1

Bab 2:Literatur

7 April 2007

SARJANA PENDIDIKAN

BIDANG PENDIDIKAN SENI,

FAKULTI PENDIDIKAN, UNIVERSITI

MALAYA

MARHANIM BT ABDUL RAZAK Pensyarah: Ghazie Ahmad

[ Bab 2: KAJIAN LITERATUR

IMEJ DALAM LUKISAN KANAK-

KANAK PRASEKOLAH DI HULU

LANGAT]

2

BAB 2 KAJIAN LITERATUR

2.0 Pendahuluan

2.1 Literatur Berkaitan

2.1.1 Kanak-Kanak Dan Lukisan

2.1.1.1 Tujuan kanak-Kanak Melukis

2.1.1.2 Jenis Lukisan kanak-Kanak

2.1.2 Perkembangan Lukisan Kanak-Kanak Prasekolah

2.1.3 Sejarah Perkembangan Lukisan Kanak-Kanak

2.1.3.1 Teori Yang Berkaitan

2.2 Kerangka Konsepsual

2.2.1 Konsep Imej Dalam Lukisan Kanak-Kanak Prasekolah

2.2.2 Faktor Yang Mempengaruhi Penghasilan Imej Dalam

Lukisan Kanak-Kanak.

2.2.2.1 Faktor Dalaman

Minat

Pengalaman

Emosi

Kreativiti

2.2.2.2 Faktor Luaran

Persekitaran

2.3 Kesimpulan

3

BAB 2

KAJIAN LITERATUR

2.0 Pendahuluan

Kanak-kanak pada peringkat prasekolah lazimnya mempunyai kecenderungan dan minat

semulajadi terhadap aktiviti melukis. Menerusi aktiviti melukis, kanak-kanak berpeluang

menghasilkan pelbagai imej dalam lukisan menerusi pengamatan pada persekitaran di

sekeliling mereka. Kajian berkaitan lukisan kanak-kanak telah banyak dijalankan. Malah

hasil daripada kajian yang telah dijalankan telah menemui pelbagai teori yang diboleh

dijadikan panduan dan rujukan kepada penyelidik, guru, ibu bapa dan masyarakat.

Antara pekara yang akan dibincangkan dalam bab ini merangkumi kajian literatur

yang berkaitan dengan kanak-kanak dan lukisan, perkembangan lukisan kanak-kanak

prasekolah dan sejarah perkembangan lukisan kanak-kanak. Bab ini juga akan

membincangkan tentang kerangka konsepsual berdasarkan kajian lepas yang berkaitan

dengan faktor yang mempengaruhi kanak-kanak enam tahun dalam menggambarkan

pelbagai imej dalam lukisan yang dihasilkan.

4

2.1 Literatur Berkaitan

Terdapat pelbagai kajian yang dijalankan dalam mengkaji tahap perkembangan kanak-

kanak mengikut umur. Antara kajian yang dilakukan adalah kajian terhadap lukisan

kanak-kanak. Menerusi lukisan yang dihasilkan, pelbagai persoalan kajian dapat

dirungkai serta pelbagai teori dapat dijadikan sebagai bukti untuk menjelaskan sesuatu

fakta yang telah diperolehi.

Menurut Iberahim Hassan (2000), penyelidikan mengenai lukisan kanak-kanak

telah bermula sejak tahun 1800 lagi. Antaranya adalah Hebert Spencer (1859) dan John

Ruskin (1857). Terdapat juga jurnal dan artikel yang ditulis oleh penulis terkenal seperti

Ebenzer Cook antara 1885 hinga 1886, James Sully sekitar tahun 1890an, Stern pada

tahun 1924, Koffka pada tahun 1928, Piaget pada tahun 1929 dan Cizek sekitar tahun

1930an. Sehingga kini, kajian terhadap lukisan kanak-kanak masih lagi diterus oleh ramai

penyelidik dari luar dan di dalam negara.

2.1.1 Kanak-Kanak Dan Lukisan

Melukis merupakan salah satu cabang kreativiti ( Mohd. Azhar, 2006). Dengan melukis,

kanak-kanak dapat meluahkan emosi dan memberi interpretasi terhadap sesuatu perkara.

Menerusi penghasilan lukisan, kanak-kanak dapat menyatakan pengalaman yang

diperolehinya secara teratur dan tersusun. Menerusi jurnal yang diterbitkan dalam

Academic Press yang ditulis telah ditulis oleh Laura (2001), mendapati imej yang

dirakamkan oleh kanak-kanak yang berusia enam tahun dalam lukisan yang dihasilkan

adalah hasil dari pengamatan mereka terhadap apa yang berlaku dalam persekitaran.

5

Kanak-kanak menggunakan mental untuk menterjemahkan sesuatu yang mereka

lihat, hidu dan rasa kepada sesuatu imej visual. Cathy (2001) telah melakukan kajian

terhadap kanak-kanak prasekolah yang mempunyai masalah emosi. Menurut beliau

kanak-kanak yang berumur lima hingga enam tahun lebih gemar untuk menyatakan

ingatan lampau melalui imej dalam lukisan. Gambaran yang dihasilkan adalah

transformasi daripada pengalaman dan emosi yang ada dalam diri mereka dan

diterjemahkan dalam bentuk imej visual dua dimensi.

Lazimnya kanak-kanak prasekolah yang berumur enam tahun banyak

mengadaptasikan objek yang ada di sekeliling dalam penghasilan lukisan. Imej yang

digambarkan dalam lukisan dapat memberi kepuasan kepada kanak-kanak. Kepuasan

yang tercipta ini boleh membantu kepada perkembangan kognitif dan psikomotor

seseorang kanak-kanak itu. Main Rindam (2005), menyatakan bahawa dengan

menghasilkan lukisan , kanak-kanak akan merasa puas apabila dapat menampilkan imej

yang berada di pemikiran dan diluahkan pada permukaan kertas. Secara tidak langsung

kanak-kanak akan dapat berkongsi pengalaman yang pernah dilalui bersama golongan

dewasa.

2.1.1.1 Tujuan kanak-kanak melukis

Kanak-kanak mempunyai sebab tertentu apabila melukis. Mengikut kajian oleh Jamilah

Omar (2004) dan Fotini (2005), imej yang dihasilkan oleh kanak-kanak adalah berbeza

mengikut tahap umur. Kanak-kanak pada awal usia seringkali menghasilkan lukisan yang

berupa contengan. Antara tujuan lukisan tersebut dihasilkan adalah untuk

6

mengaplikasikan kebolehan pergerakan tangan. Mengikut Piaget (1970), menyatakan

kanak-kanak pada umur lapan belas bulan hingga dua setengah tahun menghasilkan

lukisan berupa imej contengan yang tidak membawa kepada maksud atau representasi

yang khusus.

Tujuan gambaran pelbagai imej dalam lukisan yang dihasilkan juga adalah untuk

menghilangkan rasa bosan atau perasaan jemu, Cathy (2001). Penghasilan lukisan juga

dapat membantu menghilangkan tekanan emosi yang dihadapi oleh kanak-kanak. Jullien

(1994) dan Claire (2003) telah menjalankan kajian kepada sekumpulan kanak-kanak

yang berada di pusat jagaan sementara kerana masalah penderaan. Berdasarkan kajian

mereka, kanak-kanak yang berusia enam tahun lebih gemar mengisi masa lapang dengan

melukis pelbagai-bagai imej pada kertas yang disediakan. Imej yang dilukis adalah imej

yang berkaitan dengan peristiwa yang pernah mereka alami. Secara tidak langsung proses

menggambarkan imej dapat mengurangkan tekanan emosi yang dihadapi oleh kanak-

kanak tersebut.

Kanak-kanak menggambarkan pelbagai imej pada penghasilan lukisan juga

bertujuan untuk mendapatkan perhatian daripada golongan dewasa. Tujuan imej yang

digambarkan adalah bertujuan untuk mendapatkan pujian daripada guru atau ibu bapa.

Hasil penulisan Nancy (2001) menyatakan bahawa kanak-kanak akan merasa bangga

apabila dipuji. Ia akan meningkatkan lagi respon mereka terhadap kerja yang dihasilkan.

Pendapat ini turut diperkuatkan dengan pendapat Kamaruddin (1996) dan Azizi Yahya

(2004) bahawa kanak-kanak gemar mendapatkan pujian dari golongan dewasa terhadap

7

sesuatu aktiviti yang dilakukan. Kata-kata pujian daripada guru atau ibu bapa adalah

salah satu proses motivasi yang diperlukan oleh kanak-kanak dalam kerja yang akan

dihasilkan seterusnya.

Penghasilan pelbagai imej dalam penghasilan lukisan dapat meningkatkan idea

dan persepsi kanak-kanak terhadap sesuatu yang digemari. Kanak-kanak cuba meniru

sesuatu objek yang berada di persekitaran untuk mendapatkan ilmu. Melalui imej yang

dilukis oleh kanak-kanak, kita dapat menilai tahap pemahaman mereka terhadap sesuatu

konsep. Contohnya bagi kanak-kanak yang berusia enam tahun cuba melukis imej

kenderaan dengan menunjukkan perbezaan bilangan tayar pada kenderaan. Dengan

melihat perbezaan bilangan tayar secara tidak langsung mereka dapat membezakan jenis

imej kenderaan yang digambarkan (Fotini, 2005).

