JABATAN PENGAJIAN ANTARABANGSA DAN STRATEGI

AUEA 3310 : DASAR LUAR MALAYSIA

SOALAN 6 : JOHAN SARAVANAMUTTU PERNAH MENYATAKAN “… NO OTHER LEADER IN MALAYSIA’S

HISTORY FITS THE BILL OF THIRD WORLD ICONOCLAST BETTER THAN DR MAHATHIR

MOHAMAD ”. BINCANGKAN DALAM KONTEKS DASAR LUAR

BELIAU.

NAMA : SHAFINA TANTIANA ZULKIPLINO.MATRIK : AEA 070390

PENSYARAH/TUTOR : DATO MOKTAR SELAT

PENGENALAN

Berbanding pemimpin politik bukan-Barat di era beliau, Mahathir telah dilihat

sebagai seorang iconoclast dalam dunia politik. Iconoclasme boleh didefinisikan sebagai

penentang dalam kepercayaan, tradisi dan idea mengenai politik, ekonomi dan

masyarakat secara keseluruhan. Era Dr. Mahathir melambangkan pengaplikasian dasar

luar bagi mencapai kepentingan nasional dan keperluan yang diolah beliau melalui gaya

seorang iconoclast. Dr. Mahathir memantapkan gaya ini dengan memainkan peranan

sebagai jurucakap dalam isu-isu antarabangsa mahupun rantau. Dasar luar Dr. Mahathir

di era pemerintahannya boleh dijelaskan melalui artikulasi dalam menjadikan Malaysia

sebagai sebuah negara perindustrian yang pesat. Bagaimana Dr. Mahathir dilihat sebagai

iconoclast di eranya, boleh dijelaskan melalui empat ciri yang menonjol dalam

pemerintahan beliau iaitu ; identifikasi yang kuat dengan negara-negara Timur, hubungan

yang erat dengan Selatan, dasar yang gigih dan konsisten mengenai isu-isu islam dan

mengukuhkan kedudukan bagi meningkatkan tekanan terhadap Barat yang terbentuk

melalui polisi ekonomi yang diwujudkan oleh unilateralisme IMF dan juga Amerika.

Kesemua ciri ini dilihat berkait rapat dengan pendekatan iconoclast Dr. Mahathir, yang

merangkumi hubungan yang tidak adil antara negara kaya dan negara miskin, penghinaan

terhadap demokrasi ala Barat dan usaha dalam mempromosi persperktif Islam yang

moden dalam kerangka dasar luar.1

1 Ed, Bridget Welsh, Reflection : The Mahathir Years, Southeast Asia Studies Program, 2004, Pg307

BERMULANYA PEMERINTAHAN SEORANG ICONOCLAST

Dr. Mahathir yang suatu ketika dulu pernah mengkiritik dasar luar semasa era

Tunku telah dilantik menjadi perdana Menteri Malaysia yang keempat pada 16 Julai

1981. Beliau merupakan Perdana Menteri Malaysia yang pertama yang menerima

pendidikan sepenuhnya dalam Malaysia dan juga pemimpin pertama yang bukan berasal

dari keluarga aristokrat seperti bekas-bekas Perdana Menteri sebelumnya. Dr. Mahathir

pernah menyuarakan pendapat beliau ke atas dasar Tunku yang gagal memperbaiki taraf

hidup masyarakat Melayu dan menjadi individu yang mencetuskan kontroversi dalam

Parti UMNO. Beliau telah dipecat daripada UMNO pada 1960an disebabkan keberanian

beliau meminta Tunku meletak jawatan selepas peristiwa Rusuhan Kaum 13 Mei 1969.

Walau bagaimanapun, beliau meneruskan keberanian beliau dalam memberi pendapat

dan mengkritik setelah menjadi Perdana Menteri tetapi dalam ruang yang lebih besar. 2

Di awal pemerintahan beliau, ramai pemerhati terutamanya daripada Barat

menjangkakan bahawa beliau akan membawa perubahan kepada landskap politik

Malaysia. Jangkaan ini bukanlah sesuatu yang baru kerana kebolehan beliau ini telah

dilihat di dalam penulisan beliau dan ucapan beliau ketika menjadi ahli UMNO di awal

1960an. Ketika era konfrontasi, beliau pernah menemani Tun Abdul Razak dalam

beberapa siri ke negara anggota Non-Aligned Movement (NAM) sebagai tindak balas

propanganda politik Soekarno sekali gus memberi satu pengalaman buat beliau. Beliau

juga pernah dilabel sebagai “ ultra-Malay” disebabkan pandangan ekstrem beliau

2 Ed, Ruhanas Harun, Malysia’s Foreign Relations : Issues and Challenges, Universiti Malaya, 2006, pg 20

berkenaan isu ekonomi yang menghantui orang-orang Melayu, diluahkan dalam buku

penulisannya iaitu “The Malay Dilemma” yang pernah diharamkan pernerbitannya oleh

