa ta n. In i ke ra na J e p u n

menghadap i masalah kekurangan pegawai. Langka h ini juga d ib u at

bagi mema stikan sistem pentadbiran Jepu n akan mendapat so k o -

ngan orang tempatan.

Setelah jentera pentadbiran dapat diwuju dkan, pihak Jepun cu ba

mengeksploitasi sumber ekono mi. Bagaimanapun matlam at ini

kurang berhasil. Bahkan ekonomi tempatan merosot dengan teruk

n ya . Akiba t da r ipada pe me rin ta h a n J e pun juga me n im bu lk a n

pelbagai masalah sosial seperti wabak penyakit dan ketegangan

kau m. W alau pu n pada peringkat awal Jepu n cuba menghalang

perkembangan polit ik se tempat te tapi pendudukan Jepun te lah

menimbulkan kesedaran politik yang meluas di kalangan rakyat

Semangat antipenjajah Barat yang ditanam oleh Jepun begitu ber

pengaruh sekali. Apalagi kemenangan Jepun telah melenyapkan

mitos yang kuasa Barat tidak dapat dikalahkan oleh kuasa AsiaKesan p endu duk an Jepu n berterusan selepas tenteranya me-

nyerah kalah. Kesan penting ialah berlakuny a pcrgaduhan k a u m

terutamanya antara orang Melayu dengan Cina. Orang Cina dikata-

kan mengambil kesempatan sebelum keamanan berjaya di p u li hk an

oleh British. Mereka membalas dendam ke atas orang Melayu dan

orang yang dianggap tali barut Jepun. Sebagai tindakan m em p er

tahankan diri orang Melayu mengambil tindak balas untuk mem

pertahankan diri .

29 0



P E N D U D U K A N J E P U N DI TA N A H M E L A Y U , 1941-1941

Ad a a hl i se ja r ah be r p e nd a p a t , p e n d u d u k a n J e p u n me n g u b a h

s ik a p p o l i t ik o r a ng Me l a y u . Me r e k a t id ak la gi tu nd u k me mb a b i b u t ak e p a d a d a s a r B r i t i s h . G o lo ng a n b e r p e nd id ik a n B a r a t , Me la y u d a n

agam a te lah bersatu tenaga mengg emb leng semangat rakyat . Ini

t e r u ta ma ny a d a la m u s a ha me ne nta ng g a g a s a n Ma la y a n U nio n .

291




292



Bab 17

Malayan Union dan Semangat

Kebangsaan, 1945-1948

D A S A R P E N Y A T U A N

Brit ish sudah merancang membentuk Tiga Malaya atau kesatuan

se jak tahun 1930-an. 1 Bahkan kalau dil ihat dasar desentralisasiya n g me rupa ka n la n gka h pe r ta ma un tuk me mujuk n e ge r i - n e ge r i

d i lua r N e ge r i - N e ge r i Me la yu Be rs e kutu d i j a la n ka n s e ja k ta h un

1 9 0 9 . P e n a k l u k a n J e p u n d i l a k u k a n d a l a m m a s a y a n g s i n g k a t

(berm ula 8 Dis embe r 1941-1931 J anuar i 1942) dan pe me ri nta h-

a n n ya ( Dis e m be r 1941- O gos 1945) te la h me n ge j u tka n Br i t i s h .

Penyatuan pentadbiran dianggap satu bentuk penyelesaian yang

muu asabah bagi pertahanan Tanah Melay u bagi masa ya ng akan

da ta n g. Br i t i s h ju ga be rpe n da pa t un tu k me n gub a h da s a r da n

struktur Tanah Melayu sebelum perang.

Ra n c a n ga n Ke s a tua n Ma la ya te la h d iputus ka n o le h Wh i te h a l l .

Pa da bula n O ktobe r 1945 , ke ra ja a n Br i t i s h me n e ta pka n un tuk

mengubah t iga dasar utama sebelum perang:

(a) Ked aul ata n raja-raja.

( b ) Au to n o mi n e ger i - n e ge r i Me la y u .

( c ) H a k i s t ime w a ora n g Me la y u .

Pe ja ba t Pe ra ng da n kol on ia l me ra n c a n g un tuk me m bin a T a n a h

Melayu se lepas ditakluk semula secara ketenteraan. Dan se lepas

293




itu pentadbiran Tanah Melayu akan diletakkan di bawah peme-

rintahan tentera. Pemerintahan tentera dianggap masa yang sesuai

untuk memaksa dasar-dasar British ke atas Tanah Melayu. Bagi

merancang langkah-langkah yang perlu diambil, kerajaan British

men ubu hkan satu unit khas yang dikenali sebagai M P U (Malayan

Planning Unit).

R A N C A N G A N M A S A P E R A N G

M P U ditub uhk an pada pertengahan tahun 1943 clan dilet akkan di

bawah Jabatan Ti mu r Jauh Pejabat Tanah Jajahan yang diket uai o leh

Edw ard Gent. MP U diketuai oleh Jeneral Ralp h Hone. Pegawai-

pegawai yang terlibat dalam unit ini antaranya Mck err on , H . C .

Wil lan, Brigadier A.T. Newboult , Kolo nel E.V.G. Day dan Ko lon el

M . C . hay. Manakala Victor Purce ll diberi tugas untuk menelit i hal-

ehwal orang Cina. 2

M P U me min t a pan da n gan da r ipa da be ka s - be ka s pe ga w a i

tadbirnya bagi membantu penyusunan pentadbiran Tanah Melayu

selepas peperangan. Ramai antara mereka yang menghantar memo-

ra n dum ke pa da MP U .

Pacla peringkat awal British berpendapat Negeri-Negeri M el ay u,

Negeri-Negeri Selat (keeuali Singapura) dan Borneo British perlu

disatukan manakala Singapura diberi status khas, Bagaimanapun

menjelang bulan Mac 1943, Borneo Brit ish dianggap belu m bersedia

untuk menyertai kesatuan.

Pada bulan Mei 1944 kabinet Perang British bersetuju untuk

mengubah perlembagaan dan sistem pentadbiran Tanah Melayusebelum perang. Matlamatnya untuk mencapai keberkesanan pe-

merintahan dan sebagai langkah awal ke arah pemerintahan de-

mo krat ik. Britis h juga akan menggalakkan penyatuan kau m dalam

pemerintahan sebagai langkah awal berkerajaan sendiri. Ralph Hone

berpendapat sebelum perlembagaan Malayan Union diperkenalkan,

satu perjanjian baru clengan sultan-sultan diperlukan. Masa yang

sesuai untuk berunding dan mengugut ialah sewaktu pemerintahan

tentera.

29 4



M A L A Y A N U N I O N D A N S E M A N G A T K E B A N G S A A N , 1945-1948

PENTADBIRAN TENTERA BRITISH (BMA)

Je pun m eny erah ka la h pacla 15 Og os 194 5. Lo rd Lo uis Mou nt ba t te n,

Pemerintah Tertinggi Pihak British mempunyai kuasa penu h dalam

semua bidang dan bertanggungjawab penuh ke atas Tanah Melayu.

Tanah Melayu diletakkan cli bawah BMA (British Military Admi-

nistration). Mejar Jeneral Ralph Hon e ((bekas ketua M P U ) dila nti k

sebagai ketua Pegawai Hal Ehwal Awam manakala Brigadier H . C

Willan sebagai pembantu. BMA ditugaskan untuk mengembalikan

kekuasaan British, memelihara undang-undang clan peraturan,

mengenclalikan sumber manusia dan kebendaan bagi tujuan pe-

mulihan serta membuat persediaan ke arah pemerintahan awam. 3

Pentadbiran tentera cli Tanah Melayu bermula pada bulan

September 1945 hingga Mac 1946. Pacla asasnya pentadbiran ini

mer upak an organisasi tentera. Wal aup un begitu terdapat jug a

penasihat, yang terdiri daripada orang awam. Sebahagian besar

pentadbir-pentadbir BMA tidak berpengalaman dalam urusan

pentadbiran kerajaan. BMA gagal menangani masalah yang di-

tinggalkan oleh kesan peperangan. Antara masalahnya:

(a) BM A tidak dapat mengawal tentera-tenteranya ya ng bert indak

sewenang-wenang dan melanggar undang-undang.

(b) B M A men im bul kan kesulitan rakyat dengan tin dak an segera -

nya mengumumkan wang Jepun tidak laku. Kesannya rakyat

tidak dapat membeli barang keperluan dan memberi tekanan

ekonomi kepada rakyat,

(c) B M A gagal mengatasi warisa n zaman Jepun sepert i pasar gelap,

penyeludupan, rasuah dan sebagainya.

(d) Pergaduhan kau m dan balas dendam berlaku seeara berleluasa

dan BMA gagal menenteramkan keadaan.

Akibat pelbagai masalah, BMA menyerahkan kuasa kepada

kerajaan awam pada bulan April 1946. Langkah ini diharap dapat

memberi keyaki nan baru di Tanah Melayu.




P E R L E M B A G A A N M A L A Y A N U N I O N

R a n c a n g a n M a l a y a n U n i o n d i b i n c a n g k a n s e c a ra s e ri u s p a d a

peri ngkat kabinet oleh kerajaan Part i Buru h pada bul an Jul ai 1945 .

R ancang an k era j aan diu mu mk an pada b u lan Ok t o b er 1 9 4 5 dan i s i

k a n d u n g a n n y a d i k e l u a r k a n p a d a 1 J a n u a r i 1 9 4 6 . B u t i r - b u t i r

per lemb ag aan dik e lu ark an da lam w ar t a k era j aan " Ker t as P u t ih

6724" be rtarik h 22 Janu ari 1946.

M enu ru t per lemb ag aan M alay an Unio n neg er i -neg er i M elay u ,

Pulau Pinang dan Melaka akan disatukan di bawah satu pentadbiran.

Bri t ish berpendapat kesatuan perlu kerana sebelum ini t iap-t iap

neg er i men j a lank an pent adb i ran memb u at u ndang -u ndang sendi r i

dan su k ar u nt u k meny erag amk anny a . W alau pu n pemer in t ahan

dipusatkan kerajaan negeri akan diberi kuasa menguruskan hal-

ehwal tempatan tetapi dengan persetu juan pusat .

Ketua pentadbiran kerajaan kesatuan ialah gabenor dengan

dib ant u o leh M a j l i s Ek sek u t i f dan peru ndang an . M a j l i s E k sek u t i f

terdiri daripada l ima orang ahli iai tu Ketua Set iausaha, Peguam

Negara, Set iausaha Kewangan dan dua orang lagi ahl i yang akan

dit ent uka n oleh gabenor. Maj l is ini juga dianggotai oleh l im a ora ng

ahli t idak rasmi.

M a j l i s peru ndang an meng andu ng i du a pu lu h sa t u o rang ah l i

t idak rasmi dan ahli rasmi t idak lebih daripada dua puluh satu

orang. Dengan ini ahl i t idak rasmi akan mempunyai majori t i dalam

dew an. A hl i -a h l i t idak rasmi ak an di lan t ik mew ak i l i t ig a k u m pu lan

kaum utama—(i) Melayu ( i i ) Cina dan ( i i i ) Eropah, India, Eurasian

dan sebagainya. Set iap komponen akan diwakil i o leh tu juh orang

ahl i .

Negeri -neger i pul a me mp uny ai Maj l is Penasihat yang dike tua i

oleh sultan. Baginda akan melantik ahli -ahl i Maj l is tetapi mest i

mendapat pengesahan gabenor. Maj l is ini akan menasihatkan sul-

tan dalam semua perkara berhubung dengan agama Islam dan adat

i s t i a d a t M e l a y u . B a g a i m a n a p u n h a l i n i p e r l u d i r u j u k k e p a d a

Pesuruhjaya Residen dan mendapat persetu juan residen.

Maj l is Penasihat Pusat yang dipengerusikan oleh gabenor dan

diang g o t a i o leh su lt an -su l t an ak an m emb inc ang k an l eb ih lan j u t

29 6



M A L A Y A N U N I O N D A N S E M A N G A T K E B A N G S A A N , 1 94 5 - M4 8

tentang hal-ehwal agama Is lam dan adat is t iadat Melayu. Je las

gabenor mempunyai kuasa yang se lama ini menjadi hak is t imewa

raja-raja.

Tanah Melayu mungkin akan diberi kemerdekaan dan Malayan

Union dianggap langkah pertama ke arah itu. + Kemerdekaan t idak

akan diberi se lagi kaum-kaum tidak bersatu. Bagi menjaga ke-

pe n t in ga n imigra n . pe mbe r ia n ke ra kya ta n d i lon gga rka n ke pa da

semua bangsa manakala hak is t imewa orang Melayu ditarik balik.

Kewarganegaraan akan diberi a tas nama Malayan Union. Mereka

yang layak mendapat kerakyatan:

(a) Mer eka yang dil ahir kan di Tanah Mela yu dan Singapura .

(b) Mere ka yang menetap se lama sepu luh tahun daripada l im a

betas tahun yang la lu.

(c) Me re ka yang menetap di Tanah Me lay u atau Singap ura selama

l ima ta h un .

(d) Rakyat Brit ish bol eh mendapat kerakyatan Malay an Un io n

tanpa hilang kerakyatan Brit ish .

(e) Me re ka yan g meng angkat su mp ah taat sella kepacla Mal aya n

U n i o n .

K E D U D U K A N S U L T A N

Sultan yang naik takhta sebelum perang dan masih memerintah

terdiri daripada sultan johor, Pahang, Perak, Se langor dan Negeri

Se mbi la n . Su l ta n Se la n gor pa da mula n ya d is in gkirka n o le h pe -

m e r i n t a h a n J e p u n d a n d i g a n t i k a n d en g a n S u l t a n M u s a u d d i n .

Apa bi la Br i t i s h ke mba l i , Su l ta n Mus a u ddin d ibua n g ke Pula u Coc os

dan Sultan Alam Syah dira jakan semula . 3

Sultan yang menaiki takhta pada masa pemerintahan Jepun

terdiri daripada Sultan Ali (Terengganu), Raja Syed Hamzah (Perlis) ,

Sultan Ibrahim (Kelantan) c lan Sultan Badlisyah (Kedah) . Pihak

Bri t i s h be lum me mbua t ke putus a n mukta m a d te n ta n g ke dudu ka n

sult an-sul tan yang dilanti k semasa pentadbiran Jepu n. Pihak

Bri t ish mah u meng gunak an keadaan in i bagi mem astikan sultan-

297




sultan akan menandatangani perjanjian baru j ik a mah u kedu duk an

baginda diiktiraf. Orang yang ditugaskan untuk mendapat tanda-

tangan sultan ialah Sir Haro ld MacMi cha el. 6 Sebelum i tu H.C. Wil lan

ditugaskan untuk bersemuka dengan sultan-sultan bagi mengetahui

reaksi awal.

MISI MACM ICH AEL

Sir Harold MacMichael seorang yang berpengalaman luas dan

pernah berkhidmat di Sudan, Sub. Gabenor wilayah Darfur, Pe-

nolong Setiausaha Awam, Gabenor Tangayika (1933-1937) dan

Pesuruhjaya Tinggi Palestin dan Trans-Jordan (1938-1944).

MacMichael tiba di pelabuhan Kelang pada 11 Oktober 1945

dengan kapal H.M. S. Royalist . Beliau di ir ingi oleh H.T. Bourd il lon

dan A .T . New b o u l t . M acM ichae l d iper t ang g u ng j aw ab k an o leh

Pejabat Tanah Jajahan bagi mendapat perjanjian baru dengan su l-

tan-sultan. Dengan perjanjian baru kedaulatan negeri-negeri Melayu

akan diserahkan sepenuhnya kepada British. Setelah itu barulah

British dapat membentuk perlembagaan kesatuan Malaya.

MacMichael memulakan misinya ke Johor. Pada 18 Oktober

1945, Sultan Ibrahim yang dianggap oleh British sebagai pro-Jepun

telah bersetuju untuk menandatangani perjanjian baru. Selepas itu

MacMichael menghadap:

(a) 23 Okt ober - Sultan Alam Syah (Selangor).

(b) 31 Okt ob er- Su lt an Abu Bakar (Pahang).

(c) 13 No ve m be r- Yam Tuan Besar Tunku Ab du l Rahman (Negeri

Sembilan) .

(d) 20 Novembe r - Sultan Ab du l Azi z (Perak).

(e) 2 Disember - Sultan Badlisyah (Kedah).

(f) Raja Syed Putera (Perl is).

(g) 17 Disember - Sultan Ibrahim (Kelantan).

(h) Sult an Ism ail (Terengganu).

29 8




MacMichael mendapat tentangan daripada beberapa orang sul-

tan terutama daripad a Sultan Badlishah dan Yam Tuan Besar Neger i

Sembilan.

Jame s A l l e n be rp en da pat M alay an U n i o n di ra nca ng k eran a

sentimen anti-Melayu dan sebagai penghormatan kepada orang Cina

yang menyokong British semasa perang. 7 Pandangan ini disetu jui

oleh beberapa pengkaji yang beranggapan matlamat Malayan Un io n

ke arah membentuk nasionalisme dan kesedaran Malaya di mana

rakyat berbilang kaum akan memberi taat setia. Dan tentunya juga

rancangan ini ke arah menjayakan dasar dekolonisasi British. 8

R E A K S I B U K A N M E L A Y U

Kerajaan British tidak segera menerbitkan kertas putih Malayan

Union. Berita tentang penubuhannya hanya diketahui melalui siar-

an radio BB C pada hari Selasa 22 Januari. Berita akhbar dike lua rkan

oleh Reuter. Apabila kertas putih dikeluarkan tidak banyak akhbar

memberi laporan menyeluruh. Bagi akhbar Cina, berita yang lebih

mena rik ialah mo gok um um yang dilancarka n oleh G L U (General

Labour Union) di Singapura, Mogok ini di i lhamkan oleh P K M .

Terdapat dua kumpula n pol i t ik Cin a—k iri dan kanan. Kum pu lan

kanan kebanyakannya terdiri daripada ahli-ah li Kuo min tang. Sika p

mereka dalam kewarganegaraan lebih kepada kerakyatan China.

Tanah Melayu hanya negara kedua. Dua tokoh penting kumpulan

in i ialah Tan Kah Kee dan Aw Boo n Hwa. 9

Ku mp ula n kir i yang diketuai oleh PK M begitu kuat menentang

Kertas Putih Malayan Union. Satu perkara yang tidak disenangi

oleh P K M ialah tidak disebut pembentu kan kerajaan dem okr ati kdan hak mengu ndi. D alam pada itu PK M bersetuju seeara kese-

luruhannya konsep Malayan. Walaupun per juangan mereka unt uk

mewujudkan negara merdeka komunis.

P K M menganggap Kertas Put ih sebagai rancangan penjajahan

baru British. Ini diperteguhkan lagi dengan pengekalan Singapura

sebagai kolo ni. Asp ek lain yang ditentang oleh PK M ialah kea hli an

dewan undangan dan eksekutif yang t idak demokral ik . P K M ma hu

diadakan pemi l ihan u mu m .

29 9



Ba n ta h a n - ba n ta h a n P K M dia n gga p o le h Br i t i s h s e ba ga i per -

cubaan aw al untu k berjuang seeara perlembagaan. Slog an kera jaan

de m okr a t ik h a n ya la h s loga n un t uk me n c a pa i ke kua s a a n . P K M

memang berkeyakinan akan menang apabila pil ihan raya diadakan.

T e rda pa t s a tu kum pu la n ke c i l da la m ma s ya ra ka t Ci n a ya n g

mode ra te me n e r ima Ke rta s Put ih Ma la ya n U n ion da n me n gkri t ik

be be ra pa pe rka ra s aja. K um pu la n i n i me n ubu h ka n pa r t i be rb i la n g

k a u m i a i t u M D U ( M a la y an Dem okra tik Unio n) pada 21 Disember

1945. Kebanyakan tokohnya berpendidikan Inggeris . Bagaimana-

pu n M D U a kh irn ya d ipe n ga ruh i o le h kom un is de n gan ke ma s uka n

a h l i - a h l i P K M da l a m p a r t i i n i . 1 0 M D U me n un tut be be rapa pe rka ra :

(a) Kera jaan sendir i dalam lin gku ngan Ko ma nwe l.

(b) Ha k me ngu ndi unt uk semu a rakyat yang beru mu r 21 t ahun

ke atas.

(c) Pi l ih an raya bebas c lan pem bentu kan Dewa n tin dang an.

(d) Persamaan hak untu k semu a rakyat "M ala yan ".

(e) Kebebasan penu h un tu k berucap , ber him pu n dan akhbar.

( f) Reform asi pen didi kan.

(g) Men ing kat kan taraf hic lup rakyat . 1 1

R E A K S I O R A N G M E L A Y U

Semasa Malaya n Un io n hendak dilaks anakan keadaan di I 'anah

Me lay u tegang. P K M mendalangi beberapa tuu juk perasaan ber-

h ubun g tun tuta n ga j i . 1 2 Ketegangan dan pcrgad uhan kau m jug a

berl aku di Joho r, Melak a, Pahang, Kelantan, Ked ah, Perak dan

Terengganu. 13 Rakyat Tanah Mel ayu juga sedang menghadap i masa-

lah kekurangan makanan. 14 Da lam keadaan sebegini rancangan u m g

dianggap merugikan orang Melayu tentu mereka menentang.

