Bab 4Bab 4

Kekayaan Ekonomi Kekayaan Ekonomi Sarawak Mendorong Sarawak Mendorong Penjajahan Keluarga Penjajahan Keluarga BrookeBrooke

KEKAYAAN EKONOMI SARAWAKMENDORONG PENJAJAHAN

KELUARGA BROOKE

Perpecahan Membuka Ruang Penjajahan

Perubahan Ekonomi di BawahPentadbiran Keluara

Brooke

Keluarga BrookeMeluaskan Kuasa

Perubahan SosialDi Bawah Pentadbiran

Keluarga Brooke

Keluarga BrookeMemantapkanPentadbiran

Perpecahan Membuka Ruang Perpecahan Membuka Ruang PenjajahanPenjajahan

Kesultanan BruneiKesultanan Brunei

. . Melantik Pembesar-pembesar tempatan Melantik Pembesar-pembesar tempatan mentadbir Sarawak tanpa campur tangan mentadbir Sarawak tanpa campur tangan BruneiBrunei

Pangeran Indera MahkotaPangeran Indera Mahkota

Mengambil alih kuasa pembesar Melayu tempatanMengambil alih kuasa pembesar Melayu tempatan Kurun ke-19 menjadi wakil pemerintahan Kesultanan Kurun ke-19 menjadi wakil pemerintahan Kesultanan

BruneiBrunei Mengambil alih perdagangan emas dan antimoniMengambil alih perdagangan emas dan antimoni Mengenakan cukai yang tinggi kepada penduduk Mengenakan cukai yang tinggi kepada penduduk

tempatantempatan Tidak membayar upah kepada orang Bidayuh yang Tidak membayar upah kepada orang Bidayuh yang

bekerja di lombong antimonibekerja di lombong antimoni

Kesan Kesan

Orang Bidayuh dan Orang Bidayuh dan Orang Melayu Orang Melayu menentang pemerintah menentang pemerintah Brunei SarawakBrunei Sarawak

James BrookeJames Brooke

1.1. Berjaya menamatkan tentanganBerjaya menamatkan tentangan2.2. Pelantikan Brooke dilengah-lengahkan PangeranPelantikan Brooke dilengah-lengahkan Pangeran3.3. Brooke marah dan membedil KuhcingBrooke marah dan membedil Kuhcing4.4. 1841, Pangeran terpaksa melantik Brooke sebagai 1841, Pangeran terpaksa melantik Brooke sebagai

Gabenar dan Raja SarawakGabenar dan Raja Sarawak5.5. 1842, Brooke menghadap Sultan Brunei untuk 1842, Brooke menghadap Sultan Brunei untuk

mengesahkan kedudukanmengesahkan kedudukan6.6. Sultan Brunei gerun melihat kedatangan Brooke dan Sultan Brunei gerun melihat kedatangan Brooke dan

angkatannya lalu mengiktiraf perjanjian 1841 dengan angkatannya lalu mengiktiraf perjanjian 1841 dengan penambahan syarat-syarat barupenambahan syarat-syarat baru

Sultan Omar Ali SaifuddinSultan Omar Ali Saifuddin

1846, baginda menentang Brooke1846, baginda menentang Brooke Baginda berjaya ditewaskanBaginda berjaya ditewaskan Perjanjian baru juga dibuat di mana,Perjanjian baru juga dibuat di mana,(a)(a) Brooke diiktiraf sebagai Raja Brooke diiktiraf sebagai Raja

Sarawak yang MerdekaSarawak yang Merdeka(b)(b) Berkuasa penuh ke atas SarawakBerkuasa penuh ke atas Sarawak

Pangeran Raja Muda HashimPangeran Raja Muda Hashim

1.1. Dihantar menamatkan tentanganDihantar menamatkan tentangan2.2. 1840, didatangi James Brooke1840, didatangi James Brooke3.3. Meminta pertolongan Brooke Meminta pertolongan Brooke

menamatkan tentangan.menamatkan tentangan.4.4. Berjanji melantik Brooke sebagai Berjanji melantik Brooke sebagai