Kanak-kanak prasekolah gemar melukis pelbagai imej bertujuan untuk menguji

sesuatu perkara positif dan negatif. Menurut Wilson dan Wilson (1992), antara tujuan

kanak-kanak enam tahun melukis adalah bertujuan untuk menggambarkan sesuatu situasi

yang berlawanan. Contohnya gambaran imej perompak dan polis. Pandangan yang sama

pernah dikemukakan oleh Abu Talib Putih Putih (2005) yang menyatakan bahawa tujuan

kanak-kanak enam tahun melukis adalah untuk menganalisis dan menilai sesuatu yang

baik dan buruk. Penganalisaan ini disampaikan melalui pelbagai imej dalam penghasilan

lukisan. Imej yang digambarkan oleh kanak-kanak juga bertujuan untuk menggambarkan

masa depan yang diimaginasikan. Secara tidak langsung ia dapat meningkatkan literasi

visual serta dapat memberi bentuk kepada imej abstrak yang berada di minda.

8

Oleh itu jelaslah bahawa kanak-kanak menghasilkan lukisan dengan mempunyai

pelbagai tujuan dan maksud yang ingin disampaikan. Mengikut Nancy (2001)

menyatakan bahawa penghasilan lukisan dapat memberikan unsur motivasi kepada

kanak-kanak dalam melahirkan idea melalui imej yang digambarkan. Fotoni (2005) dan

Abu Talib Putih Putih (2005) juga mempunyai pendapat yang sama dengan Nancy (2001)

bahawa disamping memberi motivasi, penghasilan lukisan juga turut memberi kesan

positif dalam memberikan ilmu kepada kanak-kanak khususnya kanak-kanak prasekolah

yang berumur enam tahun.

2.1.12 Jenis lukisan kanak-kanak.

Terdapat pelbagai jenis lukisan yang dihasilkan oleh kanak-kanak. Jenis lukisan yang

dihasilkan oleh kanak-kanak adalah berbeza. Silver (2001) ada menyebut pandangan

yang dikemukakan oleh Lark Horovitz et al., (1973) dalam jurnal yang bertajuk

Understanding Children’s Art For Better Teaching. Beliau menyatakan bahawa lukisan

kanak-kanak dapat dibahagikan kepada empat jenis penghasilan iaitu: 1)Lukisan spontan

yang dihasilkan tanpa paksaan dari mana-mana pihak. Imej yang dihasilkan dalam

lukisan spontan adalah imej yang dihasilkan tanpa paksaan dari guru atau golongan

dewasa. Lukisan dihasilkan atas inisiatif sendiri mengikut kehendak kanak-kanak. 2)

Lukisan bebas iaitu lukisan yang dihasilkan oleh kanak-kanak atas permintaan guru atau

dari sesuatu pihak. Kanak-kanak bebas memilih imej yang ingin dilukis dalam lukisan

bebas. 3) Lukisan permintaan adalah lukisan yang dihasilkan mengikut topik atau tajuk

yang diarahkan oleh guru. Kanak-kanak hanya menghasilkan imej mengikut arahan dan

tidak bebas memilih imej yang hendak dilukis. 4) Lukisan peniruan atau melengkapkan.

9

Ia adalah lukisan yang dihasilkan oleh kanak-kanak dengan melengkapkan sebahagian

imej yang telah disediakan terlebih dulu.

Berdasarkan pandangan yang telah dikemukakan oleh pengkaji terdahulu, jelaslah

menunjukkan bahawa imej yang dilukis oleh kanak-kanak adalah berkait rapat dengan

jenis lukisan yang dihasilkan. Imej yang digemari dalam lukisan yang dihasilkan boleh

diperolehi daripada lukisan bebas. Ini adalah kerana tidak terdapat unsur paksaan dan

kanak-kanak bebas memilih apa saja imej yang digemari untuk digambarkan dalam

lukisannya. Mengikut Mohd. Sharani (2003) percaya bahawa kita tidak akan memahami

perkembangan sebenar kanak-kanak jika wujud sebarang unsur paksaan dalam tingkah

laku atau aktiviti yang dilakukannya.

2.1.2 Perkembangan Lukisan Kanak-Kanak Prasekolah

Tahap perkembangan lukisan oleh kanak-kanak prasekolah bermula di peringkat

skema. Teori skema adalah teori yang pernah dikemukakan oleh ahli psikologi yang

terkenal iaitu Piaget (2001). Mengikut teori yang dikemukakan oleh beliau, skema

bermaksud satu struktur kognitif dan skemata bermaksud lebih dari satu struktur kognitif.

Skemata terbahagi kepada tiga iaitu skemata tingkah laku, skemata simbolik dan skemata

operasi.

Skemata tingkah laku digunakan oleh kanak-kanak untuk bertindak balas kepada

objek yang berada di persekitarannya. Kanak-kanak mengamati objek-objek yang berada

di persekitarannya dan memindahkan imej yang lihat dalam penghasilan lukisan.

10

Skemata simbolik pula diperolehi sejak kanak-kanak berumur dua tahun atau sejak

kanak-kanak tersebut boleh bercakap dan berfikir tentang sesuatu pengalaman yang

dilaluinya. Manakala skemata operasi diperolehi oleh kanak-kanak yang berumur enam

tahun iaitu apabila mereka boleh melakukan operasi logik berkaitan dengan sesuatu

peristiwa. Mengikut Ramlah Jantan Jantan (2004) menyatakan bahawa kanak-kanak

mengadaptasikan imej yang berada di persekitaran mengikut tahap perkembangan umur

mereka. Berpandukan skemata ini guru atau ibu bapa boleh melihat perkembangan

penghasilan imej yang dihasilkan oleh kanak-kanak dalam penghasilan lukisan. Ianya

boleh digunakan sebagai kayu pengukur untuk membimbing kanak-kanak prasekolah

dalam penghasilan seni lukis.

Pendekatan daripada teori perkembangan oleh Piaget (1970) mengatakan bahawa

perkembangan lukisan kanak-kanak dapat dibahagikan kepada dua peringkat utama iaitu

peringkat manipulatif dan peringkat membuat simbol. Mengikut Piaget (1970), kanak-

kanak yang berumur dua tahun, menghasilkan imej secara tidak sengaja. Penghasilan

imej yang digemari adalah pada peringkat pergerakan motor kasar. Kanak-kanak pada

usia ini menghasilkan contengan. Imej yang dihasilkan tidak mengkhusus pada

representasi tertentu. Proses ini berterusan hingga kanak-kanak mencapai umur tiga

tahun. Apabila kanak-kanak mencapai umur tiga tahun mereka mula menyusun imej

yang dihasilkan dalam susunan yang semakin teratur. Walau bagaimana pun pada

peringkat ini imej yang dihasilkan adalah imej ringkas seperti bulat, tiga segi dan

pangkah (Pamela, 1998; Iberahim Hassan Hassan, 2000; La Voy et al.,2001; Bailey et

al.,2003).

11

Pada usia kanak-kanak mencapai empat hingga lima tahun, imej contengan telah

berubah dan semakin meyakinkan. Sistem mental kanak-kanak pada usia ini telah

berkembang. Pada usia ini imej yang dihasilkan dalam penghasilan lukisan telah berubah

dan semakin dikenali. Imej yang dilukis telah berbeza dengan latar belakang. Secara

beransur-ansur imej yang dilukis tidak lagi membentuk contengan, malah ia telah

berkembang dan memiliki ciri-ciri seperti bulatan, bujur, segi empat dan segi tiga. Imej

yang digambarkan telah membentuk sesuatu objek seperti matahari dan figura manusia

dengan rupa mudah. Susunan imej yang dilukis sudah mula berubah dan semakin rumit.

Pada peringkat ini imej yang dihasilkan berada di peringkat simbolik (Hebert Read, 1958;

Martyn, 1983; Iberahim Hassan, 2000; Eisner, 2001; Rohani Abdullah et al., 2004;

Ramlah Jantan Jantan, 2004; Cox, 2006).

Kanak-kanak yang mencapai lima hingga enam tahun mampu melukis imej

manusia dan haiwan dengan olahan yang lebih baik. Menurut pendekatan kognitif yang

dikemukakan oleh Piaget (1971) dan disokong dalam kajian oleh Silver (2001) dan Laura

(2001) mengatakan bahawa pada peringkat ini kanak-kanak sudah berkebolehan

menggunakan simbol yang mewakili objek di sekeliling. Pada peringkat ini kanak-kanak

sering menggambarkan imej garisan, rupa dan jalinan untuk membentuk sesuatu imej

yang digemari seperti rumah, pokok, haiwan dan kenderaan.

Keupayaan membayangkan sesuatu diaplikasikan pada imej yang boleh dilihat

dalam lukisan yang dihasilkan. Kanak-kanak pada usia ini mula membina pengetahuan

melalui penerokaan dan pengalaman berinteraksi dengan persekitaran mereka. Eisner

12

(1966) juga mengakui bahawa pemahaman yang diperolehi dari persekitaran telah mula

diolah dalam gambaran imej yang dilukis. Imej yang dihasilkan adalah berdasarkan

persepsi dan pengalaman yang diperolehi dari persekitaran kanak-kanak tersebut.

2.1.3 Sejarah Perkembangan Lukisan Kanak-Kanak

Masyarakat mula berminat untuk mengkaji lukisan kanak-kanak apabila menyedari

bahawa kanak-kanak adalah golongan yang perlu diberi perhatian. Mohd. Johari, (2004)

menyingkap sejarah perkembangan lukisan kanak-kanak. Dalam penulisan beliau

menyatakan bahawa kanak-kanak di Eropah pada zaman Medieval atau zaman

pertengahan kira-kira 1100-1400 masehi yang lalu dianggap sebagai golongan yang tidak

perlu diberi perhatian yang sewajarnya. Pada zaman itu kanak-kanak seawal usia enam

tahun dianggap sebagai pembantu pekerja dan tidak perlu diambil berat.