( a ) Akh ba r- a kh ba r

Kertas Putih Malayan Union dil ihat dengan rasa takut, marah

clan curiga . Berbanding c lengan akhbar-akhbar bukan Melayu,

300




akhbar-akhbar Melayu menerbitkan laporan Reauter tentang

ra n ca n gan Br i t i s h un tu k me n ubuh k a n Ma la ya n U n i on . A kh ba r -

akhbar Melayu yang lantang menentang ia lah Warta Negara

( Pula u P in a n g) , Ma j l i s ( Kua la Lumpur) c la n Utusan Melayu

(Singapura) . Akhbar-akhbar ini mendesak orang Melayu me-

n ga da ka n pe rh impun a n Me la yu s e luruh T a n a h Me la yu ba gi

me ra pa tka n ba r is an me n e n ta n g Ma la ya n U n i on . Akh b a r jug a

ma h u ora n g Me la y u m e n ubu h ka n s e buah ba da n ya n g be ru pa

Barisan Bersatu Melayu.

Akhbar berperanan menyiarkan berita -berita , komentar

da n re n c a n a - re n c a n a me n e n ta n g Ma la ya n U n ion . Akh ba r

Ulusan Melayu pada 24 Januar i , menganggap Malaya n Un i o n

t ida k la in da r ipa da me n imbulka n ke buruka n . Akh ba r Ma j l i s

pula menganggap orang Melayu akan menjadi Red Indian di

Amerika Syarikat dan kaum asli c l i Australia .

Su l ta n - s u l ta n

Ad a antara sul tan yang sudah men gatak an kebim bang an sejak

mis i Ma c Mic h a e l . Su l ta n Abu Ba ka r ( Pa h a n g) me n ye ra h ka n

m e m o r a n d u m k e p a d a M a c M i c h a e l y a n g m e n y e n t u h s o a l

imigresen, pela jaran untuk orang Melayu, dan hak is t imewa

orang Melayu. Yam Tuan Besar Negeri Sembilan dan Undang

Empat juga melahirkan rasa t idak puas hati kepada Mac-

Mic h a e l . Su l ta n Abdul Aziz (Perak) juga meminta kepentingan

ora n g Me la yu d ipe l ih a ra .

Sete lah sultan-sultan menandatangani perjan j ian dengan

MacMichael dan sete lah bantahan hebat orang Melayu bebe-

rapa orang sultan telah membuat bantahan kepacla kerajaan

Brit ish . Sultan Badlishah (Kedah) te lah menghantar kawat

kepacla Setiausaha Pejabat Tanah Jajahan. Baginda mengecam

perjanj ian baru dan cara MacMi chael beru nding dan mengugu t.

Baginda menganggap perjan j ian yang ditandatangani t idak

sah kerana dipaksa . Pada 30 Januari 1946, S ultan Abdu l Aziz

(Perak) menghantar protes kepada Lord Marc hwo od dan Lo r d

El iba n k.

30 1




Sultan-sultan nampaknya telah bersatu secara tidak rasmi

di bawah Sultan Kedah dan Perak. Ekoran daripada itu Sultan

Kelantan, Selangor, Yam Tuan Besar Negeri Sembilan clan Raja

Perli s juga men uli s petisyen kepacla kerajaan Bri tis h. Bagi

me n un jukka n pe rpa dua n Sul ta n Pe ra k , Ke da h , Pa h a n g,

Selangor dan Yam Tuan Besar Negeri Sembilan menghantar

petisyen bersama kepada Hall. Sultan-sultan tidak membantah

dasar British tetapi mahu kepentingan orang Melayu dipelihara.

(c) Pertu buhan-p ertubu han Melay u

Pertubuhan-pertubuhan Melayu yang wujud se jak sebelum

Perang Dunia Kedua atau selepas British kembali berkuasa telah

menghantar peti syen bantahan ke Pejabat Tanah Jajahan. Sur at

bantahan yang panjang dihantar oleh Persatuan Melayu dari

Kedah dan Perlis.

Selain menghantar surat bantahan pertubuhan-pertubuh-

an Melayu juga melancarkan tunju k perasaan. Antara t unj uk

perasaan yang terbesar dil aku kan di Ko ta Bhar u pada 15

Disember 1945. Tunjuk perasaan ini dianjurkan oleh Kesatuan

Melayu Kelantan dan disertai oleh 10 ribu orang sebagai

membantah kedatangan MacMi chael. Persatuan Melayu K eda h

melancarkan tunjuk perasaan di Alor Setar pada Januari 1946

dengan disertai 50 ribu orang. Tunjuk perasaan dianjurkan

sekali lagi pada bulan berikutnya.

Persatuan-persatuan Melayu bukan sahaja menentang Ma

layan Unio n tetapi juga turut m engkritik sultan sultan ya ng

menandatangani perjanjian baru, Persatuan Melayu di Johor

mengkritik Sultan Ibrahim yang menandatangani perjanjian

tanpa persetujuan Maj l is Mesyuarat Negeri . In i dianggap

bertentangan clengan perlembagaan negeri. Antara tokoh

penentang cli Joho r termasuklah, Dato' Ab d. Rahm an Mo hd

Yassin, Haji Hassan Yunus, Dr. Awang Hassan clan Dr. Hamzah

Hj. Taib.

Dal am jangka waktu 1945-1948 terdapat beberapa ku m pu la n

radikal Melayu sama ada pro atau anti-Malayan Union. Sekumpulan

3 0 2




Melayu yang masih memperjuangkan gagasan Indonesia/Melayu

Raya telah menubuhkan Parti Kebangsaan Melayu Malaya (PKMM).

P K M M diilham kan daripada Parti Nasional Indonesia pim pin an

Sukarno. Dalam kongres tahunan yang diadakan di Ipoh pada 30

No vem ber 1945, P K M M menggariskan lapan garis perjuangan.15

N a m pa k n ya ga r is pe r jua n ga n P K M M s e lar i de n gan P K M . I n i

t idaklah menghairankan kerana Pengerusi PK M M iaitu Mo kht a-

ruddin Lasso sememangnya aktivis komunis Indonesia. Kebanyak-

an anggota PK M M terdiri daripada bekas ahli K M M dan KRIS. Pada

amnya PK M M menyoko ng konsep "unio n" Malayan Unio n yang

dianggapnya radikal dan bersifat repu blik . 1 6 Da la m pa da i tu PK M M

menuntut kemerdekaan dan Dewan Perwakilan yang dipilih. Bagi

menggerakkan propaganda parti ini menerbitkan akhbar Pelita M a-laya da n Suluh Malaya.17 Terdapat juga cawangan P K M M yang tidak

bersetuju dengan garis perjuangan parti dan menganggap keputusan

kongres di Ipoh dipengaruhi oleh anasir komunis.

Pertubuhan-pertubuhan lain yang bergerak dalam jangka waktu

i n i :

(a) Angk ata n Pem uda Insaf (API) ia itu cabang P K M M yang

diketuai oleh Ahm ad Boestamam. Slogan AP I - "Merdeka

Dengan Darah." Sokongan utama datangnya dari Perak, Melaka

dan Pahang dan keanggotaannya pada akhir tahun 1946

berjumlah 2560 orang.

( b) BA RA ( Ba r is a n An a k- a n a k) - Ah m a d Boe s ta ma m c uba

mempengaruhi pelajar sekolah dengan menubuhkan cabang

ini tapi tidak berhasil. 18

(c) AWA S (Angkatan Wanita Sedar) - cabang wanita P K M M yangdipimpin oleh Shamsiah Fakeh.

(d) PE TA (Ikatan Pem uda Tanah Ayer Melayu ) yang diket uai ole h

Wahi Anwar.

(e) P E R A M (Pemu da Radika l Melayu) yang diketuai oleh M,

Mustaza.

(f) SA BE RK AS (Syarikat Bekerjasama Am Saiburi) yang bergerak

di Kedah.

303



(g) BPS K (Barisan Pem uda Sukarela Kelantan) yang di pi m pi n ole h

Osman Y ahay a .

(h) Pergerakan Mel ayu Sem enanjung Joh or yang berpusat di Batu

P ahat dan dipimpin o leh Dat o ' Onn .

( i ) P ersa t u an M ela y u Jo ho r y ang dik e t u a i o leh Dat o ' Ha j i A b d u l

R ahman M o hd. Y ass in .

( j) Kesa t u an M elay u Jo ho r p im pin an Dr . Ha mz ah Ha j i Ta ib .

(k ) P E R K A M (P er t u b u han P erpadu an R ak y at Ka l iman t an M alay a)

berpusat di Bagan Serai, Perak.

(1) Hi z b u l M u sl im in di Gu nu ng Semang g o l .

( m ) P E P E R M A S ( Pu s at P e r e k o n o m i a n M e l a y u Se -M alay a) .

(n) MA TA (Maj l is Agam a Tert inggi) .

(o) Barisan Ta ni . 1 9

P E R P A D U A N M E L A Y U

P ac la aw alny a per t u b u han M elay u t idak b ersa t u da lam u saha

menent ang M alay an Uni o n . P erpadu an j u g a t idak meng u nt u ng k a n

k e a r a h P a n M e l a y u M a l a y a . R a m a i p e m i m p i n M e l a y u s e m a s a

b erpendapat k epimpinan y ang k u at pent ing da lam meng g emb leng

perp adu an . P ad a 1 .2 Janu ar i 1 9 4 6 , edi t o r ak hb a r Majlis m e n -

cadangkan supa ya Dato ' On n jaafar pengasas P ergerakan Mel ay u

Semenan j u ng Jo ho r di lan t ik memimpin k o ng res M elay u Se -M alay a .

M o hd Y u nu s Hamidi (Se t iau saha P ersa t u an M elay u Se lang o r ) y ang

j u g a ed it o r M aj l i s mengajak persatuan -persatu an lain menerim a

Dat o ' Onn . Ke t o k o han Dat o ' Onn seb ag a i pemimpin y ang t idak

gentar memang diakui sama ada semasa menjadi wartawan, pegawai

ladbir , pemimpin pertubuhan dan sebagai Menteri Besar Johor. 20

Dat o ' Onn memu lak an k empenny a menent ang M alay an Unio n di Jo ho r . Be l iau mem b u at penent ang an meneru

P erg erakan M elay u Semenan j u ng Jo ho r . De mi k ian j u g a deng an

persatuan lain yang ber juang seeara bersendirian. Perpecahan

o rang M elay u t idak meng u nt u ng k an k e arah k esa t u an M elay u

3 0 4



s e l u r u h S e m e n a n j u n g . B a n y a k p a n d a n g a n d i b e r i k a n k e a r a h

p e n y a t u a n i n i . A k h b a r Warta Negara me n c a da n gka n s a tu kon gre s

Me la yu d ia da ka n ba gi me n ga ta s i ma s a la h pe rpe c a h a n Me la yu .

Salah satu cadangan mengatasi perpecahan dan ke arah per-

p a d u a n , o r a n g M e l a y u m e m e r l u k a n k e p i m p i n a n y a n g k u a t . O r a n g

ya n g d i tun juk un tuk me n ge tua i ora n g Me la yu ia la h Da to ' O n n . I n i

d ic a da n gka n o le h e d i tor a kh ba r Ma j l i s pa da 12 J a n ua r i 1946 .

T e rn ya ta Da to ' O n n d ia ku i se baga i pe m im pi n ya n g be rku a l i t i da n

be rka l ibe r .

Da to ' O n n me n c a da n gka n s upa ya Kon gre s Me la yu Se - Ma la ya

dia da ka n d i Me la ka ke ra n a d ia n gga p te mpa t pa l in g be rs e ja ra h .

N a m un ra ma i ya n g me n c a da n gka n Ku a la Lum pu r s e ba gai te mpat

persidangan kerana lebih sesuai terutama dari segi kemudahan,

J aw at an ku as a k o n gre s d i p i l i h d ar ip ad a Per sa tu an M e l a y u S el an go r

da n d ipe n ge rus ika n o le h Za a ba .

Kong res Melay u Semenanju ng diada kan pada 1 Mac 1940 se lama

empat hari . Tempat persidangan di Kelab Sultan Sulaiman. Kongres

dira s mik a n o le h H i s h a m ud din . Se rama i 200 ora n g pe rw a ki la n ya n g

me w a ki l i 41 pe r tubuh a n h a dir . Me n gikut la pora n Wa rta Negara,

seramai t iga ribu orang hadir pada hati pembukaan kongres .

Kon gre s me n e ka n ka n dua pe rka ra — pe rta ma us a h a me n ubuh ka n

Pe rge ra ka n Ke ba n gs a a n Me la yu da n ke dua ke mpe n me n e n ta n g

Ma la y a n U n io n . Se mua pe r w a ki la n be rse tu ju j ik a ran c a n ga n Ma

la ya n U n i o n h e n da k d iga ga lka n ma ka pe mb e n tu ka n orga n is a s

kebangsaan yang berkesan dipe rlu kan Da n matlamat ini akan hanya

dic a pa i me la lu i pe r jua n ga n .

D a t o ' O n n t e l a h d i l a n t i k s e b a ga i P e n g e r u s i K o n g r e s . S a t u

k e p u t u s a n d i b u a t u n t u k m e m b e n t u k s e b u a h p e r t u b u h a n k e -

b a n g sa a n M e l a y u . S e o r a n g p e r w a k i l a n , D a t o ' H a m z a h A b d u l l a h

me n c a da n gka n n a ma "Pe r tubuh a n Me la yu Be rs a tu" . Ca da n ga n in i

d is okon g o le h T ua n Moh d Arus La f a z da n me min ta d i ta mba h pe r -

kataan "Kebangsaan". Kongres bersetuju dengan nama " 'Pertubuhan

K e b a n g s a a n M e l a y u B e r s a t u " a t a u r i n g k a s n y a ( P E K E M B A R ) .

Ba ga ima n a pu n pe r tubuh a n in i leb ih d ike n a l i se ba ga i U M N O . Se bua h

j aw at an ku a sa d i b e n t u k u n t u k m e ra n gka p e rat u ran da n p e r l e m -

bagaan.

305




Ap abi la kongres kedua diadakan di Joho r Bahru pada 11 d a n 12

Me i , pe n ubuh a n U M N O di te r ima . Dato ' O n n d i la n t ik s e ba gai

Presiden dan Panglima Bu kit Gantang sebagai Pemangku Setiausaha.

Dalam kongres ini enam resolusi diputuskan berhubung dengan

perlem bagaan. K ongre s telah menghan tar telegraf kepada Per dan a

Me n te r i Br i ta in da n kumpula n - kumpula n ya n g be rs impa t i d i

Eng land.

Se h a r i s e be lum Ma la ya n U n ion d ira s mika n da n pe la n t ika n

gabenor, pemim pin-p emim pin kongres Melayu m engadakan sidang

tergempar dan merancang memboikot pelantikan gabenor. Sultan-

sultan yang menginap di Hote l Stesyen, Kuala Lu mp ur untuk h adi r

di upacara rasmi pelantikan gabenor dldatangi oleh pemimpin-pemimpin kongres. Baginda-baginda telah bersetuju untuk tidak

hadir di upacara yang diadakan pada 1 April itu.

SOKONGAN DI ENGLAND

Ke mpe n ora n g Me la yu me n e n ta n g Ma la ya n U n ion me n da pa t

sim pat i daripada beberapa orang bekas pegawai MCS yang pent ing.

Banyak telegram dihantar kepada pegawai-pegawai berkenaan untuk

mendapat sokongan. Antara mereka yang bersimpati termasuklah

Frank Swettenham dan Richard Winstedt. Kedua-dua mereka

berpendapat pentadbiran Tanah Melayu sebelum peperangan telah

memberi sumbangan yang besar. Oleh itu perubahan struktur yang

terla lu besar t idak diperlukan. George Maxwell yang mulanya

menyokong Malayan Union kemudiannya menentang apabila de-

tail tentangnya dikeluark an. Du a perkara yang tidak disenangi ial ah

soal kewarganegaraan dan bentuk kesatuan.

Bantahan-bantahan di Lond on menyebabkan Pejabat Ta nah

ja ja ha n m en je m pu t bek as- bek as pe ga wai unt u k be rb in ca ng . M e r e k a

me w a ki l i kum pula n pro- Me la yu , Cin a da n be rke c ual i . Kum pu la n

pro-Melayu lebih ramai di jemput termasuk Laurence Guillemard,

An dre w Ca ldc c ot t , R . O Win s te dt , S i r Ce c i l Cle me n t i , Fra n k

Swettenham dan George Maxwell . 2 1

306



M A L A Y A N U N I O N D A N S E M A N G A T K E B A N G S A A N , 19454948

T A M A T N Y A M A L A Y A N U N I O N

Ak i b a t b a nta ha n o r a ng Me la y u , ke r a ja a n B r i t i s h me ng ha nta r K a p te n

L . D . G r a m m a n s d a n L t . C o l . D . R . R e e s - W i l l i a m s u n t u k m e n i n j a u

keadaan di Tanah Melayu. Se t iap tempat yang mereka lawati di -

s a m b u t d e n g a n t u n j u k p e r a s a a n a n t i - M a l a y a n U n i o n . K e r a j a a n

B r i t i s h k e mu d ia nny a b e r s e tu ju b e r u nd ing d e ng a n W a k i l - W a k i l s u l -

ta n d a n U M N O d a la m u s a ha me r a ng k a s a tu p e r s e k u tu a n b a r u . S k im

p e r s e k u t u a n y a n g d i c a d a n g k a n k e m u d i a n m e n a m a t k a n M a l a y a n

U n i o n .

307




308



Bab 18

Darurat 1948-1960

Darurat mempunyai kaitan rapat dengan gerakan Parti Komunis

Malaya (PK M) . Oleh itu perlu diteliti dahulu perkembangan ko mu -

nisme di Tanah Melayu .

G E R A K A N K O M U N I S D A N P K M , 1920-1945

Tidak dapat dipastikan dengan tepat bilakah bermulanya gerakan

komunis di Tanah Melayu. Tetapi tentunya mempunyai hubungan

rapat dengan gerakan komunis antarabangsa. Pada tahun 1919,

Persidangan Antarabangsa Ketiga Republik Soviet mengambil ke-

tetapan untuk menyebarkan komunisme di seluruh dunia melalui

kegiatan dakyah. Pemberontakan bersenjata juga akan dilakukan

j ik a ses ua i.

Pada peringkat awal gerakan komunis berkisar di sekitar kegiatan

ahli-ahli komunis Indonesia yang sering menggunakan Singapura

sebagai tempat persinggahan. Kegiatan komunis di Singapura terus

dipertingkatkan dalam usaha menjadikan pulau tersebut pusat

gerakan penting. 1 Tokoh komunis Indonesia datang ke Singapura

dan Tanah Melayu seperti Alimin, Tan Melaka, Sutan Perpatih,

Moeso, Winanta, Boedisoejitro dan Soebakat. Selepas kegagalan

pemberontakan PKI lebih ramai pemimpinnya lari ke Singapura

untu k mencari perlindu ngan. Tokoh-toko h kom unis Indonesia

309




t idak lah b eg i t u b er j ay a meng emb ang k an k o mu nisme di k a lang an

masy arak at M elay u .

P eny eb aran k o mu nisme di k a lang an o rang C ina nampak ny a

lebih ber jaya. Langkah diambil untuk mempengaruhi kegiatan kaum

b u ru h dan mela lu i sek o lah-sek o lah malam. Sa t u lag i cara i a lah

deng an me ny u s u p masu k k e da lam caw ang an-cav v ang an P ar t i

Ku om int ang . Ramai agen kom uni s yang ber jaya men yusu p ke dalam

K M T di Tanah M ela y u . A g en-ag en y ang pent ing t e rm asu k lah Tu n

F ang C heng , P ao H u i Sheng, M ak P ang C ho w dan Ha n Ku o Hsi ang . 2

Hal in i men j adi l eb ih senang apab i la P ar t i Ku o mint ang dan P ar t i

Ko mu nis di C hin a memb ent u k Bar i san Bersa tu (1 9 2 1 -1 .9 2 7 ). Ke -

satuan seker ja juga t idak ket inggalan diserapi peng aruh ko m un is .

A nt ara per t u b u han pent ing ia lah Kesa t u an Bu ru h A m Nany ang

(Singapura) dan Persatuan Perwakilan (Negeri Sembilan) .

P ada t ahu n 1 9 2 2 di t u b u hk an P ar t i Ko mu nis Nany ang b erpang -

k a l a n d i S i n g a p u r a . L a p a n t a h u n k e m u d i a n b a r u l a h K o m u n i s

A nt arab ang sa (C o m int ern ) meng ar ahk an di t u b u hk an P ar t i Ko -

mu nis M alay a . A g en-ag en P K M mu la meny u su p masu k k e da la m

kesatu an-kesat uan seker ja dan ber jaya me ngan jur kan bebera pa

pem ogo kan. Perist iwa terpenting ialah pem ogok an enam rib u orang

b u ru h di L o mb o ng Bat u A rang (1 9 3 7 ) . Bag i meng u k u hk an k edu -

du k an P K M , Ko m u ni s A nt arabang sa t e lah meng hant ar ag enny a

yang bernam a Lai Teck unt uk meng emas kan lagi organisasi . P K M

dapat meluaskan lagi pengaruhnya di kalangan masyarakat Cina

apabila Jep un m elancarkan peperangan ke atas negara tersebut . P K M

mempelo po r i k eg ia t an an t i - Jepu n c l i Tanah M elay u .