Gabenor jika berjayaGabenor jika berjaya

Perjanjian antara Pangeran Raja Muda Hashim- Perjanjian antara Pangeran Raja Muda Hashim- James Brooke (1841)James Brooke (1841)

Antara syarat perjanjian ialah:Antara syarat perjanjian ialah:1. James Brooke memerintah negeri 1. James Brooke memerintah negeri

Sarawak dan Menguasai segala Sarawak dan Menguasai segala hasilnyahasilnya

2. James Brooke harus menghormati 2. James Brooke harus menghormati dan memelihara undang-undang dan memelihara undang-undang dan adat istiadat orang Melayudan adat istiadat orang Melayu

Perjanjian antara Sultan Omar Ali Saifuddin Perjanjian antara Sultan Omar Ali Saifuddin dengan Brooke1842dengan Brooke1842

Antara syarat perjanjian ialah:Antara syarat perjanjian ialah:1.1. Sultan Brunei menyerahkan Sarawak dari kawasan Sultan Brunei menyerahkan Sarawak dari kawasan

Tanjung Datu ke Sungai Samarahan dan Tanjung Datu ke Sungai Samarahan dan menyerahkan segala hasil cukainya kepada James menyerahkan segala hasil cukainya kepada James Brooke dan pewarisnyaBrooke dan pewarisnya

2.2. James Brooke akan membayar 2500 dolar setiap James Brooke akan membayar 2500 dolar setiap tahun kepada bagindatahun kepada baginda

3.3. Agama dan adat istiadat penduduk Sarawak tidak Agama dan adat istiadat penduduk Sarawak tidak boleh diganggu.boleh diganggu.

4.4. Sultan Brunei mengiktiraf James Brooke sebagai Sultan Brunei mengiktiraf James Brooke sebagai Raja Putih SarawakRaja Putih Sarawak

Sarawak pada tahun 1841Sarawak pada tahun 1841

Soalan 1: Soalan 1: lengkapkan carta di bawahlengkapkan carta di bawah

Sebab-sebab penduduk tempatanMenentang pentadbiran PangeraanIndera Mahkota

Soalan 2:Soalan 2: Apakah tujuan Sultan Brunei menghantar pengeran Raja Apakah tujuan Sultan Brunei menghantar pengeran Raja

Muda Hashim ke Sarawak?Muda Hashim ke Sarawak?

A.A. Membantu James BrookeMembantu James BrookeB.B. Membantu Datu Patinggi AliMembantu Datu Patinggi AliC.C. Menguasai hasil antimoni dan emasMenguasai hasil antimoni dan emasD.D. Menamatkan kebangkitan penduduk Menamatkan kebangkitan penduduk

tempatantempatan

D

A. Bandar Kucing dibedilB. Penentangan orang BidayuhC. Penubuhan angkatan laut BritishD. Desakan daripada Pembesar tempatan

Soalan 3. Soalan 3.

Pangeran Raja Muda Hashim terpaksa melantik James Brooke menjadi GabenorDan Raja Sarawak yang Pertama

Apakah peristiwa yang menyebabkan Raja Muda Hashim melantik JamesBrooke sebagai Raja Sarawak?

B

Keluarga Brooke Keluarga Brooke Meluaskan KuasaMeluaskan Kuasa

Dari tahun 1853 hingga 1905Dari tahun 1853 hingga 1905

Tahun 1853Tahun 1853 1853, berlakunya 1853, berlakunya

penentangan di penentangan di Saribas dan Batang Saribas dan Batang LuparLupar

Sultan Abdul Mu’mein Sultan Abdul Mu’mein tidak dapat mengawal tidak dapat mengawal penentanganpenentangan

Lalu menyerahkan Lalu menyerahkan tanah antara sungai tanah antara sungai Samarahan dengan Samarahan dengan Sungai Rajang dengan Sungai Rajang dengan bayaran 1500 dolar bayaran 1500 dolar setahunsetahun