Berdasarkan kajian oleh Rohani Abdullah et al. (2004) dan Cox (2006) ada

menyatakan bahawa pada awal abad ke 17 dan 18 seni kanak-kanak mula di pandang

serius. Kepentingan terhadap kanak-kanak mula diberi perhatian. Kanak-kanak mula

diberikan pendidikan. Perhatian terhadap kanak-kanak mula disedari bahawa golongan

ini merupakan golongan yang perlu diberi perhatian agar mencapai perkembangan usia

dengan pemikiran yang sempurna. Jean-Jacques Rousseau (1712-1778), Johann

Pestalozzi (1746-1827) dan Freiedrich Froebel (1782-1852) adalah di antara tokoh-tokoh

kurikulum yang memberi perhatian terhadap aktiviti-aktiviti yang dilakukan oleh kanak-

kanak. Mereka juga telah menjadikan seni lukis sebagai salah satu bahagian yang

13

dimasukkan dalam kandungan kurikulum pendidikan yang dijalankan pada masa itu

(Ahmad Rashidi, 2000; Azizah Lebai Nordin, 2002).

Idea terawal untuk menjadikan pendidikan seni lukis ini sebagai aktiviti pendidikan

telah dibawa oleh orang Inggeris ke Amerika. Pada waktu itu pendidikan berkaitan

lukisan sekadar melahirkan seniman-seniman professional. Pendedahan pendidikan seni

lukis lebih tertumpu kepada anak-anak bangsawan (Cox, 2006). Pada awal abad ke 19

terdapat pelbagai teori awal mengenai lukisan kanak-kanak. Antaranya ialah teori

behaviorisme, konstruktivisme dan teori pembelajaran sosial. Pada masa itu kajian

secara meluas dijalankan tentang hubungan lukisan dan kanak-kanak. Kajian yang

dijalankan terbahagi kepada dua bahagian iaitu kajian berkaitan psikologi dan kajian

yang berkaitan estetik.

Kajian berkaitan psikologi adalah perbincangan ke atas keseluruhan tingkah laku

kanak-kanak secara saintifik yang dikaitkan dengan imej yang dilukis manakala kajian

yang berkaitan dengan estetik pula adalah kajian terhadap aspek keindahan dan kesenian

yang wujud pada imej yang dilukis oleh kanak-kanak. Konsep seni lukis ini telah

berkembang dari masa ke semasa sehingga mewujudkan pelbagai teori dan model

pendidikan yang berkaitan dengan perkembangan kanak-kanak (Ramlah Jantan Jantan,

2004; Suhaimi Abdullah, 2006).

14

Pada tahun 1930an telah muncul konsep seni untuk penyataan diri. Para pendidik

telah mengakui bahawa kanak-kanak yang berumur enam tahun mempunyai keupayaan

untuk memberi penyataan diri menerusi lukisan yang dihasilkan. Para pendidik juga

mengakui bahawa kanak-kanak pada usia ini mampu melahirkan ekspresi diri melalui

imej yang digemari dalam lukisan yang dihasilkan. Menjelang tahun 1940an satu lagi

konsep mustahak yang diperjelaskan kepada umum iaitu lukisan yang dihasilkan oleh

kanak-kanak mampu mencungkil psikologi seseorang kanak- kanak itu (Khalijah Ahmad,

2006). Psikologi adalah kajian yang berkaitan faktor dalaman atau faktor diri yang

mendorong kanak-kanak dalam menggambarkan imej dalam lukisan yang dihasilkan.

Dalam kajian ini, Viktor Lowenfield (1987) telah memberi sumbangan yang besar

dalam menerbitkan bukunya yang bertajuk ‘ Creative and Mental Growth’. Konsep-

konsep terbaru tentang lukisan kanak-kanak wujud pada tahun-tahun 1970an yang

mengaitkan seni sebagai alat untuk memupuk kesedaran sosial di kalangan kanak-kanak

prasekolah. Kesedaran terhadap imej yang dihasilkan dalam penghasilan lukisan mula

disedari oleh golongan pendidik bahawa ia merupakan hubungan kepekaan antara

manusia dan persekitaran. Pada tahun-tahun seterusnya para pendidik telah mula

membuat pelbagai kajian imej yang dihasilkan oleh kanak-kanak dalam perhubungan

persekitaran fizikal dan persekitaran sosial (Cathy, 2001; La Voy et al., 2001).

Kini kepekaan para pendidik terhadap pengajaran seni di peringkat prasekolah tidak

dapat dinafikan lagi. Walau bagaimanapun bidang pengajaran seni dalam pendidikan

prasekolah di Malaysia hanyalah sebagai salah satu cabang kurikulum yang dimasukkan

15

dalam sukatan pelajaran. Masih banyak ruang kajian-kajian terhadap hubungan lukisan

dan kanak-kanak yang masih belum dikaji secara terperinci (PPK, Kementerian

Pelajaran Malaysia, 2006).

2.1.3.1 Teori yang berkaitan

Beberapa kajian telah dijalankan adalah berlandaskan beberapa teori. Antara teori yang

telah digunakan oleh ahli falsafah dalam membuat kajian tentang imej lukisan kanak-

kanak ialah teori behavioris atau environmentalisma, teori pembelajaran sosial, teori

maturationisma dan teori konstruktivisma.

Teori behavioris atau environmentalisma menekankan kepada persekitaran yang

ada di sekeliling kanak-kanak. Teori ini menekankan bagaimana persekitaran

mempengaruhi sesetengah tingkah laku kanak-kanak. Teori ini juga membantu kanak-

kanak mempelajari tingkah laku dalam masyarakat. Beberapa kajian yang dijalankan

lebih kepada pemerhatian terhadap aspek motivasi yang dianggap sebagai pujian atau

ganjaran yang boleh menaikkan semangat kanak-kanak dalam melakukan sebarang

aktiviti. Teori ini lebih kepada pemerhatian terhadap pembelajaran yang berlaku oleh

kanak-kanak akibat atau kesan dari faktor luaran. Faktor luaran membantu kanak-kanak

untuk melakukan sesuatu aktiviti seperti penghasilan imej dalam penghasilan lukisan

(Azizah Lebai Nordin, 2002).

Teori maturationisma atau naturalisma lebih tertumpu kepada faktor dalaman

16

kanak-kanak. Faktor dalaman sangat penting sebagai pendorong untuk melakukan

sesuatu perkara. Mengikut ahli falsafah terkenal seperti Jean Jacques Rousseau (1712-

1778) dan Sigmund Freud (1856-1939) menyatakan bahawa faktor dalaman yang

mempengaruhi tingkah laku kanak-kanak enam tahun dalam aktiviti melukis ialah faktor

minat dan kreativiti yang wujud dalam diri seseorang kanak-kanak itu. Faktor dalaman

yang wujud dalam diri seseorang kanak-kanak itu dapat meningkatkan tahap kematangan

kanak-kanak dalam memperoleh ilmu pengetahuan (Ramlah Jantan Jantan, 2004; Nor

Hashimah Hashim,2004).

Teori pembelajaran sosial menekankan tentang aktiviti yang dilakukan oleh

kanak-kanak adalah disebabkan oleh pengaruh faktor luaran. Ia melibatkan peniruan

kanak-kanak pada aktiviti manusia yang berada di sekeliling mereka. Azizah Lebai

Nordin (2002) berpendapat bahawa perlakuan kanak-kanak dalam sesuatu aktiviti adalah

hasil dari peniruan mereka terhadap perkara yang pernah dilakukan oleh manusia di

sekeliling mereka seperti keluarga, guru, rakan sebaya dan masyarakat terdekat. Ia juga

dikenali sebagai pengaruh dari persekitaran sosial.

Teori yang dikemukakan oleh Jean Piaget (2001) seperti yang dilaporkan oleh

Abu Talib Putih (2005) menekankan tentang faktor luaran dari persekitaran fizikal dan

persekitaran sosial. Persekitaran membantu kanak-kanak yang berumur enam tahun

membentuk perkembangan dalam pembelajaran. John Dewey (1859-1952) salah seorang

ahli kontruktivisme mengatakan bahawa pemahaman kanak-kanak terhadap persekitaran

adalah bergantung kepada tahap penerokaan mereka terhadap pelbagai-bagai objek di

sekeliling. Persekitaran yang dimaksudkan ialah persekitaran fizikal yang melibatkan

17

tumbuhan semulajadi dan benda buatan manusia, manakala persekitaran sosial

melibatkan interaksi kanak-kanak dengan masyarakat sekeliling. Palianiapan (2005) pula

menambah bahawa interaksi kanak-kanak dengan persekitaran merupakan satu proses

kognitif yang melibatkan persepsi kanak-kanak itu untuk memperoleh ilmu yang lebih

kompleks.

Kesimpulan yang boleh diperolehi ialah teori maturationisme mengkaji faktor

dalaman seseorang kanak-kanak itu manakala teori environmentalisma, teori

pembelajaran sosial dan teori konstruktivisma lebih menekankan faktor luaran yang

mempengaruhi kanak-kanak untuk melakukan sesuatu aktiviti. Gabungan teori ini dapat

memberikan gambaran kepada kita bahawa pentingnya pengaruh dalaman dan pengaruh

luaran dalam mendorong seseorang kanak-kanak untuk melahirkan aktiviti yang

digemari khususnya dalam penghasilan lukisan.

2.2 Kerangka Konsepsual

Bahagian ini akan menghuraikan kerangka konsepsual yang berkaitan dengan dua faktor

utama yang mempengaruhi imej yang digemari oleh kanak-kanak prasekolah dalam

lukisan yang dihasilkan.Bahagian yang akan dihuraikan adalah berkait dengan kajian-

kajian literatur yang pernah dijalankan oleh pengkaji-pengkaji terdahulu.