S e m a sa p e n d u d u k a n J e p u n p e n g a r u h P K M s e m a k i n m e l u a s .

M e r e k a m e m p e l o p o r i g e r a k a n m e n e n t a n g J e p u n d e n g a n m e -

nu b u h k an Tentera A nt i - Jep u n P endu du k Tanah M elay u (M P A J A )

atau popular dengan panggilan Bintang Tiga. MPAJA juga mencapai

kata sepakat dengan Bri t ish untuk beker jasama melalui Pasukan

136. P ihak Bri t ish juga ber janj i untuk membekalkan senjata, per-

alatan, wang dan tenaga pakar untu k melat ih geri la , Keahlian MP AJ A

dianggarkan 10 r ibu orang.

31 0



DARURAT 19 48-19 60

K E A D A A N T A N A H M E L A Y U D A N H U B U N G A N

D E N G A N P K M , 1945-1948

MPAJA menguasai Tanah Melayu dalam masa dua minggu antara

masa Jep un menyerah kalah hingga Briti sh kembali meme rintah.

Tentera MPAJA keluar dari hutan merampas senjata walaupun

mereka sudah bersenjata dan melaksanakan tindakan menghukum

ke atas rakyat yang dicap sebagai pembelot. P K M tidak men gam bil

langkah segera untuk membentuk Republik Malaya. Ini mungkin

arahan daripada komunis antarabangsa dan pengaruh Lai Teck yangmenjadi Setiausaha Agung P K M dan dianggap agen British.3

Pada 12 September 1945, Pentadbiran Tentera British (BMA)

di tubuh ka n . 4 BMA mengambil beberapa langkah untuk mewujud-

kan keamanan dengan meminta P K M mem bubarkan tentera dan

menyerahkan senjata. MPAJA dibubarkan pada bulan Disember

1945 tetapi tidak semua senjata diserahkan. Seramai 0800 anggota

MPAJA yang menyerah senjata dibayar $ 3 5 0 seorang. Selepas ini

P K M dapat bergerak bebas dan ma hu meneru skan perjuangan

me ngik ut perlembag aan, Sepanjang tahun 1946 hingga awal tahu n

1948, PK M mengam bil langkah mengu kuhka n pengaruh dengan

mendekati parti-parti radikal seperti Parti Kebangsaan Melayu

Malaya dan Malayan Democratic Union. P K M juga memainkan

peranan penting dalam perjuangan PUTERA-AMCJA menentang

rancangan Perseku tuan Tanah Melayu . Bagi memastikan hubun gan

P K M dengan bekas tentera MP AJ A maka ditu buhka n pula MP AJ AEX-service Comrades Association.

Satu perubahan penting berlaku dalam P K M pada bulan Mac

1947, apabila Ch in Peng memegang jawatan Setiausaha Agu ng. Lai

Teck dikatakan melarikan diri bersama-sama dengan wang parti.

Selai n itu L ai Teck juga dianggap agen British da n Jepun. Tetapi

apa yang lebih penting perubahan kepimpinan ini ialah Lai Teck

sederhana manakala Chin Peng radikal dan mempunyai strategi

berbeza. Perkara ini pasti mempengaruhi perjalanan dan dasar parti.

Ahli -ah li P K M , MPA JA dan MP AJU terus terl ibat dalam gerakan

kesatuan sekerja. Dengan penglibatan orang komunis, kesatuan

sekerja lebih agresif. Banyak tunjuk perasaan dan piket diadakan




di se lu ru h neg ara . Usaha j u g a dib u at u nt u k me nu b u hk an P an M a-

lay an Genera l L ab o u r Uni o n . Ka u m p u la meny o k o ng gerak an kerana

beberapa sebab:

(a) Ke du d u k a n ek o n o m i Tanah M ela y u t e ru k se lepas peperang an .

Harga barang meningkat t inggi . Bahkan bekalan beras kurang.

Harga barang dikatakan meningkat hingga 800 peratus. 5 Se-

l epas BM A meny erahk an pent adb i ran k epada k era jaan aw am

ju ga ke ad aa n e k o n o m i t id ak da pat d i p u l i h k a n .

(b) Selepas pera ng ka um peker ja lebi h seclar hak- hak me rek a

t eru t ama k erana u saha P K M , M P A J A , IN A c lan I IL men y em ai

idea-idea demokrasi dan kebebasan.

( c) G L U meng an j u rk an l eb ih b any ak t u n j u k perasaan . M er ek a

menuntut kenaikan gaj i , keadaan ker ja dan hiclup yang lebih

baik . T ahu n 1947-1948 je las sengketa buruh -keraja an tegang.

Antara kejadian yang penting berlaku di lombong arang batu ,

Ba t u A rang , d i P erak, Hy dro - Elec t r i c C o mp any , dan " P er i s t iw a

Kedah" y ang b er lak u di Bedo ng . 6 Pack tahun 1947 sahaja

terdapat 300 tun juk perasaan di lada ng-l adan g getah dan

l o m b o n g .

Bag i p ihak Br i t i sh pu la t indak an memb endu ng k eb ang k i t an

k o mu nis dib u at . A k hb ar -ak hb ar k i r i b erb ahasa C ina diarah t u t u p

misalnya Shih Tai Pao, Pai Ma Tai Po, North Malaya Ne ws da n

Age. 7 Kera j aan Br i t i sh j u g a men g am b i l t inda k an t eg as k e a t as

kesatuan seker ja . Anta ra langkah-l angkah :

(a) Me nu bu hk an jabatan bu ru h, pendaftar kesatuan clan pejabat

kesatuan seker ja . Jabatan- jabatan ini di tuga skan u nt uk m e-

ngawasi t indak tanduk kesatuan.

(b) Kaw a lan j u g a dib u at mela lu i u ndang -u nd ang seper t i " Ba nis h -

m e n t O r d i n a n c e " y a n g m e m b e r i k u a s a k e p a c l a k e r a j a a n

menghantar bal ik warga negara asing ke negara asal . Dalam

hal in i o rang C ina diang g ap o rang as ing . Undang -u ndang

3 1 2



DARU RAT 1948-1960

sebelum Perang Dunia Kedua iaitu "Trade Union Bill, 1940"

ju ga ter us di gu na ka n. Pe nda ft aran kes atua n di bu at ta hu n de m i

tahu n dan ini bererti ji ka kerajaan tidak berpuas hati kesatuan

tersebut tidak akan didaftar semula. Dengan ini segala kegiat-

an selepas itu haram. Ini berlaku kepada SFTU (Singapore

Federation Trade Union). 8

M E N G A P A P K M M E M B E R O N T A K

P K M tidak bergerak secara terbuka tetapi menggunakan barisan

hadapan. Antar a pertu buhan yang digunakan termasuklah GL U(General Labour Union) atau Kesatuan Buruh Am dan pada 15

Februari 1946 ditubuhkan Pan Malayan GLU. Satu lagi pertubuhan

i a la h M D U (Malayan Democratic Union) yang ditubuhkan pada

bulan Disember 1945. Apabila kerajaan British merancang pe-

nubu han Persekutuan Tanah Mela yu, P K M menentang dengan

me nub uh kan Barisan Bersatu yang merupakan pakatan A M C J A -

PU T E RA . Ke gaga la n AM CJ A- PU T E RA da la m me n untut ha k per -

lembagaan mereka meru pakan tamparan P K M . Peluang P K M

untuk mencapai matlamat politik dan membentuk kerajaan akan

sukar. O leh itu P K M ada dua pili han iaitu melihat sahaja organisasi

depannya dihancurkan begitu sahaja atau memilih untuk melawan

seeara pemberontakan.

Terdapat juga spek ulas i mengatakan pengaru h luar ju ga

mem pengar uh P K M memberontak. Pada tahun 1948 berlaku du a

persidangan komunis di Culcutta , India . Pertama, PersidanganPemuda Culcutta dan diikuti clengan Persidangan Parti Komunis

India. Kedua-dua persidangan ini menekankan pentingnya parti-

parti komu nis di se luruh dunia mengambil t indakan lebih mili t an

terhadap penjajah. Tetapi tidak ada bukti jelas tentang arahan

member ontak. Nam un selepas itu memang berlaku pemb erontak an

komunis di Burma, di Tanah Melayu dan Indonesia. Pada bulan

M ei 1948, P K M mengarahkan ahli-ahlin ya bersifat lebih mil ita n.

Ahl i-a hli P K M mula melakukan pembunuhan, sabota j ekonom i dan

sebagainya.

31 3



S E J A R A H M A L A Y S I A (1800-196.1)

P E N G I S Y T I H A R A N D A R U R A T

Sebenarnya sejak pend udu kan Jep un, P K M mem ang biasa clengan

tindakan pembunuhan dan pelbagai bentuk sabotaj. Antara tahun

1945-1947 dilaporkan 191 penculikan dan pembunuhan dila kukan

oleh pasukan kom unis . Dalam masa enam bulan pertama T. M. 1948

terdapat 107 penculikan dan pembu nuhan dilakuk an oleh P K M .

Kebanyak an keganasan ini berlak u di Johor, Perak, Pahang dan

Selangor. Pengusaha-pengusaha ladang getah clan lombong me-

rungut kerana pihak berkuasa tidak mengambil langkah berkesan

membendung keganasan di ladang-ladang, lombong dan kilang.

Mereka mendakwa polis t idak diberi kuasa secukupnya untuk

mem buat tangkapan. Mereka juga mahu P K M diharamk an keranadianggap menghasut dan menjadi dalang kegelisahan pekerja.

Para pengusaha menuduh pihak berkuasa Tanah Melayu terutama

gabenor tidak bertindak dengan berkesan dan mahu beliau meng-

isytiharkan darurat sebagai usaha memulihkan keamanan dan

undang-undang.9 Pada 16 Jun 1948, tiga orang peladang Inggeris

dibunuh di Sungai Siput, Perak. Pembunuhan ini dianggap di-

rancangkan oleh P K M dalam usahanya hendak merampas kuasa.

Pesuruhjaya Tinggi British, Sir Edward Gent menggunakan ordinan

darurat mengikut Perlembagaan Persekutuan untuk mengisytihar-

kan darurat di Perak dan Joh or bermu la pacla 18 Jun 1948. Kee sok an

harinya seluruh Semenanjung diisytiharkan darurat manakala di

Singapura bermula pacla 23 Jun.

Darurat mendapat nama daripada Ordinan Darurat yang mem-

beri kuasa kepada kerajaan untuk mengisytiharkan darurat, Kuasa

ini digunakan untuk menentang kebangkitan komunis .

ST R AT EGI PK M

Mesy uar at Jawatanku asa Pusat P K M pacla 17 hingga 21 Mac 1.948

mengambil kete tapan yang perjuangan kemerdekaan mesti lah

dengan cara peperangan revolusi rakyat dan rakyat mestilah di-

sediakan untuk perjuangan tanpa tolak ansur demi kemerdekaan

314



D A R U R A T 1 0 4 8 - 1 9 6 0

walaupun melanggar undang-undang. Pada peringkat awal pemo-

go kan dilancar kan te tapi se lepas i tu P K M masu k ke hutan un tu k

men eru skan perjuangan bersenjata. Pergerakan P K M dibahagika n

kepada dua bahagian penting. Golongan pertama dikenali sebagai

pasukan penggempur c lan yang kedua dikenali sebagai Min Yuen

(gerakan Massa) . Tugas M i n Yuen bagi memb ekalka n kepada gerila

P K M ke pe r lua n - ke pe r lua n s e pe r t i ma ka n a n , w a n g da n ma kluma t -

ma klu ma l . M i n Yue n juga me n c a r i re krut - re krut ba ru un tuk d i la t ih

da n me la ks a n a ka n tugas me m bun uh pe n gkh ia na t PK M . 1 0

P K M menetapk an t iga peringkat perjuangan. Peringkat pertama

mereka akan menyerang kawasan sumber ekonomi penting Tanah

Melayu ketika i tu ia itu lombong bi j ih t imah dan getah. Se la in i tu

po n do k- p on d ok pol i s da n ka m pun g- ka m pun g te rpe n ci l j uga te r-masuk dalam sasaran. Langkah ini akan menyebabkan rakyat

meninggalkan kawasan tersebut berpindah ke bandar-bandar. Di

ka w a s a n ya n g d i t in gga lka n in i a ka n d iw ujudka n ka w a s a n pe -

m e r i n t a h a n P K M . P e r i ng k a t k e d u a . P K M ak a n m e n g u k u h d a n

menambah bilangan askar dengan melatih kadet-kadet baru dengan

bantu an Mi n Yuen. Langkah ketiga , P K M akan menyerang kawasan-

kawasan yang lebih strategik seperti pekan-pekan, memusnahkan

perhubungan dan pengangkutan serta sabotaj ke atas kepentingan-

ke pe n t in ga n e kon omi Br i t i s h .

Langkah- langkah yang diatur akan terus c l iperjuangkan oleh

PKM. sehingga penja jah Brit ish dikalahkan dan Repuhlik Komunis

ditega kkan. J ika keadaan mem erlu kan P K M akan memint a bantuan

Rus ia da n Ch in a . Ba ga ima n a pu n pra kt is un tu k me la ks a n a k a n

rancangan ini bukanlah mudah kerana Brit ish juga ada strategi .Lau Yew, Pengerusi Jawatankuasa Pusat Tentera P K M me mb ent uk

pasukan tentera pada bulan Februari 1948 dan dikenali sebagai

Tentera Anti-Brit ish Rakyat Tanah Melayu (MPABA). Jumlah ke-

k u a t a n M P A B A d i a n gg a r k a n 3 0 0 0 o r a n g. M P A B A k e m u d i a n n y a

di ke na li sebagai Tentera Pem bebasa n Berbagai Bangsa Tanah Mel ay u

(MR1 .A) pada 1 Fe bruar i 1949. Lang kah ini diam bil bagi me nun -

j u k k a n per ju an ga n P K M m el ib at ka n pe lb ag ai k a u m .




S T R A T E G I K E R A J A A N

Langk ah awal yang diam bil ialah mengisyt iharkan darurat. Dengan

ini kerajaan berharap dapat menghadapi keganasan komunis. Tetapi

pengisytiharan ini sahaja tentunya tidak berkesan tanpa disusuli

tindakan lain. Langkah lain yang diambil termasuklah:

(a) Ang kat an Tentera

Pada peringkat awal kekuatan tentera sebanyak 10 batalion

infantri . Kekuatan tentera M R L A mula meningkat 4000 orang.

Bagi menghadapi MRLA, pihak Brit ish menambah kekuatan

tentera kepada 20 batalion pada tahun 1951 tetapi pada masa

yang sama kekuatan M R L A meningkat 8000 orang. Kerajaan

British menubuhkan pula Pasukan Polis Hutan sebagai usaha

men amb ah kekuat an. Pa suka n tentera uclara jug a cliperbesar-

kan dengan satu pasukan penggempur. Tentera udara turut

membantu dalam operasi pengeboman ke a las kawasan-

kawasan strategik komunis. Manakala Angkatan Tentera Laut

ditugas memerangi komunis di kawasan-kawasan sungai.

Bantuan tentera juga didatangkan dari Eiji, K enya, Nep al, Au s-

tralia dan New Zealand.

Walaupun pasukan keselamatan diperbesarkan tetapi masih

tidak mencukupi untuk menjamin keselamatan kawasan-

kawasan yang diancam oleh komunis. Langkah diambil me-

wuju dkan Pengawal Kampu ng (Home Guard).11 Sebahagian

besar unit Pengawal Kampung ditubuhkan di kawasan yang

menjadi ancaman komunis. Antara tugas-tugas mereka ter-

masuklah melindungi dan mengawal kampung, mengawal

kawasan strategi, membantu polis membuat pemeriksaan dan

lain-lain tugas yang diperlukan.

Salah satu sasaran serangan komunis ialah balai polis. Bagi

menguatkan pasukan polis, kerajaan menambah lagi peng-

am bil an rekru t baru . Ju ml ah anggota polis biasa dan khas

meningkat kepada 4000 ribu orang. Dari pasukan polis di-

tubuhkan Cawangan Khas Polis. Tugas penting cawangan ini

ialah perisikan.

316



DARU RAT 1948-1960

(b) Rancangan Briggs

Lt. Jeneral Harold Briggs dilantik sebagai Pengarah Gerakan

pada bulan A p r i l 1950.12 Briggs merancang satu rancangan

untu k melum puh kan pemberontakan PK M . Pada 1 Jun 1952,

beliau melancarkan Rancangan Briggs. Matlamat utama ran-

cangan ini ialah untuk menyekat bekalan jatuh ke tangan

komunis . Dengan ini gerila komunis akan kelaparan, ke-

kurangan senjata dan ubat. Langkah diambil menempatkan

setinggan-setinggan yang tinggal di kawasan terpencil ke

kawasan penempatan semula yang dikenali sebagai kampung

baru. Kawasan penempatan ini akan dipagar dan dikawal oleh

pasukan keselamatan daripada gangguan anasir komunis

khu sus nya M i n Yuen. Rancangan ini berjaya mewujudkan 550

kam pu ng baru dengan jum lah p enduduk kir a-kira setengah juta

orang.13

Setelah gerila PK M dipisahk an daripada sumber bantuan,

Briggs memastikan gerila akan kelaparan. Kawalan makanan

dip erket atka n dengan mengadakan sekatan jalan raya dan

catuan makanan.

(c) Perang Urat Saraf

Dari bulan Februari hingga April 1950, kerajaan melancarkan

Bulan And Bandit bagi menimbulkan kesedaran cli kalangan

rakyat untuk membantu menghapuskan komunis. Satu pem-bu nu han po liti k P K M yang penting berlaku pacla 6 Oktober

1951. Pesuruhjaya Tinggi Sir Henry Gurney dibu nuh oleh satu

plat un gerila P K M ketika beliau dalam perjalanan ke Bukit

Fraser. Pembunuhan ini menyebabkan kerajaan Parti Kon-

servatif di Brit ain mengkaji semula dasar memerangi gerila P K M

dan mengambil langkah menukar beberapa pegawai kanan.

Pengganti Henry Gurney ialah Sri Gerald Templer (1952-1954)

telah mengambil langkah melancarkan operasi perang saraf.

Operasi ini bermatlamat untuk memenangi hati dan pemikiran

rakyat.

31 7




Antara program Templer ialah memberi layanan yang baik

kepada pengganas-pengganas yang menyerah diri . Lang kah i ni

menggalakkan lebih ramai gerila menyerah. Bagi penduduk

yang membantu menangkap atau memberi maklumat akan

diberi hadiah. Tawaran ini memudahkan lagi Cawangan Khas

Pol is menjalankan tugas. Templer juga mengadakan ke mp en

terus kepada pengganas di dalam hutan supaya menyerah diri.

Antara cara yang dibuat ialah dengan menghantar kapal terbang

yang dilengkapi pembesar suara untuk menyiarkan rakaman

seruan bekas-bekas gerila yang menyerah diri. Berjuta- juta

risa lah jug a dig ug ur kan ke dalam huta n.

Penguatkuasaan undang-undang perintah berkurung telahdiperkuatkan. Bagi menghormati rakyat yang bekerjasama

dengan kerajaan diadakan Kawasan Putih dan Kawasan Hitam

pada pertengahan tahun 1953. Kawasan Putih dibebaskan dari-

pada perintah berku rung manakala Kawasan hitam mas ih

menjadi kawasan yang aktif dengan aktiviti kom unis . Meny edar i

adanya rakyat yang masih takut m emberi m aklum at m aka

diadakan soal selidik yang mewajibkan penduduk menjawab

soalan-soalan yang disediakan. Maklumat ini digunakan untuk

mem bantu menganalisis kekuat an dan kelemahan PK M .

Bagi meningkatkan penerangan kepada rakyat, Jabatan

Pcncrangan dan Perhubungan Raya diperbesarkan bagi me-

luaskan kegiatan propaganda kerajaan. Kerajaan juga meng-

galakkan rakyat mengadakan tunjuk perasaan anti-komunis.

Bagi menarik perhatian orang Cin a pemberian taraf keraky atan

ditambah daripada 10 peratus kepacla 55 peratus pacla tahun195 2. Kerajaan jug a men gadak an lead pengenal an bagi me-

muda h ka n pe n ga w a s a n pe rge ra ka n da n me n ge n a l pa s t i

k o m u n i s .

(d ) Peranan MCA

Kera jaan Brit ish menyedari majorit i kaum Cina menyokong

P K M sama ada seeara rela atau dipaksa. Pesuruhjaya Sir He nr y

Gur ney mahu diwujudkan sebuah parti Cina yang pro-Br it ish .