Tahun 1861Tahun 1861

Berlakunya Berlakunya masalah masalah kekacauan di kekacauan di sepanjang sepanjang Sungai RajangSungai Rajang

Sultan Mu’mein Sultan Mu’mein menyerahkan menyerahkan Sungai Rajang Sungai Rajang dan menerima dan menerima bayaran 4500 bayaran 4500 dolar setahundolar setahun

Tahun 1883Tahun 1883 Berlakunya Berlakunya

pembunuhan beberapa pembunuhan beberapa orang Murut di orang Murut di Lembangan Sungai Lembangan Sungai Trusan.Trusan.

Hal ini menyebabkan Hal ini menyebabkan kawasan tersebut kawasan tersebut diserahkan dengan diserahkan dengan bayaran 4500 dolar bayaran 4500 dolar setahunsetahun

Tahun 1905Tahun 1905

Charles Brooke Charles Brooke telah membeli telah membeli Lawas Lawas daripada daripada Sultan Hashim Sultan Hashim Jalal (1885-Jalal (1885-1906)1906)

KELUARGA BROOKE MEMANTAPKAN PENTADBIRAN SARAWAKKELUARGA BROOKE MEMANTAPKAN PENTADBIRAN SARAWAK

•PERKENALKAN PEMERINTAHAN BERAJA

•PEMIMPIN TEMPATAN DILIBATKAN DALAM PENTADBIRAN

•MEMBENTUK MAJLIS TERTINGGI DAN MAJLIS NEGERI

•DIBAHAGIKAN KEPADA LIMA BAHAGIAN, SETIAP BAHAGIAN DITADBIR OLEH MAJLIS BAHAGIAN.

PENGLIBATAN PEMIMPIN TEMPATAN DALAM PENGLIBATAN PEMIMPIN TEMPATAN DALAM PENTADBIRAN BROOKEPENTADBIRAN BROOKE

PENGLIBATAN PEMIMPIN TEMPATAN DALAM PENGLIBATAN PEMIMPIN TEMPATAN DALAM PENTADBIRAN BROOKEPENTADBIRAN BROOKE

MAJLIS TERTINGGI

KEANGGOTAAN

RESIDEN BAHAGIAN PERTAMA

EMPAT ORANG DATU MELAYU

TUJUAN

MENASIHATI JAMES BROOKE

MEMBUAT SEMUA DASAR

MELULUSKAN UNDANG-UNDANG DAN PERATURAN BERKAITAN PENTADBIRAN

MAJLIS NEGERI

KEANGGOTAAN

KETUA KAUM BUMIPUTERA

TUJUAN

MEMBERI PELUANG PEMIMPIN BUMIPUTERA BERSIDANG TIGA KALI SETAHUN

MENGAMBIL BAHAGIAN DALAM PENTADBIRAN

MAJLIS BAHAGIAN

RESIDEN,PENOLONG RESIDEN,PENOLONG

PEGAWAI DAERAH, PEGAWAI ANAK NEGERI

TUJUAN

⇒ MENASIHATI RESIDEN ⇒ MENGETUAI OPERASI KETENTERAAN

⇒ MENJAGA KEAMANAN ⇒ MENGUTIP CUKAI

KEANGGOTAAN

BAGI MELICINKAN PENTADBIRANPERLUNYA BEBERAPA JABATAN DI TUBUHKAN SEPERTI JABATAN KEHAKIMAN, JABATAN POLIS, JABATAN KASTAM DAN CUKAI, SERTA PEJABAT POS

PERJANJIAN ANTARA BRITISH DENGAN PERJANJIAN ANTARA BRITISH DENGAN CHARLES BROOKE (1888)CHARLES BROOKE (1888)

SYARAT-SYARAT PERJANJIAN :