Tunuku Abdul Rahman.3 Transisi kepimpinan daripada Tun Hussien Onn kepada

Mahathir dilihat telah membawa anjakan paradigma baru dalam konteks dasar luar

Malaysia berbanding pemimpin-pemimpin sebelum beliau. Berbeza dengan Tun Abdul

Rahman, Tun Abdul Razak mahupun Tun Hussien Onn, Dr.Mahathir dianggap

mempunyai sejarah yang tersendiri dari segi personaliti dan corak

pentadbirannya.Terdapat beberapa paradigma yang boleh dijadikan asas perbincangan

dalam legitimasi dasar luar era Dr. Mahathir yang menjadikan beliau seorang pemimpin

yang unik iaitu, semangat jitu nasionalisme Melayu yang diperjuangkan oleh beliau sejak

penglibatan awal dalam arena politik, penentangan keatas konsep kebijajahan,

memaksimumkan dasar ekonomi dibawah Dasar Ekonomi Baru, menonjolkan imej

keislaman sederhana bersesuaian dengan masyarakat majmuk Malaysia dan usaha dalam

mendapatkan pengiktirafan di peringkat antarabangsa. 4

3 Ibid4 Sivamurugam Pandian, Legasi Mahathir, Utusan Publication, 2005 ,pg 5

BAGAIMANA SIFAT ICONOCLAST MEMPENGARUHI DASAR LUAR ERA

MAHATHIR ?

PAKSI TIMUR

Setelah menjawat jawatan sebagai Perdana Menteri, Dr. Mahathir dilihat memberi

fokus terhadap pembangunan ekonomi Malaysia dan mula membuat perkaitan rapat isu

ekonomi dalam dasar luarnya. Beliau dilihat telah mewujudkan polisi ekonomi yang agak

radikal bagi mengerakkan Malaysia kearah NICdom (New Industrializing Countries)

melalui Dasar Pandang Ke Timur. Polisi ini direfleksikan melalui kecenderungan beliau,

dalam terma yang lebih praktikal, diterjemahkan ke dalam pendekatan bagi

mengembangkan industri negara, pada masa yang sama mendesak golongan bumiputera

mengambil bahagian dalam aktiviti ekonomi. Polisi ini dilihat sebagai iconoclastic

melalui dua faktor. Yang pertama, pandangan bangsa Melayu tidak pernah dipengaruhi

oleh etika bekerja negara Timur mahupun ekonominya yang agresif. Ditokok, Perdana

Menteri sebelumnya tidak pernah melihat Jepun, Korea Selatan, Taiwan atau Singapura

sebagai model bagi pertumbuhan ekonomi. Di sebalik Dasar Pandang ke Timur ini,

tersembunyi mesej penting iaitu sejarah kejayaan negara-negara Timur ini harus

dijadikan contoh dan diemulasi oleh Malaysia. Kedua, kejayaan ekonomi Barat cuba

dibongkar iaitu bersifat eksploitatif, imperialistik dan tidak berbaloi untuk diikuti. Insiden

Guhtrie yang membawa kepada dasar “Buy British Last” mengukuhkan lagi anggapan

negatif terhadap Barat.5 Selain itu sebagai tindak balas, Mahathir enggan menghadiri

pertemuan pemimpin-pemimpin negara Komanwel di Melbourne(1981) dan di New

5 Ed, Bridget Welsh, Reflection : The Mahathir Years, Southeast Asia Studies Program, 2004, pg 308

Delhi(1983) yang dianggap satu penghinaan terhadap Komanwel. Tindakan beliau ini

telah memberi gambaran perubahan dalam dasar luar iaitu ikatan yang muktamad dengan

negara-negara Timur.

1)Dasar Buy British Last

Kerajaan Britain telah bertindak menaikkan yuran pengajian di universiti di UK

dan mengubah dasar dalam Pasaran Saham London apabila Malaysia memiliknegarakan

syarikat Guthrie milik Britain. Pihak berkuasa Pasaran Saham London mengubah dasar

dengan melarang sesebuah syarikat membeli saham secara banyak sekali gus demi

menjaga kepentingan syarikat-syarikat British. Dr.Mahathir melihat tindakan London ini

keterlaluan dan sebagai tindakan untuk mengajar British, Mahathir telah

memperkenalkan dasar “Buy British Last”. Sewaktu Dr.Mahathir mengisytiharkan dasar

Buy British Last, sebilangan sarjana berpendapat bahawa tindakan yang diambil oleh

Mahathir ini depengaruhi oleh sikapnya yang anti-British. Chamil Wariya melihat

pandangan ini seolah-olah benar dengan mengimbas kembali penglibatan awal

Dr.Mahathir dalam bidang politik dan penulisan beliau dalam The Straits Times dan The

Malay Dilemma yang secara terang-terangan menyalahkan penjajahan British keatas

Malaysia sebagai punca kemiskinan orang-orang Melayu. Menurut Chamil Wariya lagi,

setelah menjadi Perdana Menteri, Dr. Mahathir dilihat mempunyai peluang meluahkan

rasa marahnya kepada British dengan melancarkan satu dasar yang dilihat sebagai anti-

British yang tidak pernah dilakukan oleh pemimpin-pemimpin Malaysia sebelum ini. 6

6 Chamil Wiraya, Dasar Luar Era Mahathir, Fajar Bakti, 1989,pg 54

Dasar Buy Britisih Last ini secara tidak langsung menyebabkan hubungan Kuala

Lumpur-London berada dalam keadaan yang tegang. Menteri-menteri kanan British,

termasuk menteri luarnya Lord Carrington dan menteri pertahanan, John Notts, secara

mendadak melawat Malaysia pada awal Februari 1982, iaitu tidak lama selepas dasar itu

diperkenalkan.