31 8



DARU RAT 1948-1960

Hasi lnya pada tahun 1949 dibentuk MC A dan Tan Cheng Lock

di pi li h sebagai Presiden M C A (1949-1958).14

M C A telah mem ainkan peranan menarik sokongan masya-

rakat Cina clan bekerjasama dengan kerajaan British dalam

usaha menentang PK M . M C A juga meneruskan amalan keba-

j ik a n s osial de ng an men gu ti p de rm a ter ut am a u nt uk mem ba nt u

ka mpun g- ka mpun g ba ru , pe la j a ra n de w a s a da n la in - la in

perkhidmatan. Salah satu cara mengutip wang ialah dengan

menju al tiket loteri. Has il jualan (1950-1953) yang diper oleh

berjuta- juta ringgit dan 4 juta ringgit clibelanjakan untuk

perkhidmatan berkaitan darurat.15

(e) Tawaran Menyerah Diri

Dalam usaha mewujudkan perpaduan kaum cli Tanah Melayu

parti-parti polit ik U M NO , M C A dan MIC membentuk Parti Pe-

rikatan. Parti ini mencapai kejayaan besar dalam pilihan raya

kebangsaan 1955. Salah satu manifesto parti ini dalam pilihan

raya ia lah pengampunan kepada komunis . Sebagai usaha

menamatkan pemberontakan komunis . Parti Perikatan me-

nawarkan pengampunan dan penyerahan diri ahli-ahli P K M

pada bulan September 1955. Ini telah dipersetujui oleh kerajaan

British. Sebanyak dua belas juta pas pengampunan ditaburkan

ke dalam hutan.

(f) Rundingan Baling

Clung Peng (Setiausaha Agung PKM) telah menghantar surat

kepada pemimpin-pemimpin parti politik sejak kempen pilihanraya 1955 supaya diadakan perundingan antara PKM dengan

kerajaan. Tawaran ditolak dengan alasan cadangan tersebut

hanya taktik P K M sahaja. Apab ila Tunku Ab du l Rahman dilant ik

sebagai Ketua Menteri Tanah Melayu, beliau bersedia berunding

untuk membincangkan syarat-syarat pengampunan. Rundi-

ngan-rundingan awal telah diadakan antara Chien Tien wakil

P K M dengan l.S. Waylie (Timbalan Pesuruhjaya Tinggi Po lis)

cli Klian Intan sebanyak tiga kali.

31 9




Rundingan awal ini membawa kepada perjumpaan di Baling

pada 28 D isember 1955, bertempat di Sekolah Jenis Kebangsa-

an (Inggeris) Tunku Putera. 16 Wakil-wakil daripada kera jaan

ialah Tunku Abdul Rahman Putera , Tan Cheng Lock (MCA)

dan David Marshall (Ketua Menteri Singapura) , Wakil-wakil

daripada P K M ialah Chi n Peng, Che n Tien (Ketua Bahagian

propaganda) dan Rashid Mydin.

Dalam perjumpaan itu Tunku Abdul Rahman menekankan

tentang kesediaannya berjumpa dengan P K M bukan unt uk

berunding te tapi hendak menje laskan syarat-syarat peng-

ampunan. Chin Peng menolak kerana menganggap syarat-syarat

tersebut tidak berbeza dengan yang sebelumnya. Chin Peng

mah u P K M diberi status yang sama dengan parti-parti lain da n

dibenar aktif mengikut perlembagaan. Dalam pengertian lain

P K M mahu diikt iraf dan dianggap sah dari segi undang-u ndang.

T un k u Abdu l Ra h ma n me min t a PK M me le ta kka n s e nja ta

terlebih dahulu dan keluar dari hutan. Tunku Abdul Rahman

ju ga m ah u P K M m en ya ta ka n taat set ia ke pa da Ta na h M e l a y u

terlebih dahulu dan bukan kepada negara lain. Beliau juga mahu

P K M dibuba rka n .

Perjumpaan di Baling berlangsung selama dua hari (28 dan

29 Disember) dan dibahagikan kepada empat sesi. Perjumpaan

ini gagal mencapai matlamat untuk penyelesaian. Tunku ber-

pendapat sememangnya P K M tidak bole h bekerjasama dan

kerajaan mengambil keputusan untuk berperang habis-habisan.

Syarat-syarat pengampunan juga ditarik balik pacla 8 Februari

1956.

P K M S E L E P A S R U N D I N G A N B A L I N G

Ch in Pe n g me n ga n gga p ke e n gga n an T un ku Abd ul Ra h m a n

mengikut kehendaknya sebagai kegagalan. Oleh itu beliau mahu

meneru skan perjuangan bersenjata P K M . Gerila-gerila P K M diarah

bergerak ke kawasan pergunungan sempadan Thailand. Seram ai

500 orang berjaya berbual demikian tetapi 2500 yang lain terbunuh

atau menyerah dir i. Jum lah kekuatan tentera P K M dianggark an

32 0



DARU RAT 1948-1960

tinggal 1500 orang sahaja. Pada 2 Ap ri l 1956 Tunku Ab du l Rahman

menol ak syor damai Ch in Peng. Kem pen ketenteraan ke atas P K M

diperhebatkan terutama di Perak dan Johor. P K M juga cuba m e-

luaskan pengaruhnya ke sekolah-sekolah Cina c lan parti-parti

pembangkang tertentu tetapi kurang berjaya kerana kecekapan

pihak Polis Cawangan Khas.

K E G A G A L A N P K M

Bagi jangk a penclek pem beront akan P K M memang menggugat

kerajaan British tetapi setelah enam tahun P K M mu la mengalam ikejutan. Strategi-strategi P K M tidak berkesan lagi manakala langkah-

langkah kerajaan Persekutuan mula membuahkan hasil dan darurat

ditamatkan pada tahun 1960.

Dari segi organisasi PK M didapati komp leks clan unt uk mengawal

ahli strata hubungan yang ketat bertentangan clengan slogan ko-

munis. Kesulitan ditambah lagi dengan kurang berkesan dan tidak

cekapnya perhubungan antara unit-unit tentera MRLA. Hubungan

yang dibuat melalui radio "transistor" sering dapat dikesan oleh

tentera kerajaan.

Do min asi orang Cin a juga melemahkan kekuatan P K M . Bahkan

hal ini meni mbu lkan pula masalah perkauman. P K M menghadapi

masalah besar untuk menambahkan anggota daripada kaum Melayu.

Orang Melayu begitu taksub clengan Islam clan menolak komu-

nisme. 17 Propaganda menggunakan anggota Melayu dalam P K M atau

yang beragama Islam juga gagal mengubah pendirian orang Melayu.Strategi tentera P K M yang bermedelkan strategi Mao T ze Tong

ju ga ga ga l, P em bu nu ha n, p en c u l ik a n, m em u sn ah kan su m ber -

sumber ekonomi pada mulanya menakutkan rakyat tetapi akhirnya

menimbulkan kebencian. Rakyat yang tidak tahan dengan tindak

tanduk P K M memb eri sokongan kepacla kerajaan. Dalam strategi

P K M menggu nakan taktik berundu r apabila diserang engan me-

ninggalkan kawasan perkhemahan. Apabila hal ini sering terjadi

pangkalan tetap tidak boleh diwujudkan dan tidak boleh bergantung

kepada peralatan dan senjata berat. P K M juga terlalu m engha rap kan

bantuan makanan daripada masyarakat khususnya masyarakat Cina.

321



SEJ AR AH M A L A Y S I A (1800-1963)

Sedangkan orang Cina ramai yang bekerja sebagai penoreh getah

dan pel om bon g. P K M cuba mengatasi dengan berbaik c lengan

orang Asli te tapi pihak kera jaan mengambil langkah lebih awal

un tuk me n de ka t i me re ka .

Ke jayaan-ke jayaan pasukan tentera kera jaan memberi kesan

psikologi kepada gerila komunis . Ramai antara mereka yang ber-

pa l in g ta da h te rma s uk tokoh - tokoh pe n t in g . Pa c la 30 Dis e mbe r

1954 , O s ma n Cin a da n H or Le un g me n ye ra h d ir i . O s ma n Cin a

d i a n g g a p o r a n g k e l i m a p e n t i n g d a l a m P K M d a n s eo r a n g a h l i

propa ga n da .

Ke ja ya a n ke raja an me n gh a pus ka n pe mbe ron ta ka n P K M bu ka n -

lah dalam masa yang s ingkat . Sen jata darurat saha ja digunakan

selama 12 tahun unt uk menangani P K M . Sela in i tu banyak strategi

la in digunakan.

P e m b e s a r a n p a s u k a n k e s e l a m a t a n t e l a h d i p e r t i n g k a t k a n .

An gka ta n te n te ra d i ta mba h me n ja di 20 ba ta l ion . J umla h pa s uka n

polis ditambah menjadi 49 ribu orang. Penggunaan angkatan tentera

laut dan udara dipertingkatkan untuk membantu operasi tentera

darat . Bantuan tentera dari Fi j i , Kenya, Australia dan New Zealand

ju ga d ip er o le h . P K M p u la ga ga l u n t u k m en da pat a h l i ba ru . B a n t u a n

ya n g d ih a r a pk a n o le h P K M da r i Rus ia clan Ch i n a ju ga t ida k

diperoleh. Dilihat daripada kekuatan dan jumlah tentera saha ja ,

P K M s uda h t idak da pa t me n gimba n gin ya .

B e b er a p a r a n c a ng a n k e r aj a a n u n t u k m e l u m p u h k a n P K M

nampaknya begitu berkesan. Rancangan yang penting ia lah Ran-

cangan Briggs yang dilanca rkan pacla 1 Ju n 1954. Matlam at u la m a

Briggs un tu k mem biar kan gerila kelaparan dan mender ita . Ol eh

itu segala punca bekalan perlu diputuskan, Langkah dibuat untuk

m e n g u m p u l k a n s e t i n g g a n - s e t i n g g a n d i p i n g g i r h u t a n k e s a t u

kawasan dikenali sebagai kampung baru. Kampung ini akan dikawal

o l e h p a s u k a n k e s e l a m a t a n d a n M i n Y u e n t i d a k b e r p e l u a n g

mendekati mereka. Usaha ini dipertingkatkan lagi dengan meng-

adakan sekatan ja la n raya dan catuan makan an. Kesan nya r am ai

gerila P K M mati kelaparan dan sakit . Ramai juga yang me nye rah

d i r i .

322



DARU RAT 1948-1960

Salah satu strategi komunis ialah melancarkan propaganda

politik bagi memenangi hati dan pemikiran rakyat. Kaedah ini di-

gun akan clengan begitu berkesan di Rusia dan Chi na. Tetapi P K M

gagal menggunakannya. Sebaliknya pihak gerakan yang berjaya

melancarkan perang urat saraf (operation psychological warfare).

Ah li -a hl i P K M sendiri menjadi sasaran perang urat saraf in i .

Tawaran-tawaran hadiah untuk pemberi maklumat clan layanan

baik kepada pengganas menggalakkan mereka menyerah diri Kaji

seli dik secara rahsia juga memb antu kerajaan men gum pu lkan

maklum at-maklu mat yang diperlukan. D i samping itu pewujudan

kawasan putih dan hitam pada tahun 1953 bukan sahaja berguna

dari segi ketenteraan tetapi juga me mu dahk an rakyat. Bagi me-

lua skan perang urat saraf, Jabatan Penerangan d an Perhubung an

Raya dibesarka n. Bahkan kapal terbang juga digunaka n unt uk

menyebarkan risalah-risalah kepada pengganas. Tegasnya usaha

memenangi hati dan pemikiran rakyat yang dilancarkan oleh

kerajaan me lum pu hkan jentera propaganda P K M .

Kejayaan Perikatan dalam pilihan raya kebangsaan dan se-

terusnya membentuk kerajaan menjadi pukulan hebat kepada

P K M . 1 8 Ekor an daripada itu PK M gagal memp cngaruhi keputusan

run ding an cli Bali ng. Da n janji memp ercepatkan kemerdek aan

Tanah Melayu m enyebabkan PK M kehilangan modal clalam slogan

antii mp eria li s . Gerak an ketenteraan yang diperhebatkan me-

nyebabkan P K M terpaksa berund ur ke utara dan men ubu hkan

pangkalan di selatan Thailand.

Pacla 31 Julai I960 Darurat diisytiharkan tamat. Walaupun ke-

giatan gerila berterusan tapi tidaklah sehebat seperti akhir tahun

1940-an dan awal tahun l9 50- an. Pada tahun 1991 P K M telah

meletakkan senjata dengan rasminya.

TAMATNYA DARURAT

Pusat gerakan P K M berpind ah ke selatan Thai akibat tekanan hebat

pasukan keselamatan Tanah Melayu. Kerajaan Persekutuan sekali

lagi memberi p engampunan sempena kemerdekaan yang dike nali

sebagai "Pengam punan Kemerdekaan". Ramai gerila P K M meng-

3 2 3




ambil kesempatan menyerah diri . Antara yang menyerah diri

termasuklah Chow Fong yang kemudiannya menjadi orang per-

antaraan antara Polis Cawangan Khas dengan ahli- ahli P K M yang

berhasrat kembali ke pangkuan masyarakat.

Flasil usaha kerajaan Persekutuan mcmerangi komunis seluruh

Jo ho r da n N eg er i S em bi la n d ii sy ti ha rk an ka wa sa n p u t ih p ad a b u la n

J an u ar i 19 59 . Dar ura t d ii sy t ih ar ka n ta ma t pa da 31 J u l ai 196 0,

kecuali di sempadan Thai.

K E S A N - K E S A N D A R U R A T

Banyak kesan yang diakibatkan oleh pemberontakan komunis di

Tanah Melayu ditinjau dari aspek politik, ketenteraan, ekonomidan sosial. Dari segi politik, pada peringkat awal didapati me-

lambatkan perkembangan ke arah kemerdekaan kerana British tidak

akan memberi kemerdekaan sehingga keadaan aman. Bagaimanapun

sejurus sebelum rundingan Baling kerajaan British berjanji akan

menyegerakan pemberian kemerdekaan. Pihak British sudah mulai

khuatir mereka akan dicap sebagai imperialis tulen dan ini meng-

u n t u n g ka n P K M .

Dari segi ketenteraan didapati angkatan tentera Tanah Melayu

berkem bang pesat dari segi pembent ukan batalion baru dan ju m la h

keanggotaan serta persenjataan. Bagaimanapun darurat telah me-

nyebabkan pembiayaan untuk operasi tentera meningkat menjadi

$800 jut a (A meri ka). Juml ah perbelanjaan ini sebahagian besarnya

ditanggung oleh kera jaan Persekutuan ($721.9 juta) . M uj ur la h

kerajaan Tanah Melayu diselamatkan oleh harga getah yang melam-

bung kesan daripada Perang Korea. 19 Ini sudah tentu menjejaskanperuntukan untuk pembangunan ekonomi.

Kegiatan kom uni s juga menyebabkan banyak kemu snah an

ladang-ladang, lombo ng, jalan raya dan lain-lain kemudahan aw am .

Darurat jug a menyebabkan ramai yang terkorban baik oran g

awam , gerila P K M dan askar-askar. Jum lah orang awam dan

tentera yang terbunuh dan cedera sehingga tahun 1959 berjumlah

21 231 orang. Manakala gerila P K M yang terkorban 61 33 o rang ,

yang menyerah d i r i 2595 dan 1273 orang ditawan.

324



DARU RAT 1948-1960

Pacla bulan September 1948, jawatankuasa setinggan telah

dibentuk untuk menyelesaikan masalah setinggan-setinggan di

pinggir-pinggir hutan yang diancam komunis. Laporan jawatan-

kuasa tersebut dikeluarkan pada bulan Jun 1949, mengambil ke-

tetapan mewujudkan penempatan semula yang dikenali sebagai

kam pu ng baru. Pada peringkat awal rancangan ini tidak dijalankan

bersungguh-sungguh kerana masalah kewangan. Akibatnya ke-

matian di pihak tentera meningkat. Kerajaan bimbang ini akan

melemahkan moral pasukan tentera. Sir Harold Briggs mengambil

langkah segera untuk menyegerakan pembentukan kampung-

kam pu ng baru. Leb ih 50 000 orang pendudu k yang kebanyakannya

Cina ditempatkan di 550 buah kampung baru. Tiap-tiap kampungberpend uduk antara 100 hingga 1000 orang. Kamp ung- kam pun g

ini dip agar dengan kawat berduri dan di kawal oleh anggota pasukan

keselamatan. Kampung-kampung baru ini dilengkapkan dengan

kemudahan asas.

90 peratus ahli P K M terdiri daripada orang Cina. Manakala askar-

askar yang berjuang di pihak kerajaan kebanyakannya terdiri

daripada orang Melayu. Ini menimbulkan ketegangan kaum.

Pelbagai langkah diambil untuk mengurangkan ketegangan ini.

P i h a k B r i t i s h m e n g g a l a k k a n p e m i m p i n - p e m i m p i n C i n a m e -

nubuhkan parti politik antikomunis dan prokerajaan. Di bawah

pimpinan Tan Cheng Lock ditubuhkan Persatuan Cina Malaya

(MCA) pada 27 Februari. 1949. Seterusnya usaha dibuat untuk

menggabungkan tiga parti politik yang mewakili tiga kaum utama

Tanah Melayu sehingga terbentuknya Parti Perikatan.

Parti-parti polit ik kanan nampaknya boleh bergerak bebasmeskipun adanya undang-undang Darurat. Parti-parti kiri radikal

pula menerima tamparan kerana ramai pemimpin ditangkap clan

parti terpaksa dibub arkan. P arti-parti yang terlihat ialah P K M M ,

A P I , A V VA S , P U T E R A , M D U d an A M C J A .

Rakyat juga pacla amnya menghadapi banyak kesulitan akibat

Darurat. Mereka menghadapi tekanan daripada pihak PK M clan

kerajaan. Sebelum kerajaan dapat mengatasi ancaman komunis,

kehidupan rakyat cli luar bandar rumit dan perit. Di satu pihak lain

mereka terpaksa mematuhi tuntutan bekalan makanan, pakaian dan

32 5




s e b a g ainy a u n tu k P K M . C a tu a n ma k a na n , s e k ata n j a la n da n la in -

l a i n p e r a t u r a n m e n y u k a r k a n p e r g e r a k a n . S e s e t e n g a h n y a p u l a

d i ta ng k a p k e r a na d i s y a k i t a np a p e r b ica r a a n . P K M ju g a me la k u k a n

p e ne u l ik a n d a n s e s e te ng a h ma ng s a ny a d ib u nu h.

326



Bab 19

Persekutuan Tanah Melayu

dan Kemerdekaan

P E N G E N A L A N

Selepas P erang Du nia Kedua keadaan polit ik di Tanah Melayu tidak

stabil. Pihak British kemudiannya memperkenalkan Malayan Union

tetapi ditentang hebat oleh orang Melayu. Hasil tolak ansur British-

Mel ayu diwu ju dkan p ula Persekutuan Tanah Melayu. Kali ini orang

bukan Melayu pula bangun menentang. Di samping itu terdapat

pula sekumpulan politik Melayu yang turut serta dalam gerakan

anti-P ersekut uan. P K M pula m engambil langkah memberontak dan

memaksa Darurat diisytiharkan. Dalam keadaan yang sedemikian

parti-parti politk berjuang untuk mencapai kemerdekaan.

K E G A G A L A N M A L A Y A N U N I O NMenjelang bulan. April dan Mei 1946 sudah kelihatan rancangan

Malayan Union akan gagal. Desakan orang Melayu begitu kuat.

Mereka mahu perjanjian sultan-sultan dengan MacMichael diganti-

kan dengan perjanjian lain. 1

Bagaimanapun pada 2 April 1946, Greech-Jones, Setiausaha

Ren dah Ko lo nia l mengatakan kerajaan British tidak akan mengubah

pend iria nnya tentang Malayan Unio n. Dem ikian juga arahan yang

dite rim a oleh Malco lm MacD onald sebelum ke Tanah Melayu untuk

me me gan g jawatan Gabenor Jeneral. Sek ali lagi sultan-sult an

32 7




me m boik ot pe la n t ika n Ga be nor Ma l c o lm Ma c Do n a ld ya n g d ia da ka n

pada 22 Mei 1946.

Pe ga w a i - pe ga w a i Br i t i s h d i T a n a h Me la yu me ra s a ka n ke s a n

pe n e n ta n ga n te rh a da p Ma la ya n U n ion da n me min ta Wh i te h a l l

me mbuka s e mula i s u Ma la ya n U n ion un tuk d ib in c a n gka n . Ra lph

Hone meminta kebenaran sekali lagi daripada kera jaan Brit ish untuk

meninjau pandangan raja-raja. Beliau mendapati raja-raja lebih suka

membentuk kera jaan Persekutuan berbanding dengan negara ke-

s a tua n . De m iki a n juga pa n dan ga n u m u m ora n g Me la yu da n h a n ya

s e k u m p u l a n k e c i l d a r ip a d a P K M M y an g s u k a k a n k e s at u a n .

Berasaskan keadaan di Tanah Melayu inilah ramai pegawai Brit ish

te rma s uk Edw a rd Ge n t ( Ba pa Ma la ya n U n ion ) me n yokon g pe m-

be n tuka n Pe rs e kutua n .Menj e lang bu lan Me i 1946, kebanyakan ment eri kabinet Par ti

Buruh Br i ta in be rpe n da pa t pe ruba h a n da s a r d ipe r luka n . I n i de mi

menjaga keamanan dan mengelak pergaduhan kaum dan keganasan

a n t ike ra ja a n . Ba h a gia n pe r is ika n me la porka n a da ke mun gkin a n

orang Melayu akan mengamuk. Ini diperteguhkan lagi oleh ramalan

Sultan Jo ho r tentang kem ung kina n tersebut ketika baginda melaw at

L o n d o n . 2 Ke ra ja a n Br i t i s h juga me l ih a t ke m un g kin a n me m pe r -

luaskan gerakan antipenja jahan Belanda yang sedang marak di

Indonesia . Penentangan di Indonesia dikatakan ada potensi besar

me m pe n ga ruh i ora n g Me la yu . Sa tu la gi fa ktor ia la h w uju dn ya u n s u r

antikera jaan di kalangan orang Cin a di bawah naungan P K M . Ja di

Brit ish t idak boleh membiarkan mereka ditentang oleh semua kaum.

