09 bahan-bacaan

BMM3109 MORFOLOGI BAHASA MELAYU

TAJUK 1 MORFOLOGI BAHASA MELAYU

SINOPSIS

Tajuk ini akan membolehkan anda mengetahui perkara-perkara berikut:

Konsep Morfologi

Bentuk kata Bahasa Melayu

Golongan kata Bahasa Melayu

Nik Safiah Karim (1996) : Morfologi ialah satu bidang ilmu yang mengkaji

bentuk perkataan, struktur kata dan penggolongan kata. Dengan struktur kata

dimaksudkan susunan bentuk bunyi ujaran atau lambang (tulisan) yang menjadi

unit tatabahasa yang bermakna. Bentuk kata pula ialah rupa unit tatabahasa,

sama ada bentuk tunggal atau hasil daripada proses pengimbuhan,

pemajmukan dan penggandaan. Penggolongan kata ialah proses menjeniskan

perkataan berdasarkan keserupaan bentuk dan fungsi dengan anggota lain

dalam kumpulan yang sama. Kesimpulannya, morfologi bahasa Melayu ialah

bidang yang mengkaji struktur, bentuk dan penggolongan kata dalam bahasa

Melayu.

Abdullah Hassan (2006) : Morfologi ialah satu bidang ilmu yang mengkaji

bentuk perkataan. Istilah ini dipinjam daripada biologi yang bermaksud kajian

tentang bentuk tubuh haiwan dan tumbuhan. Konsep bentuk ini diterapkan

kepada bentuk perkataan bahasa manusia.

Raminah Hj. Sabran dan Rahim Syam (1985) : Morfologi ialah satu bidang

dalam kajian bahasa yang mengkaji tentang perkataan dan cara-cara

pembentukkannya. Unit-unit tatabahasa yang menjadi unsur perkataan disebut

morfem. Morfem ialah unit yang terkecil dalam bahasa yang berfungsi gramatis

1

Perubahan Maksud Kata

Perubahan Golongan Kata

Perubahan Struktur Kata

Contoh :beri – pemberian

Contoh :cari – pencarian

Contoh :tupai – tupai-tupai


atau yang menjalankan tugas nahu. Perkataan ialah bentuk bahasa yang terkecil

juga tetapi mengandungi makna yang lengkap dan dapat berdiri sendiri.

Rajah 1.1 : Huraian tentang morfologi mengikut Tatabahasa Bahasa Dewan

Pembentukan Kata dalam bahasa Melayu mempunyai beberapa cara

membentuk perkataannya. Ada bentuk perkataan yang bersifat tunggal,

contohnya rumah, tinggal dan putih. Di samping itu terdapat perkataan yang

dibentuk hasil daripada proses pengimbuhan, pemajmukan dan penggandaan.

Contoh perkataan yang dibentuk secara pengimbuhan ialah meninggal dan

meninggalkan. Contoh perkataan yang dibentuk secara pemajmukan ialah reka

bentuk dan surat khabar. Manakala contoh perkataan yang dibentuk secara

penggandaan ialah besar – besar dan baju – baju.

Pengimbuhan Kata ialah proses yang menggandingkan imbuhan pada kata

dasar untuk membentuk kata terbitan. Terdapat empat jenis imbuhan iaitu

awalan, akhiran dan sisipan. Imbuhan – imbuhan ini apabila digandingkan

dengan kata dasar membentuk kata terbitan daripada pelbagai golongan kata

iaitu kata nama, kata kerja dan kata adjektif.

2

MORFOLOGI


Pemajmukan Kata ialah proses yang merangkaikan dua kata dasar atau lebih

dan bentuk yang terhasil membawa makna tertentu. Kata majmuk dieja terpisah

dan bertindak sebagai satu unit iaitu bentuknya tidak boleh menerima sebarang

penyisipan unsur lain.

Penggandaan Kata dalam bahasa Melayu ialah proses yang menggandakan

kata dasar. Dalam proses demikian, kata dasar boleh mengalami penggandaan

penuh atau penggandaan separa. Kata dasar juga boleh diandakan secara

berentak, iaitu berdasarkan rentak bunyi tertentu.

HASIL PEMBELAJARAN

Pada akhir unit ini, anda seharusnya dapat:

1.menjelaskan konsep Imbuhan.

2.menjelaskan jenis-jenis Imbuhan.

3.menjelaskan konsep Pembentukan Kata dalam Bahasa Melayu

KERANGKA TAJUK-TAJUK

Rajah 1.2 Kerangka Tajuk

3

IMBUHAN

Konsep Imbuhan

Jenis-Jenis Imbuhan

Konsep Pembentukan Kata


1.0 KANDUNGAN ISI

Kandungan isi untuk topik ini meliputi huraian tentang konsep menjelaskan

konsep Imbuhan, menjelaskan jenis-jenis Imbuhan dan menjelaskan konsep

Pembentukan Kata dalam Bahasa Melayu

1.1 Definisi Imbuhan

Apakah yang dimaksudkan dengan imbuhan?

Tatabahasa Dewan (2004) : Perkataan-perkataan dalam sesuatu bahasa boleh

terdiri daripada bentuk dasar iaitu bentuk kata terkecil yang tidak menerima

sebarang imbuhan atau bentuk terbitan, bentuk yang dihasilkan daripada proses

memperluas bentuk dasar tadi melalui berbagai-bagai cara pembentukan kata.

Imbuhan yang dimaksudkan ialah unit-unit bahasa tertentu yang ditambah pada

bentuk-bentuk lain yang menyebabkan perubahan makna nahunya. Tercakup

dalam imbuhan ialah bentuk-bentuk berikut : awalan, akhiran, sisipan, apitan,

morfem kosong dan bentuk fleksi.

Abdullah Hassan (2004) : Pengimbuhan ialah proses yang menggandingkan

imbuhan pada kata dasar untuk membentuk kata terbitan. Terdapat empat jenis

imbuhan, iaitu awalan, akhiran, apitan, dan sisipan. Imbuhan-imbuhan ini,

apabila digandingkan dengan kata dasar membentuk kata terbitan daripada

pelbaagai golongan, kata iaitu kata kerja, dan kata adjektif.

Nik Safiah Karim dan rakan (1996) : Proses pembentukan kata dalam sesuatu

bahasa merupakan proses penyusunan morfem menurut peraturan sistem

morfologi bahasa itu. Dalam kebanyakan bahasa, proses pembentukan

perkataan melibatkan pengimbuhan.

4


Raminah Hj. Sabran dan Rahim Syam (1985) : Morfem yang tidak boleh

berdiri dengan sendiri. Di dalam pemakaiannya, imbuhan mestilah dirangkaikan

dengan perkataan. Proses pengimbuhan ialah satu proses membentuk

perkataan dengan cara mengimbuhkan sesuatu perkataan dengan imbuhan-

imbuhan tertentu supaya dengan demikian akan timbullah satu perkataan yang

membawa konsep yang baharu.

1.2 Jenis-Jenis Imbuhan

Imbuhan-imbuhan dalam bahasa Melayu dapat dibahagikan kepada dua unsur

yang besar iaitu imbuhan-imbuhan yang asli dalam bahasa Melayu dan

imbuhan-imbuhan yang dipinjam daripada bahasa asing.

1.2.1 Imbuhan-imbuhan asli dalam bahasa Melayu

Imbuhan-imbuhan yang telah sedia ada dalam bahasa Melayu dapat

dipecahkan pula kepada empat jenis iaitu awalan, akhiran, sisipan dan apitan.

5


Rajah 1.3 : Bentuk-Bentuk Imbuhan Bahasa Melayu Mengikut Tatabahasa Bahasa Dewan

1.2.1.1 Awalan

Imbuhan yang diletakkan di awal perkataan (sebelum kata dasar) dalam

pemakaiannya. Misalnya ter-, ber-, me-, men-, mem-, meng-, meny, pe-, per-,

di-, se-, ke-, dan lain-lain. Misalnya ber- dalam ber+jalan dan di- dalam di+ambil,

6

Bentuk-Bentuk

Imbuhan

Awalan

Kata Nama Kata Adjektif

Akhiran Kata Nama Kata Kerja

Sisipan

Apitan

Morfem kosong

Fleksi

Kata Nama Kata Kerja Kata Adjektif

Tidak Wujuddalam BM

Tidak Wujuddalam BM

Kata Nama Kata Kerja Kata Adjektif


1.2.1.2 Akhiran

Imbuhan yang ditambah pada bahagian belakang kata dasar (sesudah

kata dasar) dalam pemakaian. Misalnya –kan dalam jalan+kan dan -i dalam

akhir+i.