2)Dasar Pandang Ke Timur

Tidak lama selepas pengenalan dasar Buy British Last, Dr. Mahathir mula

membuat kejutan dalam kerangka dasar luarnya dengan mengisytiharkan satu lagi

perubahan . Sejak merdeka, Malaysia telah menjadikan Barat sebagai contoh dan ikutan

dalam pembangunan negara. Di bawah dasar ini, kejayaan Jepun sebagai negara industri

nombor satu dan keupayaan Korea Selatan,Taiwan dan Singapura ingin dicontohi oleh

Malaysia. Ucapan pertama Dr.Mahathir mengenai dasar baru itu dibuat di persidangan

Persatuan Ekonomi Malaysia-Jepun (MAJECA) di Kuala Lumpur pada 9 Februari 1982.

Menurut beliau, Malaysia harus mencontohi Jepun dengan melatih sebilangan pengurus

mahir di sektor swasta di samping meluaskan kemahiran tenaga kerja melalui pengajaran

di pusat latihan vokasional dan teknikal. Menurut beliau lagi, Malaysia akan menjadi

pengimport dan rakan dagangan yang lebih berfaedah bagi Jepun. Kenyataan beliau

selepas itu menjelaskan lagi maksud Dasar Pandang ke Timur dalam akhbar New Straits

Times bertarikh 16 Julai 1982 : 7

7 Ibid, pg 63-64

“Apa juga yang kita lakukan sebelum ini dengan Barat, saya fikir kita juga elok

lakukan dengan Timur. Itu dasar Pandang ke Timur. Dan jika kita sudah mempelajari

etika kerja buruk dari Barat sebelum ini, seudah tiba masanya untuk kita mempelajari

etika kerja yang baik dari Timur….Pandang ke Timur bermakan kita patut meneroka

sumber-sumber lain selain daripada Barat dan ini tidak pula bermakan kita akan

mengabaikan Barat sama sekali. Apa yang baik di Barat, kita tetap akan ikut, tetapi di

sini yang penting bagi kita ialah nilai etika, sistem dan apa juga yang berguna untuk

kita. Jadi mengapa tidak kita mengamalkan dasar yang sengaja untuk mempelajarinya

dari Timur. “

Berdasarkan penjelasan Dr.Mahathir, jelas bahawa terdapat tiga sebab utama

boleh ditonjolkan mengapa dasar Pandang ke Timur perlu dilaksanakan. Pertama, kerana

Jepun dalam abad ini dilihat sebgai sebuah negara industri paling berjaya di dunia.

Kedua, berkaitan dengan kekecewaan Dr. Mahathir terhadap kegagalan Barat dan

kemerosotan yang sedang dialami oleh negara maju di Barat. Bagi beliau, Malaysia sudah

lama menjadikan Barat sebagai model, tetapi usaha tersebut tidak membuahkan hasil.

Sebab ketiga pula, berkaitan dengan kepentingan ekonomi Malaysia sendiri, dan

keengganan Mahathir terlalu bergantung kepada Barat.

Menjelang 1990an, konsep berpaksikan Timur yang diperkenalkan oleh

iconoclast ini mula berkembang dan kali ini dilihat dalam matlamat yang lebih besar

melalui pengenalan visi Wawasan 2020 sekali gus menjadikan Malaysia sebuah negara

maju menjelang tahun 2020.Idea ini mula disebut dalam ucapan polisi beliau kepada

Malaysian Bussiness Council di Kuala Lumpur pada 28 Februari 1991. Beliau

mencadangkan menjelang tahun 2020, Malaysia akan menjadi sebuah bangsa yang

bersatu, dengan masyarakatnya yang yakin, mempunyai moral yang kuat dan nilai-nilai

etika, liberal dan bertolak ansur, kompetitif dan dinamik. 8 Pada masa yang sama, visi

2020 oleh Dr. Mahathir ini diperkenalkan seiring dengan polisi luar dalam mengerakkan

pembangunan Malaysia. Yang paling penting adalah kerjasama ekonomi ASEAN, yang

dilihat boleh meluaskan pasaran Malaysia dan mengukuhkan lagi industrialisasi. Usaha

ini diikat bersama dengan usaha kerjasama yang lebih besar dari ASEAN, dibentuk

melalui East Asia Economic Grouping (EAEG) yang kemudiannya menjadi East Asia

Economic Caucus (EAEC).

3)Dasar kerjasama ekonomi peringkat regional

8 Ed, Bridget Welsh, Reflection : The Mahathir Years, Southeast Asia Studies Program, 2004, pg 309

Idea mewujudkan kerjasama ekonomi ini lahir dari kekecewaan Mahathir dengan

ketakupayaan ASEAN untuk bergerak pantas dalam sfera ekonomi dan mencadangkan

kumpulan kerjasama ekonomi yang lebih besar untuk mempromosi visi “Timur” beliau

dalam pembangunan nasional. EAECdilihat ini cuba mencabar kedudukan Amerika,

menekankan persepsi negatif mengenai kuasa Barat yang membawa kepada respon

Mahathirian yang mengkehendaki identiti negara Asia Tenggara yang kuat dan

menginginkan forum bagi “hak sama untuk masalah yang sama disebabkan sekatan

perdagangan yang dijalankan oleh negara kaya. EAEC secara dasarnya merupakan

kawasan perdagangan bebas peringkat regional yang merangkumi negara anggota

ASEAN, China, Korea Selatan dan Jepun. Mengikut Dr. Mahathir, secara logik, ASEAN

merangkumi negara anggota yang banyak, cukup untuk menghadapi cabaran Kesatuan

Eroapah mahupun North American Free Trade Area(NAFTA). Dr. Mahathir menekankan

lagi bahawa idea kerjasama ekonomi ini bukanlah sesuatu yang baru dan boleh dilihat

apabila Korea Selatan pada 1970 mencadangkan Asian Common Market dan Asian

Network oleh Japan Ministry of International Trade and Industry pada tahun 1988.9