18

Rajah 1 menunjukkan kerangka konsepsual kajian.

Berdasarkan rajah 1, penyelidik akan menghuraikan faktor dalaman dan faktor

luaran yang mempengaruhi seseorang kanak-kanak prasekolah untuk menghasilkan

pelbagai imej yang digemari dalam lukisan. Faktor dalaman melibatkan minat,

pengalaman, emosi dan kreativiti yang ada dalam dalam diri seseorang kanak-kanak itu.

Faktor luaran terdiri daripada persekitaran fizikal dan persekitaran sosial. Persekitaran

fizikal terdiri daripada objek-objek dari persekitaran alam semulajadi dan alam benda,

manakala persekitaran sosial melibatkan pengaruh sosial yang wujud di persekitaran

kehidupan kanak-kanak. Dua faktor ini dikenal pasti oleh penyelidik sebagai pengaruh

utama yang mempengaruhi gambaran imej yang digemari dalam lukisan yang dihasilkan

oleh kanak-kanak prasekolah yang berumur enam tahun.

Faktor dalaman Faktor luaran

Kanak-kanak

enam tahun

Imej kegemaran

Lukisan

Rajah 1: Kerangka konsepsual

19

2.2.1 Konsep Imej Dalam Lukisan Kanak-Kanak Prasekolah

Terdapat pelbagai definisi yang digunakan oleh beberapa pengkaji untuk mentakrif

tentang imej dalam lukisan kanak-kanak. Cox (2006) menyatakan bahawa imej yang

digemari oleh kanak-kanak merupakan gambaran daripada pelbagai objek di persekitaran

mereka. Manakala kajian terdahulu oleh Cizek (1920) seperti yang dilaporkan oleh Cathy

(2001) menyatakan bahawa imej dalam lukisan merupakan olahan dari pengalaman

kanak-kanak yang digambarkan secara tampak.

Imej dalam lukisan kanak-kanak merupakan penyataan emosi dari seorang

pelukis. Luahan emosi diekspres dalam penghasilan visual untuk meluahkan pelbagai-

bagai perasaan yang wujud dalam diri kanak-kanak khususnya yang berumur enam tahun

(Raja Shamsul Bukhari, 2006). Efland (1990) mengatakan bahawa imej yang dihasilkan

dalam lukisan kanak-kanak merupakan ekspresi mereka hasil daripada tiga tahap

perkembangan proses artistik iaitu a) mengumpul idea, b) mengolahkan idea tersebut ke

dalam minda, dan c) menggunakan media kering seperti pensil untuk memberi bentuk

kepada idea-idea ke dalam penghasilan lukisan.

2.2.2 Faktor yang mempengaruhi penghasilan imej yang digemari dalam lukisan

kanak-kanak prasekolah.

Kanak-kanak menyatakan perasaan dan berkongsi pengalaman dengan golongan dewasa

melalui imej yang digambarkan dalam penghasilan lukisan. Julien (1994), Jamilah Omar

(2002) dan Khalijah Ahmad (2006) menegaskan bahawa imej yang gemar dilukis oleh

oleh kanak-kanak melibatkan faktor dalaman dan faktor luaran. Faktor dalaman

20

melibatkan perasaan kanak-kanak, pengalaman dan kreativiti yang dimiliki. Manakala

penghasilan imej akibat faktor luaran melibatkan persekitaran fizikal dan persekitaran

sosial. Faktor persekitaran fizikal adalah melibatkan pengaruh dari objek-objek

persekitaran semulajadi seperti tumbuh-tumbuhan dan alam benda seperti rumah dan

kenderaan. Persekitaran sosial pula melibatkan pengaruh yang diamalkan oleh

masyarakat sekitar seperti budaya (Marhanim Abdul Razak, 2007).

Mengikut petikan dari buku yang ditulis oleh Sharifah Alwiyah (1992) menyatakan

bahawa “Faktor diri memainkan peranan untuk menghasilkan seseorang individu. Faktor

diri ialah perasaan dan konsepsi kanak-kanak tentang dirinya sendiri dan tentang orang

lain, masyarakat serta keseluruhan pengalamannya termasuk kepercayaannya, nilainya,

matlamatnya dan sikapnya.” (Sharifah Alwiah Alsagoff, 1992:80). Penyataan ini

menyentuh mengenai faktor dalaman dan faktor luaran dalam penghasilan seni kanak-

kanak. Berdasarkan penyataan di atas menunjukkan bahawa faktor dalaman kanak-kanak

melibatkan minat, ekspresi emosi dan pengalaman yang dialami oleh kanak-kanak itu

sendiri. Faktor dalaman yang dimiliki juga saling berkait dengan faktor persekitaran

fizikal dan sosial.

Gabungan faktor dalaman dan luaran dalam penghasilan seni lukis akan

meningkatkan potensi kanak-kanak dalam pertumbuhannya ke alam dewasa. Suhaimi

Abdullah, (2006), Laura (2001), Ramlah Jantan Jantan, (2004) juga menyentuh perkara

yang sama yang melibatkan faktor individu dan faktor persekitaran mempengaruhi dalam

penghasilan pelbagai imej dalam penghasilan lukisan kanak-kanak yang berumur enam

21

tahun. Palaniappan (2005) menambah bahawa penghasilan imej dalam penghasilan

lukisan berkait rapat dengan faktor emosi, pengalaman dan kreativiti. Semua komponen

ini akan mempengaruhi seseorang kanak-kanak untuk menggambarkan imej yang

digemari dari objek-objek yang berada di persekitarannya.

Berdasarkan teori perkembangan yang telah dikemukakan oleh beberapa ahli falsafah

serta model-model pengajaran yang digunakan oleh pengkaji-pengkaji terdahulu,

pengkaji telah mengenal pasti beberapa faktor yang dianggap mendorong kepada

pembentukan pelbagai imej yang digemari oleh kanak-kanak dalam penghasilan lukisan.

Faktor dalaman terdiri daripada faktor emosi, minat, pengalaman dan kreativiti manakala

faktor luaran adalah terdiri daripada persekitaran yang wujud dalam kehidupan

seseorang kanak-kanak itu.

Ini bermakna faktor emosi, minat, pengalaman dan kreativiti seseorang kanak-

kanak itu merupakan aspek penting dalam mempengaruhi penghasilan lukisan yang

dihasilkan oleh kanak-kanak yang berumur enam tahun. Pendapat yang dikemukakan

oleh Laura (2001), Ramlah Jantan Jantan (2004) dan Suhaimi Abdullah (2006)

mempunyai persamaan dengan pendapat oleh Syarifah Alwiyah Alsagoff (1992) yang

menyentuh faktor dalaman dan faktor luaran yang sangat mempengaruhi penghasilan

imej yang dilukis oleh kanak-kanak. Bagi mengukuhkan kajian literatur ini, penyelidik

akan menghuraikan faktor ini berdasarkan konsep atau pendapat yang telah digunakan

oleh pengkaji-pengkaji terdahulu.

22

2.2.2.1 Faktor dalaman

Minat

Minat merupakan salah satu faktor kecenderungan kanak-kanak untuk menghasilkan

pelbagai imej dalam penghasilan lukisan. Atas dorongan minat kanak-kanak terhadap

sesuatu objek, membuatkan mereka cuba menggambarkan pelbagai-bagai imej dalam

penghasilan lukisan mereka. Berdasarkan kenyataan yang dikemukakan oleh Mohd.

Sharani (2003) dan Mohd Azhar Abd. Hamid Abd. Hamid , (2006) menyatakan bahawa

faktor minat mendorong seseorang kanak-kanak untuk melakukan pelbagai-bagai aktiviti

dalam kehidupan mereka. Contohnya menghasilkan aktiviti seni seperti melukis. Apabila

kanak-kanak minat pada sesuatu objek di persekitaran, mereka akan cuba merekodkan ke

dalam minda dan diterjemahkan semula dalam penghasilan lukisan.

Apabila memasuki alam persekolahan kanak-kanak yang berumur enam tahun

mula membina perhubungan sosial dengan manusia di sekeliling. Pada usia ini mereka

sentiasa ingin berkongsi minat dan ingin memberitahu kepada rakan terdekat tentang

seseorang yang mereka sayangi atau minati. Kanak-kanak pada usia enam tahun juga

gemar melakar imej orang yang disayangi sebagai tanda penghargaan mereka pada

seseorang (Cox, 2006).

Minat kanak-kanak yang berusia enam tahun tidak saja terhad pada ibu bapa,

guru atau rakan-rakan, malah mereka juga berminat dengan sesuatu watak yang dilihat

menerusi media elektronik seperti telivisyen, video dan mutimedia. Minat kanak-kanak

prasekolah yang berumur enam tahun lazimnya berkait rapat dengan apresiasi mereka

23

terhadap filem yang diminati. Contohnya watak-watak tertentu dari filem, animasi dan

kartun (Nancy, 2003). Minat mereka pada sesuatu watak dalam filem yang di tonton

mendorong mereka untuk melukis semula dalam bentuk imej yang hampir sama dengan

watak asal. Menurut Raja Shamsul Bukhari (2006) menyatakan bahawa minat kanak-

kanak dalam watak hero mendorong kanak-kanak yang berusia enam tahun

menggambarkan semula imej dalam bentuk naratif.

Kanak-kanak prasekolah seringkali memelihara haiwan peliharaan seperti kucing,

arnab atau kura-kura. Pada kebiasaannya kanak-kanak pada usia enam tahun yang

mempunyai binatang peliharaan di rumah sangat sukakan pelbagai jenis haiwan lain.

