BAB 3

KOTAK BENTUK

3.1 PENGENALAN KOTAK BENTUK

Struktur konkrit mengkehendaki tupang dan kotak bentuk sementara untuk

konkrit dituang dan ditupang sehingga ianya dapat mengeras dengan secukupnya.

Kotak bentuk diperbuat daripada kayu, konkrit atau plastik. Kayu digunakan dalam

kebanyakan kerja kerana bahan ini mempunyai sifat-sifat kebaikan semulajadi.

Kayu juga senang dikerjakan dan mudah dipasang. Untuk satu pembinaan

bangunan, kos bagi kotak bentuk sahaja boleh mencapai 20% - 75% daripada kos

pembinaan. Bagi mendapatkan hasil yang baik, kotak bentuk hendaklah digunakan

sekali sahaja. Kecacatan kotak bentuk akan membuatkan permukaan konkrit cacat.

27

3.2 PENGGUNAAN KOTAK BENTUK

Dalam sesuatu projek pembinaan, kos bagi menyediakan kotak bentuk boleh

mencapai 20% hingga 75% daripada kos pembinaan yang diperuntukkan. Bagi

memastikan konkrit yang dihasilkan mempunyai permukaan yang baik, kotak bentuk

hanya di gunakan sekali sahaja. Kecacatan yang terdapat pada kotak bentuk akan

memberi kesan kepada permukaan konkrit yang terhasil. Walau bagaimana pun, bagi

menjimatkan dan mengurangkan kos pembinaannya, kotak bentuk boleh di gunakan

berulang kali dan kebiasaannya tidak melebihi empat kali. Penggunaan kayu untuk

kotak bentuk adalah lebih ekonomi jika ia tidak di guna berulang kali. Kotak bentuk

yang paling sesuai di gunakan berulang kali adalah di perbuat daripada keluli.

Keluli merupakan logam yang tahan lama dan lasak. Ini kerana ia boleh di

gunakan berulang kali selagi permukaan keluli tersebut tidak terjejas. Dalam sejarah

situasi, penggabungan kedua-dua bahan iaitu kayu dan keluli amat di perlukan dalam

kerja-kerja pembinaan.

Dalam sesuatu Projek Pembinaan, kayu digunakan untuk membuat kotak

bentuk adalah bertujuan menahan konkrit basah sehingga ia dapat mengeras dengan

secukupnya. Untuk tujuan tersebut, kayu yang digunakan hendaklah tidak terlalu

kering dan tidak mengandungi kelembapan yang berlebihan. Sekiranya kayu yang

digunakan kering, kotak bentuk tadi akan mengembang dan membengkok apabila ia

menyerap air dari konkrit yang di tuang. Ia menyebabkan terbentuknya sarang lebah

(honey com).

28

Rajah 3.1 ( i ): kerja-kerja membina kotak bentuk “ formwork “.

Rajah 3.2 ( ii ) : Kotak bentuk yang telah siap dibuat.

29

Rajah 3.3 ( iii ) : Kotak bentuk yang siap di pasang

Rajah 3.4 ( iv ) : Hasil daripada kotak bentuk

30

3.3 BAHAN-BAHAN YANG DIGUNAKAN UNTUK KOTAK BENTUK

1) Papan dan papan lapis

2) Logam, keluli, besi galvani, aluminium dan lain-lain

3) Kaca gentian dan plastik gentian.

3.3.1 Papan dan papan lapis

Penggunaan papan atau papan lapis sebagai kotak bentuk adalah sangat

meluas dalam bidang pembinaan. Bahan-bahan ini mudah didapati dan senang untuk

dikerjakan. Pembinaan kotak bentuk untuk konkrit tuang dahulu atau konkrit tuang di

situ.

3.3.2 Logam

Penggunaan logam dalam pembinaan kotak bentuk adalah terhad pada

pembinaan tertentu dan memerlukan kemahiran yang tersendiri. Penghasilan konkrit

tuang dahulu biasanya memerlukan kotak bentuk logam kerana ianya lasak dan sesuai

digunakan dalam pembinaan lantai atas dan bumbung dalam bangunan yang

membuat cerucuk lubang gerimit.

3.3.3 Kaca Gentian dan Plastik Gentian

Kaca gentian dan plastik gentian digunakan khas untuk membina struktur yang

mempunyai reka bentuk tersendiri.

31

3.4 SYARAT – SYARAT KETUGAHAN KOTAK BENTUK

i) Mempunyai sambungan yang kemas di bahagian penyambungan. Dengan ini,

air tidak akan mengalir keluar dari kotak bentuk yang di buat.

ii) Cukup tegar untuk membolehkan konkrit di mampat dengan alat penggetar.

Oleh itu, kotak bentuk mestilah berupaya sebarang untuk menahan sebarang

peranjakan atau pergerakan berlaku.

iii) Cukup kuat untuk menanggung beban mati yang terdiri daripada konkrit dan

beban hidup seperti pekerja dan alat-alat yang bergerak.

iv) Mempunyai ukuran yang betul dan aras yang rata.

v) Kotak bentuk tersebut perlulah telah air untuk menghasilkan konkrit ynag

berkualiti tinggi.