Pengasasan EAEC diperkuatkan dengan sikap beliau sebagai seorang iconoclast

apabila beliau membantah kemasukan ASEAN ke dalam APEC ( Asian-Pacific

Economic Cooperation) yang turut dianggotai negara-negara Barat. Maka, kewujudan

EAEC ini dilihat sebagai APEC tanpa Amerika Utara dan Australia.10 EAEC sekali lagi

menimbulkan isu di ASEAN Regional Forum(ARF) pada Ogos 1995 di Bandar Seri

Begawan. Idea EAEC ini telah ditolak oleh delegasi Jepun dan Korea Selatan, yang 9 Johan Saravanamuttu, Malaysia’s Foreign Policy in Mahathir Period, 1981-1995 : An iconoclast Come to Rule, Asia Journal of Political Science, Vol. 4, No. 1, June 199610 East Asian Economic Caucus, http://en.wikipedia.org/wiki/East_Asia_Economic_Caucus, retrieved 12 October 2009.

mempersoalkan mengapa Australia dan New Zealand tidak dijemput untuk menjadi ahli

bagi EAEC. Isu ini telah dibangkitkan oleh Menteri Luar Australia ketika itu, Gareth

Evans, membahaskan walaupun negaranya bukanlah negara Asian,tetapi secara

geografinya ia terletak di hemisfera Timur. Tetapi Dr.Mahathir melihat negara tersebut

berada di bawah pengaruh Amerika dan khuatir mereka akan menjadi juru cakap kepada

Amerika. Ucapan agresif dan kritikal Dr.Mahathir dalam mengkritik Barat, menakutkan

kebanyakan negara Asia Tenggara, menyebabkan idea EAEC ini kurang berjaya

dikalangan negara-negara Asia sendiri. 11 Ini boleh dilihat melalui tindakan Mahathir

yang mengkritik Amerika disebabkan “double standard” dan isu perdagangan dalam

ucapannya di Hong Kong. Amerika dilihat secara berterusan membantah idea

EAEG/EAEC apabila ia dikemukakan oleh Dr.Mahathir pada awal 1991, desakan

Amerika ini telah menyebabkan konsep kumpulan(grouping) telah dihadkan menjadi

caucus bagi mengurangkan ketakutan Amerika akan kemungkinan kerjasama regional ini

menjadi blok perdagangan. Dalam hal ini, Amerika menegaskan bahawa mana-mana

kumpulan kerjasama regional yang yang beroperasi di kawasan Asia-Pasifik haruslah

mengandungi Amerika sebagai ahli , justeru merujuk kepada penyertaannya dalam APEC

sebelum ini. Dr.Mahathir dengan lantangnya, membalas perbahasan Amerika dengan

mengatakan “ If being on the shores of a vast ocean qualifies one to be a member of a

regional organization, then the US should be a member of the EC which made of

countries of the Atlantic rim” . Beliau mengkriti tindakan Amerika ini mengandungi

elemen rasisme. Berhubung dengan kemungkinan ketakutan US jika Jepun mendominasi

di dalam EAEC, beliau menegaskan bahawa China, Korea dan ASEAN tidak akan

membenarkan perkara itu berlaku. Kesan daripada itu, Dr.Mahathir dilihat mengambil

11 Ed, Bridget Welsh, Reflection : The Mahathir Years, Southeast Asia Studies Program, 2004, pg 310

keputusan untuk tidak menghadiri Persidangan APEC di Seattle pada 1993. Walaupun

telah diwakili oleh Menteri Perdagangan dan Industri, Rafidah Aziz, keengganan

Mahathir menghadiri persidangan APEC ini telah dikutuk oleh Perdana Menteri Australia

iaitu, Paul Keating yang melabel beliau sebagai ‘recalcitrant’ atau keras kepala.

Sementara EAEC masih tidak dapat memainkan peranannya tanpa APEC,

pembentukan ASEAN+3 telah dilaksanakan sebagai kesan kemunculan EAEC tapi dalam

formulasi yang berbeza. ASEAN+3 dianggotai negara-negara anggota ASEAN,China,

Jepun dan Korea Selatan. Walau bagaimanpun, Malaysia ketika itu telah menawarkan

penubuhan sekratariat ASEAN+3 di Kuala Lumpur telah ditentang beberapa negara

ASEAN. 12Tindakan Malaysia ini dikatakan dipengaruhi oleh pendekatan regionalisme

Mahathir sedikit iconoclastic bagi sesetengah rakan Asian.