Penyataan oleh Azizah Lebai Nordin (2002), Jamilah Omar (2004) dan Martha (2005)

mendapati bahawa kanak-kanak yang mempunyai binatang peliharaan di rumah

seringkali menggambarkan imej haiwan peliharaan mereka dalam lukisan spontan atau

lukisan bebas. Kanak-kanak ini juga sentiasa berusaha untuk memberi imej visual kepada

apa yang sering tergambar di minda. Mengikut kajian oleh Nancy (2001) dan Jolly (2004)

mendapati bahawa kanak-kanak yang berumur enam tahun sering memberi imej visual

dalam penghasilan lukisan bertujuan untuk memberitahu kepada guru atau ibu bapa

mengenai haiwan kesayangan mereka.

Kanak-kanak gemar melakukan pelbagai aktiviti dalam kehidupan seharian.

Antara aktiviti yang diminati adalah bermain. Bermain merupakan salah satu aktiviti

yang paling digemari oleh kanak-kanak yang berusia enam tahun (Kementerian Pelajaran

Malaysia, 2006). Kanak-kanak yang berusia enam tahun sering berkongsi aktiviti, idea

24

atau pendapat tentang pelbagai aktiviti harian yang dilakukan. Kadang kala untuk

menjelaskan penceritaan lisan agar lebih jelas, mereka sering menggambarkan imej yang

berkaitan dalam penghasilan lukisan (Mohd , 2000).

Faktor minat juga berkaitan dengan faktor jantina. Silver (2001) mendapati

bahawa kanak-kanak perempuan lebih berminat menggambarkan imej yang berkaitan

dengan aktiviti harian bersama rakan-rakan dan dihiasi dengan imej dekoratif. Bagi

kanak-kanak lelaki yang berumur enam tahun lebih berminat untuk menggambarkan imej

aktiviti-aktiviti yang mencabar seperti memanjat gunung, bermain bola dan menaiki

kenderaan bermotor.

Minat kanak-kanak pada warna tertentu juga antara faktor penyumbang kepada

kanak-kanak enam tahun untuk melukis sesuatu imej pada kertas lukisan. Berdasarkan

kajian oleh Lisa (1999) menunjukkan bahawa kanak-kanak enam tahun lebih berminat

menghasilkan imej yang bewarna daripada menggunakan imej yang dilukis

menggunakan pensil. Bentuk imej yang digambarkan semata-mata dilukis untuk

diletakkan warna yang digemari di dalamnya.

Minat kanak-kanak pada penggunaan media lukisan seperti pensil warna atau ‘oil

Pastel’ juga adalah faktor pendorong kanak-kanak yang berumur enam tahun

menghasilkan pelbagai imej dalam penghasilan lukisan mereka. Penyataan oleh Suhaimi

Abdullah (2005) dan Khalijah Ahmad (2006) menyatakan bahawa minat kanak-kanak

untuk bereksperimen dengan pelbagai jenis media seperti pensil warna, arang atau ‘oil

25

pastel’ mendorong kepada kanak-kanak untuk bereksperimen dengan media yang

diminati.

Pengalaman

Pengalaman diertikan sebagai ingatan tentang peristiwa yang dialami oleh kanak-kanak.

Pengalaman diperolehi melalui perkara-perkara yang pernah dilalui oleh seseorang

kanak-kanak itu. Ia juga diertikan sebagai proses pengamatan dari pelbagai deria untuk

memperoleh sesuatu ilmu. Pengalaman yang diperolehi oleh seseorang kanak-kanak itu

mewujudkan pelbagai penyusunan idea untuk menghasilkan sesuatu karya. Pengalaman

mematangkan kanak-kanak dalam proses membentuk pelbagai-bagai imej dalam

penghasilan lukisan mereka. (Mohd Azhar Abd. Hamid., 2005).

Pengalaman yang dilalui oleh kanak-kanak membawa kesan pada perlakuan dan

pemikiran mereka. Penyataan oleh Nancy (2001) menyatakan bahawa kanak-kanak yang

berumur enam tahun seringkali menggambarkan pelbagai-bagai imej dalam lukisan

mereka. Imej yang gemar digambarkan biasanya adalah berdasarkan peristiwa-peristiwa

yang pernah dilalui atau pernah dilihat sebelum ini. Mereka sentiasa cuba untuk memberi

gambaran visual terhadap apa yang tergambar di pemikiran mereka. Kanak-kanak enam

tahun juga sering melukis imej tempat yang pernah dilawati dan sesuatu peristiwa yang

pernah dialami. Ia juga adalah bertujuan untuk memberi bentuk imej pada ingatan masa

lampau.

Faktor pengalaman mendorong kanak-kanak untuk melukis imej yang lebih baik

dari segi pengolahan dan penyusunan rupa dan bentuknya. Susan (2000) telah

26

menjalankan kajian terhadap sebilangan kanak-kanak. Kajian yang dijalankan adalah

bertujuan untuk mengkaji perbezaan kanak-kanak yang memperolehi pengalaman dengan

melihat objek sebenar berbanding dengan pengalaman yang diberitahu secara verbal.

Beliau mendapati bahawa kanak-kanak yang mempunyai pengalaman langsung dengan

melihat objek sebenar dapat mengolah imej dengan lebih baik daripada kanak-kanak

yang melukis berdasarkan penceritaan verbal. Representasi imej yang dilakar adalah

lebih baik dari segi komposisi dan bentuk. Hal ini menunjukkan bahawa pengalaman

langsung membantu kanak-kanak dari segi perkembangan intelektual.

Kanak-kanak yang berusia enam tahun dapat mengingat semula fakta-fakta

dengan baik apabila melukis berdasarkan pengalaman sebenar. Kajian oleh Laura (2001)

pada sekumpulan kanak-kanak yang mengikuti rombongan ke kilang coklat. Kajian

beliau menggunakan dua kaedah untuk menentukan tahap mengingat semula oleh kanak-

kanak enam tahun. Beliau mendapati imej daripada lukisan yang dihasilkan dapat

menyatakan maklumat yang lebih terpeinci daripada kajian secara ditemu bual.

Berdasarkan pengalaman melukis juga kanak-kanak dapat menguatkan proses mengingat

semula sesuatu fakta.

Pengalaman yang diperolehi oleh kanak-kanak yang berumur enam tahun dapat

meningkatkan pemahaman sesuatu konsep terhadap apa yang dilihat di persekitarannya.

Penyataan ini disokong oleh kajian Mohd (2000) yang menyatakan bahawa kanak-kanak

gemar melukis sesuatu imej berdasarkan kepada apa yang dilihat dan cuba membentuk

sesuatu konsep pengekalan. Sebagai contoh Claire (2003) telah menguji sekumpulan

27

kanak-kanak yang berusia enam tahun. Kanak-kanak tersebut diarahkan untuk melukis

orang berkepala dua dan rumah yang mempunyai sayap. Keputusan yang diperolehi

menunjukkan kebanyakan kanak-kanak yang berusia enam tahun melukis imej kepala

kedua yang berasingan dengan imej badan dan imej sayap yang berasingan dengan imej

rumah. Ini menunjukkan bahawa kanak-kanak yang berumur enam tahun memahami

bentuk objek yang dilukis berdasarkan pengetahuan yang sedia ada. Ia berkait rapat

dengan pengalaman yang pernah dilalui berhubung bentuk asas manusia dan rumah yang

sudah pun diketahui. Mereka juga sukar mengubah imej yang diarahkan disebabkan

tahap pemahaman konsep imej asas yang telah sedia ada dalam pemikiran mereka.

Faktor pengalaman yang diperolehi oleh kanak-kanak yang berusia enam tahun

mempengaruhi struktur representasi imej yang dilukis. Mengikut kajian oleh Susan

(2000) dan Silver (2000) mendapati bahawa kanak-kanak yang mempunyai pengalaman

menggunakan sesuatu peralatan seperti gunting dapat melukis imej benda tersebut

dengan lebih baik. Kanak-kanak yang berusia enam tahun lebih mudah menggambarkan

imej objek yang pernah digunakan dengan olahan yang lebih teratur.

Pengalaman kanak-kanak tentang teknik melukis dapat meningkatkan tahap

gambaran imej yang lebih berkualiti. Fotini (2005) menjalankan kajian ke atas dua

kumpulan kanak-kanak. Beliau mendapati bahawa kanak-kanak yang mempunyai

pengalaman asas tentang teknik melukis dapat melukis imej objek dengan lebih baik

daripada kanak-kanak yang kurang pengalaman melukis.

28

Kajian yang dilakukan oleh Golomb (1992) dalam Cox (2006) pada kanak-kanak

yang sedang mendapatkan rawatan di sebuah hospital kanak-kanak. Kanak-kanak

tersebut berada di wad kanak-kanak yang mempunyai masalah kesihatan yang serius di

bahagian badan. Berdasarkan lukisan yang dilukis, kebanyakan kanak-kanak di situ

gemar melukis imej manusia yang tidak mempunyai badan. Hasil dari temu bual yang

dilakukan mendapati bahawa kanak-kanak tersebut sengaja mengelakkan daripada

melukis imej badan. Pada pendapat mereka dengan menghilangkan imej badan dalam

lukisan yang dihasilkan mereka merasakan seolah-olah dapat menghindari kesakitan yang

sedang dihadapi.

Emosi

Emosi berkaitan dengan bidang psikologi. Emosi dalam lukisan kanak-kanak merupakan

penyataan perasaan mereka terhadap perasaan marah, sedih, takut atau gembira. Emosi

wujud dalam perkembangan manusia sejak dari kanak-kanak hingga dewasa. Hasil seni

yang dijelmakan melalui emosi dapat diluahkan melalui pelbagai media untuk

menghasilkan lukisan. Faktor emosi merupakan salah satu faktor yang mendorong kanak-

kanak menghasilkan pelbagai imej dalam penghasilan lukisan (La Voy, 2001).