1.2.1.3 Apitan

Imbuhan, yang hadir secara mengepit kata dasar, iaitu dua bahagian

imbuhan hadir serentak di awal dan diakhir kata dasar, misalnya ke-.....-an

dalam ke+cantik+an dan di-.....-i dalam di+ikut+i,

1.2.1.4 Sisipan

Imbuhan yang hadir di celahan kata dasar. Sisipan terbahagi kepada

empat iaitu er-, el-, em- dan in-. Misalnya –el- dalam t+el+unjuk, -in- dalam

s+in+ambung,-er- dalam s+er+uling dan –em-, dalam g+em+uruh.

1.2.1.5 Morfem Kosong

Tidak Wujud dalam bahasa Melayu.

1.2.1.5 Fleksi

Tidak Wujud dalam bahasa Melayu.

7


1.2.2 Imbuhan-imbuhan Pinjaman dalam bahasa Melayu

Umumnya, dapat dibahagikan unsur-unsur imbuhan asing ini kepada tiga

kumpulan mengikut asal imbuhan-imbuhan tersebut. tiga kumpulan ini ialah :

1.2.2.1 Imbuhan Sanskrit

Imbuhan yang berasal daripada bahasa Sanskrit ialah jenis imbuhan yang telah

lama ke dalam sistem tatabahasa bahasa Melayu. Penggunaan imbuhan ini

amat produktif dan telah menjadi sebati dengan perkataan-perkataan dasar

dalam bahasa Melayu. Namun, terdapat dua jenis imbuhan pinjaman daripada

bahasa Sanskrit iaitu awalan dan akhiran.

Awalan Akhiran

maha maharaja man seniman

tata tatabahasa man budiman

pra prakata wan angkawan

swa swadaya wan jelitawan

tuna tunabusana wati olahragawati

eka ekabahasa wati seniwati

dwi dwitahunan nita karyanita

tri tribulan nita biduanita

panca pancaindera

8


1.2.2.2 Imbuhan Arab Parsi

Pengaruh bahasa Arab-Parsi terhadap bahasa Melayu bermula sejak

kedatangan Islam ke alam Melayu kira-kira abad ke-13 masihi. Sebagai bahasa

rasmi agama Islam, bahasa Arab telah mendapat tempat dalam kalangan orang

Melayu dan ini memudahkan proses asimilasi unsur-unsur bahasa Arab ke

dalam bahasa Melayu, terutamanya dari segi pengambilan bentuk-bentuk

katanya. Namun demikian, terdapat dua jenis imbuhan pinjaman daripada

bahasa Arab-Parsi iaitu awalan dan akhiran.

Awalan Akhiran

bi- biadap -wi duniawi

bilazim -i abadi

binormal -iah lahiriah

-in hadirin

munafikin

-at hadirat

munafikat

-ah qariah

solehah

1.2.2.3 Imbuhan Yunani – Latin - Inggeris

Imbuhan asing yang paling banyak dibawa masuk ke dalam bahasa Melayu

berasal daripada imbuhan bahasa Yunani – Latin – Inggeris. Tetapi umumnya

tersebut tidak berfungsi sebagai imbuhan dalam bahasa Melayu kecuali

beberapa imbuhan awalan seperti pro-,anti-, mono-, poli-, auto- dan supra-.

9


Awalan Akhiran

pro- probarat -isme sosialisme

anti- antikerajaan -isme nasionalisme

poli- poliklinik -ik prolifik

auto- autograf -ik saintifik

sub- subbidang -si sensasi

supra- supranasional -si revolusi

hetero- heterograf -al praktikal

heksa- heksagon -al klinikal

hidro- hidrolisis -is potensi

homo- homogen -is praktis

hiper- hiperbola

kilo- kilometer

makro- makrolinguistik

infra- intrajabatan

inter- intervokal

10


Rajah 1.4 : Bentuk-Bentuk Imbuhan Pinjaman dalam Bahasa Melayu Mengikut Tatabahasa Bahasa Dewan

1.3 Proses Pembentukan Kata dalam Bahasa Melayu

Dalam bahasa Melayu terdapat empat bentuk kata, iaitu kata tunggal, kata

terbitan, kata majmuk, dan kata ganda. Kata tunggal tidak melibatkan apa-apa

proses pembentukan, tetapi tiga bentuk kata lain melibatkan proses-proses

tertentu. Proses-proses ini ialah pengimbuhan. pemajmukan, penggandaan dan

akronim

Rajah 1.5 : Proses Pembentukan Kata dalam Bahasa Melayu Mengikut Tatabahasa Bahasa Dewan

11

Proses Pembentukan

Kata

Pengimbuhan Pemajmukan Penggandaan Akronim


1.3.1 Proses Pengimbuhan

Proses pengimbuhan ialah proses yang menggandingkan imbuhan

pada kata dasar untuk membentuk kata terbitan. Terdapat empat jenis imbuhan,

iaitu awalan, akhiran, apitan, dan sisipan. Imbuhan-imbuhan ini, apabila

digandingkan dengan kata dasar membentuk kata terbitan daripada pelbagai

golongan kata iaitu kata kerja, dan kata adjektif. Berikut diperlihatkan beberapa

contoh proses pengimbuhan.

Imbuhan (Awalan) Kata dasar Kata terbitan

Pem- bawa pembawa

Memper- kuat memperkuat

-isme nasional nasionalisme

-i dekat dekati

Peng-.....-an isytihar pengisytiharan

Men-.....-i ikut mengikuti

Ke-...-an sihat kesihatan

Ber-....-an lari berlarian

-er- gigi gerigi

-em- gilang gemilang

Proses pengimbuhan boleh berlaku pada pelbagai tahap. Pengimbuhan

boleh berlaku pada sejumlah kecil kata akar, misalnya ber- + tapa ( bertapa ),

ke- + tawa ( ketawa ) dan ke- + mudi ( kemudi ).

Sebahagian besar proses pengimbuhan berlaku pada kata dasar, yang

menghasilkan kata terbitan. Kata terbitan yang dihasilkan oleh proses

pengimbuhan boleh menjadi kata dasar bagi proses pengimbuhan kali kedua.

Daripada kata dasar karang, misalnya, dapat dilahirkan pengarang melalui

imbuhan peN-. Pengarang pula dapat menerima apitan ke-...-an, menerbitkan

kepengarangan.

12


Berikut ialah beberapa contoh lain :

Kata Dasar Imbuhan Kata Terbitan

libat terlibat keterlibatan

lanjur terlanjur keterlanjuran

balik terbalik menterbalikkan

sambung sinambung kesinambungan

1.3.2 PROSES PEMAJMUKAN

Proses pemajmukan ialah proses yang merangkaikan dua kata dasar

atau lebih dan bentuk yang terhasil membawa makna tertentu. Sebagai contoh,

kerusi dan malas masing-masing mempunyai makna tersendiri, tetapi apabila

dirangkaikan membentuk kata majmuk kerusi malas. Tidak dapat diselitkan apa-

apa unsur antara dua kata dasar ini; maksudnya, dalam bahasa Melayu tidak

terdapat ungkapan * kerusi yang malas atau * kerusi dan malas atau * kerusi

untuk malas.

1.3.2.1Pengimbuhan Kata Majmuk

Kata majmuk boleh menerima imbuhan seperti kata dasar lain. Cara

pengimbuhan kata majmuk terdapat dalam dua bentuk, iaitu :

1.3.2.1.1 Apabila kata majmuk menerima awalan atau akhiran,

ejaannya tetap terpisah.

Contohnya :

urus niaga - berurus niaga

cari gali - mencari gali

reka bentuk - direka bentuk

daya serap - daya serapan

13


1.3.2.1.2 Apabila kata majmuk menerima apitan, ejaannya menjadi

bercantum,

Contohnya :

lipat ganda - melipatgandakan

surat khabar - persuratkhabaran

urus niaga - diurusniagakan

ibu bapa - keibubapaan

1.3.2.1 Penggandaan Kata Majmuk

Kata majmuk boleh mengalami proses penggandaan. Penggandaan kata

majmuk melibatkan penggandaan unsur pertama sahaja.