PENDIRIAN SELATAN

1)Suruhanjaya Selatan-Selatan ( South-south Commission)

12 John hilley, Malaysia :Mahathirism,Hegemony and the New Opposition, Zed Books, USA, 2001

Secara relatifnya, Dr.Mahathir turut menarik orientasi ekonomi luar Malaysia ke

dalam isu-isu di negara Selatan. Walaupun ini bukanlah penyimpangan daripada polisi

dasar luar Malaysia sebelumnya, Dr. Mahathir dilihat mengambil berat akan isu ekonomi

Utara-Selatan berbanding pemimpin sebelumnya. Beliau menyokong pengasasan

Suruhanjaya Selatan-Selatan di persidangan negara-negara berkecuali yang diadakan di

Harare pada 1986 yang telah diilhamkan oleh beliau. Komitmen beliau dalam isu negara-

negara Selatan ini dapat dilihat apabila Mahathir mempengerusikan Dialog Selatan-

selatan Kedua di Kuala Lumpur pada 1985 yang membawa kepada idea penubuhan

suruhanjaya ini.13 Secara dasarnya, Suruhanjaya Selatan-selatan merupakan satu

kerjasama dengan South Foundation yang beribu pejabat di London. Suruhanjaya ini

wujud bertujuan mengelak penindasan dan dominasi negara-negara maju terhadap negara

membangun terutama dari aspek ekonomi. Ia turut berperanan mengurangkan

kebergantungan negara-negara Selatan terhadap ekonomi negara Utara yang lazimnya

mendiskriminasi negara-negara Selatan terutama dari aspek polisi ekonomi, tarif dan

sebagainya.

2)Isu Antartika

13 Ed, Bridget Welsh, Reflection : The Mahathir Years, Southeast Asia Studies Program, 2004

Satu lagi keberanian Dr.Mahathir dalam kerangka dasar luarnya ialah kritikan

beliau terhadap Utara melalui polisi Antartika beliau. Dalam ucapan beliau pada 1982 di

Pertubuhan Bangsa-bangsa Bersatu, beliau membahaskan bahawa benua Antartika adalah

warisan dunia dan tidak harus dipelihara dibawah sesetengah negara dan kuasa-kuasa

besar sahaja iaitu berhubung Antartica Treaties 1959 dan 1961.14 Beliau mengkritik

tindakan sesetengah negara kuasa besar yang cuba mengawal benua warisan dunia itu.

Dr. Mahathir secara berani membangkitkan isu itu dan mendapat sokongan daripada

negara-negara lain. Dr. Mahathir menegaskan bahawa sudah tiba masanya PBB

memberikan tumpuan dan perhatian kepada benua yang kaya itu. Menurut Dr.Mahathir

lagi, sebilangan negara Pakatan Antartika telah menghantar rombongan ekspedisi

masing-masing bukan setakat kerja penyelidikan semata-mata. Malahan negara-negara

berkenaaan telah membuat lebih daripada yang sepatutnya hingga kepada tuntutan

kawasan benua itu untuk negara masing-masing.

Antara negara-negara Utara yang berminat terhadap penguasaan benua Antartika

tersebut ialah Amerika, Belgium, Chile, Perancis, New Zealand dan United Kingdom.

Mahathir dengan beraninya mengkritik tindakan negara-negara dalam Pakatan Antartika.

Mengikut Pakatan tersebut, 7 buah negara telah membuat tuntutan itu termasuk Australia,

Argentina, Britain, Chile, New Zealand, Norway dan Perancis.15 Sifat iconoclastic

Dr.Mahathir boleh dilihat dalam komitmen dasar luar beliau ini,apabila beliau dengan

lantang mengatakan laut dan dasar benua itu adalah dimiliki oleh masyarakat

antarabangsa dan negara-negara Pakatan Antartika yang bertindak menuntut bahagian 14 Johan Saravanamuttu, Malaysia’s Foreign Policy in Mahathir Period, 1981-1995 : An iconoclast Come to Rule, Asia Journal of Political Science, Vol. 4, No. 1, June 199615 Mokhtar A.Kadir, Keamanan Sejagat, Peranan Malaysia dalam Politik Antarabangsa, Dewan Bahasa dan Pustaka, 1991, pg238

masing-masing demi mengaut kekayaan sumber benua tersebut hendaklah

menyerahkannya kepada masyarakat antarabangsa dan ditadbir oleh PBB mahupun

Pemegang Amanah Benua. Semenjak Dr.Mahathir meminta supaya Perjanjian Pakatan

Antartika itu diubah dan pentadbiran benua tersebut diserahkan kepada PBB, perkara

tersebut talah menjadi perbincangan hangat. Kumpulan Pergerakan Berkecuali telah

memberikan sokongan padu terhadap usaha Dr.Mahathir itu dan mahukan syarat-syarat

dalam Perjanjian Antartika 1959 dan 1961 dibubarkan. Ini bertujuan bagi memastikan

negara-negara membangun juga berhak mendapat perkongsian daripada sumber yang

diperolehi daripada Benua Antartika kelak.

Kumpulan Negara Berkecuali yang diketuai oleh kepimpinan Dr. Mahathir ketika

itu inginkan benua Antartika diurus dan dikendalikan sama seperti dalam Konvensyen

Undang-undang Laut Antarabangsa. Melalui perjanjian yang dicadangkan oleh negara-

negara dunia ketiga ini, akan mensyarakatkan kekayaan hasil di Antartika adalah Warisan

Manusia Sejagat.16 Usul ini mendapat tentangan daripada Amerika dan Rusia yang

menjadi ahli Pakatan Antartika. Walau bagaimanapun,setelah 3 tahun dibahaskan,

Perhimpunan Agung PBB berstuju bahawa benua Antartika adalah Warisan Bersama

Manusia Sejagat. Jelas menunjukkan polisi Antartika yang diusul oleh Dr.Mahathir telah

menyedarkan ramai pihak akan hak semuan negara dunia terhadap benua tersebut.