Kanak-kanak menghasilkan sesuatu imej berdasarkan perasaan mereka.

Berdasarkan kajian oleh Silver (2001) menunjukkan kanak-kanak lelaki lebih gemar

menyatakan perasaan gembira melalui imej yang menceriakan seperti imej manusia

dengan wajah ketawa atau wajah tersenyum. Kanak-kanak perempuan pula gemar imej

figura manusia yang sedang bersedih dan bersimpati. Silver (2001) juga menjalankan

29

beberapa kajian emosi di sebuah sekolah antarabangsa. Kajian beliau mendapati kanak-

kanak yang berusia enam tahun majoritinya menggambarkan penyataan emosi yang

menggembirakan dan menghiburkan. Keputusan diperolehi dari imej riak muka manusia

yang dilukis.

Wendy (2006) mengkaji penyataan emosi dalam lukisan oleh sekumpulan kanak-

kanak berusia enam tahun yang menghadapi trauma akibat ribut taufan Kathrina. Beliau

mendapati bahawa kanak-kanak yang terlibat lebih gemar menyatakan perasaan

ketakutan mereka pada imej yang dilukis. Imej manusia yang sedih, kesejukan dan

kebimbangan menjadi imej utama dalam penghasilan lukisan yang dihasilkan.

Martha (2005) juga menyokong penyataan Wendy (2006) bahawa faktor emosi

merupakan perkara utama yang sering dipaparkan pada imej yang dihasilkan oleh kanak-

kanak yang bermasalah. Artikel yang ditulis oleh Cathy (2001) dalam jurnal yang

bertajuk ‘Trauma and Loss’ menunjukkan faktor emosi merupakan faktor utama yang

mendorong mereka untuk menghasilkan lukisan. Imej yang dipaparkan boleh meredakan

tekanan yang dihadapi. Berdasarkan imej yang dilukis oleh kanak-kanak ini akan

memudahkan pakar psikologi dan ahli terapi untuk mengetahui dan menyelidik perasaan

sebenar mereka. Imej yang dilukis oleh kanak-kanak yang bermasalah ini merupakan

saluran komunikasi yang terbaik untuk menyatakan perasaan sebenar mereka terhadap

pelbagai perkara yang pernah dialami.

30

Penyataan emosi dapat disimbolkan pada imej yang digemari oleh kanak-kanak.

Imej tersebut biasanya adalah daripada objek yang berada di persekitaran. Jolley, (2004)

dalam kajiannya memberi tafsiran bahawa imej tumbuhan segar yang dilukis oleh kanak-

kanak adalah simbol kepada penyataan emosi yang menggembirakan manakala imej

tumbuhan yang tiada daun adalah penyataan emosi yang menyedihkan. Zentner (2001)

juga mengaitkan imej objek yang dilukis sebagai simbol kepada penyataan emosi.

Menurut Zentner, kebanyakan kanak-kanak enam tahun menyatakan emosi ceria dan

gembira apabila menghasilkan imej bewarna kuning atau merah. Manakala bagi imej

yang bewarna gelap seperti hitam atau kelabu adalah refleksi kepada emosi yang

menakutkan atau menyeramkan. Berdasarkan kajian yang dijalankan menunjukkan

bahawa warna pada imej yang dilukis dapat memberi ekspresi emosi kepada seseorang

kanak-kanak.

Kanak-kanak dapat memindahkan perasaan menerusi imej yang dilukis.

Gambaran imej yang digambar merupakan cerminan perasaannya untuk mengenal

dirinya secara lebih objektif. Imej digambarkan melalui lukisan kanak-kanak enam tahun

dapat berfungsi sebagai alat terapi untuk memulihkan perasaan dan menstabilkan

pemikiran. Secara tidak langsung imej yang dihasilkan dapat meningkatkan kreativiti

yang ada dalam diri seseorang kanak-kanak itu (Silver, 2001).

31

Kreativiti

Kreativiti adalah kebolehan asasi yang dimiliki oleh seseorang kanak-kanak.

Kecenderungan seseorang kanak-kanak untuk menjadi lebih kreatifbanyak bergantung

kepada faktor diri dan persekitaran. Kreativiti yang wujud dari seseorang kanak-kanak

adalah lahir daripada diri seseorang kanak-kanak itu apabila meneroka objek-objek yang

berada di sekelilingnya (Mohd Azhar Abd. Hamid., 2005)

Imej yang dihasilkan oleh kanak-kanak yang berusia enam tahun dalam lukisan

memperlihatkan kesinambungan antara kreativiti dan pengalaman yang diperolehi.

Pengalaman yang diperolehi akan meningkatkan kreativiti seseorang kanak-kanak untuk

melahirkan pelbagai-bagai imej yang digemari dalam penghasilan lukisan. Kanak-kanak

enam tahun mempunyai kreativiti yang tinggi apabila mereka mampu mengolah idea

kepada bentuk imej yang pelbagai dalam lukisan yang dihasilkan (Iberahim Hassan,

2000).

Azizi Yahya (2004) berpendapat bahawa sesebuah karya yang mempunyai tahap

kreativiti yang tinggi mempunyai empat elemen iaitu keaslian, kelancaran, fleksibiliti dan

penghuraian. Keaslian adalah merujuk kepada keupayaan kanak-kanak melahirkan idea

sendiri dalam aktiviti berdasarkan tugasan yang diberikan. Kelancaran adalah merujuk

kepada penjelasan idea menerusi lukisan. Fleksibiliti pula berperanan dalam memberi

makna kepada hasil kerja, manakala penghuraian merujuk kepada hasil yang

memperlihatkan keupayaan membuat interpretasi pada imej yang dihasilkan dalam

lukisan.

32

Kreativiti merupakan kebolehan seseorang kanak-kanak mengolah objek-objek di

persekitarannya dalam pelbagai olahan dengan menggunakan elemen dan prinsip rekaan.

Ia juga dilihat sebagai kemampuan kanak-kanak untuk melahirkan imej abstrak yang

berada di minda kepada imej visual yang bersifat konkrit (Palaniappan, 2005). Kreativiti

yang dilahirkan oleh seseorang kanak-kanak yang berusia enam tahun adalah manipulasi

segala pengalamannya kepada olahan bahasa visual. Tahap kreativiti kanak-kanak adalah

berbeza. Oleh yang demikian setiap kanak-kanak yang berusia enam tahun akan

menghasilkan karya yang berbeza sama ada dari segi bentuk, makna dan simbol yang

digunakan (Main Rindam, 2005).

Perkembangan kreativiti seseorang kanak-kanak adalah melalui latihan dan

pengalaman dari persekitaran hidupnya. Bagaimana pun mengikut Howard Gardner

(1943) dalam buku yang ditulis oleh Jamilah Omar (2004) menyatakan bahawa kreativiti

kanak-kanak dalam penghasilan lukisan akan semakin menurun apabila kanak-kanak

mula ke sekolah rendah. Ia berlaku apabila mereka sudah pandai membaca dan

berkemahiran untuk berkomunikasi secara lisan dan tulisan. Pada peringkat ini mereka

tidak lagi bergantung kepada imej visual untuk menyampaikan mesej tertentu.

2.2.2.2 Faktor Luaran

Persekitaran

Persekitaran mempengaruhi perkembangan hidup seseorang kanak-kanak itu. Mengikut

Nor Hashimah Hashim (2004) menyatakan bahawa persekitaran yang diperolehi oleh

33

seseorang kanak-kanak yang berumur enam tahun dapat meningkatkan potensi mereka

untuk menghasilkan sesuatu aktiviti yang digemari seperti melukis. Mengikut Nor

Hashimah Hashim lagi persekitaran merangkumi faktor geografi seperti alam semulajadi

contohnya tumbuh-tumbuhan dan haiwan. Ia juga melibatkan alam benda termasuk

bangunan, kenderaan dan peralatan. Faktor budaya juga memberi pengaruh yang besar

dalam kehidupan mereka sebagai kanak-kanak. Semua elemen yang wujud di

persekitaran akan mempengaruhi imej yang gemar digambarkan dalam penghasilan

lukisan.

Kajian terdahulu oleh Piaget (1971) menyatakan bahawa perkembangan kanak-

kanak adalah berdasarkan interaksinya dengan persekitaran alam semulajadi dan alam

benda. Namun demikian interaksi sosial juga memainkan peranan yang penting dalam

kehidupan mereka. Interaksi kanak-kanak yang berumur enam tahun dapat meningkatkan

perkembangan kognitif dan menggalakkan penerokaan idea untuk menggambarkan imej

yang digemari dalam penghasilan lukisan (Raja Shamsul Bukhari, 2006).

Bagi kanak-kanak yang berumur enam tahun, mereka melihat dunia di

persekitarannya mempunyai sebab musabab yang tersendiri. Perkembangan diri kanak-

kanak pada usia ini mula berkembang serentak dengan kelancaran penggunaan bahasa.

Apabila pertuturannya semakin berkembang, mereka mula mengenal pasti dan

melabelkan objek-objek yang berada di persekitarannya. Imej yang dilihat telah mula

dikalsifikasi dan menterjemahkan kepada imej dalam penghasilan lukisan (Martha,

2005). Wendy (2006) cuba mengenalpasti ciri-ciri imej visual yang dilukis oleh kanak-

34

kanak yang berlainan usia. Kajian mendapati bahawa kanak-kanak yang berusia enam

tahun mampu menggambarkan imej di persekitaran mereka lebih baik daripada kanak-

kanak yang berumur empat dan lima tahun.