3.5 PENGGUNAAN KOTAK BENTUK

Kotak bentuk ini digunakan pada banyak bahagian struktur bangunan seperti:

i. Tiang (coloum)

ii. Rasuk (beam)

iii. Lantai (slab)

iv. Dinding.

v. Longkang

3.5.1 Kotak bentuk untuk tiang.

Struktur tiang dibina bertujuan untuk menyokong struktur rasuk bagi lantai atas

dan bumbung. Kotak bentuk untuk tiang mengandungi papan-papan yang dipanggil

pendinding (sheeting). Pendinding di atur dan dipasang tegak mengikut bentuk tiang

yang hendak di bina sama ada segi empat tegak, bulat dan sebainya. Pendinding

32

yang biasa di gunakan adalah ynag bersaiz 31.25mm dan 37.5mm tebal. Papan –

papan ini akan dipasang bersama- sama pengikat (cleat) .

Kotak bentuk diperkukuhkan dan di perkuatkan lagi dengan memasang atau

menambah perembat(yokes) pada jarak yang berubah-ubah, bergantung kepada saiz

dan ketinggian tiang yang dibina. Kemudian pengikat akan pakukan pada satu ahli

yang dipasang selari dengan pendinding yang menjadikannya seperti anak tangga.

Perembat dipasang melalui anak tangga ini dan ikatan ahli-ahli struktur tadi di

perkuatkan lagi dengan penggunaan di antaranya.

Rajah 3.5 Kotak Bentuk untuk Tiang

3.5.2 KOTAK BENTUK UNTUK RASUK

Setelah pemasangan kotak bentuk bagi tiang telah siap dan juga telah dikonkrit

dan di buka kotak bentuk bagi tiang tersebut mengikut waktu pembukaannya, kotak

bentuk bagi rasuk dibuka satu persatu. Reka bentuknya adalah seperti palung dengan

kedua-duanya sisinya serta tapak.

33

Kerja pemasangannya dilakukan dengan menaikkan bahagian lantai atau tapak

rasuk di mana pada setiap hujung tapak tersebut ditemukan bersama-sama di tepi

tiang dan di atas permukaan tiang. Untuk mengelakkan daripada ia melengkung,

tupang sementara digunakan dari bawah tapak rasuk sehinggalah di atas permukaan

lantai. Jarak di antara tupang adalah di antara 0.75 m dari tengah ke tengah. Selepas

daripada itu, barulah kedua-dua sisi rasuk dinaikkan mengikut ukuran yang telah

ditetapkan dan ia dipakukan dan juga diketatkan dengan menggunakan baji.

Rajah 3.6 kerja pemasangan kotak bentuk bagi rasuk

3.5.3 KOTAK BENTUK UNTUK LANTAI

Bagi struktur ini , rasuk mestilah dipasang terlebih dahulu . Apabila kotak bentuk

rasuk ini telah siap dipasang, barulah kerja – kerja memasang kotak bentuk lantai

bahagian atas ini dipasang.

Pada bahagian sisi kotak bentuk rasuk, satu kayu pengalas di pasang dengan

dipakukan kepada kotak bentuk rasuk tersebut. Kayu pengalas ini adalah kayu bersaiz

1" x 2 " di mana ianya merupakan kayu penyokong bagi gelegar yang akan di pasang.

34

Ianya mestilah cukup kukuh untuk menahan beban kayu gelegar nanti mestilah dipilih

dari kayu yang baik.

Manakala pada bahagian atas kayu pengalas, dipasang pula kayu – kayu yang

dipanggil gelegar yang disusun mengikut jaraknya tertentu agar ia boleh menahan

berat beban yang di tanggungnya . Kayu yang digunakan adalah kayu yang bersaiz 2

" x 4 " . Ianya di pasang pada bahagian yang sama dengan kedudukan kotak bentuk

rasuk dan dipaku. Kemudian , papan plywood akan di pasang pada kayu – kayu

gelegar ini . Pemasangan papan – papan ini perlu dilakukan dengan cermat.

Walaupun kerja pemasanganya nampak mudah , namun ia perlu dilakukan dengan

cermat dan teliti supaya tiada lubang yang kelihatan yang mana boleh mencacatkan

struktur konkrit .

Rajah 3.7 (i): Kerja – kerja Pemasangan Kotak Bentuk Untuk Lantai

35

Rajah 3.8(ii) :Kotak bentuk bagi lantai yang telah siap di pasang

3.5.4 KOTAK BENTUK UNTUK DINDING

Bagi struktur ini, kotak bentuk bergerak dan memanjat digunakan. Ianya

mengandungi papan yang disusun rapat dan diteguhkan lagi dengan perembat dan

pengikat-pengikat bolt dan nat dipasang menerusi kotak bentuk dinding yang

dicadangkan itu.

Bolt yang digunakan ialah batang keluli lembut bergaris pusat 3 mm dan

berbenang pada kedua-dua hujung. Proses ini akan menggenggam bahagian-

bahagian kotak bentuk pada tempatnya. Ini membolehkan ia menanggung segala

beban yang dikenakan apabila kerja konkrit dijalankan.