Contohnya :

rumah sakit - rumah-rumah sakit

guru besar - guru-guru besar

Raja Muda - Raja-raja Muda

Timbalan Naib Canselor - Timbalan-timbalan Naib Canselor

Satu kekecualian ialah penggandaan yang melibatkan perkataan yang

telah mantap. Dalam hal ini, penggandaan berlaku kepada keseluruhan

perkataan.

Contohnya :

setiausaha - setiausaha-setiausaha

jawatankuasa - jawatankuasa-jawatankuasa

tanggungjawab - tanggungjawab-

tanggungjawab

14


1.3.3 PROSES PENGGANDAAN

Proses penggandaan ialah proses yang mengulangi kata dasar, sama

ada secara penuh, separa atau berentak iaitu berdasarkan rentak bunyi tertentu.

Dengan kata lain, terdapat tiga jenis penggandaan, iaitu ;

1. Penggandaan penuh,

2. Penggandaan separa, dan

3. Penggandaan berentak.

1.3.3.1 Penggandaan penuh

Penggandaan penuh ialah proses yang mengulangi seluruh kata dasar.

Terdapat dua jenis penggandaan penuh, iaitu :

Yang melibatkan kata dasar yang tidak menerima apa-apa imbuhan.

Contohnya :

Sekolah sekolah-sekolah

makan makan-makan

besar besar-besar

baju baju-baju

Yang melibatkan kata dasar yang menerima imbuhan.

Contohnya :

15

pelari pelari-pelari

perbualan perbualan-perbualan

kekasih kekasih-kekasih

kejadian kejadian-kejadian


1.3.3.2 Penggandaan separa

Penggandaan separa ialah proses yang mengulangi sebahagian kata

dasar sahaja. Penggandaan separa berlaku pada dua jenis kata dasar,

iaitu :

pada kata dasar tunggal dan lazimnya melibatkan pengulangan suku

kata pertamanya serta letak pengulangan itu pada bahagian

hadapan kata dasar. Vokal dalam bentuk gandaan ini mengalami

proses pelemahan, menjadikannya vokal e pepet. Proses ini dapat

digambarkan seperti yang berikut :

jari jejari jejari

siku sisiku sesiku

sungut susungut sesungut

pohon popohon pepohon

laki lalaki lelaki

pada kata dasar yang berimbuhan. Penggandaan separa yang

berlaku hanya mengulangi kata dasar dan tidak melibatkan imbuhan.

Penggandaan ini berlaku pada kata kerja dan kata adjektif, dan

boleh terletak di bahagian belakang kata dasar atau di bahagian

hadapan kata dasar.

16

Kata Dasar Berimbuhan Imbuhan

tersenyum tersenyum-senyum

bercakap bercakap-cakap

setinggi setinggi-tinggi

membantu bantu-membantu

mencuit cuit-mencuit

menari tari-menari

mengejar kejar-mengejar


1.3.3.3 Penggandaan Berentak

Penggandaan berentak ialah proses yang mengulangi kata dasar

mengikut rentak bunyi tertentu dalam kata dasar itu. Dalam

penggandaan berentak, seluruh kata dasar digandakan dan bunyi-bunyi

tertentu diulang atau diubah. Berdasarkan perubahan dan pengulangan

bunyi demikian, penggandaan berentak terbahagi kepada tiga jenis,

iaitu :

1 Penggandaan Berentak Pengulangan Vokal

2 Penggandaan Berentak Pengulangan Konsonan

3 Penggandaan Berentak Bebas

Penggandaan Berentak Pengulangan Bebas

Dalam penggandaan ini, bunyi yang diulang ialah vokal, iaitu yang

mempunyai ciri-ciri keharmonian vokal,

Contohnya :

sayur - sayur-mayur

ramah - ramah-tamah

cerai - cerai-berai

Penggandaan Berentak Pengulangan Konsonan

Dalam penggandaan ini, penggandaan berlaku pada persamaan

bunyi-bunyi konsonan tertentu,

Contohnya :

kayu - kayu-kayan

tanah - tanah-tanih

simpang - simpang-siur

Perhatian:

Kata ganda mesti dieja dengan sempang. Salah, misalnya, jika ditulis *ipar duai.

1.3.4 KATA AKRONIM

17


Mengikut Tatabahasa Dewan, turut tergolong ke dalam bentuk kata

tunggal ialah kata akronim. Kata akronim ialah kata singkatan yang terbentuk

dengan menggabungkan huruf awal suku kata atau gabungan huruf awal dan

suku kata daripada satu rangkai kata dan ditulis serta dilafazkan sebagai kata

yang wajar.

Contohnya :

ABIM - Angkatan Belia Islam Malaysia

Bernama - Berita Nasional Malaysia

Kugiran - kumpulan gitar rancak

Cara Menulis Kata Akronim

Terdapat tiga cara menulis kata akronim dalam bahasa Melayu, bergantung

pada cara pembentukkannya.

1.3.4.1 Ditulis dengan huruf besar seluruhnya

Akronim yang terbentuk daripada gabungan beberapa huruf awal rangkai kata

yang disingkatkan, keseluruhannya ditulis dengan huruf besar, jika kata nama

khas.

Contohnya :


UMNO - United Malay National Organisation

1.3.4.2 Ditulis dengan huruf kecil seluruhnya

Akronim yang terbentuk daripada gabungan huruf awal dan / atau suku kata

ditulis dengan huruf kecil keseluruhannya, jika bukan kata nama khas.

Contohnya :

tabika - taman bimbingan kanak-kanak

purata - pukul rata

kugiran - kumpulan gitar rancak

1.3.4.2 Ditulis bermula dengan huruf besar

18


Jika akronim yang terbentuk daripada gabungan huruf awal dan / atau

suku katanya itu menjadi kata nama khas, kata akronim itu ditulis bermula

dengan huruf besar.

Contohnya :


Intan - Institut Tadbir Awam Negara

Proton - Perusahaan Otomobil Nasional

# Perhatian: Lazimnya kata akronim terbentuk untuk kata nama khas dan

pembentukannya agak longgar serta tidakberdasarkan prinsip yang jelas. Oleh

itu, proses pembentukan kata seperti ini tidak digalakan sebagai satu kaedah

pembentukan kata bagi membentuk perkataan baharu atau kata istilah dalam

bahasa Melayu.

1. Secara individu anda dikehendaki melayari internet untuk

mendapat bahan tentang definisi morfologi bahasa Melayu.

2. Selain itu, anda juga dikehendaki mengumpul maklumat

tentang Proses Pembentukan Kata dalam Bahasa Melayu.

BACAAN TAMBAHAN

Nik Safiah dan rakan-rakan. (2006). Tatabahasa Dewan Edisi Baharu. Kuala

Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.

Abdullah Hassan. (2006). Morfologi Bahasa Melayu. Kuala Lumpur : PTS

Profesional.

Raminah Hj. Sabran dan Rahim Sham. (1985). Kajian Bahasa Untuk Pelatih

Maktab Perguruan. Petaling Jaya: Fajar Bakti Sdn Bhd.

19


TAJUK 2 PERKATAAN DAN BENTUK PERKATAAN BAHASA MELAYU

SINOPSIS

Tajuk ini membincangkan kata dan bentuk tunggal, kata terbitan, kata majmuk

dan kata majmuk. Selain itu, tumpuan juga diberi untuk mengenal pasti golongan

kata tunggal dan kata terbitan.

HASIL PEMBELAJARAN

(i) Mengenal pasti Kata Tunggal dan Bentuk Kata Tunggal

(ii) Mengenal pasti Kata Tunggal dan Bentuk Kata Terbitan

(iii) Mengenal pasti Kata Majmuk dan Bentuk Kata Majmuk

(iv) Mengenal pasti Kata Ganda dan Bentuk Kata Ganda

(v) Mengenal pasti Golongan Kata Tunggal

(vi) Mengenal pasti Golongan Kata Terbitan


Rajah 2.1: Kerangka Tajuk 1

20

BENTUK KATA

BENTUK KATA TUNGGAL DAN

TERBITAN

BENTUK KATA MAJMUK DAN KATA

GANDA

GOLONGAN KATA TUNGGAL DAN

TERBITAN


2.0 KANDUNGAN ISI

Kandungan isi untuk topik ini meliputi huraian tentang mengenal pasti kata

tunggal dan bentuk kata tunggal, mengenal pasti kata tunggal dan bentuk kata

terbitan, mengenal pasti kata majmuk dan bentuk kata majmuk, mengenal pasti

kata ganda dan bentuk kata ganda, mengenal pasti golongan kata tunggal dan

mengenal pasti golongan kata terbitan.