Sokon ga n pa du da r ipa da ka um uta ma d ipe r luka n .

Pe n e nta n gan terh ada p Ma la ya n U n io n d idu kun g o le h pe m im pi n

tra dis i da n mode ra te U M N O ya n g a s aln ya pro - Br i t i s h . J a d i j ika

Br i t i s h me n ge te p ika n me re ka te n tu ke p impin a n Me la yu a ka n pe rgi

ke p ih a k la in . Go lon g a n radika l c lala m P K M M t idak d is en a n gi o l e h

Brit i sh kerana akan mer ugik an semua kepentingan mereka. O le h

yang demikian, kera jaan Brit ish pula merealisasikan dasar mereka

de n ga n kumpula n ya n g pro- Br i t i s h .

Per uba han dasar Brit ish lebi h je las menje lang bul an Ju la i 1946.

Sebu ah jawatanku asa kerja te lah dib entu k terdiri daripada 6 or ang

w a k i l B r i t i s h , 4 o r an g w a k i l s u l t a n d a n 2 o ra n g w a k i l U M N O . 1

32 8



P E R S E K U T U A N T A N A H M E L A Y U D A N K E M E R D E K A A N

P E N E N T A N G A N D A S A R P E R S E K U T U A N

Pacla pertengahan bu lan No vem ber 1946, jawatankuasa kerja telah

menyiapkan draf perjanjian baru dan diterima oleh kerajaan British,

Pada 24 Dis emb er 1946, draf perjanjian tersebut dicetak. Dala m

draf perjanjian ini didapati kedudukan British tidaklah terjejas.

Ja wa ta n ga be no r te lah di tu ka r ke pa da Pe su ru hjaya Ti ng gi . Be nt uk

Persekut uan dicadangkan sama seperti Persekutuan Negeri-N egeri

Melayu Bersekutu sebelum Perang Dunia Kedua tetapi keanggota-

annya meliputi semua negeri Tanah Melayu. Hal ini menimbulkan

reaksi daripada Parti MD U (Malayan Democratic Union). Parti ini

telah membentuk Majlis Tindakan Bersama seluruh Tanah Melayu

(PMCJA). Pacla peringkat awal mereka hanya mahu mencambahdan memberi cadangan-cadangan bagi memperbaiki perlembaga-

an tersebut. Bagi meluaskan kesan tindakan maka majlis ini di-

perluaskan meliputi seluruh Tanah Melayu. Pengerusi Majlis ialah

Tan Ch eng Lo ck dan Jo hn Eber sebagai setiausaha. Majlis in i

dianggotai oleh MD U , MIC ( Malayan Indian Congress), Malayan

New Democratic Youth League, Malayan People's Anti-Japanese, Ex-

Service Comrades Association da n Pan Malayan Federation of Trade

Union. 4 Prinsip-prinsip perjuangan majlis ini:

(a) Tanah Mel ayu dan Singapu ra bersatu.

(b) Berkerajaan sendi ri dengan Majl is Undangan yang di p il ih

sepenuhnya.

(c) Persamaan hak mendapat kerakyatan dan berp oli tik bagi

mereka yang menganggap clan setia kepada Tanah Melayu.

(cl) Sul tan akan menjadi pemeri ntah berdaulat mengik ut lunas-

lunas perlembagaan dan menerima nasihat rakyat melalui

institusi demokratik.

(e) Ha l ehwal agama Islam dan adat istiadat Mel ayu adalah di

bawah kuasa orang Melayu.

(f ) Kemajuan orang Melayu hendaklah diberi perhatian utama.

32 9




Pelbagai bentuk penentangan dilakukan oleh Majlis Tindakan

Bersama. Antaranya menghantar surat-surat untuk ruangan pem-

baca dan menu lis artikel-artikel unt uk akhbar. Tunjuk perasaan juga

dian jurk an di Pul au Pinang, Melaka , Perak, Negeri Sembila n, Johor,

Pahang, Singapura dan Kedah. Bagaimanapun tunjuk-tunjuk pe-

rasaan ini gagal mewujudkan penentangan massa. Orang Melayu

tidak ramai yang turut serta.

PERIKATAN MAJLIS TINDAKAN BERSAMA SE-MALAYA

(AMCJA) - PUTERA

PUTERA (Pusat Tenaga Rakyat) ditubuhkan pada bulan Februari

1947. P UT ER A merupakan gabungan PK M M (Part i KebangsaanMelayu Malaya), API (Angkatan Pemuda Insaf) dan AWAS (Ang-

katan Wanita Sedar).

Pada peringkat awal hubungan Perikatan Majlis Tindakan de-

ngan PUTERA longgar. Pada bulan April kedua-dua pertubuhan

mengh antar surat bersama kepada S et iausaha Tanah Ja jahan

menggariskan prins ip-p rinsip u ntuk Tanah Melayu . Kedua- dua

pert ubuha n juga mencadangkan perlembagaan Tanah Melayu. Pada

bulan Ogos 1947 persidangan kedua Majlis Tindakan Bersama—

PUTERA meluluskan Perlembagaan Rakyat . Pesuruhjaya Bri t ish

Asia Tenggara, Malcolm MacDonald menganggap perlembagaan

ini idealistik dan sukar dilaksanakan. 5 Dokunen ini t idak men-

cadangkan pindaan yang ketara untuk mengubah Perjanjian Per-

sekutuan. Pada amnya PUT ER A- AM CJ A mahu berkerajaan sendiri .

HARTALKerajaan Bri t ish mengumumkan penerimaan semakan cadangan

Perlembagaan yang dibuat oleh Jawatankuasa Brit ish- Melay u pada

bula n Ju lai 1947. Ini me nim bul kan rasa tidak puas hati Dewan Per-

niagaan Cina yang sememangnya tidak bersetuju dengan bentuk

Perseku tuan. Tan Cheng Lock menganjurkan hartal di Melaka pacla

9 September 1947 bagi menunjukkan protes kepacla kerajaan British.

Dewan Perniagaan Cina mengambil keputusan untuk bekerjasama

clengan Majlis Tindakan Bersama. Tan Cheng Lock mencaclangkan

33 0




penentangan hartal (hurt All) seluruh Tanah Melayu sebagai ban-

tahan bercorak ekonomi. 6

Hartal bermula pada 20 Oktober 1947. Hartal berjaya tetapi

mendapat tentangan hebat daripada British dan orang Melayu , Hart al

kedua-dua dilancarkan pada akhir tahun 1947 tapi kurang berjaya.

Cadangan Tan Cheng Lock untuk melancarkan hartal sekali lagi

pada 1 Februari 1948 di tolak. Jadi tentangan kumpulan kaum Cina

berfahaman kanan menentang Persekutuan gagal walaupun ada

cadangan memboikot pengisytiharan rasmi Persekutuan pada 1

Februari 1948.

B E N T U K P E R S E K U T U A N

Perjanjian Persekutuan ditandatangani oleh sultan-sultan dengan

British pacla 21 Januari 1948 dan diisytiharkan dengan rasmi pada

1 Februari 1948. Ciri-ciri penting persekutuan: 7

(a) Persekutuan mengandu ngi sembilan buah negeri Me la yu ,

Melaka clan Pulau Pinang, Singapura terus menjadi koloni

British.

(b) Seorang Pesuruhjaya Tinggi Britis h dilanti k untu k men getu ai

kerajaan dan menjadi pengerusi kepada Majlis Undangan

Persekutuan dan Majlis Mesyuarat Kerja.

(c) Majli s Undang an Persekutuan dianggotai oleh tiga orang ah li

ex-officio, sembilan orang Menteri Besar dan dua orang wa ki l

Majlis Tempatan (Pulau Pinang dan Melaka), sebelas orang

ahli rasmi dan lima pu luh orang ahli tidak rasmi yang dila nt ik

oleh Pesuruhjaya Tinggi.

(d) Sebuah Majlis Raja-raja Melay u dibentuk dan setiap kal i per -

sidangan akan dipengerusikan oleh salah seorang daripada

sultan yang dip ilih o leh persidangan.

(e) Majl is Negeri dit ubu hkan di tiap-tiap negeri bagi m em bu at

undang-undang negeri. Pegawai eksekutif penting di peringkat

negeri ialah Menteri Besar.

331




(f) Ked udu kan istimewa orang Mela yu terus dipelihara di sam ping

kepen tingan sab. kaum- kau m lain juga cli jaga.

(g) Da ri segi kerakyatan pri nsip jus soli telah digug urkan dan

diperkenalkan kewarganegaraan bersama. Dengan ini pen-

du duk buka n bumiputera boleh menjadi rakyat Tanah Mela yu

mengikut undang-undang.

(h) Da lam hal pertahanan dan hal-ehw al luar akan dipegang ol eh

kerajaan British.

G E R A K A N P E M I S A H A N

Terdapat beberapa buah negeri yang mahu berpisah daripada

Persekutuan. Gerakan pemisahan berlaku di Pulau Pinang, pada

1948-1949 clan kali kedua pacla tahun 1953-1957. D i Joho r berlaku

pada tahun 1955-1956 dan di Kelantan tahun 1955-1956. 8

Persatuan-persatuan yang terlibat clalam gerakan pemisahan di

Pulau Pinang-Dewan Perniagaan Pulau Pinang, Dewan Perniagaan

Cina Pulau Pinang, Persatuan Penduduk Pulau Pinang, Dewan

Perniagaan India Pulau Pinang, Kesatuan Kakitangan Kerani clan

Pentadbiran Pulau Pinang, Persatuan Eurasian Pulau Pinang,

Persatuan Cina Negeri-Negeri Selat Pulau Pinang clan Singapura

dan akhbar Straits Echo. Jawatankuasa Pemisahan Pulau Pinang

clan Seberang Prai dipengerusikau oleh D.A. Mackay clan kemudian

digant ikan oleh J.P. Souter. Setiausahanya pula ialah N, Po nnu dur ai.

Perjum paan pertama diadakan pada 13 Disem ber 1948 tapi m en -

je la ng b u lan Fe br ua ri 194 9 na m p ak ge ra ka n in i gag al. In i ke ra na

tujuan mereka ditol ak Majlis Negeri Selat dan Pesuruhjaya Tinggi.

Namun begitu hasi l laporan Benham, Pulau Pinang diberi semulastatus pelabuhan bebas mulai 1 April 1949, Pada pertengahan tahun

1953 kedengaran semula suara yang mahukan pemisahan dan

semakin lantang pada tahun 1954. Kumpulan pemisah ditentang

oleh kerajaan Bri t ish, U M N O dan orang Melayu .

Di Joh or, idea pem isahan mu la kedengaran clalam Maj l i s

Mesyuarat Negeri pada tahun 1955. Toko h yang menyuarak annya

ialah Yap Ki m Hoc k ketika m embahask an belanjawan tahun 1955 .

Beliau m ahu Joho r diberi hak kewangan yang sewajar oleh kerajaan

332




Pers ekut uan d an j ik a t idak lebih baik Joho r berpisah. Isu ini

diperkuatkan lagi apabila Sultan Ibrahim membangkitkan hal yang

sama. Pada 22 Oktober 1955 ditubuhkan Persatuan Kebangsaan

Mel ayu Jo ho r yang bertujuan menjadikan Joho r merdeka dan ber-

naung di bawah British. Tokoh utama gerakan ini ialah Ungku

A bd u l l a h .

Di Kelantan gerakan pemisahan wujud pada tahun 1955. Ini

ekoran tertubuhnya Barisan Melayu Kelantan pada 28 November

1955. Pem im pi n utama gerakan ini ia lah Ni k Mahmud Abd. Maj id.Bagaimanapun gerakan pemisahan ini gagal.

P E R K E MB A N G A N PARTI POLITIK, 1948-1957

Kesan Darurat

Salah satu kesan Darurat ialah parti-parti poli tik radikal diharamkan

atau menja di lema h. Antara parti-parti yang terlibat ialah M D U ,

Parti Keb angsaan Melay u, AP I dan AWAS . Manakala parti berhaluan

kanan dibenarkan bergerak.

PARTI POLITIK CINA

Kejayaan Parti Ko mu nis Ci na menub uhkan kerajaan di negeri China

mendorong ahli-ahli polit ik kanan kaum Cina di Tanah Melayu

men ubu hkan parti polit ik. Perkembangan P K M juga mendorong

ke arah itu. Ketua-ketua masyarakat Cina mahu mengelak kecamanyang menganggap kaum Cina keseluruhannya menyokong per-

fuangan P K M . Daru rat menyebabkan pengaruh P K M tergencat dan

kepimpinan polit ik Cina perlu diis i . Pe luang ini digunakan oleh

tokoh-tokoh Cina berpendidikan Inggeris dan ahli-ahli perniagaan

untuk menubuhkan sebuah parti. Usaha menubuhkan Pakatan Cina

I'anah Melayu diusahakan oleh Tan Cheng Lock pada awal tahun

1948 tetapi gagal. Usaha ini diteruskan oleh Leong Yew Ko h. P ihak

British juga mahu mewujudkan sebuah pertubuhan kebangsaan

Ci na yang pro -Bri tish . Pesuruhjaya Tinggi memint a H.S . Lee yang

menjadi pengerusi Dewan Perniagaan Cina Selangor mengambil

daya usaha pembentukan sebuah pertubuhan politik Cina. 9 Me n -

je la ng bu l an Fe br uar i 194 9 M C A ber jay a d it u bu hk an di ba wa h




pimpinan Tan Cheng Lock. Golongan pedagang Cina yang kaya

turut menyokong penubuhannya bagi mengimbangi kegiatan politik

yang hamp ir dim ono po li oleh UM N O . Ada t iga matlamat utama

M C A d it u b u h ka n :

(a) Un tu k menggalak dan mengek alkan hubungan baik antara

ka um di Tanah Melayu.

(b) Un tu k menjaga kepentingan dan kebajikan kau m Cina dalam

soal kemasyarakatan, ekonomi dan polit ik menurut lunas-

lunas perlembagaan dan undang-undang.

(c) Un tu k mengekalkan undang- undang dan peraturan bagi me-

wujudkan Tanah Melayu yang aman dan terus maju. 10

Pada peringkat awal M C A lebih men um pu kan minat pada kerja-

kerja sosial seperti membantu penduduk-penduduk kampung baru.

Tan Cheng Lock mahu MC A mengubah imej menjadi parti polit ik

sepenuhnya tetapi idea ini ditentang oleh kumpulan yang mahu

terus mengekalkan identiti pertub uhan kemasyarakatan. Tan Chen g

Lock mengecam mahu meletakkan jawatan. Akhirnya pada per-

tengahan tahun 1952, M C A seeara rasmi menjadi parti poli tik .

U M N O

U M N O disu sun semula selepas kejayaan menentang Mal aya n

Union. Pentadbiran diperkemas dan dipusatkan. Perpecahan yang

berasaskan kenegerian mula dapat dihindarkan.

Dato' Onn mempunyai pandangan ke hadapan melebihi ke-mahuan ahli-ahli U M N O . Beliau mu la memperkatakan tentang

kerjasama dengan kaum-kaum lain. Pada bulan Oktober 1949 Dato'

O nn m encadangkan satu rupa bangsa Tanah Melayu berasaskan

pertuturan satu bahasa. Kemudian beliau mencaclangkan supaya

pemberian kerakyatan lebih longgar. Cadangan ini ditentang oleh

ahli-ahi UM N O . Ekorannya Dato' On n meletakkan jawatan pada

bulan Jun 1950. Tindakannya diik ut i oleh Jawatankuasa U M N O

yang la in kecuali Setiausaha Agung. Dato' Onn dipujuk semula

334




me mi mp in U M N O clan kembali memegang jawatan pacla bul an

Ogos 1950.

Satu perkemban gan baru berlaku clalam UM N O apabila sloga n

"H id up Me lay u" diganti dengan "Merdeka". Ini dipersetujui dalam

persidangan agung pada 25-26 Mac 1951. Dato' Onn berpendapat

kerajaan British tidak akan mem beri kemerdekaan jika tidak wuj ud

perpaduan kaum . D engan itu beliau mencadangkan membuka pint u

keahlian kepada kaum lai n. Dan nama UM N O ditukar daripada

Pertubuhan Kebangsaan Melayu Bersatu kepacla Pertubuhan Ke-

bangsaan Malaya Bersatu. Perkataan Melayu digug urkan dan diganti

dengan Malaya. Dengan cara ini D ato' Onn berharap pintu U M N O

akan terbuka untuk kaum lain. Dalam persidangan U M N O yang

berlangsung pada 25 dan 26 Ogos, cadangan Dato' Onn ini dibantah

dengan kerasnya oleh para perwakilan. Akhirnya pada 27 Ogos

1951, Dato ' On n sekali lagi melepaskan jawatan Presiden U M N O

setelah memimpin selama lima tahun.

Setelah jawatan Presiden UM N O diperta ndingkan Yang Teramat

Mulia Tunku Abdul Rahman berjaya mengalahkan dua orang

pencabar lai n. Tunku Abd ul Rahman memim pin UM N O sehingga

tahun 1970.11 Tokoh-tokoh UMNO yang lain—Tun Abdul Razak

Hussain, C.M. Yusof, Tun Dr. Ismail, Syed Nasir, Sardon Zubir dan

ramai lagi.

P A R T I K E M E R D E K A A N M A L A Y A ( IM P )

Setelah meletakkan jawatan daripada UM N O , Dato' Onn bersama

rakan-rakan yang lain menubuhkan Parti Kemerdekaan Malaya(IMP) pacla 16 September 1951. Parti ini merupakan parti berbilang

kaum. Parti ini memperjuangkan kemerdekaan Tanah Melayu dar

menyangkakan akan berjaya dalam masa 10 tahun. Selain itu part-

ini juga mahu Singapura dima sukk an dalam Persekutuan. Matlam at

lain Parti Negara ialah:

(a) Pil iha n raya bebas kerajaan tempatan pada tahun 1953 dan

Dewan Perundangan Persekutuan pada tahun 1955.

(b) Menja dikan per khidmat an awam Tanah Melayu bersi fat

tempatan bagi menggantikan pentadbiran penjajah.

33 5



(c ) Pela jaran waj ib percum a peringkat rendah mu lai 1955.

(d) Mem aju kan perk hidm atan masyarakat .

(e) Bantu an dan jam inan harga keluaran pertanian.

( f ) Jam ina n kepada pekerja .

(g) Pem bahar uan dalam sistem feu dal. 1 2

Parti IMP tidak berjaya menarik sokongan lebih ramai orang

Mel ayu U M N O kerana t idak yakin dengan konsep parti berbilang

kau m. Po pul arit i Dato' O nn t idak dapat menjamin sokongan kepada

parti IMP. Tunk u Abd ul Rahm an yang baru dipi l ih menjadi Presiden

U M N O m e m b e r i a m a ra n a k a n m e m e ca t a h l i - a h l i U M N O y an g

me n ye rta i I MP . 1 3 Ora ng Cin a juga t idak menyo kon g kerana mereka

lebi h berm inat dengan M C A . Dato' O nn berharap Tan Cheng Lock

yang pada peringkat awal menyokongnya dapat menarik sokong-

an orang Ci na kepada IM P tetapi gagal. Begitu juga Dat o' E.EG

Thurais ingam tidak berjaya membantu menarik sokongan orang

India .

Dalam pil ihan raya Kuala Lumpur pada tahun 1952, IMP kalah

dan kekuatannya t idak dapat dip uli hkan, Ini te lah mendoro ng Dato'

me n ubuh ka n pula Pa r t i N e ga ra .

PARTI NEGARA

Parti in i ditubuhkan oleh Dato' Onn pada bulan Februari 1914

dan tok oh- to koh Mel ayu daripada IM P selepas Persidangan I M P —

me n te r i - me n te r i be s a r . Pe mimpin - pe mimpin Pa r t i N e ga ra la in -

Da to ' H a m za h Abdu l la h , E . E . C T h ura is in ga m . H e a h J oo Sen g c la n

W. Mac Leod. Dasar perjuangan Parti Negara ialah memperjuangkan

perpaduan nasional clan raja berperlembagaan. Parti ini juga mahu

taraf berkerajaan sendiri. Dari segi bahasa, bahasa Melayu dan

Inggeris diterima sebagai bahasa rasmi. Keahlian Parti Negara pula

terbuka kepacla semua kaum warga negara Tanah Melayu dan

Brit ish . Bagaimanapun kebanyakan ahlinya terdiri daripada orang

Melayu. Sokongan yang diperoleh oleh Parti Negara lebih baik

berbanding dengan IMP terutama cli negeri Terengganu, Kelantan,

J o ho r , Ke d ah da n Sel an go r. 1 4

336




Dalam pilihan raya negeri tahun 1954 Parti Negara gagal. Begitu

ju ga dal am p i l i ha n raya keb angsaan 19 55 , ke se m ua 30 or ang ca lo n

parti ini tidak berjaya. Apabila diadakan pilihan raya kebangsaan

tahun 1959, Parti Negara meletakkan 70 orang calon. Dato' Onn

memenangi kerusi Dewan Rakyat Terengganu Selatan manakala

empat orang rakannya berjaya memenangi kerusi Dewan Undangan

Negeri Terengganu. Pada umumnya Parti Negara kurang berjaya

clan terus mero sot selepas Dato' O nn m eninggal dunia pada 18

Ja nu ar i 19 62 . 1 5

P E R I K A T A N

Perikatan U M N O - M C A dibentuk pada bulan Januari 1951 apabila

British mahu mengadakan pilihan raya kawasan Perbandaran Kuala

Lum pu r pada bulan Februari 1952. Cawangan U M N O dan MC A

Kuala Lumpur bersetuju mewujudkan Perikatan. Dua tokoh penting

dalam pakatan ini ialah Dato' Yahya Abd Razak dan Kolonel H.S.