3)Pergerakan Negara-negara Berkecuali (NAM)

16 Ibid, 241

Sepanjang era pemerintahannya , Dr. Mahathir mengekalkan sokongan beliau

dalam polisi berkecuali , tetapi dengan krisis yang berlaku ketika tamatnya Perang

Dingin, Dr.Mahathir dilihat cuba membersihkan kembali peranan yang dimainkan oleh

NAM. NAM dilihat menjadi satu platform yang menghasilkan suara bersama negara

dunia ketiga. Kritikan keatas negara dunia pertama merupakan usaha Malaysia dibawah

Dr.Mahathir untuk menjadi jurucakap untuk menegakkan hak dan kedudukan negara

dunia ketiga dan Dr.Mahathir merupakan satu-satunya pemimpin Asia yang konsisten

memperjuangkan isu-isu negara dunia ketiga. Ini jelas dilihat ketika Sidang Kemuncak

NAM ke-7di New Delhi, Malaysia telah mendapat pujian disebaban ucapan Dr. Mahathir

diatas keberanian beliau menyelar Vietnam kerana pencerobohannya di Kampuchea.

Tindakan Vietnam tersebut serang terang-terangan mencabuli Prinsip Berkecuali.

Laporan yang diterima menyatakan Menteri Luar Vietnam telah keluar dari dewan

persidangan selepas Mahathir mengecam tindakan Vietnam itu. Dr.Mahathir telah

mendesa Vietnam agar keluar dari Kampuchea. Kritikan Dr.Mahathir ini telah mendapat

pujian daripada Presiden Paistan Zia ul Haq diatas keberanian beliau itu.17 Di persidangan

NAM di Jakarta pada tahun 1992 pula, Dr.Mahathir telah menyuarakan krtikan terhadap

penindasan tentera Serbia terhadap masyarakat Bosnia. Far Eastern Economic Review

telah menjadikan kritikan Dr.Mahathir ini sebagai muka depan dan melihat beliau sebagai

“suara baru bagi dunia ketiga” atau “little Sukarno” . 18Dalam mesyuarat NAM di Kuala

Lumpur pula, isu Palestin dan Iraq telah menjadi agenda utama beliau. Dr.Mahathir

menambah kritikan beliau dengan mengutuk penaklukan Amerika di Iraq pada 2003

dalam Persidangan NAM. Beliau dengan tegas menyatakan bahawa “ the westeners

17 Ibid, pg 11918 Ed, Bridget Welsh, Reflection : The Mahathir Years, Southeast Asia Studies Program, 2004, pg311

claim to have great civilization but they behave like stone-age people whenever they are

confronted with problems. They kill and overthrow governments to achieve their

goals”.19

Malaysia dibawah Dr.Mahathir juga telah mengambil langkah tegas terutama

dalam isu alam sekitar. Merujuk kepada Far Eastern Economic Review, Dr.Mahathir

telah mengkritik negara Utara yang telah menuduh negara-negara selatan yang

membangun sebagai punca kepada masalah alam sekitar dan pada masa yang sama

menyembunyikan keupayaan negara-negara Selatan dalam memelihara pembangunan

yang mampan. Pendirian Dr. Mahathir terhadap isu Utara-Selatan ini telah mendapat

pujian ramai pihak sehingga beliau mendapat pengiktirafan di Earth Summit 1992 di Rio

de Janeiro dimana peranan Malaysia dalam mempertahankan maruah negara-negara

Selatan telah dihargai.20

POLITIK ISLAM

Realitinya, isu berhubung dunia Arab telah menjadi fokus dalam dasar luar

Malaysia ketika Perang Teluk 1991. Ini didorong oleh kedudukan Malaysia sebagai ahli

tidak tetap Majlis Keselamatan PBB. Ketika kempen militari Amerika dan Britain di Iraq,

19 Ibid20 Far Eastern Economic Review, 20 August 1992, pg17

masyarakat Islam masih lagi berdiam diri walapun Mahathir secara terang-terangna telah

mengutuk tindakan Amerika dan Britain di persidangna NAM dan OIC. Selepas Perang

Teluk, Dr.Mahathir mendebatkan dominasi Amerika dalam Order Dunia Baru dan order

tersebut haruslah melibatkan negara dunia ketiga dan Jepun sebagai ahli.

1)Isu Palestin

Isu Palestin telah menjadi agenda utama dalam dasar luar Malaysia dibawah

Dr.Mahathir. Dan dasar anti-Zionist telah difokuskan di PBB. Dr.Mahathir tidak pernah

gagal dalam membangkitkan isu Palestin dan beliau sentiasa mengemukan isu tersebut di

dalam setiap forum atau perjumpaan yang dihadirinya. Dalam penulisan Johan

Saravanamuttu, “Malaysia Foreign Policy in Mahathir Period” beliau telah

mengambarkan dasar luar Mahathir terhadap Palestin :

“Palestin has remained an enduring concern in Malaysia’s foreign policy and

the anti-Zionist posture of the government is constantly highlighted at the UN”

Malaysia sebelum ini memang menjalankan dasar tidak mengiktiraf Israel.