2.1 Kata Tunggal dan Bentuk Kata Tunggal

Kata Tunggal ialah kata yang tidak mengalami proses pengimbuhan,

pemajmukan dan penggandaan. Dalam bahasa Melayu, kata tunggal boleh

terdiri hanya satu suku kata atau mempunyai lebih daripada satu suku kata.

Contohnya :

Kata Tunggal Satu Suku Kata had, am, rak, cam, wang, bom,cas, das, cat, dram, teks, zink, golf, skrip, trak, skru

Kata Tungga Dua Suku Kata dia, suka, akan, asal, bulat, meja, jauh, dekat, sini, sana

Kata Tunggal Tiga Suku Kata bahaya, cahaya, gembira, berita, almari, laksana, isyarat

Kata Tunggal Empat Suku Kata dan lebih

universiti, sayembara, mahasiswa, cenderamata, personifikasi

Kata Tunggal - Akronim (Gabungan Huruf Awal)

ABIM, UMNO, ADUN, MAS.

Kata Tunggal - Akronim(Gabungan Suku Kata)

cerpen, purata, tadika, taska, cereka

Kata Tunggal - Akronim(Gabungan Huruf Awal dan/ Suku Kata - Nama Khas)

Intan (Institut Tadbiran Awam Negara)Mara (Majlis Amanah Rakyat)Pernas (Perbadanan Nasional)

21


2.2 Kata Terbitan dan Bentuk Kata Terbitan

Kata terbitan ialah kata yang terhail daripada proses pengimbuhan iaitu

proses mengandingkan imbuhan pada kata dasar.imbuhan itu pula terdiri

daripada kata nama, kata kerja dan lain-lain. Contoh bentuk imbuhan adalah

seperti di bawah yang merangkumi awalan, akhiran, sisipan dan apitan.

Kata Terbitan Berawalan(Awalan Kata Nama)

peN-, pel-, per-, ke-, juru, maha, tata-, pra-, sub-, eka-, dwi-,anti, infra-, ko-, makro-, mikro-, pro-, semi-, tele-

Kata Terbitan Berawalan(Awalan Kata Kerja)

meN-, memper-, ber- bel-, ter-, di-, diper-

Kata Terbitan Berawalan(Awalan Kata Adjektif)

ter-, se-, te-

Kata Terbitan Berakhiran(Akhiran Kata Nama)

-an, -wan, -man, -wati, -isme, -in, -at, -ah, -ita, -is, -

Kata Terbitan Berakhiran(Akhiran Kata Kerja)

-kan, -

Kata Terbitan Berapitan(Apitan Kata Nama)

peN-, -an, per-, -an, pel-…-an, ke-…-an

Kata Terbitan Berapitan(Apitan Kata Kerja)

meN-…-kan, ber-…-kan, ber-…, -an, di-…-kan, meN-…- , di-…- , diper-…-kan, diper--,memper-…-kan, memper-…-

Kata Terbitan Berapitan(Apitan Kata Adjektif)

ke-…-an

Kata Terbitan Bersisipan(Sisipan Kata Nama)

-el-, -em-

Kata Terbitan Bersisipan(Sisipan Kata Adjektif)

-el-, -er-, -em-, -in-

22


LATIHAN :

Dengan merujuk setiap bentuk imbuhan di atas, kenal pasti contoh-

contoh kata terbitan dan senaraikan dalam lajur yang berasingan

2.3 Kata Kata Majmuk dan Bentuk Kata Majmuk

Kata Majmuk ialah kata yang terbentuk dengan merangkaikan kata

dasar atau lebih dan membawa makna yang tertentu (baharu). Kata majmuk

bertindak sebagai satu unit dan kebanyakkannya dieja terpisah. Contohnya

seperti di bawah.

Kata Majmuk Bebas bandar raya, lebuh raya, terima kasih, tengah hari, kereta lembu, Ketua Menteri, Perdana Menteri, Naib Canselor, Duta Besar

Kata Majmuk Istilah Khusus model linear, garis pusat, lut sinar, cakera padat, telefon dail terus

Kata Majmuk Kiasan/Simpulan Bahasa

anak emas, berat mulut, buah tangan, kaki ayam, kaki bola

Kata Majmuk yang Mantap antarabangsa, suruhanjaya, tandatangan, matahari, kerjasama, pesuruhjaya, bumiputera, beritahu, kakitangan, jawatankuasa, sukarela, setiausaha, olahraga, warganegara, tanggungjawab

Kata Majmuk Jamak(Gandaan kata pertama)

alat-alat tulis, guru-guru besar, kapal-kapal terbang,

Kata Majmuk Jamak(Penada Jamak - semua, banyak,sekumpulan, persatuan, para,pertubuhan, barisan, sebahagian)

semua Ketua Setiausaha, sekumpulan guru penolong kanan, Persatuan Bekas Perajurit,

Kata Majmuk Terbitan(Awalan dan Akhiran)

dicampur aduk, mengambil alih, dikenal pasti, daya serapan

Kata Majmuk Terbitan(Apitan)

mencampuradukkan, pengambilalihan, pengenalpastian.

23


LATIHAN :

Senaraikan contoh-contoh kesalahan penulisan kata majmuk di kampus anda yang kerap dilakukan oleh pengguna bahasa.

2.4 Kata Ganda dan Bentuk Kata Ganda

Kata ganda ialah kata yang terhasil melalui proses mengulang kata

dasar. Pengulangan kata dasar itu boleh melibatkan seluruh kata dasar atau

digandakan secara berima. Contohnya seperti di bawah.

Kata Ganda Penuh rama-rama, kupu-kupu, cantik-cantik, elok-elok, kalau-kalau, jangan-jangan, pulau-pulau

Kata Ganda Separa lelaki, lelayang, berlari-lari, tertanya-tanya, tolong-menolong

Kata Ganda Berentak lauk-pauk, kusut-masai,lintang-pukang, simpang-perenang, gunung-ganang

2.5 Golongan Kata Tunggal

Kata Tunggal ialah kata yang tidak mengalami proses pengimbuhan,

pemajmukan dan penggandaan. Dalam bahasa Melayu, kata tunggal boleh

terdiri hanya satu suku kata atau mempunyai lebih daripada satu suku kata.

24


2.5.1 Penggolongan Kata: Kata Nama

Kata Nama Am (Konkrit) baju, seluar, kucing, masjid

Kata Nama Am (Abstrak) mimpi, perasaan, kemahuan, idaman, kehendak, keadaan

Kata Nama Khas(Hidup - Manusia)

Kata Nama Khas(Hidup - Bukan Manusia)

YAB Datuk Seri Dr. Mahathir, Allahyarham Tun Abdul Razak, Alya Nabila, Rafeah, SudirmanSang Kancil, Si Belang, Comel, Tompok, Vanda Diana (orkid) Jibrail, Jin.

Kata Nama Khas(Tak Hidup)

Proton Perdana V6, Proton Waja, Bangunan Pentadbiran Kerajaan Persekutuan, Kementah

Kata Ganti Nama (Diri Pertama)aku, beta, daku, kami, patik, hamba, saya

Kata Ganti Nama (Diri Kedua) anda, awak, dikau, engkau, kamu, kalian, tuanku, tuan hamba

Kata Ganti Nama (Diri Ketiga) baginda, beliau, dia, ia, mereka

Kata Ganti Nama (Tunjuk) ini, itu

Kata Ganti Nama (Tanya) apa, siapa, mana, berapa

Kata Ganti Nama (Tempat) sana, sini, situ

LATIHAN :

Dengan merujuk akhbar, kelompokkan kata ganti mengikut jenisnya.