Lee. Parti Perikatan menang 9 daripada 12 kerusi. Selepas itu

U M N O - M C A meluaskan ker jasama ke daerah-daerah lain. Dalam

pilihan raya bandaran di enam bandar utama, Perikatan memenangi

26 daripada 37 kerusi. Pada tahun 1953, Perikatan menang 226 ke-

rusi daripada 268 kerusi yang dipertandingkan. Salah satu faktor

kejayaan ialah meningkatnya kerjasama antara kedua-dua parti.

Ant ara isu pe nting kemp en Perikatan ialah desakan supaya

diadakan pilihan raya kebangsaan. Pada 3 Mei 1953, Tunku Abdul

R ahman b er j u mpa deng an pemimpin-pemimpin M C A memb in-

cangkan soal pi l ihan raya. MC A - U M N O kemudiannya menganjur-

kan kongres kebangsaan pada bulan Ogos 1953 dan dihadiri oleh

P A S , P M U (Peninsular Malay Union) dan P M M K (Persatuan Perse-

liaan Melayu Malaya Kelantan). Kongres ini mendesak diadakan

segera pilihan raya. 16 Pacla tahun 1954, Perikatan menghantar

perwakilan ke London untuk menemui Setiausaha Negara Tanah

Ja ja ha n, O li ve r Ly tt el to n. Bagi m en g u ku hka n tu nt ut an , Pe ri ka ta n

akan menarik. balik semua perwakilannya dalam Majlis Mesyuarat

Persekutuan, negeri, tempatan, banclaran dan semua badan kerajaan.

Ini akan melibatkan 600 ahli U M N O dan 400 ahli MCA . 1 7 In i

33 7




menyebabkan kerajaan Bri t ish bertolak ansur dan memenuhi

tuntutan Perikatan. Walaupun pada peringkat awal dianggap me-

lampau .

Gabungan Perikatan diperluaskan lagi pada tahun 1954 apabila

MIC menganggotainya menjelang pilihan raya Persekutuan 1955.

K O N G R E S IN D I A S E - M A L A Y A ( M IC )

Kongres India Malaya diasaskan pada bulan Ogos 1946 dan dip im pi n

oleh Jo hn A. Thivy. Matlamat MI C ialah meny okong nasionalisme

India dan membantu serta memperjuangkan kepentingan orang

India di Tanah Melayu. Apabila India merdeka pada tahun 1947

maka matlamat kedua menjadi tumpuan mereka. 1 8 Dua pertubuhanIndia yang lain di Tanah Melayu ketika itu ialah Malayan Indian

Association da n Federation of Indian Organisations.

Pada peringkat awal pem imp in-p emim pin MIC. terdiri daripada

orang India Utara tetapi tahun-tahun 1950-an dimonopoli oleh

orang India Selatan terutama orang Tamil. Lagipun pada peringkat

awal pengaruh part i poli tik kurang jelas di kalangan penoreh dan

buruh-buruh India. Semasa menentang Persekutuan, MIC turut

menyokong AMCJA terutama dalam soal kerakyatan. MIC pernah

bergabu ng dengan parti-p arti kiri. tapi gagal. Selepas itu M I C

menyokong IMP yang dipimpin oleh Dato ' Onn. Bagaimanapun

setelah meneli t i perkembangan pol i t ik Tanah Melayu MIC meng-

ambil keputusan menyertai Perikatan pada tahun 1954 . MIC.

menjad i lebih bertenaga di bawah pi mp inan J.T. Sam hanthan.

HIZBUL MUSLIMIN

Parti ini diasaskan pada 14 Mae 1948. Idea penubuhannya adalah

hasil Kongres Rakyat selama dua hari di Gunung Semanggul anjur-

an MATA (Majlis Agama Tertinggi Malaya). Cadangan penubuhan

disuarakan oleh Dr. Burhanuddin al -Helmi.

Pengasas Hi zbu l Mus lim in ialah Ustaz Abu Bakar al -Bakir iai tu

Pengetua Madrasah II Ihya Assyarif, Gunung Semanggul. Tokoh-

toko h lain termasuklah Haji Arif fin (Johor) dan Mah mu d Daud Ja m il

33 8




(Kelantan) . 1 9 Prinsip perjuangan Hizbul Muslimin untuk mene-

gakkan agama Islam clan memperjuangkan kemerdekaan Darul

Islam. Nampak wujud pengaruh Parti Masjumi, Indonesia clalam

perjuangan Hi zbu l Mu sli mi n. Parti Hiz bul Mu sli mi n ini juga bersifat

radik al terutama bertujuan menarik sokongan ahli-ahli. P K M M .

Bagaimanapun setelah Ustaz Abu Bakar ditangkap pacla masa

darurat, parti turut berkubur.

PAS—PARTI ISLAM SE-TANAH MELAYUPe n ub uh a n PAS a da h ubun g ka i t de n ga n U M N O da n H i zb ul

Mu sli mi n. Bekas ahli Hizb ul Mu sli mi n memang berhasrat menu-

buh kan sebuah parti Islam tetapi tidak ada pem imp in. Kebanyakan

pemimpinnya ditangkap pacla masa darurat. Bagaimanapun bibit

percambahan PAS datang daripada U M N O , UM N O sebagai parti

politik Melayu m emang berminat dengan Islam. UM N O memp unyai

jabata n kh as m en gu ru sk an ha l- eh wa l agam a Is la m. Ke tu a j ab at an

ini dipegang oleh Syeikh Abd. Alla Pahim (Mufti Pulau Pinang).

Walaupun ada bahagian Islam tetapi sambutan alim ulama untuk

menyertai U M N O mas ih terhad. Sebagai usaha menarik perhatian

kum pu lan ini , U M N O mengadakan perjumpaan kebangsaan di

Muar pada 21-22 Februari 1950. Jumlah perwakilan yang hadir 52

dan pemerhati 300 orang. Dari sinilah timbul hasrat menubuhkan

Persatuan Ulama Se-Tanah Melayu. Dalam persidangan di Kuala

Lumpur pada 23 Ogos 1951 ketetapan dibuat menubuhkan Per-

satuan Ulama dan ketua penajanya Haji Ahmad Fuad Hassan. 20

Kongres Persatuan yang diadakan cli Butterworth pacla 24 No-

vember 1981 tu rut disertai oleh Persatu an al-l hya ash-Syarif. Seo rang

peserta ia itu Muhammad Masum dari Telaga Air, Butterworth

mencaclangkan nama persatuan ulama sebagai Persatuan Islam Se-

Malaya PAS. PAS kemudiannya muncul sebagai parti politik yang

penting. Dalam pilihan raya 1955 PAS memenangi 1 kerusi daripada

52 kerusi, Dalam pilihan raya 1959 PAS berjaya menubuhkan ke-

rajaan di Kelantan dan Terengganu. Kerajaan PAS di Terengganu

bagaimanapun dikal ahkan dalam und i tidak percaya oleh Perikatan

di bawah Ibrahim Fikri dengan bantuan empat ahli Parti Negara.

339




LAIN-LAIN PARTI POLITIK

Antara parti politik yang turut memainkan peranan termasuklah

Pan-Malayan Labour Party, Parti Progresif Perak dan Persatuan

Kebangsaan Perak.

Dalam kongres Kesatuan Sekerja tahun 1952 diputuskan supaya

dibentuk parti polit ik yang boleh membela kaum buruh secara

khus us. Pada 26 Ju n terbentuklah PM LP dengan dipeng erusik an

oleh Mo hd Sopiee Sheikh Ibrahim.

Parti ini mempunyai sepuluh rancangan asas nasional. Ran-

cangan yang terpenting ialah untuk mencapai kemerdekaan Tanah

Melayu dan Singapura menjelang tahun 1964.

Parti Progresif Perak (PPP) diasaskan oleh dua bersaudara—S.P.

Seenivasagam dan D.R. Senivasagam pada awal tahun 1953. Mulanya

PP P menyertai Perikatan tetapi telah menarik dir i menjelang pil ihan

raya Persekutuan 1955. Pada tahun 1959, parti ini menukar nama

menjadi Parti Progresif Rakyat.

Pengasas parti ini ialah Panglim a Bukit Gant ang clan dit ubu hkan

pada tahu n 1953. Pangli ma Bukit Gantang mer up akan seorang pe-

ngikut setia Dato' Onn. Oleh itu tidaklah menghairankan apabila

beliau membenarkan ahli-ahli partinya menganggotai Parti Negara.

KE ARAH KEMERDEKAAN

Ke Arah Pemerintahan Sendiri

Berasaskan perjanjian Persekutuan, usaha-usaha dibuat ke arahpemerintahan sendiri. Antara langkah yang diambil termasuklah

mengadakan pilihan raya Majlis Bandaran di Pulau Pinang (Di-

sember 1951) dan Kuala Lumpur (Februari 1952). Dalam pilihan

raya Bandaran Pulau Pinang, Parti Radikal memenangi 6 daripada

9 kerusi yang dipertandingkan. Pilihan raya Majlis Bandaran Kuala

Lu mp ur pul a diadakan pada bulan Februari 1952.

Da la m us a h a me mbe ri pe n ga la ma n pe n ta dbira n ke pa da

pend udu k Tanah Melayu pendedahan dibuat ke arah itu. Mul ai Ap ri l

1 9 5 1 s i s t e m " A h l i " d i p e r k e n a l k a n . S i s t e m " A h l i " m e r u p a k a n

peringkat separuh kementerian dan, ahli Maj l is yang dilantik

34 0




bertanggungjawab ke atas jabatan-jabatan dan kerajaan. Pada tahun

1952 semua anggota "ahl i" d imasu kkan ke dalam Majlis Mesyuarat.

Ini bagi membolehkan mereka ada pengalaman eksekutif perun-

dangan. 21

Antara tokoh-tokoh yang pernah dilantik dalam sistem "Ahli"

termasuklah Dato' Onn, Tunku Yaakop ibn Sultan Abd. Hamid,

E.E.C Thurais ingam, Dr. Lee Tiang Keng, Dato' Mahmud Mat,

Kolonel H.S. Lee dan Datuk Nik Ahmad Kamil. Jawatan-jawatan

yang diberikan kepada mereka termasuklah hal-ehwal keselamatan

dalam negeri, pertanian dan perhutanan, pelajaran, kesihatan tanah,

perlombongan dan perhubungan. Anggota-anggotanya dilantik oleh

Pesuruhjaya Tinggi dan bukan dipilih. Ini dianggap satu langkah

ke belakang dalam proses berkerajaan sendiri. Tetapi pihak British

berpendapat usaha ini ke arah melatih orang Tanah Melayu me-

merintah sendiri.

PILIHAN RAYA, 1955

Pi lih an raya umum bagi seluruh Tanah Melay u diadakan pacla tahu n

1955 . Pa rt i Per ikata n U M N O - M CA - M I C me me na n gi 51 ke rus i

daripada 12 kerusi yang dipertandingkan. Hanya seorang calon

U M N O kalah kepada PAS di kawasan Kria n. Ini mem boleh kan

Tunku Abdul Rahman yang menjadi ketua Perikatan membentuk

kabinet dan beliau sendiri menjadi Ketua Menteri. Antara tokoh

yang turut menganggotai kabinet beliau ialah—Dato' Abd Razak

Hussain, Dato' Sulaiman Abel Rahman, Dr. Ismail, Kol. II . S. Lee,

Sardon Jubir, V.T. Sambanthan, Leong Yew Koh, Ong Yoke Lin clanAbd Aziz Ishak.22

Antara perkara yang menjayakan kempen Perikatan ialah mani-

festo parti ini. Dalam manifesto pilihan raya tahun 1955 Perikatan

UM NO- M C A - M I C a n t a r a l a i n :

(a) Berusaha mencapai kemerdek aan clalam masa empat tahu n.

(b) Menja dikan perkhidm atan awam bercorak Tanah Melay u.

(c) Penu buha n seko lah kebangsaan.

34 1




(d) Me li nd un gi kedu duk an raja-raja sebagai ketua berperlem -

bagaan.

(e) Men jam in hak istimewa orang Melay u dan bumi pute ra.

(f) Bahasa Mel ayu akan menj adi bahasa kebangsaan dalam masa

10 tahun. 23

Parti lain yang turut bertanding dalam pilihan raya 1955—Parti

Negara, PAS, Persatuan Kebangsaan Perak, Parti Progresif Perak

dan Part i Buruh.

Rundingan Kemerdekaan

P ar t i -par t i po l i t ik j e las memp er j u ang k an k emerdekaan . P ar t i

Perikatan misalnya dalam manifesto pilihan raya 1955 berjanji akan

berusaha mencapai kemerdekaan dalam masa empat tahun.

Manakala Parti Negara mahu merdeka dalam masa lima tahun.

Apabila Perikatan membentuk kerajaan mereka memulakan run-

dingan kemerdekaan dengan Britis h. Pada 18 Januari-6 Fe bruari

1956 rundingan kemerdekaan diadakan di London. Wakil -wakil

Tanah Melayu terdiri daripada empat orang wakil Perikatan dan

empat orang wakil sultan. Semua wakil Tanah Melayu telah mem-

beri kata sepakat untuk mencapai kemerdekaan sebelum ke London

lagi. Ini menyenangkan rundingan dengan British.

Pihak British bersetuju untuk memberi kemerdekaan. Ada dua

peringkat yang dipersetujui. Peringkat pertama sebagai tahap

peralihan. Pada peringkat ini Pesuruhjaya Tinggi mesti bertindak

mengikut nasihat Majlis Kerja kecuali dalam hal luar dan pertahananluar. Pada peringkat ini juga Menteri-menteri Tanah Melayu akan

mengambil alih Kementerian Pertahanan dan Keselamatan, Ke-

wangan serta Perdagangan dan Industri . Kerajaan yang akan

dibentuk berasaskan demokrasi berparlimen dan Tanah Melayu akan

menganggotai Komanwel . Sebagai langkah awal kerajaan ber-

pemerintahan sendiri akan dibentuk dalam jangka masa yang

singkat. Kuasa dalam hal-ehwal pemerintahan dan kewangan yang

3 42



P E R S E K U T U A N T A N A H M EL A Y U D A N K E M E R D E K A A N

selama ini dipegang oleh orang British akan diserahkan kepada

rakyat Tanah Melayu. Pada peringkat kedua pihak British berjanji

akan memberi kemerdekaan pada 31 Ogos 1957. 24

Suruhanjaya Reid

Satu suruhanjaya perlembagaan dibentuk untuk mengesyor dan

menyusun Perlembagaan Persekutuan. Suruhanjaya ini dibentuk

pada Mac 1956.25 Anggota-anggotanya terdiri daripada:

(a) Lo rd Reid (ha ki m Inggeris)—Pengerusi.

(b) Sir Ivor Jennings (England).

(c) Sir Wi ll ia m M ck el l (bekas Gabenor Jeneral Australia).

(d) Tuan B. Ma li k (ketua Ha kim Mahka mah Tinggi India).

(e) Tuan Ab d. H am id (Pakistan).

Garis panduan penting untuk suruhanjaya ini:

(a) Pem bent uka n kerajaan pusat yang kuat.

(b) Kuasa aut ono mi negeri dalam bidang tertentu.

(c) Ked ud uka n istim ewa raja-raja Melayu .

(d) Pel antik an seo rang ketua negara berperlembagaan.

(e) Pengekalan hak istimewa orang Melayu tapi tidak men afik an

hak kaum la in .

(f) Unt uk mew uj udk an satu rupa bangsa.

Suruhanjaya ini menerima 131 memorandum daripada pelbagai

pihak termasuk daripada orang perseorangan, pertubuhan, parti

siasah dan daripada raja-raja Melayu. Memorandum Perikatan di-

anggap paling penting. Setelah mengadakan 81 kali perjumpaan

laporan disiapkan pada akhir tahun 1956. Pada umumnya rang

undang-u ndang ini diterim a dengan sedikit pindaan dan di lu lu sk an

oleh Majlis Undangan Persekutuan pada bulan Julai 1957.

34 3




Perlembagaan

Perlembagaan ini lebih menyerupai perlembagaan British atau In-

dia. Perlembagaan ini bersifat parlim en. Antara ciri- ciri pent ing per-

lembagaan:

(a) Ketua Negara bukan pol itik dinamakan Yang di-Pertuan Ag on g.

(b) Badan Perundangan terdiri daripada dua dewan iaitu De wa n

Rakyat dan Dewan Negara.

(c) Perk hidm atan awam bersifat berkecuali clan badan keh ak im -

an yang bebas.

(d) Ked ud uk an istimewa orang Mela yu berasaskan Perkara 153

dan kepentingan sah kaum lain.

(e) Di tet apk an satu kerakya tan atas alasan kela hira n atau me-

menuhi keperluan-keperluan kediaman, bahasa dan ikrar taat

setia.

Persekutuan Tanah Melayu Mer deka

Tanah Melayu mencapai kemerdekaan dengan rasminya pacla 31

Ogos 1957. Parti Perikatan yang memegang tarnpuk pemerintahan

ketika itu telah bersedia ke arah mewujudkan sebuah negara

bangsa yang kuat dan stabil. Penyatuan kaum cuba dirapatkan me-

neruai sistem pelajaran kebangsaan supaya pemupukan semangat

kenegaraan dapat dipupuk sejak bangku sekolah lagi. Oleh itu satu

ja wa ta nk uas a men gk aj i ha l- eh wa l pe laj aran di be nt uk da n ha si lny a

Lap or an Jawat an Kuasa Pelajaran 1956. Selepas it u terhasil pu la

Laporan Rahman Talib (I960) clan Akta Pelajaran (1961).Dalam menggerakkan ekonomi, Rancangan Lima Tahun Pertama

(1956-1960) dilancarkan. Tum puan juga diberi untu k mem basm i

kemiskinan di luar bandar clengan pembinaan infrastruktur, pem-

bukaan tanah menerusi Lembaga Kemajuan Tanah Persekutuan dan

kegiatan-kegiatan berhubung pertanian. Dalam usaha memastikan

kejayaan ditubuhkan Kementerian Pembangunan Luar Bandar.

Parti Perikatan sekali lagi diberi mandat memerintah selepas me-

menangi pilihan raya tahun 1959.

344



PERSEKU T U A N TA N A H M E L A YU D A N K E M E RD E K A A N

345



Bab 20

Malaysia: Lahirnya Sebuah Negara

P E N G E N A L A N

Idea untuk menyatukan negeri-negeri yang dijajah oleh British di

Asia Tenggara kedengaran sejak abad ke-19. Pada tahun 1883, Lord

Brassey mencadangkan diwujudkan sebuah koloni besar dengan

mencant um kan Tanah Melayu dan Borneo Brit ish . Perkara ini di -

binca ngkan juga o leh kabinet Brit ish pada tahun 1 888 dan sekali

lagi pada tahun 1932. 1 Bagaimanapun kecenderungan British pacla

waktu itu lebih kepada pemerintahan yang berpecah-pecah.

Mina t Brit ish ke arah penyatuan negeri-negeri jajahannya cli Asi a

Tenggara diperlihatkan semula selepas Perang Dunia Kedua. Ini

ekoran pelantikan Ma lco lm Mac Do nald sebagai Pesuruhjaya Besar

cli Asia Tenggara (1945-1955). Antara tugas-tugasnya menyelaras

dasar dan pentadbiran di Tanah Melay u, Singapu ra, Brunei, S arawak

clan Sabah (Borneo Utara). Beliau pernah mencaclangkan penyatu-

an pentadbiran negeri-negeri tersebut tetapi sambutannya dingin.

Selepas itu dicaclangkan pula pembentukan Persekutuan Borneo

sebagai usaha mewujudkan pemerintahan yang kuat di wilayah

tersebut. Para penentang idea ini berpendapat yang rancangan ini

akan menim bul kan ketegangan kau m j ika dilaksanakan. Lagip un

sejarah membuktikan tidak ada masalah bagi negeri-negeri di Borneo

dip erin tah secara berasingan. Bagi Bru nei pula sebarang penyatuan

dianggap meru gik an dari segi kewangan kerana akan terpaksa mem -

bahagikan kekayaan hasil minyak . 2

346



M A L A Y S I A : L A H IR N Y A S E B U A H N E G A R A

Di Singapura pula syor mencantumkan Tanah Melayu, Brunei,

Sabah clan Sarawak mula dicetuskan oleh Thio Chan Bee. Beliau

yang merupakan seorang ahli Maj l is Perundangan Singapura

merangkap Naib Presiden Parti Progresif mengemukakan pan-

dangan ini pada tahun 1948 dan diulangi semula tiga tahun ber-

ikutnya. Cadangan ini disokong oleh Sir Robert Boothy seorang

ahli parl im en Kom anwel yang dalam rangka lawatan ke Singapura.