36

Papan kotak bentuk ditanggalkan apabila konkrit telah mengeras. Setelah

dibersihkan, papan ini dipasang di atas dinding konkrit untuk menyambung kerja-kerja

yang dilakukan tadi dengan cara yang sama. Cara ini digunakan untuk dinding di

mana ketinggiannya lebih dari 1 meter.

3.5.4 KOTAK BENTUK UNTUK TANGGA

Kotak bentuk untuk tangga dipasang mengikut kedudukan dalam pelan yang

telah di tetapkan. Kotak bentuk ini terdiri daripada lapisan papan lapis sahaja. Ia

dipasang mengikut susunan anak tangga,

Rajah 5.9 Pemasangan kotak bentuk untuk tangga

37

3.6 PEMERIKSAAN KE ATAS KOTAK BENTUK UNTUK TIANG

Pemeriksaan ke atas kotak bentuk untuk tiang amat penting sebelum kerja- kerja

pengkonkritan dijalankan. Antara faktor –faktor yang diambil kira semasa kerja-kerja

pemeriksaan dijalankan ialah :

a. Kepugakan tiang iaitu dengan menggunakan batu pelambap dan

“spirit level”

b. Kualiti kotak bentuk yang mana kotak bentuk tersebut mematuhi

spesifikasi.

c. Keteguhan tupang untuk tiang tersebut

Pemeriksaan kotak bentuk dijalankan bersama-sama dengan wakil P.P iaitu Juruteknik

JKR dan wakil daripada pihak perunding. Jika wakil P.P tidak berpuas hati dengan

keadaan kotak bentuk yang di buat, kerja-kerja baik pulih mesti di buat mengikut

kehendaknya dan perlulah tidak bercanggah dengan peraturan.

38

3.7 MEMBUKA KOTAK BENTUK

Kotak bentuk hendaklah di buka dengan baik tanpa ada gegaran dan kejutan

yang melampau supaya tidak berlakunya kerosakan kepada permukaan struktur

konkrit dan kepada kotak bentuk itu sendiri. Kerja-kerja penggalan atau pembukaan

kotak bentuk ini perlulah di lakukan sedikit –sedikit dan berperingkat –ringkat bagi

memastikan struktur konkrit yang telah di buat telah mengeras dengan secukupnya.

JADUAL 3.1 : Jadual jangka masa minimum untuk kerja – kerja

penanggalan kotak bentuk.

Bahagian Kotak Bentuk Simen biasa Simen Cepat

Mengeras

Sisi rasuk,dinding dan tiang 3 Hari 2 Hari

Sangga kepala lantai 10 Hari 5 Hari

Sangga kepala rasuk 21 Hari 8 Hari

Sisi rasuk (sangga tidak tanggal) 8 Hari 5 Hari

Sisi lantai (sangga tidak tanggal) 4 Hari 3 Hari

39

Pembukaan kotak bentuk ini hendaklah dilakukan dengan cermat supaya dapat

mengelakkan daripada konkrit itu rosak. Bagi mengukuhkan lagi konkrit yang baru itu

daripada rosak, kotak bentuk hendaklah dibuka mengikut spesifikasi yang ditetapkan

oleh pemaju. Namun begitu ia juga bergantung kepada kekuatan konkrit itu sendiri.

Rajah 3.10 : Cara membuka kotak bentuk

40

3.8 KOMEN DAN CADANGAN

3.8.1 Komen.

Prosese pembentukan kotak bentuk mengunakan kayu,konkrit

atau plastic.Tetapi kekurangan kotak bentuk ialah bagi mendapatkan

hasil yang terbaik.Kotak bentuk hendaklah digunakan sekali sahaja

malah kecacatan kotak bentuk akan membuatkan permukaan konkrit

cacat penggunaan sekali sahaja boleh berlakunya pembaziran dan

pengurangan kayu kerana terlalu kerap penggunaan kayu tanpa

terhad.

3.8.2 Cadangan.

Bagi pandangan saya kotak bentuk yang paling sesuai digunakan

berulang kali adalah diperbuat daripada keluli.Keluli merupakan logam

yang paling tahan lama dan lasak ini kerana ia boleh digunakan

berulanh kali selagi permukaan keluli tersebut tidak terjejas.Malah

dalam sejarah situasi,penggabungan kedua-dua bahan iaitu kayu dan

keluli amat diperlukan dalam kerja pembinaan.

41

3.9 KESIMPULAN

Kotak bentuk digunakan untuk menanggung beban mati yang terdiri

daripada konkrit dan beban hidup seperti perkerja dan alat-alat yang

bergerak.Malah kotak bentuk tersebut perlulah telah air untuk menghasilkan

konkrit yang berkualiti tinggi.

Kerja-kerja kotak bentuk perlu dilalukan dengan cermat dan berhati-hati

untuk memdapatkan kotak bentuk yang bermutu tinggi kerana kecacatan

yang terdapat pada kotak bentuk akan member kesan kepada permukaan

konkrit yang terhasil.

42