25


2.5.2 Golongan Kata Terbitan

Penggolongan Kata: Kata Kerja

Kata Kerja Transitif (Aktif) membeli, menggunakan, mendiami, mengabaikan, mempererat, menyiram

Kata Kerja Transitif (Pasif) dibeli, digunakan, didiami, diabaikan, dipererat, disiram

Kata Kerja Tak Transitif(Tak Berpelengkap)

bangun, datang, tersenyum, kerkibaran, menguning, membesar, terduduk,

Kata Kerja Tak Transitif(Berpelengkap)

tinggal, beransur, berbantalkan

LATIHAN :

Dengan merujuk keratan akhbar, kelompokkan jenis-jenis kata kerja mengikut kumpulannya.

2.5.3 Penggolongan Kata: Kata Adjektif

Kata Adjektif Sifat/Keadaan berani, cerdik, cerdas, gopoh

Kata Adjektif Warna hitam, putih, merah, biru

Kata Adjektif Ukuran cetek, dalam, kecil, nipis, tebal

Kata Adjektif Bentuk bukur, bundar, bulat, leper

Kata Adjektif Pancaindera ayu, buruk, bising, mersik, merdu, hapak, lazat, manis, basah, halus

Kata Adjektif Waktu Baru, lama, spontan, segera

Kata Adjektif Cara cepat, deras, laju, perlahan

Kata Adjektif Perasaan benci, cinta, ghairah, ingin

26


LATIHAN :

Dengan merujuk keratan akhbar, kelompokkan jenis-jenis kata adjektif mengikut jenisnya.

2.5.4 Penggolongan Kata: Kata Tugas

Kata tugas tidak berfungsi sebagai unsur inti dalam sebarang predikat,

baik predikat frasa nama, frasa kerja ataupun frasa adjektif. Kata tugas

mempunyai tugas-tugas tertentu dalam pembinaan sesuatu frasa, klausa dan

ayat. Berdasarkan kriteria kedudukan dan fungsi dalam binaan ayat, kata tugas

dapat dikelompokkan kepada : kata penyambung ayat, kata praklausa, prafrasa

dan kata pascakata

2.5.4.1 Kata Penyambung Ayat

Kata Penyambung Ayat

Kata Hubung Gabungan dan, atau, tetapi, serta, lalu,

malahan, sambil, kemudian.

Kata Hubung Pancangan Relatif yang

Kata Hubung Pancangan Komplemen bahawa, untuk

2.5.4.2 Kata Praklausa

Kata Praklausa

Kata Seru wah, amboi, aduhKata Tanya bagaimana, siapa, bila, berapaKata Perintah sila, jemput, tolong, jangan, usah, harap, semoga.Kata Pembenar ya, benar, betul.Kata Pangkal Ayat Maka, alkisah, hatta, syahadan

27


2.5.4.3 Prafrasa

Kata Prafrasa

Kata Bantu akan, pernah, sedang, mahu, masih, hendak, belum

Kata Penguat amat, sangat, palingKata Penegas juga, lah, kah, tah, punKata Nafi tidak, bukanKata Pemeri ialah, adalahKata Sendi Nama di, dari, dalam, ke, padaKata Bilangan beberapa, banyak, ramai,dua, tiga, kelimaKata Arah atas, situ, dalam

2.5.4.4 Kata Pascakata

Kata Pascakata

Kata Pembenda yang, -nyaKata Penekan -nya

LATIHAN :

1. Dengan merujuk keratan akhbar, garisi fungsi ‘nya’ sebagai

kata pascakata.

28


BACAAN TAMBAHAN

Nik Safiah dan rakan-rakan. (2006). Tatabahasa Dewan Edisi Baharu. Kuala Lumpur:

Dewan Bahasa dan Pustaka.

Abdullah Hassan. (2006). Morfologi Bahasa Melayu. Kuala Lumpur : PTS Profesional.

Raminah Hj. Sabran dan Rahim Sham. (1985). Kajian Bahasa Untuk Pelatih Maktab

Perguruan. Petaling Jaya: Fajar Bakti Sdn Bhd.

29


TAJUK 3 Proses Pembentukan Kata Bahasa Melayu

Kata Tunggal Kata Terbitan

SINOPSIS

Tajuk ini membincangkan proses pembentukan kata bahasa Melayu yang

menumpukan kepada kata tunggal dan kata terbitan.

HASIL PEMBELAJARAN

i. Mengenalpasti definisi Kata Tunggal dan Kata terbitan dalam bahasa

Melayu.

ii. Mengenalpasti jenis-jenis Kata Tunggal dan Kata terbitan dalam bahasa

Melayu.



30

PROSES PEMBENTUKAN

KATA

DEFINISI DAN JENISKATA

KATA TUNGGAL KATA TERBITAN


3.0 KANDUNGAN ISI

Kandungan isi untuk topik ini meliputi huraian tentang definisi, jenis-jenis dan

huraian Kata Tunggal dan Kata Terbitan bahasa Melayu.

3.1 Definisi Kata Tunggal

Perkataan-perkataan dalam bahasa Melayu yang tidak menerima

sebarang imbuhan atau tidak menerima sebarang imbuhan atau tidak

mengalami proses penggandaan dan perangkaian (Tatabahasa Dewan, 2004).

Kata tunggal ialah bentuk kata yang terdiri daripada hanya satu bentuk

dasar, iaitu tidak menerima apa-apa bentuk imbuhan atau kata dasar yang lain.

Kata tunggal mengandungi satu suku kata atau lebih daripada satu suku kata.

3.1.1 Jenis-Jenis Kata Tunggal

Kata Tunggal terdiri daripada Kata Tunggal Satu Suku Kata, Dua Suku

Kata, Tiga Suku Kata, Empat Suku Kata dan Akronim. Tahukah anda, apa yang

dimaksudkan akronim sebagai Kata Tunggal ? Akronim sebagai Kata tunggal itu

adalah akronim yang berasal daripada kata singkatan yang terbentuk dengan

menggabungkan huruf awal suku kata atau gabungan kombinasi huruf awal dan

suku kata daripada satu rangkai kata, dan ditulis serta dilafazkan sebagai kata

yang wajar (Tatabahasa Dewan, 1996).

31


Satu Suku Kata KV VK KVK

KKVK KVKKKKKV KKKVK

Dua Suku Kata V + KV V+VK

V+KVK VK+KV

VK+KVK KV+V

KV+KVK KV+KV+VK

KVK+KVK

Kata Tunggal Tiga Suku Kata KV+V+KV KV+V+KVK

V+KV+V KV+KV+V

KVK+KV+V KV+KV+VK

KVK+KV+VK dan lain-lain

Empat Suku Kata KV+KV+VK+KV

dan Lebih KV+KVK+KV+KV

KVK+KV+KV+KVKVK+KV+V+KV

dan lain-lain

Akronim Mara Bernama

Kugiran Tabika

ABIM Gapena

Rajah 3.2

32


3.1.3 Kata Tunggal dalam bahasa Melayu

3.1.3.1 Kata Tunggal

Dengan berasaskan pelaksanaan tatabahasa, kata tunggal dapat dibahagikan

kepada dua jenis (rujuk Rajah 1.5):

i. Unit yang bebas dan dapat berdiri sendiri

Contoh:

i. Kamu.

ii. Sudah?

iii. Ini?

ii. Unit yang tidak dapat berdiri sendiri tetapi memerlukan sekurang-

kurangnya satu unit yang bebas untuk melaksanakan tugas

nahunya.

Contoh:

i. di mana?

ii. ke Kuala Lumpur

iii. dari Terengganu

3.1.3.1.1 Kata Tunggal Satu Suku Kata

Jumlah kata tunggal dalam bahasa Melayu terhad, iaitu dipercayai kira-kira 500.

Sesetengahnya terdiri daripada kata pinjam asing, terutamanya bahasa Arab

dan bahasa Inggeris. Berdasarakan rajah 1 di atas, pola gabungan kata tunggal

bahasa Melayu adalah seperti berikut :

1. KV Contohnya : yu, ru, ya

33


2. VK Contohnya : am

3. KVK Contohnya : cat, bah, tin, bin, lap, dan, cap

4. KKVK Contohnya : staf, draf, krim, gred, blok, brek

5. KVKK Contohnya : bank, zink, golf,

6. KKKV Contohnya : skru, skaf,

7. KKKVK Contohnya : Skrip, straw

3.1.3.1.2 Kata Tunggal Dua Suku Kata

Antara pola-pola Kata Tunggal dengan dua suku kata adalah seperti berikut :

1. V + KV Contohnya : aku, ini, apa, iri

2. V + VK Contohnya : ais, aur, aib, air

3. V + KVK Contohnya : izin, acah, alat, ulat

4. VK + KV Contohnya : undi, asli, unta

5. VK + KVK Contohnya : ambil. Iblis, umpan

6. KV + V Contohnya : dia, bau, ria

7. KV + VK Contohnya : jauh, liar, kuih

8. KV + KV Contohnya : jala, pasu, teko

9. KV + KVK Contohnya : jarum, telur dan hiris

10.KVK + KV Contohnya : lampu, binti, senda

11.KVK + KVK Contohnya : sandar, jemput, sunting

# Perhatian: Sebahagian besar daripada perkataan dalam bahasa Melayu

terdiri daripada dua suku kata. Terdapat 11 pola suku kata bagi kata tunggal

dua suku kata.