Kanak-kanak pada usia enam tahun sentiasa meneroka alam semulajadi yang

berada di sekeliling mereka. Penyataan ini adalah berdasarkan penyataan dari penulisan

oleh Lark Horovitz et al. (1971) pada imej yang digemari oleh kanak-kanak dalam

penghasilan lukisan. Beliau menyatakan bahawa kanak-kanak yang tinggal di kawasan

penempatan yang dipenuhi oleh alam semulajadi lebih terdorong untuk menggambarkan

imej alam tumbuh-tumbuhan sebagai imej dominan dalam lukisan yang dihasilkan.

Kajian sama turut dilakukan oleh Anastasi dan Foley (1973) yang telah menjalankan

kajian pada kanak-kanak ‘American Red Indian’ di sebuah kawasan perkampungan di

Amerika. Keputusan yang diperolehi menunjukkan bahawa kanak-kanak ‘American Red

Indian’ lebih gemar menggambarkan imej tumbuhan semulajadi seperti tasik dan hutan.

Hal ini disebabkan oleh persekitaran mereka yang berada di kawasan yang kaya dengan

persekitaran semulajadi.

Berdasarkan kajian lalu, Silver (2001) menyatakan bahawa faktor persekitaran

penting dalam mempengaruhi imej dalam lukisan yang dihasilkan oleh kanak-kanak pada

usia enam tahun. Keputusan yang diperolehi menunjukkan bahawa kanak-kanak yang

berusia enam tahun yang tinggal di pinggir bandar lebih gemar menggambarkan

kombinasi imej alam semulajadi dan alam benda dalam lukisan mereka.

35

Jika ditinjau kajian oleh Andersson (2003) terhadap lukisan kanak-kanak dari

Namibia dan Zimbabwe. Beliau mendapati bahawa kanak-kanak yang dikaji lebih

menggemari imej rumah sebagai subjek utama dalam lukisan yang dihasilkan dan diikuti

oleh imej manusia. Cox (2001) menyatakan bahawa kanak-kanak dari Timur Hindia pula

lebih gemar untuk melukis imej tumbuhan diikuti dengan imej haiwan dan tempat

tinggal. Penyataan beliau juga dikaitkan dengan faktor jantina. Bagi kanak-kanak lelaki

yang berusia enam tahun lebih menggemari imej bangunan sebagai imej utama dalam

lukisan yang dihasilkan, manakala kanak-kanak perempuan pula lebih gemar untuk

melukis imej tumbuh-tumbuhan seperti bunga dan daun serta imej alam benda seperti

perkakas dapur atau sesuatu alatan.

Interaksi kanak-kanak dengan ibu bapa atau penjaga memberikan interpretasi

awal mereka berhubung dengan perkembangan sosial. Apabila kanak-kanak mencapai

usia empat hingga enam tahun, guru dan rakan-rakan menjadi semakin penting dalam

hidup mereka. Kanak-kanak pada usia enam tahun menjadikan guru dan rakan sebaya

sebagai objek yang paling berpengaruh dalam hidup mereka (Ramlah Jantan 2004).

Mereka mula membina perhubungan sosial dengan lebih luas. Kajian oleh Andersson

(2003) mendapati bahawa imej yang digambarkan dalam lukisan kanak-kanak enam

tahun sering terpengaruh dengan persekitaran yang ada di sekolah. Beliau mendapati

kanak-kanak dari sebuah kawasan di Afrika lebih gemar menjadikan imej guru dan murid

sebagai imej utama dalam lukisan yang dihasilkan. Imej guru yang dilukis adalah jauh

lebih besar dari imej murid. Ia dikaitkan dengan sistem persekolahan di kawasan tersebut

36

yang menjadikan guru sebagai golongan yang paling diutamakan di sekolah dan

masyarakat setempat.

Penekanan atau pembesaran imej yang dilakukan dalam lukisan kanak-kanak

adalah untuk menunjukkan perihal pentingnya guru dalam persekitaran hidup mereka.

Kajian yang hampir sama juga dilakukan oleh Andersson (2003) pada sekumpulan

kanak-kanak di Sweden. Beliau membandingkan imej guru dan murid yang dilukis oleh

responden. Kajian mendapati imej murid dan guru adalah hampir sama besar. Ia

mempunyai kaitan rapat dengan persekitaran pendidikan yang diamalkan di Sweden yang

menumpukan pembelajaran kepada murid atau dikenali sebagai ‘Child Centric’. Imej

yang diperbesarkan dalam penghasilan lukisan merupakan ekpresi kanak-kanak terhadap

sesuatu yang dianggap penting untuk ditonjolkan kepada audiens.

Ini jelas menunjukkan pendapat Andersson (2003) dan Ramlah Jantan (2004)

mempunyai persamaan iaitu kanak-kanak akan memberi penegasan imej terhadap

sesuatu yang dianggap penting dalam kehidupan mereka. Imej yang dianggap penting

adalah berkaitan dengan minat dan pengaruh daripada persekitaran seperti teori kognitif

yang telah dikemukakan oleh Piaget (1970).

Kanak-kanak memerlukan persekitaran tempat tinggal yang selamat, tenteram dan

menggembirakan. Kajian oleh Lisa (1999) mengkaji hubungan psikologi dengan imej

yang dihasilkan dalam lukisan kanak-kanak yang berusia enam tahun. Kajian beliau

mendapati bahawa kanak-kanak gemar menggambarkan imej rumah, manusia dan

37

tumbuhan dalam lukisan mereka. Dari perspektif psikologi, imej rumah dilihat sebagai

tempat utama bagi kanak-kanak mendapatkan kasih sayang dari ibu bapa atau penjaga.

Rumah juga merupakan habitat hidup mereka sejak kecil. Imej manusia pula adalah

representasi guru atau rakan sebaya. Ia mempunyai kaitan dengan persekitaran sekolah di

mana sebahagian besar dari masa mereka di habiskan di sekolah atau di pusat asuhan.

Bagi kanak-kanak prasekolah mereka mula mengganggap guru atau rakan sebaya adalah

penting dalam kehidupan mereka selepas ibu bapa di rumah. Kajian Lisa (1999) juga

mendapati bahawa imej tumbuh-tumbuhan adalah refleksi kanak-kanak tentang konsep

diri sendiri. Konsep diri terdiri daripada persepsi, kepercayaan, perasaan dan pegangan

seseorang individu tentang dirinya.

Selain faktor persekitaran fizikal, faktor persekitaran sosial juga mempengaruhi

imej yang gemar digambarkan oleh kanak-kanak enam tahun. Kajian oleh Magwaza

(1993) dalam Cox (2005) pada kanak-kanak yang tinggal di sebuah kawasan bandar di

Afrika Selatan yang sering terdapat pelbagai konflik kaum dan aktiviti jenayah mendapati

kebanyakan imej yang dilukis menggambarkan imej pelbagai aktiviti jenayah seperti

merompak dan pembunuhan dalam lukisan mereka serta objek yang terlibat seperti imej

rumah terbakar, polis dan ambulan. Hal ini menunjukkan bahawa peristiwa yang berlaku

kesan daripada aktiviti masyarakat setempat mempengaruhi imej yang digambarkan oleh

kanak-kanak dalam lukisan mereka.

Walau bagaimana pun tidak semua kajian menunjukkan keputusan yang sama.

Kajian Jolley (2001) pula agak bertentangan dengan keputusan telah dinyatakan dalam

38

kajian ini. Kajian Jolley dilakukan pada sekumpulan kanak-kanak mangsa perang di

Bosnia. Keputusan yang diperolehi mendapati bahawa kebanyakan kanak-kanak di pusat

pelarian itu gemar menggambarkan imej yang bertentangan dengan persekitaran asal

mereka yang sudah musnah. Kanak-kanak yang dikaji lebih gemar menggambarkan imej

rumah yang sempurna dan di kelilingi oleh lanskap tumbuh-tumbuhan yang segar dalam

lukisan bebas mereka. Berdasarkan temuduga yang dilakukan menunjukkan bahawa imej

persekitaran fizikal yang indah adalah harapan mereka terhadap masa depan yang

diimpikan.

Pengaruh persekitaran sosial yang ada di persekitaran seseorang kanak-kanak

mempunyai pertalian dengan imej yang dilukis. Berdasarkan kajian oleh Cox (2006)

mendapati kanak-kanak dari masyarakat asli yang tinggal di kawasan pendalaman

Australia melukis imej figura manusia dengan pakaian tradisional. Kajian yang hampir

sama ini juga pernah dilakukan kepada kanak-kanak dari Nigeria. Kajian yang

dijalankan mendapati kanak-kanak enam tahun dari Nigeria juga menggambarkan imej

manusia yang berpakaian tradisional dengan ciri-ciri wajah masyarakat negro. Ini

menunjukkan kanak-kanak yang berumur enam tahun sentiasa berusaha menyesuaikan

diri dengan masyarakat di persekitarannya dengan cuba mencari persamaan yang ada.

Persamaan yang cuba dilakukan oleh kanak-kanak termasuklah dalam aktiviti harian

atau imitasi objek pada imej yang digambarkan.

Mengikut pendidik terkenal iaitu Robert Owen (1771-1858) percaya bahawa

persekitaran fizikal dan persekitaran sosial adalah penyumbang utama kepada

39

kepercayaan, tingkah laku dan pencapaian seseorang kanak-kanak itu. Persekitaran yang

melibatkan masyarakat secara langsung akan membentuk peribadi seseorang kanak-

kanak dalam setiap aktiviti yang dilakukan termasuklah dalam penghasilan lukisan (Nor

Hashimah Hashim, 2004).