Sir Robert Boothy berpendapat penyatuan ini akan memberi ke-

untungan dari segi ekonomi clan strategi. Sambutan dari kerajaanBritish nampaknya terus dingin. 3

CADANGAN TUNKU ABDUL RAHMAN PUTERA, 1961

Cadangan penubuhan Malaysia hanya mendapat perhatian serius

setelah perkara ini dicetuskan oleh Perdana Menteri Tanah Melayu.

Tunku Abd ul Rahman mengusu lkan cadangan ini dalam ucapannya

pacla 27 Mei 1961 kepada Persatuan Wartawan Asing, di Singapura.

Antara tokoh yang memberi sambutan baik termasuklah Lee Kuan

Yew (Ketua Menteri Singapura) dan Harold MacMillan (Perdana

Menteri Britain).

Idea penubuhan Malaysia oleh Tunku Abdul Rahman tidaklah

muncul mendadak. Tunku Abdul Rahman dalam ucapan di Per-

him pu nan Agu ng U M N O pacla 26 Disember 1955 menyebut tentang

pernyatuan Tanah Melayu. Singapura, Sarawak, Brunei clan Sabah

clalam Persekutuan "Melayu Raya". Dalam memorandum PartiPerikatan kepada Suruhanjaya Reid yang dikeluarkan pada bulan

Ogos 1956 mencaclangkan Persekutuan dinamakan "Malaysia".

Nama tersebut dipilih kerana jawatankuasa Parti Perikatan me-

mikirkan kemungkinan Borneo British akan dimasukkan ke dalam

i Persekutuan.' 4

PERKEMBANGAN POLITIK SARAWAK SEBELUM

MALAYSIA, 1945-1960

Apabila Jepun menduduki Sarawak pacla bulan Disember 1945,

Rajah Vyner Brooke sudah pun m elarikan diri ke Sydney, Australia

dan kemudian ke London. Setelah tentera Jepun menyerah kalah,

34 7




pemerintahan Sarawak diletakkan di bawah pentadbiran tentera

A u st ra l ia ( I I September 1945-15 A p r i l 1946). Rajah Vyner Brooke

kemudiannya membuat keputusan untuk menyerahkan Sarawak

kepada kerajaan Brit ish. Mu la i 1 Ju lai 1946, Sarawak dij adi kan

Ja ja ha n M a h k o t a B ri t i sh da n d il e t akk an di ba wa h p ent ad bi ra n

seorang gabenor.

Penyerahan ini tidak disegani oleh sebilangan rakyat Sarawak,

khususnya daripada kalangan orang Melayu. Orang Melayu yang

mendapat layanan baik semasa pemerintahan Rajah Brooke mahu-

kan sistem pemerintahan Rajah diteruskan. Mereka mencadangkan

Anthony Brooke menggantikan Vyner Brooke. Golongan pegawai

kerajaan juga m enunju kkan protes dengan meletakkan jawatan

secara beramai- ramai. Seju mlah 338 orang pegawai berbuat de m i-

kian dan 335 orang daripadanya pegawai Melayu. Gerakan anti-

penyerahan juga didalangi oleh dua pertubuhan Melayu iaitu

Malay National Union dan Pergerakan Pemuda Melayu. Pergerakan

Pem uda Melayu yang berpusat di Sibu memp unyai matlam at unt uk

membunuh gabenor dan pegawai-pegawai Bri t ish di Sarawak. 5

Kemuncak penentangan berlaku pada bulan Disember 1949 apabila

Gabenor Duncan Stewart ditikam oleh Rosli Dhohy, Awang Rambli,

M o rsh idi Sedik dan Bu j ang Su nt o ng . Keempat -empat merek a

di jatuhi hukuman mati manakala tu juh orang rakan mereka di-

penjarakan.

Di kalangan orang Cina pula gerakan politik mereka pada pe-

ringkat awal lebih mementingkan politik negara asal. Wujud dua

kelompok politik iaitu golongan berhaluan kanan dan kiri. Ini se-

laras dengan perkembangan Part i Kuomintang dan Part i Komunis

Cina. Manakala kegiatan politik Dayak hampir tidak ada dan hanyabaru muncul pada awal tahun 1960-an. 6

Part i -part i pol i t ik yang muncu l di Sarawak sebelum p enubuh an

Malaysia muncul sekitar tahun-tahun 1959-196 3. Ini dirangsang

oleh rancangan pilihan raya dan pengenalan institusi parlimen.

Part i -part i po l i t ik yang penting:

(a) S U P P (Sarawak United People's Party)

Parti ini diasaskan pada tahun 1955 dan dianggap parti terawal

348



M A L A Y S I A : L A H IR N Y A S E B U A H N E G A R A

di Sarawak. Bagaimanapun parti ini hanya dirasmikan penu-

buhannya pada 12 Ju n 1959. Antara tokoh-to koh yang terlibat

termasu klah On g Kee Hu i, Stephen Yong dan S.K. Red di. Parti

ini bersifat berbilang kaum dan menekankan ketaatan kepada

Sarawak. Walau pu n begitu kepimp inan parti ini sehingga tahun

1970 dikuasai oleh kaum Cina. Kerajaan British menggalakkan

perkembangan parti ini dalam usaha membendung merebaknya

komunisme di kalangan orang Cina. SUPP mendakwa mem-

punyai 41 836 orang ahli berdaftar dan 23 929 daripadanya

orang Cina. 7 Pada peringkat awal SUPP menentang gagasan

Malaysia kerana menganggap Sarawak perlu merdeka dahulu.

Selepas itu barulah Sarawak memikirkan persekutuan dengan

Brunei dan Sabah. Tuduhan mengatakan SUPP menentang

rancangan Malaysia dinafi kan kemudiannya oleh Ong Kee H ui

yang menjadi presiden parti tersebut. 8

(b) SCA (Sarawak Chinese Association)

Golongan kaya kaum Cina Sarawak memikirkan perlunya ada

sebuah parti alternatif kepada SUPP yang dianggap berkecen-

derungan sosialis. 9 SCA dirasmikan penubuhannya pada bulan

Ju la i 1 96 2. Pa rt i in i di ka ta ka n ada ka it an de ng an M C A da n

penubu hannya dirangsang oleh pegawai-pegawai M C A yang

pernah melawat Sarawak. Presiden pertama parti ini ialah

Wi lli am Tan dan kemudiann ya diam bil alih oleh Lim Bing Siew.

Parti ini menyokong gagasan Malaysia.

(c) P A N A S (Parti Negara Sarawak)

Setelah SUPP ditubuhkan, pemimpin-pemimpin Melayu me-

rasakan perlu ada sebuah parti yang memperjuangkan hak-hak

mereka. Pengasas parti ini ialah Dato' Bandar Haji Mustaffa.

Walaupun pada prinsipnya parti ini bersifat berbilang kaum

tetapi kebanyakan ahlinya terdiri daripada kaum bumiputera.

Ju m la h keah li an ny a pada bu la n Febr ua ri 19 62 seram ai 52 7 95 . 10

Dalam soal gagasan Malaysia PANAS menyokongnya kerana

memikirkan negeri-negeri yang dicadangkan bergabung itu

mempunyai hubungan sejarah, ekonomi dan politik.

34 9




(d ) B A R J A S A (Barisan Rakyat Jati Sarawak)

Part i yang dipim pin oleh Ahm ad Zaidie Adruce ini menekankan

perjuangan nasionalisme Melayu . Parti ini juga mem perjuang-

kan Persekutuan Borneo-Bornesia di bawah naungan Sultan

B r u n e i . 1 1 Tokoh-tokoh lain dalam part i ini termasuklah Abd.

Rahman Yaakup, Abd. Taib Mahmud dan Abang Han Abang

Ha j i A hmad. P ar t i in i k emu dianny a meng u b ah pendir ian

menyokong gagasan Malaysia. Pada bulan November 1966

BA R JA SA dan P A NA S dib u b ark an b ag i menu b u hk an P ar t i

Bumip utera di bawah pim pina n Abd . Rahman Yaakup dan Abd.

Ta ib M ahmu d.

(e) S N A P (Sarawak National Party)

Part i i ni diasaskan oleh J .S . Tin ker bersama-sama Ed ward

Howell , Lionll Bediman Keti t dan Stephen Kalaong Ningkam.

Parti yang diasaskan pada 10 April 1961 ini menekankan per-

j u ang an ke ba ng sa an Sa ra wa k dan ke m aj u an bu m ip u t era . 1 2

Sokongan utama parti ini datangnya daripada Bahagian Kedua

Sarawak. Pada peringkat awal gagasan Malaysia, parti ini tidak

menyokong tetapi mengubah pendirian selepas bulan Apri l

1962.

(f) P E S A K A (Parti Pesaka Anak Sarawak)

Kepimpinan par t i in i pada per ing k at aw al d ik u asa i o leh

penghulu-penghulu Dayak. Antara tokoh-tokoh pentingnya

termasuk Penghulu Masam anak Radin, Penghulu FrancisUm p au , T.R. Francis Bujang dan Temenggung Jugah (Pr esiden

pertama). Walaupun parti ini bersifat berbilang kaum tetapi

majoriti ahlinya orang Dayak.

P E R K E M B A N G A N P O L I T I K D I S A B A H , 1945-1960

Selepas pendu duk an Jep un, Sabah telah diserahkan oleh Syarikat

Berpiagam Borneo Utara kepada kerajaan British dan negeri tersebut

di jadikan Ja jahan Mahkota mulai 15 Ju lai 1946. Keadaan po l i t ik

350



M A L A Y S I A : L A H 1 R N Y A S E B U A H N E G A R A

Sabah stabi l tanpa ada pergolakan kerana t idak ada kegiatan pol i t ik

ant ipen j a j ahan . Sew ak t u Tu nk u A b d u l R ahm an menc adang k an

penubuhan Malaysia t idak ada part i pol i t ik di Sabah. Bagaimanapun

se lepas i t u w u j u d l ima per t u b u han po l i t ik . 13 Part i -part i penting cl i

Sabah pacla peringkat ini:

(a) U N K O (United National Kadazan Organization).

P ar t i in i d i t u b u h k an pada b u lan Og o s 1 9 61. U N K O mendapat

sokongan terutama daripada bahagian pantai barat dan Re-

s idensi P eda laman . P ada per ing k at aw al pem imp in-p emi mp in

par t i in i t idak meny o k o ng penu b u han M alay s ia . U N K O pim -

pinan Donald Stephens ini mengubah pendirian selepas men-dapat jaminan yang kepentingan bumiputera terpel ihara dalam

M alay s ia . 1 4

(b) P a s o k M o m o g u n (United National Pasok Momogun Organiza-

tion).

P a r t i i n i d i p i m p i n o l e h O r a n g K a y a S e d o m o n c l a n G . S .

Su ndang . P eng aru h par t i in i l eb ih t e r t u mpu k e k aw asan

pedalam an seper t i Keni ng au , Tamb u nan , P ens iang an da n

Ten om . Dala m soal pentadbiran Sabah, part i ini lebih suk a pe-

merintahan kolonial Bri t ish diteruskan sehinggalah kawasan

peclalaman mencapai kemajuan menggalakkan dalam bidang

ekonomi dan pela jaran. 15

(c) U S N O (United Sahah National Organization)

Part i ini bersi fat berbi lang kaum tetapi lebih mengutamaka

masyarakat Islam. US NO m eny oko ng gagasan Malaysia clan

menuntut bahasa Melayu di jadikan bahasa kebangsaan, pe-

lant ikan Ketua Menteri daripada kalangan bumiputera, agama

Islam sebagai agama rasmi clan hak ist imewa bum ipu tera d i-

pel ihara.

(d) Democratic Party

Part i ini di tubuhkan sebelum berakhirnya tahun 1961 clan

di pi mp in o leh P et er C hin . P ar t i in i mahu Bo rneo Ut ara dib e r i

3 5 1




kemerdekaan dahulu sebelum keputusan menyertai Malaysia

dibuat .

Pilihan raya mendorong perkembangan parti politik. Pada

bulan Disember 1962 diadakan pilihan raya Majlis Daerah. Bagi

menghadapi pilihan raya ini beberapa buah parti berusaha me

wu ju dka n gabungan. Hasilnya lahir parti Perikatan yang dianggotai

oleh U S N O , U N K O , B U N A P (Borneo Utara National Party), Pasok

Mo m o g u n d an S IC (Sabah Indian Congress).16

R A S I O N A L D I S E B A L I K G A G A S A N M A L A Y S I A

Soal ancaman komunis , se jarah, polit ik dan perpaduan dil ihat

sebagai pendorong ke arah pembentukan Malaysia.

(a) Teori dom ino begitu berpengaruh dalam politi k Asia Tenggara

pada tahun-tahun 1960-an. Menurut teori ini komunis yang

sudah bertapak di Indo-China akan menguasai negara-negara

lain di Asia Tenggara. Oleh itu negara kecil didapati sukar

menghadapi ancaman ini. Salah sebuah negeri yang dikhuatiri

j at u h ke ta nga n ko m u ni s ia la h S in ga pur a. Me nj el an g bu la n M e i

1961 terdapat tanda-tanda Parti Tin dak an Rakyat (PAP) akan

kalah dan dikuasai oleh parti-parti berhaluan kiri. Dikhuatiri

j uga Si ng ap ur a ak an m en ja di Cu ba ke du a. Ji ka p ula u ter sebut

dikuasai oleh komunis, keselamatan Tanah Melayu akan ter-

ancam. Pengalaman ancaman komunis di Vietnam dan Korea

dilihat dengan cemas oleh pemimpin politik Tanah Melayu dan

Singapur a. D i Sarawak juga wuj ud ancaman kom uni s daripada

kegiatan Parti Kom unis Kalimantan.Pemimpin PAP, Lee Kuan Yew menyokong gagasan Malaysia

kerana rancangan ini diharap dapat menyelamatkan PAP yang

dalam krisis ekoran ramainya golongan kiri PAP menyokong

Parti Buruh. Petanda kemerosotan PAP dikesan selepas ke-

kalahannya dalam pilihan raya kecil kawasan Hong Lim dan

Anson. Kerajaan Tanah Melayu pula khuatir j ika proses kemer-

dekaan Singapura berjalan lancar maka pulau tersebut akan

dikuasai oleh puak kiri dan kemudiannya kom unis .

3 52



M A L A Y S I A : L A H 1 RN Y A S E B U A H N E G A R A

(b) Politik kolonial British merasakan penjajahan tidak dapat

bertahan lama. Dalam Perhimpunan Agung Bangsa-Bangsa

Bersatu pacla tahun 1960 kedengaran suara lantang menuntut

penjajahan segera ditam atkan. Penjajah juga begitu tertekan

dengan kebangkitan nasionalisme yang meluas di seluruh dunia.

Pihak British juga melihat kejayaan Indonesia memperoleh Man

Ja ya sebaga i an ca m an ke pa da ke pe nt in ga nn ya di As ia Te ng -

gara. Selepas ini Indonesia mungkin akan mengalih perhatian

untuk memperoleh Kalimantan Utara. Bagi British lebih baik

bekas tanah jajahannya di Kalimantan diberi kemerdekaan

melalui Malaysia dan menyertai Komanwel. Dengan ini diharap

kepentingannya clalam politik, ekonomi dan ketenteraan ter-

j a m i n . 1 7

(c) Negeri- negeri yang dicadan gkan menyertai Malaysia dianggap

mem pu nyai wari san dan pengalaman sejarah yang hampir sama.

Kesemuanya pernah diperintah oleh British dan hampir seragam

dalam bentuk pentadbiran dan politik. Bagi rakyat Sabah clan

Sarawak dianggap tidak dapat hidup bersendirian dan menyertai

gabungan Malaysia akan mcmpercepatkan proses kemerdekaan.

Dengan merdeka melalui Malaysia pembangunan akan dapat

dipesatkan.

(d) Soal perk aum an juga sering dikait kan betapa perlunya gabungan

persekutu an ini perlu m elipu ti Sabah dan Sarawak. Gabungan

Singapura- Tanah Melayu sahaja tidak selaras dengan kepen-

tingan bumiputera di Tanah Melayu kerana ini akan menye-

habkan bumiputera menjadi golongan minoriti. J ika Malaysia

Timur dimasukkan jumlah bumiputera akan tetap menjadi

golongan terbesar.

P R O SE S P E M B E N T U K A N MA L A Y S I A

Cadangan penubuhan Malaysia hanya mula mendapat perhatian

serins apabila perkara ini diutarakau oleh Tunku Abdul Rahman

Putera pacla 11 Mei 1961 ketika berucap kepada Persatuan War-

tawan Asing, di Singapura. Saranannya segera menerima reaksi




daripada pelbagai pihak termasuk Lee Kuan Yew dan Harold Mac-

Mi ll an (Perdana Menteri Brita in) .

Dalam pertemuan Tunku Ab du l Rahman Putera dengan Haro ld

MacMillan di London satu persetujuan dicapai ke arah pembentuk-

an Malaysia. Sebelum itu pandangan penduduk Borneo Utara dan

Sarawak perl u ditinjau . Bagi tujuan ini satu jawatankuasa perl u

dibentuk untuk membuat perakuan dan syor-syor. Baginda Sultan

Brunei juga perlu dirundingi. Pihak Brit ish juga mahu mengekalkan

pangkalan tenteranya di Singapura.

Pada bulan Jul ai 1962, kerajaan Britis h mem inta Tunku Ab du l

Rahman Putera mewujudkan dulu gabungan Tanah Melayu clan

Singapura tetapi kerajaan Tanah Melayu menolak. Akhirnya kera-

ja an Br i t i s h be rs et uj u ke ar ah pen u bu ha n Ma la ys ia .

Di kalangan pemimp in-pem imp in polit ik c l i Kalimantan Utara

pula timbul pelbagai reaksi terhadap cadangan penubuhan Malay-

sia ini. Parti-parti politik Borneo Utara, Parti Rakyat Brunei, Parti

Negara Sarawak dan SUPP mahu diwujudkan persekutuan Borneo

terlebih dahulu . Suara sokongan pertama datangnya daripada Dato'

Bandar Haji Mustaffa yang memimpin PANAS. Donald Stephen dan

Dato' Mustafa Harun dari Borneo Utara juga kemudiannya menyo-

kong gagasan Malaysia setelah dijemput melawat Kuala Lumpur.

Dan menjelang akhir tahun 1961 kebanyakan pemimpin di Kali-

mantan Utara sudah menyokong penubuhan Malaysia.

Oleh kerana proses penubuhan Malaysia berjalan lambat maka

pada bu lan Jul ai 1961 ditu buh kan Jawatankuasa Perundin g Per-

paduan Malaysia (MSC C) . Perwakilannya terdiri daripada tok oh-

tokoh dari Tanah Melayu, Singapura, Borneo Utara dan Sarawak.

Manakala Brunei hanya menghantar pemerhati. MSCC. mahu me-lihat gagasan Malaysia menjadi kenyataan dan kerana itu mereka

berusaha mencapai pemuafakatan. Mesyuarat pertama diadakan di

Je ss el to n, Kota Kina ba lu pa da 24 O go s 19 61. Me sy ua ra t se te ru sn ya

diadakan di Ku ching , Kuala Lu mp ur dan Singapura. Ternyata M S C C

bekerja ke arah memaklumi rakyat tentang kebaikan Malaysia dan

menggesa rakyat menyokong. 1 8 MSCC juga te lah menyediakan

memorandum untuk diserahkan kepada Jawatankuasa Penyiasat.

M e m o r a n d u m i n i m e n y e n t u h p e r k a r a p o k o k p e r l e m b a g a a n ,

354



M A L A Y S I A : L A H 1R N Y A S E B U A H N E G A R A

pembahagian kuasa kerajaan negeri/pusat, soal agama, bahasa dan

kedudukan bumiputera. Antara cadangan jawatankuasa ini:

(a) Perlem bagaan Perseku tuan Tanah Mela yu dijad ikan asas.

(b) Bahasa Me lay u dan bahasa Inggeris menjadi bahasa rasmi .

Ked udu kan bahasa Inggeris akan dipertimbangkan kemudian.

(c) Kua sa imig resen bagi negeri gabungan baru.

(d) Menyeg erakan penyelarasan perkh idm atan awam bagi Borneo .

Satu suruhanjaya penyiasat telah dibentuk untuk meninjau

pandangan rakyat Broneo Utara clan Sarawak. Suruhanjaya ini

dinamakan Suruhanjaya Cobbold mengambil sempena nama

pengerusinya Lor d Cob bol d. Anggota-anggota lain terdiri daripada

Sir Anthon y Abell (United Kin gdo m), Dato' Wong Pow Nee (Tanah

Melayu) dan Mohd Ghazali Shafie (Tanah Melayu). Suruhanjaya

ini mengadakan penyiasatan selama empat bulan dan telah me-

ngelu arkan laporanny a pacla bul an Ogos 1962. 19 Sebanyak 2200

memorandum diterima clan hasil tinjauan mendapati 80 peratus

rakyat Sarawak dan Borneo Utara menyokong penubuhan Malaysia.

Singapura pula mengadakan referendum (pungutan suara)

berasingan untuk meninjau pendapat rakyatnya tentang gagasan

Malaysia . Walaupun mendapat bantahan kuat daripada parti

pembangkan tetapi majoriti rakyat menyokong. Referendum yang

diadakan pada bulan September 1962 itu menunjukkan 71 peratus

pengundi bersetuju dengan cadangan yang terdapat dalam kertas

putih kerajaan.