3.1.3.1.3 Kata Tunggal Tiga Suku Kata

34


Jumlah kata tunggal dengan tiga suku kata dalam bahasa Melayu agak kecil,

tetapi pola suku katanya agak banyak, iaitu 19. Sebahagian besar daripada

perkataan tiga suku kata merupakan kata pinjaman.

1. KV + V + KV Contohnya : cuaca, biasa, biola

2. KV + V + KVK Contohnya : siuman, tualang

3. V + KV + V Contohnya : usia, idea, urea

4. KV + KV + V Contohnya : mulia, barua

5. KV + KV + VK Contohnya : tempua, mentua, seluar

6. KVK + KV + VK Contohnya : sekian, haluan

7. V + KV + VK Contohnya : mendiang, tempias, manfaat

8. V + KV + KV Contohnya : utara, ilahi, asasi

9. V + KV + KVK Contohnya : ijazah, amaran, ibarat

10.VK + KV + KV Contohnya : almari, isteri, umpama

11.KV + KV + KV Contohnya : seteru, budaya. Teruna

12.KVK + KV + KV Contohnya : menteri, mesteri, soldadu

13.V + KV + VK Contohnya : ideal, akaun, elaun

14.VK + KV + VK Contohnya : ilmiah, akliah

15. KV + KV + KVK Contohnya : teratak, belukar, hikayat

16. KVK + KV + KVK Contohnya : matlamat, cendawan, sembilan

17. KV + KVK + KV Contohnya : belanja, terumbu keranda

18. KVK + KVK + KV Contohnya : sempurna

19. KV + KVK + KVK Contohnya : belimbing, kelompok

3.1.3.1.4 Kata Tunggal Empat Suku Kata dan Lebih

Terdapat sebilangan kecil kata tunggal yang terdiri daripada empat suku kata.

Kebanyakkan merupakan kata pinjaman. Antaranya seperti berikut :

35


1. KV + KV + VK + KV Contohnya : keluarga, biduanda

2. KV + KVK + KV + KV Contohnya : belantara, bijaksana

3. KVK + KV + KV + KV Contohnya : laksamana, sandiwara

4. KVK + KV + V + KV Contohnya : sentiasa

5. KV + KV + KV + KV Contohnya : bidadari, sanubari, selesema

6. KV + KV + KV + KVK Contohnya : muzakarah, kelemumur

7. KVK + KV + KV + KVK Contohnya : sentimeter

8. KVK + KVK + KV + KV Contohnya : dispensari, singgahsana

9. KV + KV + V + KVK Contohnya : mesyuarat, nasional

10.V + KV + KVK + KV + KV Contohnya : universiti

11.KVK + KV + KV + KV + KVK Contohnya : kosmopolitan

12.KV + KV + KV + KV + KV + KV Contohnya ; maharajalela

3.1.3.1.5 Kata Akronim

Mengikut Tatabahasa Dewan, turut tergolong ke dalam bentuk kata tunggal ialah

kata akronim. Kata akronim ialah kata singkatan yang terbentuk dengan

menggabungkan huruf awal suku kata atau gabungan huruf awal dan suku kata

daripada satu rangkai kata dan ditulis serta dilafazkan sebagai kata yang wajar.

Contohnya :



Kugiran - kumpulan gitar rancak

3.1.3.1.5.1 Cara Menulis Kata Akronim

Terdapat tiga cara menulis kata akronim dalam bahasa Melayu, bergantung

pada cara pembentukkannya.

a. Ditulis dengan huruf besar seluruhnya

Akronim yang terbentuk daripada gabungan beberapa huruf awal rangkai kata

yang disingkatkan, keseluruhannya ditulis dengan huruf besar, jika kata nama

36


khas.

Contohnya :


b. Ditulis dengan huruf kecil seluruhnya

Akronim yang terbentuk daripada gabungan huruf awal dan / atau suku kata

ditulis dengan huruf kecil keseluruhannya, jika bukan kata nama khas.

Contohnya :

tabika - taman bimbingan kanak-kanak

purata - pukul rata

kugiran - kumpulan gitar rancak

c. Ditulis bermula dengan huruf besar

Jika akronim yang terbentuk daripada gabungan huruf awal dan / atau suku

katanya itu menjadi kata nama khas, kata akronim itu ditulis bermula dengan

huruf besar.

Contohnya :


Intan - Institut Tadbir Awam Negara

Proton - Perusahaan Otomobil Nasional

# Perhatian: Lazimnya kata akronim terbentuk untuk kata nama khas dan

pembentukannya agak longgar serta tidakberdasarkan prinsip yang jelas. Oleh

itu, proses pembentukan kata seperti ini tidak digalakan sebagai satu kaedah

pembentukan kata bagi membentuk perkataan baharu atau kata istilah dalam

bahasa Melayu

3.2 Kata Terbitan

Kata terbitan ialah bentuk perkatan yang dihasilkan melalui proses

pengimbuhan, iaitu proses yang menggandingkan imbuhan pada kata dasar.

37


Imbuhan terdiri daripada morfem terikat sementara kata dasar ialah

bentuk morfem bebas yang dapat menerima imbuhan. Terdapat empat jenis

imbuhan , iaitu:

1. awalan, yang hadir sebelum kata dasar, misalnya ber- dalam berjalan

dan di- dalam diambil,

2. akhiran, yang hadir sesudah kata dasar, misalnya –kan dalam jalankan

dan -i dalam ikuti,

3. apitan, yang hadir secara mengepit kata dasar, iaitu dua bahagian

imbuhan hadir serentak di awal dan diakhir kata dasar, misalnya ke-.....-

an dalam keindahan dan di-.....-i dalam diikuti,

4. sisipan, yang hadir di celahan kata dasar, misalnya –el- dalam telunjuk

dan -in- dalam sinambung.

Dalam bahasa melayu, sejumlah besar perkataannya wujud dalam bentuk kata

terbitan dan jumlah imbuhan yang membentuk kata terbitan ini juga banyak.

Imbuhan- imbuhan ini dihuraikan di bawah ini.

3.2.1 Imbuhan awalan

Dalam bahasa melayu terdapat tiga jenis imbuhan awalan, iaitu :

1. awalan kata nama

2. Awalan kata kerja

3. Awalan kata adjektif

3.2.1.1 Awalan Kata Nama

Awalan kata nama ialah awalan yang, apabila bergabung dengan kata dasar,

membentuk kata nama,

38


Contohnya :

Awalan Perkataan

peN- =

per-pe-ke-juru-maha-tata-pra-sub-supra-eka-dwi-

pe-pem-pen-peng-penge-

pelukis, pewangi, penyanyipembalut, pembeli, pemberipendatang, pencari, penjualpengguna, pengayuh, pengukurpengebom, pengetin, pengecatperasap, perbara, pertapapesara, pekedai, peguamketua, kehendak, kelepekjurubahasa, jurujual, juruterbangmahasiswa, mahaguru, maharajatatabahasa, tatanegara, tatanamaprasejarah, prakata, prasangkasubbidang, subsistem, subkategorisuprakelas, suprasistem, suprakategoriekabahasa, ekasuku, ekahaladwibahasa, dwifungsi, dwibudaya

3.2.1.2 Awalan Kata Kerja

Awalan kata kerja ialah yang, apabila bergabung dengan kata dasar akan

membentuk kata kerja.