Dr.Mahathir juga bertindak sedemikian dan beliau berpendirian tegas terhadap tindakan

kuasa Barat yang menyokong Israel yang menduduki kawasan Arab. Palestin juga

diberikan status diplomatic penuh ada awal kepimpinan beliau. Arafat juga telah dijemput

oleh Malaysia atas jemputan Dr.Mahathir. Kebolehan berbicara dan keberanian

Dr.Mahathir telah digunakan oleh Arafat bagi meminta Dr.Mahathir berbincang dengan

Amerika supaya Israel menghentikan keganasan dan in dilakukan oleh Dr.Mahathir

sewaktu bertemu Bush di mesyuarat APEC di Shanghai pada Oktober 2001 dan Mei

2002 di Washington. Dasar luar Dr. Mahathir yang berani mengkritik campur tangan

Barat dalam isu Israel-Palestin telah mendapat pengiktirafan, malahan Arafat sendiri

pernah menyatakan bahawa “ Malaysia is even closer to us than some of the Arab

nations” . Dr. Mahathir dalam ucapannya di Islamic Summit di Putrajaya berkenaan isu

Palestin :

“There is a feeling of hopelessness among the Muslim countries and their

people. They feel that they can do nothing right. They believe that things can only get

worse. The Muslims will forever be oppressed and dominated by the Europeans and the

Jews. They will forever be poor, backward and weak. Some believe, as I have said, this

is the Will of Allah, that the proper state of the Muslims is to be poor and oppressed in

this world”

Beliau menambah lagi :

“It cannot be that there is no other way. 1.3 billion Muslims cannot be defeated

by a few million Jews. There must be a way. And we can only find a way if we stop to

think, to assess our weaknesses and our strength, to plan, to strategise and then to

counter attack. As Muslims we must seek guidance from the Al-Quran and the Sunnah

of the Prophet. Surely the 23 years? struggle of the Prophet can provide us with some

guidance as to what we can and should do.”21

Sikap iconoclast Dr. Mahathir dalam menentang penguasaan golongan Yahudi

terhadap orang Islam ini sememangnya diakui oleh ramai pihak. Dr. Mahathir mengutuk

21 Mahathir’s Speech, http://www.israelnewsagency.com/mahathirjewsspeech.html, retrieved 10 Oktober 2009

hebat tindakan Israel yang menyerang khemah-khemah pelarian dan menyeksa rakyat

Palestin di Tebing Barat Sungai Jordan. Lebih-lebih lagi yang menjejaskan kedudukan

Masjid Al-Aqsa. Dr. Mahathir menegaskan pendirian Malaysia dan menyeru dunia

mengutuk sekali perbuatan Israel itu. Beliau juga secara terang-terangan menyifatkan

Israel sebgai musuh dunia.22

2)Isu Bosnia-Herzegovina

Walau bagaimanapun dalam tahun-tahun pemerintahan Dr.Mahathir, Bosnia-

Herzegovina menjadi tumpuan utama dasar luar Malaysia. Mahathir telah bertindak

menjadikan Malaysia sebagai orang tengah dalam menjalankan misi keamanan di bawah

PBB. Menjelang Mac 1995, Malaysia telah menghantar hampir 2,555 pegawai dalam

misi keamanan ini termasuk 1,512 di Bosnia. Penyertaan Malaysia dalam

UNPROFOR(UN Protection Force) ini dilihat secara tidak langsung dimotivasikan

kepentingan politk dengan mendapatkan perhatian antarabangsa dan populasi muslim .23

KRITIKAN TERHADAP INTERNATIONAL MONETARY FUND (IMF)

Iconoclasm Dr. Mahathir sesungguhnya boleh dilihat dalam polisi ekonomi beliau

terhadap institusi kewangan antarabangsa, ditokok lagi dengan perkaitan institusi itu

dengan dominasi oleh Amerika. Pasca Krisis Kewangan Asia 1997, telah memperlihatkan

22 Mokhtar A.Kadir, Keamanan Sejagat, Peranan Malaysia dalam Politik Antarabangsa, Dewan Bahasa dan Pustaka, 1991, pg10323 Ed, Bridget Welsh, Reflection : The Mahathir Years, Southeast Asia Studies Program,2004, pg 312

Dr. Mahathir secara terang-terangan mengkritik polisi neo-liberalisme oleh Amerika.

Terdapat banyak penjelasan bagi kekacauan ekonomi Asia Tenggara ketika itu, yang

awalnya disebabkan devaluasi mata wang Thailand pada Jun 1997. Dr. Mahathir

menyalahkan George Soros yang menyebabkan spekulasi dalam mata wang Asian. Soros

dan Dr. Mahathir berperang mulut di Hong Kong sewaktu mesyuarat IMF World Bank

pada September 1997 yang mana Soros mengecam Dr. Mahathir sebagai ancaman kepada

negaranya sendiri. Dr. Mahathir juga dengan berani megkritik IMF yang memberikan

pakej keselamatan kepada negara-negara yang dilanda krisis ketika itu dan cuba

menjadikan sistem kewangan dan perbankan Asian seperti sistem yang terdapat di

Amerika mahupun Eropah. Dr.Mahathir juga mengkritik reformasi ekonomi ala liberal

yang dilakukan oleh IMF dengan memperkenalkan Structural Adjusment Package (SAP).