BRITISH MELINDUNGI SARAWAK DARIPADA SERANGAN

MUSUH

KELUARGA BROOKE MEMERINTAH NEGERI DENGAN BEBAS

HAL EHWAL LUAR NEGERI ADALAH DI BAWAH KAWALAN

BRITISH

1941 CHARLES VYNER BROOKE MENCADANGKAN PERLEMBAGAAN SARAWAK YANG MEMBERI KUASA PEMERINTAHAN KEPADA RAKYAT SARAWAK

PERLEMBAGAAN SARAWAK 1941

ANTARA ISI KANDUNGAN IALAH :

1. CHARLES VYNER BROOKE MENYERAHKAN KUASA MUTLAKNYA KEPADA MAJLIS TERTINGGI DAN MAJLIS NEGERI

2. RAJA SARAWAK MEMERINTAH DENGAN NASIHAT MAJLIS TERTINGGI

3. MAJLIS NEGERI DIBERI KUASA MELULUSKAN UNDANG-UNDANG DAN MENGURUSKAN KEWANGAN

4. RAJA MEMPUNYAI KUASA UNTUK MEMBATALKAN UNDANG-UNDANG YANG DILULUSKAN OLEH MAJLIS NEGERI

5. RAJA BROOKE MELANTIK KEBANYAKAN AHLI MAJLIS TERTINGGI DAN MAJLIS NEGERI

PERLEMBAGAAN INI GAGAL DILAKSANAKAN KERANA PERANG DUNIA KEDUA MELETUS

PERUBAHAN EKONOMI DI BAWAH PERUBAHAN EKONOMI DI BAWAH PENTADBIRAN KELUARGA BROOKEPENTADBIRAN KELUARGA BROOKE

PERUBAHAN EKONOMI DI BAWAH PERUBAHAN EKONOMI DI BAWAH PENTADBIRAN KELUARGA BROOKEPENTADBIRAN KELUARGA BROOKE

KEGIATAN EKONOMI YANG DIJALANKAN

HASIL HUTAN (SARANG BURUNG, GETAH JELUTUNG DAN ROTAN

SARANG BURUNG BERKHASIAT & MAHAL

HASIL HUTAN SEPERTI KAPUR BARUS,DAMAR, DAN KAYU BALAK BERI KEUNTUNGAN

TANAMAN BARU - GETAH DAN TEMBAKAU DI PERKENALKAN

TANAMAN TRADISIONAL(KELAPA,GAMBIR,LADA HITAM, POKOK SAGU/RUMBIA)

TIDAK MENGGALAKKAN KEMASUKAN PELABUR ASING KERANA INGIN MENJAGA KEPENTINGAN EKONOMI

ORANG CINA DIBERI PELUANG BERDAGANG DAN MELOMBONG

PEMBANGUNAN TIDAK SEIMBANG HANYA TERTUMPU DI BAHAGIAN PERTAMA DAN KEDUA

TANAMAN TRADISIONALTANAMAN TRADISIONAL

GAMBIR1885,jumlah eksport gambir 1370 tan

LADA HITAMDitanam oleh orang Cina di bahagian Pertama dan Ketiga

KELAPA

Ditanam oleh orang Melayu di Bahagian Pertama dan Kedua

SAGUDitanam di Sungai Igan,Oya,Mukah dan Bintulu

HASIL HUTAN

HASILHASIL KETERANGANKETERANGAN

Sarang BurungSarang Burung dikutip dari gua batu kapur dikutip dari gua batu kapur seperti Gua Niahseperti Gua NiahMempunyai khasiatMempunyai khasiatDijual dengan harga yang tinggiDijual dengan harga yang tinggi

Getah JelutungGetah Jelutung dieksport ke Amerika dieksport ke Amerika SyarikatSyarikat

PembalakanPembalakan dijalankan oleh Syarikat dijalankan oleh Syarikat Borneo dan orang Cina di Borneo dan orang Cina di sekitar Sungai Rajangsekitar Sungai RajangHasilnya dieksport ke Hong Hasilnya dieksport ke Hong Kong, Australia dan Amerika Kong, Australia dan Amerika SyarikatSyarikat

Hasil hutan lainHasil hutan lain kapur barus, rotan, damar, kapur barus, rotan, damar,