2.3 Kesimpulan

Imej yang digambarkan dalam penghasilan lukisan kanak-kanak yang berumur enam

tahun adalah berkait rapat dengan faktor dalaman yang wujud dalam diri kanak-kanak

tersebut. Fakor luaran juga memainkan peranan yang sangat penting dalam

mempengaruhi imej yang digambarkan dalam penghasilan lukisan.

Persekitaran yang pelbagai dapat meningkatkan proses pengamatan kanak-kanak

dalam pembelajaran. Imej yang digambarkan juga mempunyai pengaruh daripada

persekitaran sosial mereka yang melibatkan keluarga, guru, rakan-rakan dan masyarakat

sekeliling. Imej yang digambarkan adalah proses yang perlu dilalui oleh kanak-kanak

yang berusia enam tahun untuk mengembalikan semula ingatan lampau dan memberi

bentuk daripada imej abstrak di minda kepada imej visual yang konkrit.

40

Rujukan:

Abu Talib Putih Putih. (2005). Leterasi dalam pendidikan Seni Visual: Potensi skop dan

pendekatan pengajaran dalam era globalisasi. Pedagogi merentas kurikulum: 95-106.

Kuala Lumpur: Fakulti Pendidikan, Universiti Malaya.

Ahmad Rashidi, H. (2001). Sejarah seni lukis: Sepintas lalu. Shah Alam: Karisma

Publications.

Ahmad Suhaimi Abdullah, M.N.(2000). Keberkesanan pengajaran dalam konteks

pendidikan seni: Esei pilihan Seni Visual & Muzik, Tanjung Malim: Universiti

Pendidikan Sultan Idris.

Andersson, S. (2003). Local conventions in childrens drawings in the Namibian region.

Unpublished manuscript, University of Linkoping.

Azizah Lebai Nordin, L.N. (2002). Pendidikan awal kanak-kanak:teori dan amali, Kuala

Lumpur: Penerbit Universiti Malaya.

Azizi Yahya (2004). Psikologi sosial. Skudai: Universiti Teknologi Malaysia.

Bailey, E. j et al., (2003). Art Foundations program design, study proposal: North

Central High School: School of education, Stanford University.

Cath, R.M. (2001). Using drawing as intervention with traumatized children: Journal of

trauma and loss. Vol.1. Number 1.

Claire, M.B. et al. (2003). Rigidity in children’s drawing and relation with

representational change. Journal Of Experimental Child Psychology: 124-152.

Chua Yan Piaw. (2006). Kaedah penyelidikan, kaedah dan statistic penyelidikan. Kuala

Lumpur: Mc Graw Hill.

Cox,, M.V. (2006). The pictorial world of child. University of United Kingdom:

Cambridge, University Press.

Efland, (1977). Planning art education in middle / secondary schools of Ohio. Ohio.

Efland, A.D (1990). Art and cognitive: Intergrating the visual art in the curriculum. New

York : Teachers College Press.

Eisner, E.W. (2001). Should we create new aihal for art education. ‘Art Education’ 54

(5), hal.6-10.

Feldman, Edmund Burke. (1970). Becoming human through art. NJ: Prentice Hall.

41

Fraenkel, J.R, Wallen, N.E. (2006). How to design and evaluate research in education.

New York: Mc Graw Hill.

Fotini, B. (2005). Writing and drawing performance of school age drawing: Is there any

relationship?.Faculty of Human Science, Deparment of pre school Education, Greece:

Argonafton and Filellinon St. Volos.

Jamilah Omar, O. (2004). Kreativiti: Pengaruh dan peranan lukisan di kalangan kanak-

kanak. Kertas kerja Konvensyen Pendidikan Seni Visual. Tanjung Malim: Universiti

Pendidikan Sultan Idris.

Jolley. (2004). ‘Croation childrens experience of war is not reflected in the size and

placement of emotive topic in their drawing’. British Journal of Clinical Psychology 40-

107.

Jullien, G. (1994). Drawing helps children talk about emosional experiences.

www.selfhelpmagazine.com/artical/child behavior/drawing. Muat turun pada 19

september 2006.

Kamarudin Husin. (1996). Sekolah dan perkembangan kanak-kanak. Kuala Lumpur:

Utusan Publications.

Kellogg, R. (1970). Analyzing childrens art. Palo Alto: Mayfield Publishing Com.

Khalijah Ahmad. (2006). Ekspresi diri dalam lukisan kanak-kanak prasekolah. Kajian

ilmiah. Universiti Pendidikan Sultan Idris.

La Voy et.al, (2001). Children’s drawing. A cross-cultural analysis from Japan and the

United States. School Psychology International. Vol 22 (1): 53-63.

Lark-Horovitz. (1973). Understanding children’s art for better teaching. 35-45.

Laura, E. D. (2001). Effect of drawing on children’s item recall. Journal of experimental

child psychology 78.155-177.

Lihanna Borhan. (2005). Siri panduan guru: Pentadbiran dalam pembangunan

pendidikan: Ke arah pendidikan awal kanak-kanak yang berkualiti, ms 31-32, Universiti

Malaya, Kuala Lumpur: PTS Profesional Publishing Sdn. Bhd.

Lisa, C.M (1999). Colour in children’s drawing: the influence of age and gander. The art

in psychoteraphy, Vol 26, No 4 pp 261-263.

Main Rindam. (2005). Analisis personality. www.science direct.com. Muat turun pada

Disember 15 2006.

Marhanim Abdul Razak, Mohd. Shahrizal Dolah. (2007). Ace ahead: Teks STPM seni

42

visual. Shah Alam: Oxford Fajar.

Martha, D. (2005). Children’s drawing as facilitator of communication: A meta analysis.

Journal of pedriatic nursing, Vol 20, No.6.

Martyn, D. 1983. The study of children’s drawing: Piagetian and experimental

approaches. Early child Development and care. Vol.12.p.p.19-28: Gordon and Breach

Science Publisher. Inc.

Marvin, B. (2001). Nine classroom creativity killers. Art Education Links.

Mohd. Azhar, A.H, Mohd N.M,Othman A.K.(2006). Permainan kreatif untuk guru dan

jurulatih, Kula Lumpur: PTS Profesional Publishing Sdn.Bhd.

Mohd, H.A.D. (2000). Tugas dan masalah guru dalam mengendalikan kurikulum

prasekolah, Thesis Master yang belum diterbitkan, Universiti Malaya

Mohd. Johari.(2004). Falsafah dan kritikan seni. Tanjong Malim: Universiti Sultan Idris.

Mohd. Sharani. (2003). Psikologi pembangunan manusia. Kuala Lumpur: Mc Graw Hill

Education.

Nancy, B, Gloria, B.M. (2001). Rahasia mengajar seni pada anak. (Fretty H.P ,

terjemahan). Yogyakarta : Penerbitan Pripoenbooks.

Nor Hashimah Hashim, & Yahya C.L.(2004). Panduan pendidikan prasekolah, Bentong:

PTS Publications & Distributors Sdn. Bhd.

Palaniappan, A.K.(2005). Pembangunan kreativiti di Malaysia: Satu pendekatan.

Pedagogi merentas kurikulum: 127-140. Kuala Lumpur: Fakulti Pendidikan, Universiti

Malaya.

Pamela, J.S, David, H.R (1998). The role of strategic visual attention in children’s

Drawing development. Academic Press. 87-106.

Piaget, J. (1970). Science of education and psychology of the child, translated from the

French by Derek. New York: Orion Press.

Piaget, J .(2001). The psychology of intelligence. London: Routledge.

Pusat Perkembangan Kurikulum, Kementerian Pelajaran Malaysia. (2006). Huraian

kurikulum prasekolah kebangsaan, Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka

Raja Shamsul Bukhari Bukhari, R.M. (2006). Kematangan pemikiran kanak-kanak

berumur 5 dan 6 tahun dalam aktiviti menggambar. Thesis Master yang belum

43

diterbitkan, Universiti Malaya.

Ramlah Jantan Jantan, Mahani R. (2004). Psikologi pendidikan, pendekatan

kontemporari, Kuala Lumpur: McGraw Hill Companies (Malaysia), Sdn. Bhd.

Rohani Abdullah, Nani Mohamad, Mohd Sani. (2004). Panduan kurikulum prasekolah,

Shah Alam: PTS Publication & Distributor Sdn. Bhd.

Sharifah Awiah Alsagoff. (1992). Psikologi pendidikan 1: konsep asas psikologi

pendidikan, psikologi perkembangan. Petaling Jaya: Longman.

Silver, R. (2001). Art as language, Lillington: NC. Edward Rrothers.

Suhaimi Abdullah. (2006). Suatu Kajian perbandingan antara Taski dengan Pasti di

Shah Alam: Selangor, Thesis Master yang belum diterbitkan, Universiti Malaya.

Suhaimi Zakaria. (2005). Pelaksanaan pengajaran pendidikan seni di kalangan guru-

guru prasekolah zon Bangsar dan zon Pudu, Wilayah Persekutuan. Thesis Master yang

belum diterbitkan, Universiti Malaya.

Susan, A.G and Paul, B. (2000). Young children are sensitive to how an object was

created when deciding what to name it. Cognition 76:91-103. Elsevier Science.

Wilson, B.E. & Wilson,M. (1982). Why Children draw. Teaching. 19-37.

Zahari Ismail. (2005). Siri Panduan guru : pedagogi merentas kurikulum: Perkembangan

kognitif awal kanak-kanak : satu penilaian semula, ms 263-284, Universiti Malaya, PTS

Profesional Publishing Sdn. Bhd.

Zentner, M.R. (2001). Preferences for colours and colour-emotion combinations in early

childhood, Developmental Science 4. 389-398.