39


Contohnya :

Awalan Perkataan meN- = me-

mem-men-meng-menge-

melukis, menari, merasamembeli, memberi, membalutmendaki, menduga, mentadbirmengaji, mengasuh, menghasutmengebom, mengetin, mengecat

memperisteri, memperbesar, memperolehberkata, bersetuju, berbangga terkata, terasa, tersenyumdiatur, dibeli, disuruhdiperisteri, diperbesar, diperoleh

memper-ber-ter-di-diper-

3.2.1.3 Awalan Kata Adjektif

Awalan kata adjektif ialah awalan yang, apabila bergabung dengan kata dasar,

membentuk kata adjektif . terdapat hanya dua awalan adjektif , iaitu :

Awalan Perkataanter -se-

terpandai, termerah, terpanjangseputih, sehalus, sejernih

3.2.1.4 Imbuhan Akhiran

Dalam bahasa Melayu terdapat hanya dua jenis imbuhan akhiran, iaitu :

1. akhiran kata nama, dan

2. akhiran kata kerja

3.2.1.5 Akhiran Kata Nama

Akhiran kata nama ialah akhiran yang, apabila bergabung dengan kata dasar,

membentuk kata nama.

40


Contohnya :

Akhiran Perkataan-an -wan-man-wati-isme--in-at-ah

ajaran, silaan, bacaanilmuwan, budayawan, usahawanbudiman, senimanseniwati, peragawatinasionalisme, sosialisme, komunismehadirin, musliminhadirat, muslimatustazah, sultanah

3.2.1.6 Akhiran Kata Kerja

Akhiran kata kerja ialah, apabila bergabung dengan kata dasar, membentuk kata

kerja. Terdapat hanya dua akhiran kata kerja, iaitu –kan dan –i .

Contohnya :

Akhiran Perkataan-kan-i

lahirkan, ambilkan, hulurkanikuti, jalani, sertai

3.2.1.7 Imbuhan Apitan

Dalam bahasa Melayu terdapat tiga jenis apitan, iaitu :

1. apitan kata nama

2. apitan kata kerja

3. apitan kata adjektif.

3.2.1.8 Apitan Kata Nama

Apitan kata nama ialah apitan yang, apabila bergabung dengan kata dasar, akan


41


Contohnya :

Apitan PerkataanpeN-.....-an:

pe-....-anpem-.....-anpen-....-anpeng-.....-anpenge-.....-an

pe-......-anper-.....-anke-...-an

pelaksanaan, perusuhan, penyuluhanpembukaan, pemburuan, pemfitnahanpendakian, pencucian, pentauliahanpenguduran, penggandaan, pengkhayalanpengesahan, pengeboman, pengekodan

pendalaman, pesisiran, petempatanperjumpaan, persamaan, perlumbaankecantikan, kebijakan, kelurusan

3.2.1.9 Apitan Kata Kerja

Apitan kata kerja ialah apitan yang, apabila bergabungan dengan kata dasar,

membentuk kata kerja.

Contohnya:

Apitan perkataanmeN-......kan

me-.....-kanmem-.....-kanmen-....-kan meng-....-kan menge-....kan

ber-....-kanber-....-andi-...-kanmeN-.....-i

me-....-imen-...-imem-...-imeng-....-i

di-......-idiper-.....-kandiper-....-imemper-.....-kanmemper-....-ike-....-an

memajukan, melakukan, menanyakanmembezakan, memfatwakan, memberikan mendirikan, mentakrifkan, mensyaratkanmenggulingkan, mengelakkan, mengkhususkanmengehadkan, mengesyorkan, mengepinkanberalaskan, berbekalkan, berjudulkan bertaburan, bergantungan, beratapanditaburkan, didorongkan, digulingkan

melalui, menyedari, mewarnaimendahului, mencucuri, menjauhimembanjiri, membelakangi, membasahimenghendaki, mengawasi, mengkhianatidianugerahi, didekati, dianutidiperdengarkan, diperlihatkan, diperbahaskandiperingatimemperdengarkan, memperlihatkan, memperingatikehujanan, kepanasan, kecurian

42


3.2.1.10 Apitan Kata Adjektif

Apitan kata adjektif ialah apitan yang, apabila digabungkan dengan kata dasar,

membentuk kata adjektif. Hanya terdapat satu apitan kata adjektif , iaitu ke-.....-

an.

Contohnya :

Apitan Perkataanke-.....-anke-.....-anke-.....-an

kemelayuan keinggerisan kearaban

3.2.1.11 Imbuhan Sisipan

Bentuk sisipan tidak lagi produktif dalam bahasa Melayu sebagai satu cara

membentuk perkataan. Maksudnya, tidak ada perkataan baharu yang dibentuk

dengan sisipan. Bentuk-bentuk kata sisipan sudah membeku dalam kata terbitan

dan tidak dapat hadir dala m perkataan-perkataan lain, kecuali dalam beberapa

istilah yang baru dicipta. Terdapat dua sisipan yang masih wujud, iaitu:

1. sisipan kata nama, dan

2. sisipan kata adjektif.

3.2.1.12 Sisipan Kata Nama

Sisipan kata nama ialah sisipan yang, apabila hadir di celahan kata dasar,


Contohnya :

sisipan perkataan-el--er--em-

telunjuk, telapak, kelemumurseruling, kerupingkemuning, kemuncup

3.2.1.13 Sisipan Kata Adjektif

Sisipan kata adjektif ialah sisipan yang, apabial hadir di celahan kata dasar,

membentuk kata adjektif.

43


Contohnya :

Sisipan Perkataan -el--er--em--in-

selerak, gelembungserabut, gerodakgemilang, gemuruh, sementarasinambung

AKTIVITI

Secara berkumpulan, berikan lima contoh perkataan yang mengandungi setiap

kata tunggal mengikut jenisnya dalam bahasa Melayu seperti yang telah anda

pelajari. Pastikan contoh perkataan tersebut berada pada posisi yang berbeza.

AKTIVITI

Secara berkumpulan, berikan lima contoh perkataan yang mengandungi setiap

kata terbitan mengikut jenisnya dalam bahasa Melayu seperti yang telah anda

pelajari. Pastikan contoh perkataan tersebut berada pada posisi yang berbeza.

LATIHAN

44


1. Nyatakan jenis kata Tunggal untuk perkataan yang bergaris berikut:

(i) ghairah (vi) balai

(ii) cabar (vii) laut

(iii) masyhur (viii) sepoi

(iv) dekad (ix) tekukur

(v) pulau (x) sarat

2. Beri satu contoh perkataan untuk keempat-empat jenis kata terbitan yang

telah anda pelajari.

BAHAN BACAAN

Abdullah Hassan. (1980). Linguistik Am untuk Guru Bahasa Malaysia. Petaling Jaya: Penerbit Fajar Bakti.

Abdullah Hassan. (2006). Linguistik Am Siri Pengajaran dan Pembelajaran Bahasa Melayu. Kuala Lumpur:PTS Professional Publishing Sdn.Bhd.

Raminah Sabran dan Rahim Syam. (1985). Kajian Bahasa untuk Pelatih Maktab Perguruan. Petaling Jaya: Penerbit Fajar Bakti.

Nik Safiah et. Al (1996). Tatabahasa Dewan. Kuala Lumpur : Dewan Bahasa dan Pustaka.

45


TAJUK 4 Proses Pembentukan Kata Bahasa Melayu

Kata Majmuk Kata Ganda

SINOPSIS

Tajuk ini membincangkan definisi dan jenis-jenis kata majmuk dan kata ganda

yang terdapat dalam Bahasa Melayu. Setiap kata majmuk dan kata ganda pula

dihuraikan kepada definisi, jenis dan perinciannya.

HASIL PEMBELAJARAN

(i) Mengenal pasti definisi Kata Majmuk dan Kata Ganda dalam bahasa

Melayu.

(ii) Menghuraikan jenis-jenis kata majmuk Kata Ganda dalam bahasa

Melayu.



46

Proses Pembentukan kata

Definisi dan

Jenis-jenis kata Kata Majmuk Kata Ganda


4.0 KANDUNGAN ISI

Kandungan isi untuk topik ini meliputi huraian tentang definisi, jenis-jenis Kata

Majmuk dan Kata Ganda dalam Bahasa Melayu. Perbincangan juga turut

ditumpukan kepada perincian jenis-jenis kata majmuk dan Kata Ganda dalam

Bahasa Melayu.