PERLOMBONGAN MEMANTAPKAN PERLOMBONGAN MEMANTAPKAN KEKAYAAN KELUARGA BROOKEKEKAYAAN KELUARGA BROOKE

EMAS~ DILOMBONG DI BAU OLEH PELOMBONG CINA

~ 1857,PELOMBONG CINA TIDAK BERPUAS HATI DNEGAN CUKAI YANG DIKENAKAN BROOKE

~ KEMUDIAN DIUSAHAKAN SYARIKAT BORNEO

ANTIMONI

~ DIUSAHAKAN OLEH SYARIKAT BORNEO DI BAU DAN KUCHING

MINYAK

~ USAHA CARI GALI BERMULA TAHUN1882

~ TELAGA PETROLEUM PERTAMA DI MIRI

~ 1909, THE ANGLO-SAXON OIL COMPANY MENDAPAT KONSESI MELOMBONG PETROLEUM

~ 1917, KILANG MENAPIS MINYAK DIDIRIKAN DI LUTONG

•MAJLIS NEGERI

•MAJLIS TERTINGGI

LATIHAN PENGUKUHAN

SOALAN OBJEKTIF

1. Pada pendapat anda, apakah tujuan James Brooke mewujudkan kedua-dua jentera pentadbiran di atas?

A. melicinkan pentadbiran

B. menjaga keamanan

C. memperkenalkan sistem parlimen British

D. menyediakan rakyat berkerajaan sendiri

A

2. Apakah peranan yang dimainkan oleh Majlis Bahagian?

I. memungut cukai

II. memudahkan pentadbiran

III. mengubal undang-undang Bahagian

IV. menasihati Residen dalam pentadbiran

A. I dan II

B. I dan III

C. II dan III

D. III dan IVD

3. Perlombongan turut diberi perhatian semasa pentadbiran James Brooke di Sarawak. Apakah bahan galian yang dilombong di Bau?

I. Emas

II. Antimoni

III. Minyak petroleum

IV. Arang batu

A. I dan II

B. II dan III

C. III dan IV

D. I dan IV

A

PERUBAHAN SOSIAL DI BAWAH PERUBAHAN SOSIAL DI BAWAH PENTADBIRAN PENTADBIRAN

KELUARGA BROOKEKELUARGA BROOKE

PERUBAHAN SOSIAL DI BAWAH PERUBAHAN SOSIAL DI BAWAH PENTADBIRAN PENTADBIRAN

KELUARGA BROOKEKELUARGA BROOKE

Keluarga Brooke melaksanakan DASAR PECAH DAN PERINTAH ► Tujuan : MENGUKUHKAN KUASA Dasar Pecah dan Perintah – Setiap kaum dipisahkan dengan kegiatan ekonomi dan petempatan yang berbeza

Ekonomi Petempatan

Orang Iban

Orang Melayu Bumiputera tinggal di pedalaman

Orang Cina

Pentadbiran

Ketenteraan

Pertanian,perlombongan, perdagangan

Orang India

Orang Sikh

Perniagaan kain

Polis

Orang Cina tinggal dibandar-bandar

Kesannya:• Perpaduan kaum terhalang• Kedudukan sebagai Raja Sarawak terjamin

KESAN PERKEMBANGAN EKONOMI DAN KESAN PERKEMBANGAN EKONOMI DAN PERTAMBAHAN PENDUDUKPERTAMBAHAN PENDUDUK

4. Pengangkutana. Kereta api► 1917, landasan Kuching – Bau dibina► 1932, perkhidmatan dihentikan akibat kemelesetan ekonomi.b. Pengangkutan air► Di Kuching, syarikat perkapalan Singapore and Sarawak Steamship Company memberi perkhidmatan.c. Kapal terbang► 1924, menghubungkan Kuching dan Singapura.