H A L A N G A N T E R H A D A P P E N U B U H A N M A L A Y S I A

(a) Tin dak an Parti Rakyat Brun ei

Pacla awal tahun 1962, Sultan Umar melantik sebuah suruhan-

ja ya bagi men in ja u pa ndan ga n rak yat Br un ei ten ta ng gagasan

Malaysia . Tetapi laporannya t idak pernah diterbitkan. Ini

terutama kerana tentangan dari Parti Rakyat Brunei. Parti ini

menjadi parti politik paling berpengaruh di negeri tersebut.

355




Dalam pilihan raya tahun 1962, parti ini menguasai 55 kerusi

De wan Undanga n Negeri dan diberi peruntu kan l6 kerusi tidak

rasmi.

A . M . Azahari yang menjadi Ketua Parti Rakyat Brunei mahu

diwujudkan Kera jaan Borneo Utara yang menggabungkan

Brunei, Sarawak dan Borneo Utara. Beliau cuba membawa usul

menentang gagasan Malaysia bagi dibincangkan dalam Majlis

Undangan Negeri tetapi sering ditangguhkan. A. M. Azahari

membuat keputusan memberontak dan mengisytiharkan ke-

merdekaan Kalimantan Utara pacla 8 Disember 1962. Bagai-man apu n pemberontakan ini berjaya di tum paskan oleh Britis h.

Dan Brunei telah membatalkan hasratnya untuk menyertai

Malaysia .

(b) Konf ront asi Indonesia

Pacla peringkat awal Indonesia tidak mengatakan tentangan

terhadap gagasan Malaysia. Apabila pemberontakan Brunei

meletus, Indonesia memberi simpatinya kepacla Parti Rakyat

Brunei. Dasar Indonesia kemudiannya jelas berubah kepacla

anti-Mal aysia. Pacla 20 Januari 1963 Dr. Subandri o yang meme-

gang jawatan Menteri Luar meng um um kan dasar konfro ntasi

ekonomi, sosial dan tentera terhadap Malaysia.

Indonesia menganggap Malaysia sebagai projek neokolouialis

dan neoimperialis British. Malaysia pula menganggap konfron-tasi merupakan anjuran Parti Komunis Indonesia dengan

sokongan pakatan Jakaria-Peking-Hanoi-Pyongyang. 20 Selepas

pengisytiharan Malaysia pacla 16 September 1963, hubungan

dip lom atik dengan Indonesia dip ulu skan. Malaysi a juga meng-

ambil langkah mengadakan perjanjian pertahanan dengan

negara Britain, New Zealand clan Australia. Kerajaan juga

mengambil langkah menangkap anasir prokomunis dan anti-

Malaysia . 21

Di pihak Indonesia pula telah membuat rondaan di Selat

Melaka dan mengambil t indakan agresif ke a tas nelayan

Malaysia. Pertempuran juga berlaku antara tentera Malaysia

35 6



M A L A Y S I A : L A H I R N Y A S E B U A H N E G A R A

dengan Tentera Nasional Indonesia di sempadan Kalimantan.

Pada tahun 1961 sejumlah tentera Indonesia didaratkan di

pantai Malays ia tetapi berjaya ditump askan.

Konfrontasi mulai reda menjelang bulan September 1965. Di

Indonesia sendiri berlaku rebutan kuasa antara Parti Komunis

Indonesia dengan Tentera Nasional Indonesia. Presiden Sukarno

sendiri tidak mengetahui pegawai-pegawai kanan tentera be-

runding dengan wakil Malaysia di Bangkok dan Hong Kong

dalam usaha mencari penyelesaian. Tentera Indonesia telah me-

rampas kuasa setelah menumpaskan pemberontakan Parti

Komunis Indonesia pada bulan September 1965. Peralihan

kuasa di Indonesia membuka perdamaian dengan Malaysia.

Pada bulan Jun 1966, Tun Abdul Razak dan Tun Adam Malik

(Menteri Luar Indonesia) telah berunding di Bangkok dan

menandatangani satu perjanjian.

(c ) Tuntutan Pil ipina

Sejak awal tahun 1962 beberapa orang perseorangan di Pil ip in a

mendesak kerajaannya menuntut hak atas Sabah bagi pihak

waris Sultan Sulu. Kerajaan Filipina menghantar surat rasmi

kepada kerajaan British di Lo ndo n pada 22 Ju n 1962 menu ntut

hak kedaulat an atas Sabah. Iuntu tan Pi lip ina atas Sabah dibuat

berasaskan teks perjanjian 22 Januari 1878. Fil ipi na ju ga me-

rujuk kepada pengisytiharan waris Sultan Sulu, Sultan Ismail

Kiram pada 21 Januari 1958 yang membatalkan perjanjiantersebut dan menyerahkan wilayahnya di Borneo Utara kepada

kerajaan Pilipina. Asas lain yang digunakan oleh kerajaan

Filip ina ialah Resolusi Macapagal, sural wakil Sultan Sulu t ahun

1962, dokum en bulan A pr il dan September 1962 dan keputusan

H ak im Besar Macaskie di Mahka mah Tinggi Borneo pada tahun

1939.22

Rundingan diadakan antara Emmanuel Pelacz (Naib Presiden

Pilipina) dengan Lord Home (Setiausaha Luar British) pada awal

tahun 1963 tetapi gagal kerana sejak awal lagi British menolak

tuntutan Pil ipina . 23 Kerajaan Pilip ina juga membuat tuntut an

357




kepada kerajaan Tanah Melayu tetapi Tunku Abdul Rahman

menolak kerana pada ketika itu Borneo Utara masih di luar

Persekutuan. Bagaimanapun se lepas Persekutuan Malaysia

dibentuk, Kuala Lumpur terus menolak kerana menganggap

penyerahan kedaulatan wilayah oleh British mengikut perjanji-

an Malaysia adalah sah. United Kin gdo m pula telah memp eroleh

wilayah-wilayah tersebut menerusi proses pemindahan hak

mi lik yang sah mengikut u ndang-undang antarabangsa. Lagi pun

Persekutuan Malaysia dibentuk berasaskan kehendak rakyat

negeri-negeri tersebut dalam bentuk ketentuan suara (plebisit)

atau rujuk suara (referendum). 24 Kerajaan Filipina juga cuba

memujuk Malaysia membawa kes pertikaian tersebut kepadaMahkamah Kehakiman Antarabangsa. Malaysia enggan kerana

j ik a Ku al a L u m p u r be rs etuj u be rm ak na ker aja an m as ih ra gu -

ragu tentang kedaulatan dan kemerdekaannya. Lagipu n Fil ip ina

dianggap pihak ketiga yang tidak perlu menentukan soal negara

lain.

Perundingan peringkat menteri masih terus di ja lankan.

Sidang kemuncak Menteri-menteri Luar Tanah Melayu, Filipina

dan Indonesia diadakan di Manila pada 7-11 Jun 1963. Mereka

telah mengeluarkan Persetujuan Manila yang mahu prinsip

penentuan sendiri digunakan untuk menyelesaikan pertikaian

ini. Pada 31 Julai 1963 Tunku Abdul Rahman, Presiden Maca-

pagal dan Presiden Sukarno telah berunding di Manila. K etiga-

tiga pem im pi n bersetuju memi nta Setiausaha Agung PBB meng-

hantar wakil bagi menin jau pandangan rakyat Sabah dan

Sarawak. Rombongan PBB diketuai oleh Lawrance Michelmoreseramai sepuluh orang telah tiba di Borneo pada 16 Ogos 1963.

Hasilny a U Than, Setiausaha Agu ng PBB mengu mum kan hasil

laporan wakilnya pada 14 September 1963. Laporan ini memper-

akui majoriti rakyat di Sabah dan Sarawak bersetuju menyertai

Malaysia . Tuntutan Fil ipina atas Sabah t idaklah setegang

konfrontasi Indonesia . Hu bungan diplomatik Malaysia-Fil ipina

disam bun g semula pada 16 Disember 1969.

358



(d) Masalah Dalam Negeri

Sela in ancaman kom uni s , isu pe rkau man juga uj ian besar yang

terpaksa Malaysia la lui . Parti PAP yang memerintah Singapura

telah menghangatkan isu ini dan PAP juga bertelagah dalam

banyak hal dengan Parti Perikatan.Tunku Abdul Rahman ber-

pe n da pa t pe mis a h a n S in g a pura a da la h j a la n ke lua r un t uk

menyelamatkan Persekutuan. Pada 9 Ogos 1965, Dewan Rakyat

mel ulu skan Rang Undang-u ndang Pindaan Perlembagaan yang

membolehkan Singapura keluar dari Malaysia .

Walaupun Singapura berpisah dari Malaysia te tapi isu- isu

pe rka uma n te rus me n gh a n ga tka n pol i t ik Ma la ys ia . Da la m

pilihan raya Persekutuan 1969, parti-parti politik begitu ghairah

memperkatakan isu ini . Dan dalam pil ihan raya ini majorit i

Perikatan merosot daripada 89 kerusi Dewan Rakyat (1964)

kepada 66 kerusi dan kehilangan majoriti dua per tiga. Parti-

parti pembangkang utama ia itu Gerakan, DAP, PPP dan PAS

menguasai 37 kerusi .

Rus uhan kau m bermula c l i Kual a Lu mp ur pada 13 Me i 1969.

Ya n g d i - Pe r t ua n Ago n g s e gera be r t in da k me n gi s yt ih a rka n

darurat pada 15 Mei 1969. Mulai 17 Mei, pentadbiran negara

di le ta kka n c li ba w ah M A G E R A N ( Maj l i s Gera ka n N ega ra) . T un

Abdul Ra za k ( T imba la n Pe rda n a Me n te r i ) d i la n t ik me n ja di

Pe n ge rus i da n Pe n ga rah M A G E R A N . Pa r l ime n pula d iga n tun g

sehingga Mac 1971 dan Majlis Pe run ding Negara dibent uk. Bagi

mengurangkan ketegangan polit ik, Barisan Nasional dibentuk.

P E M B A N G U N A N M A L AY S IA

Ra n c a n ga n Ma la y s ia Pe r ta ma ( 196 6 - l970) m e mbe ri pe n e ka n a n ke pa da pe m ba n gun a n pe r ta n ia n . I n i me ma n da n

penduduk terlibat dalam sektor ini . Matlamatuya untuk menge-

luarkan. bahan makanan terutama beras secukupnya. Di samping

itu usaha juga dibuat untuk menambah pengeluaran getah, kelapa

sawit , pembalakan, perikanan dan meneroka tanaman baru.

Rancangan-rancangan yang diatur untuk mencapai tujuan ini

t e r m a s u k l a h m e m b i n a s i s t e m p e n g a i r a n y a n g b e s a r s e p e r t i

359




Rancangan Kemubu di Kelantan dan Rancangan Muda, di Kedah.

Dengan ini memudahkan lagi pelaksanaan tanaman padi dua kali

setahun. Bant uan baja dan penubu han Bank Pertanian (1969) m e-

ru pak an langkah untu k mem bantu petani. Terdapat juga badan-

badan yang ditubu hkan untuk mem ajukan bidang pertanian seperti

RISDA, MARDI, FAMA, dan LPN. Bagi menambahkan keluasan

kawasan pertanian penerokaan tanah-tanah diusahakan oleh FE L D A

d an F E L C R A .

Kebergantungan kepada eksport getah dan tim ah mem beri kesan

kepada ekonomi Malaysia kerana harga barangan tersebut yang

turun naik dan kesan kemelesetan ekonomi. Oleh itu usaha dibuat

un tuk me mpe lba ga ika n e kon omi . Pe n e ka n a n d ibe r ika n un tuk

pe rke mba n ga n pe r in dus tr ia n e ks port . Ba n ya k ka w a s a n pe r in -

dustrian dibuka, khususnya di pantai barat. Kawasan perindustrian

utama term asuklah kawasan Lem bah Kelang, Bayan Baru , Mak Ma n-

din , Kem unt ing dan la in- la in lagi . Pelaburan luar juga digalakkan

dengan pelbagai kemudahan dan insentif . Penekanan juga di beri kan

mem ajuk an perusahaan berat seperti yang diusahaka n oleh H I C O M

dan Perwaja.

Malaysia juga te lah melalui era pembangunan eko nom i yang

dikenali sebagai Dasar Ekonomi Baru (1971-1990). DEB dilancarkan

untuk mengurangkan jurang perbezaan ekonom i antara kaum. D EB

mempunyai serampang dua mata—mengurang dan seterusnya

mem basmi kemi skinan tanpa mengira kaum dan menyusun semula

masyarakat supaya identiti kau m tidak lagi dikenal pasti berasaskan

kegiatan ekonomi. Sete lah DEB tamat diumumkan pula pada 17

J u n 199 1 , Da sar Pem ba ng u na n N as io na l seb aga i ga nt in ya .

Pembangunan Malaysia tidak hanya menekankan aspek ke-bendaan semata-mata . Pembangunan manusia juga amat dit i t ik

beratkan. Bagi Malaysia diwujudkan Rukun Negara yang meng-

gariskan lima prinsip iaitu kepereayaan kepada Tuhan, kesetiaan

kepacla ra ja dan negara , keluhuran perlembagaan, kedaulatan

undang-undang dan kesopanan dan kesusilaan. Selain itu dasar

penerapan nilai-nilai Islam juga dilaksanakan dalam dasar rasmi

kerajaan. Malaysia juga tidak lagi melihat duni a barat sebagai m od el

pem bangun an kerana negara Asia juga boleh maju. Ini jelas daripad a

360



MALAYSIA: LAHIRNYA SEBUAH NEGARA

D a s a r P a nd a ng k e T im u r . D a n b a g i me nca p a i ha sr a t u nt u k me n j a d i

ne g a r a ma ju , W a w a s a n 2020 d iu ta r a k a n . P e r k a r a in i mu la d ice tu s -

k a n o le h P e r d a na Me nte r i D r . Ma ha th i r Mo ha ma d d a la m u ca p a n-

nya pada 28 Februari 1991 dalam maj l is anjuran Majl is Perdagangan

M a l a y s i a .

361



SEJARAH MALAYSIA (1800-1.963)

3 62



Bibliografi

.363




36 4



B I B U Q G R A F l

365




3 6 6



Biodata



Sin ga pura . Me n gik ut a da t , T e n gku H u s s a in ya ng s u lu n g s e pa tu tn ya

d i l a n t i k m e n j a d i s u l t a n . F a r q u h a r m e m p e n g a r u h i T e m e n g g u n g

un tuk me la n t ik T e n gku H us s a in s e ba ga i s u l ta n . T e me n ggun g ke -

mudia n n ya me n gh a n ta r u tus a n ke Ria u un tuk me mba w a T e n gku

Hu ssain ke Singapu ra . Sementara i tu pada 30 Janu ari 181 9, Tem eng -

gun g da n Sta mf ord Ra f f le s me mbua t pe r j a n j ia n me mbe n a rka n

SH T I me mbin a pos pe rda ga n ga n . T e me n ggun g be r j a n j i t ida k a ka n

membuat perjan j ian dengan kuasa la in dan sebagai balasan Te-

me n ggun g a ka n me n da pa t $ 3 r ibu . Ra f f le s mula me mbe rs ih ka n

h uta n , me n gukur pe la buh a n da n me n yia pka n pe r ta h a n a n .

P a d a 6 F e b r u a r i 1 8 1 9, T en g k u H u s s a i n , T em e n g g u n g A b d u l

Rahman dan Stamford Raf f les menandatangani perjan j ian . Dengan

pe r ja n j ian in i T e n gku H us s a in d i ik t i r a f s e baga i Su l ta n H u s s a i nMu h a m a d Sya h, Su l ta n J oh o r , 1 7 Sul ta n a ka n me n e r ima ba ya ra n $ 5

r ibu da n T e me n ggun g $ 3 r ibu . SH T I a ka n d ibe n a rka n me mbin a

pe te mpata n d i S in ga pura , T e me n ggun g juga d ibe n a rka n me n g ut ip

bayaran daripada perahu-p erahu temp atan. Pihak SH TI jug a berj an j i

a ka n me mbe ri pe r l in dun ga n ke pa da s u l ta n da n T e me n ggun g s e la gi

mereka t inggal berdekatan dengan syarikat te tapi SHTI t idak akan

c a mpu r ta nga n da la m u rus a n J oh or ata u me n ge ka lka n ku a s a s u l -

tan dengan kekuatan tentera.

Raf f les kem ud ian nya melant ik Farquhar sebagai residen ya ng

bertanggungjawab kepada beliau sebagai Lef tenan Gabenor Bang-

ka h u lu . Fa rquh a r d ike h e n da ki m e n ja la n ka n ke r j a- ke r j a pe m ba -

ngunan Singapura dengan segera . Bagi menggalakkan kedatangan

k a p a l - k a p a l d a g a n g , R a f f l e s m e n g a r a h k a n p e n g e c u a l i a n c u k a i .

La n gka h in i te rn yata me mba w a ke s a n pos i t i f da n me n a r ik mi n a t

ka pa l - ka pa l da ga n g Ch in a be r la buh . 1 8

P e n d u d u k a n In g ge r is d i S i n g a p u r a s eg e ra m e n i m b u l k a n

ba n ta h an Be la n da . Ga be n or Me l a ka me n gh a n ta r ba n ta h a n ke pa da

Ga be n or Pula u P in a n g. Be la n da me n da kw a Sin ga pura s e ba ga i s e -

ba h a gia n Ke s ul ta n a n Ria u- Lin gga . Fa rquh a r me min ta ba n tua n da r t

Pula u P in a n g ke ra n a b imba n g d is e ra ng o le h Me la ka . Ga b e n or P u la u

P i n a n g , B a n n e r m a n en g g a n m e m b e r i b a n t u a n d a n m e m i n t a

Fa rquh a r me n in gga l ka n S in ga pura . Ba n n e rm e n juga me m be r i t a h u

Ga be n or Me la ka ya n g Fa rquh a r be r t in da k d i lua r b ida n g ku a s a d a n

21



N E G E R I J O H O R , 1 8 0 0 -1 9 1 4

khuatir matlamat akhir Inggeris hendak menyerahkan Muar-Kesang

kepada Mahara ja Abu Bakar. Tetapi Inggeris kurang yakin pihak

keluarga Sultan Ali akan dapat menguruskan daerah tersebut tanpa

sengketa . Inggeris lebih yakin kewibawaan Mahara ja Abu Bakar

yang te lah banyak membantu dasar Inggeris di Pahang dan Negeri

Sembilan. Lagipun Inggeris t idak mahu kekacauan berterusan di

sempadan Melaka.

L a n g k a h M a h a r a j a u n t u k b e r k u a s a d i M u a r - K e s a n g d i b u a t

dengan melantik Encik Anclak sebagai residen. Mahara ja Abu Bakar

ju g a ber j ay a m e m b a w a T e m e n g g u n g M u a r d a n e n a m o r a n g

pe n gh u lu Mu a r ke J oh or Ba h ru . Me re ka te lah me m bua t pe n g-

isytiharan re la duduk di bawah pemerintahan Mahara ja .

Seterusnya Mahara ja Ab u Bakar mengat ur satu pem il iha n di

Kuala Kesang bagi menentukan siapakah yang disetujui oleh rakyat

me n ja di pe m e rin t a h . Ke ra ja a n I n gge r is juga turu t me n gh a n ta r

s e ora n g pe me rh a t i da la m pe r jumpa a n te rs e but . Ke putus a n n ya

Ma h a ra ja Ab u Ba kar d ip i l ih . De n ga n in i us a h a T e n gku Al a m un tu k

berkuasa gagal . Pihak Inggeris berpuas hati dengan pemilihan ter-

sebut dan memperakukan secara rasmi pada bulan Oktober .1878.

Kera jaan Inggeris jug a menawa rkan se ju mlah e laun kepada Ten gku

Alam manakala adiknya Tengku Mahmud ditawarkan tempat bela jar

di Raf f les Institution, Singapura .

T e n gku Ala m t ida k be rpua s h a t i de n ga n ke putus a n pe mi l ih a n

dan tawaran Inggeris. Bertempat di kediaman ayahandanya di Singa-

pura , pe n gikut - p e n gikutn ya m e n gis yt ih a rka n d ir in ya s eba ga i Su l ta n

Ke s a n g de n ga n ge la ra n Su l ta n Ala uddin Ala m Sya h . T e n gku Ala m

ke mudia n n ya me la n t ik Wa n Da ud s e ba ga i T e me n ggun g Pa duka

Tuan Muar, Tengku Nong Omar sebagai Yang Dipertua Muda dan

Awa ng Ibrah im sebagai ker ani /setiausaha.12

T e n gku Al a m me mbe ro n ta k pa cla bula n Dis e m be r 1879 . Be l ia u

mendapat so ko nga n daripada beberapa or ang anak ra ja Nege ri

Se mbi la n , Ma n a ka la be be ra pa ora n g s a uda ga r Cin a me mbe ri p in -

j a m a n w an g da n se nj at a. S o k o n ga n ju ga d i b e r i k a n o leh sa u da gar

Inggeris di Singapura terutama W.H. Read yang pernah menjadi

p e n y i m p a n m o h o r S u l t a n A l i . T o k o h - t o k o h p e n t i n g d i b e l a k a n g

13 1

buku sejarah malaysia 1800-1963

Documents