SAP mensyaratkan negara peminjam supaya mengurangkan perbelanjaan kerajaan bagi

mengurangkan defisit, membiarkan bank dan institusi kewangan yang muflis jatuh dan

meningkatkan kadar cukai negara.24 Kawalan yang cuba dilakukan oleh IMF ini telah

dikecam oleh Dr. Mahathir dan Malaysia antara negara yang membuat keputusan tidak

meminjam daripada IMF yang disifatkan oleh Dr.Mahathir sebagai institusi yang

dikuasai Amerika.Sementara itu, Dr.Mahathir merupakan satu-satunya pemimpin Asian

ketika itu yang mencadangkan pembaharuan dalam sistem kewangan antarabangsa. Pada

September 1998, Dr.Mahathir telah mengambil keputusan yang rumit dengan

memperkenalkan polisi kawalan kapital negara dan mengumumkan dasar ikatan mata

wang atau non-tradability of ringgit. Kerajaan Malaysia mengakui bahawa kawalan

tersebut telah membantu Malaysia dalam menghadapi kemelut krisis kewangan tersebut

dengan menghindari bantuan daripada IMF. Menjelang Ogos 1999, pasaran saham

24 IMF’s role in the Asian Financial Crisis, http://www.ifg.org/imf_asia.html, retieved 12 Oktober 2009

menunjukkan peningkatan sebanyak 800 points berbanding 260 points semasa krisis dan

stok kerajaan bernilai hampir 31 billion Dollar. 25

KESIMPULAN TERHADAP ANALISA

Konklusinya, perbincangan mengenai dasar luar Dr. Mahathir tidak boleh lari

daripada faktor dalaman dan luaran yang mempengaruhi perjalanan dasar luar era beliau.

Dasar Pandang ke Timur dan Wawasan 2020 secara asasnya merupakan satu refleksi

objektif nasional seperti yang dinyatakan oleh Dr.Mahathir dan digunakan sebagai batu

loncatan dalam hubungan luar Malaysia. Kita boleh mengatakan bahawa dasar luar era

25 Ed, Bridget Welsh, Reflection : The Mahathir Years, Southeast Asia Studies Program, 2004,pg 315

Dr.Mahathir memperlihatkan beliau sebagai pemimpin negara dunia ketiga yang

iconoclastic dengan menganalisa polisi domestik beliau, pengenalan polisi ekonomi yang

agresif, mengkritik diskriminasi negara-negara utara terhadap negara Selatan dan

perjuangan terhadap isu-isu masyarakat Islam serta hak antarabangsa. Era Dr.Mahathir

merupakan contoh terbaik perkaitan antara politik dan ekonomi sama ada ia diaplikasikan

dalam unit domestik mahupun antarabangsa. Melihat kepada iconoclasm beliau, dasar

luar Mahathir membawa kepada pembaharuan yang pragmatik. Ideologi Dr. Mahathir

mengenai modernisasi kapitalis menjadi ukuran dalam pemerintahan beliau yang

sememangnya berbeza dengan era Dasar Ekonomi Baru. Berbeza dengan kepimpinan

Malaysia terdahulu, pengaruh Mahathir keatas dasar luar beliau begitu meluas malah

melebihi Perdana Menteri sebelumnya. Keberanian dalam memperjuangkan hak negara-

negara membangun dan mengkritik penindasan yang dilakukan oleh negara maju

sememangnya menggambaran sifat beliau yang iconoclast seperti yang dinyatakan oleh

Johan Saravanamuttu :

“Perhaps no other leader in Malaysia’s history fits the bill of Third World

iconoclast better than Datuk Sri Dr Mahathir Mohamad, Malaysia’ fourth premier”

BIBLIOGRAFI

1) Ed, Bridget Welsh, Reflection : The Mahathir Years, Southeast Asia

Studies Program, 2004,

2) Ed, Ruhanas Harun, Malysia’s Foreign Relations : Issues and Challenges,

Universiti Malaya, 2006.

3) Sivamurugam Pandian, Legasi Mahathir, Utusan Publication, 2005

4) Chamil Wiraya, Dasar Luar Era Mahathir, Fajar Bakti, 1989.

5)Johan Saravanamuttu, Malaysia’s Foreign Policy in Mahathir Period, 1981-1995 : An iconoclast Come to Rule, Asia Journal of Political Science, Vol. 4, No. 1, June 1996

6)John hilley, Malaysia :Mahathirism,Hegemony and the New Opposition, Zed Books, USA, 2001

7) Mokhtar A.Kadir, Keamanan Sejagat, Peranan Malaysia dalam Politik Antarabangsa, Dewan Bahasa dan Pustaka, 1991

8) Ed, Ruhanas Harun, Malysia’s Foreign Relations : Issues and Challenges, Universiti Malaya, 2006, pg 20

9)Far Eastern Economic Review, 20 August 1992

10) East Asian Economic Caucus, http://en.wikipedia.org/wiki/East_Asia_Economic_Caucus, retrieved 12 October 2009

11) Mahathir’s Speech, http://www.israelnewsagency.com/mahathirjewsspeech.html, retrieved 10 Oktober 2009

12) IMF’s role in the Asian Financial Crisis, http://www.ifg.org/imf_asia.html, retieved 12 Oktober 2009