2. Kemudahan Asas (jalan raya, air dan elektrik)● Terhad di bandar-bandar (kawasan pentadbiran dan kegiatan ekonomi).

3. Perkhidmatan Kesihatan● Hospital dan klinik dibina oleh Mubaligh Kristian di bandar besar.

1. Perkembangan bandar-bandar● Menjadi pusat pentadbiran dan perdagangan.● Kuching (1841), ibu negeri dan pusat pentadbiran kerajaan.● Miri (1910), mula menjadi pusat kegiatan melombong petroleum.

5. Perkhidmatan Telegraf, Pos dan Telefon ● 1897, wujud perkhidmatan telegraf antara Kuching – Singapura. ● 1931, pejabat pos dibina di Kuching.

PENDIDIKAN

SEKOLAHMELAYU

SEKOLAHCINA

SEKOLAHINGGERIS

SEKOLAH MELAYU

1. 1883, sekolah rendah berpengantar bahasa Melayu dibina( 42 tahun selepas pemerintahan Brooke).

2. Tujuan pembinaan - Melatih orang Melayu menjadi guru sekolah Melayu dan kakitangan rendah kerajaan.

3. Buku-buku dibawa dari Semenanjung Tanah Melayu.4. Sekolah Melayu yang dibuka kerajaan :

i. Sekolah Merpati Jerpangii. Sekolah Encik Buyong

5. Kemudahan sekolah tersebut digabung menjadi MadrasahMelayu.

SEKOLAHINGGERIS

SEKOLAHSEKOLAHCINACINA

1. Kerajaan mengalakkanMubaligh Kristianmendirikan sekolahInggeris.

2. Antara sekolah terawalialah Sekolah St.Thomas( 1848 ), Sekolah St.Mary( 1850 ) dan SekolahSt. Teresa ( 1855 ) diKuching.

1. Sekolah Cina dibina dandiuruskan oleh orang Cina.

2. Guru, sukatan pelajarandan buku teks dibawa dari Cina.

• Keluarga Brooke tidak yakin pendidikan Barat sesuai untuk penduduk tempatan.• Charles Brooke membina sekolah untuk orang Melayu dan Cina sahaja.• Sekolah untuk orang Dayak tidak digalakkan kerana mahu mengekalkan cara hidup mereka.• 1917, sekolah untuk kaum Melanau didirikan.• 1924, Jabatan Pelajaran ditubuhkan.• 1976, hanya terdapat 25 buah sekolah kerajaan.• Ada guru-guru sekolah kerajaan dilatih di MPSI , Tanjung Malim.• 1940, Maktab Perguruan Kent didirikan untuk melatih guru-guru sekolah Melayu.

LAIN-LAINTENTANG

PENDIDIKAN

Kaum Pekerjaan

Melayu Pentadbir

Cina Pertanian

Iban Ketenteraan

1. Jadual di atas menunjukkan pengenalan pekerjaan berdasarkan suku kaum di Sarawak pada kurun ke19. Berdasarkan maklumat tersebut, apakah bentuk dasar pemerintahan kerajaan Brooke di Sarawak?

A Perpaduan kaumB Pecah dan perintahC Ekonomi antarabangsaD Utamakan penduduk tempatan

LATIHAN PENGUKUHAN

Soalan Objektif

B

Bandar X

Pusat pentadbiran kerajaan Sarawak mulai tahun 1841.

2. Rajah di atas merujuk kepada salah sebuah bandar di Sarawak. Apakah bandar yang dimaksudkan di atas?

A Bau B Sibu C Saribas D Kuching

D

• Jabatan Pelajaran ditubuhkan pada tahun 1954.• Guru-guru mendapat latihan di Maktab Perguruan Sultan Idris.• Maktab Perguruan Kent didirikan pada tahun 1940.

3. Berdasarkan maklumat di atas, apakah matlamat yang hendak dicapai oleh kerajaan Sarawak melalui usaha-usaha tersebut? A Meningkatkan mutu pendidikan di Sarawak B Memberi keutamaan kepada perkembangan sekolah Melayu C Meningkatkan daya saing sekolah Melayu dengan sekolah lain D Menambah peluang kenaikan pangkat untuk guru-guru sekolah Melayu

A