4.1 Definisi Kata Majmuk Bahasa Melayu

Proses yang merangkaikan dua kata dasar atau lebih dan bentuk yang terhasil

membawa makna. Kata majmuk dieja terpisah dan bertindak sebagai satu unit,

iaitu bentuknya tidak boleh menerima sebarang penyisipan. (Tatabahasa

Dewan, 1996). Contoh kata majmuk : kerusi malas, terima kasih, biru laut, dan

telefon dail terus.

Kata majmuk hendaklah dibezakan daripada frasa. Dua perkataan

digabungkan menjadi kata majmuk bertindak sebagai satu unit, dengan maksud

tidak boleh menerima sebarang penyisipan. Antara rumah batu, misalnya tidak

dapat disisipkan perkataan yang ( *rumah yang batu) atau perkataan dan

(*rumah dan batu ). Ini berbeza dengan rumah besar,sebuah frasa, yang boleh

menerima yang (rumah yang besar) atau dengan frasa pinggan mangkuk, yang

boleh menerima dan (pinggan mangkuk ).

4.2 Jenis-Jenis Kata Majmuk

Dalam bahasa Melayu, jumlah kata majmuk adalah besar, yang sebahagiannya

besar terdiri daripada kata nama. Berdasarkan jenisnya, kata majmuk dapat

digolongkan kepada tiga kategori, iaitu :

i. Kata Majmuk Rangkaian bebas

ii. Kata Majmuk Pengimbuhan

iii. Kata Majmuk Penggandaan

47


4.2.1 Kata Majmuk yang Terdiri daripada Rangkaian Kata Bebas

Contohnya :

bandar hijau hijau daunterima kasihguru besar

bom tangankuning langsatcampuk aduk segi empat panjang

dalam kategori ini juga termasuk bentuk kata yang digunakan sebagai gelaran,

contohnya :

Duta Besar Setiausaha Politik Profesor Madya

Ketua Setiausaha Timbalan Ketua Perpustakaan Timbalan Naib Canselor

4.2.2 Kata Majmuk yang Berbentuk Istilah khusus

Contohnya :

deria rasa telefon dail terus

segi tiga pita suara

medan sinaran segi empat panjang

4.2.3 Kata Majmuk yang Mendukung Maksud Kiasan, iaitu Simpulan

Bahasa

Contohnya :

kaki ayamrabun ayam

panjang tangan pilih kasih

anak emas tumbuk rusuk

4.2.3.1 Bentuk Kata Majmuk yang Telah Mantap

Lazimnya kata majmuk dieja secara terpisah, misalnya kertas kerja dan urus

setia. Namun, terdapat sebilangan kecil kata majmuk yang penggunaannya

sudah dianggap mantap sebagai satu perkataan yang utuh, walaupun bentuk

kata tersebut ternyata mempunyai dua kata dasar. Perkataan-perkataan

sedemikian (sebanyak 15) tetap dieja sebagai satu perkataann, iaitu :

antarabangsa setiausaha beritahu

48


sukarelajawatankuasatanggungjawab olahraga

bumiputeratandatangan kerjasamapesuruhjaya

suruhanjayakakitanganwarganegaramatahari

Selain itu, terdapat sejumlah perkataan yang secara lazimnya dianggap satu

perkataan dan dieja secara bercantum walaupun kelihatan terdiri daripada

gabungan perkataan.

Antaranya :

1. Kata Nama

Contohnya : peribadi, hulubalang

2. Kata Adjektif

Contohnya : sukacita, dukalara

3. Kata Sendi Nama

Contohnya : daripada, kepada

4. Kata Hubung

Contohnya : manakala, walhal, barangkali

5. Kata Tanya

Contohnya : bagaimana

4.2.3.2 Penggandaan Kata Majmuk

Dalam penggandaan kata majmuk, pada kebiasaannya melibatkan

penggandaan unsur pertama kata sahaja.

Contohnya :

Alat-alat tulis, gambar-gambar rajah, Naib-naib Canselor, Menteri-menteri

besar, Guru-guru Besar

Namun, kekecuali berlaku iaitu penggandaan yang melibatkan benntuk

yang telah mantap dan melibatkan penggandaan keseluruhan unsur.

Contohnya :

49


Warganegara-warganegara, tandatangan-tandatangan, setiausaha-

setiausaha

4.2.3.3 Pengimbuhan Kata Majmuk

Kata majmuk juga dapat menerima imbuhan untuk membentuk kata

terbitan. Terdapat dua kata majmuk yang melibatkan pengimbuhan, iaitu :

a. Kata majmuk yang menerima imbuhan merupakan awalan dan akhiran

sahaja dan dieja terpisah. Contohnya :

campur aduk menjadi bercampur aduk

ambil alih menjadi mengambil alih

daya serap menjadi daya serapan

b. Kata majmuk menerima imbuhan yang merupakan apitan dan ejaannya

bercantum. Contohnya :

campur aduk menjadi mencampuradukan

ambil alih menjadi pengambilalihan

satu padu menjadi menyatupadukan

4.3 Kata Ganda

Kata ganda ialah perkataan yang mengalami proses pengulangan pada kata

dasar (Tatabahasa Dewan, 1996). Kata Ganda dalam bahasa Melayu dapat

dibahagikan kepada tiga jenis, iaitu :

1.kata ganda penuh,

2. kata ganda separa, dan

3. kata ganda berentak

50


4.3.1 Kata Ganda Penuh

Kata ganda penuh ialah kata ganda yang mengalami ulangan secara

keseluruhan. Kata ganda penuh boleh terdiri daripada :

1. kata ganda penuh yang tediri daripada kata dasar.

Contohnya :

rumah-rumah

buku-buku

masjid-masjid

2. kata ganda penuh yang terdiri daripada kata berimbuhan.

Contohnya :

pelajar-pelajar

ajaran-ajaran

kementerian-kementerian

4.3.2 Kata Ganda Separa

Kata ganda separa ialah kata ganda yang terbentuk melalui penggandaan

sebahagian kata dasar sahaja. Kata ganda separa boleh terdiri daripada :

1. kata ganda yang berasal daripada kata dasar tunggal yang

penggulangannya berlaku pada suku kata pertama sahaja disertai

pelemahan vokal dalam suku kata tersebut kepada vokal e pepet.

Contohnya :

Laki-laki menjadi lalaki menjadi lelaki

Siku-siku menjadi sisiku menjadi sesiku

Jari-jari menjadi jajari menjadi jejari

Langit-langit menjadi lalangit menjadi lelangit

2. kata ganda yang berasal daripada kata berimbuhan, tetapi yang

penggandaan berlaku hanya pada kata dasar dan tidak melibatkan imbuhannya.

Pengganda separa jenis ini berlaku hanya pada golongan kata kerja dan kata

adjektif. Bentuk gandaan boleh terletak di belakang kata dasar atau dibahagian

hadapan.

51


Contohnya :

Di Bahagian Belakang Kata Dasar Di bahagian Hadapan Kata Dasarberlari-larimencari-carisepandai-pandai

cinta-mencintaibantu-membantukejar-mengejar

4.3.4 Kata Ganda Berentak

Kata ganda berentak ialah kata ganda yang mengalami penggulangan kata

dasar mengikut rentak bunyi tertentu dalam kata dasar. Seluruh kata dasar

digandakan dan bunyi-bunyi tertentu diulang atau diubah. Berdasarkan

pengubahan dan pengulangan bunyi-bunyi tertentu, kata ganda berentak

terbahagi kepada tiga jenis iaitu :

1. kata ganda berentak yang terbentuk melalui pengulangan vokal.

Contohnya :

Sayur-mayurCalar-balarSaki-baki

2. kata ganda berentak melalui pengulangan konsonan Contohnya ;

mundar-mandir tanah-tanihkayu-kayan

3. kata ganda berentak bebas, iaitu yang terbentuk berdasarkan rentak

bunyi, tetapi tidak melibatkan ciri-ciri persamaan bunyi.

Contohnya :

kusut-masaiipar-duai

rempah-ratuslintang-pukang

52


AKTIVITI

Secara berpasangan, teliti kata majmuk dan kata terbitan vokal dalam Bahasa

Melayu. Kemudian senaraikan lima perkataan untuk setiap jenis kata majmuk

dan kata terbitan tersebut.

LATIHAN

1. Teliti kata majmuk dalam Bahasa Melayu berdasarkan contoh di beri.

Kemudian, Nyatakan jenis kata majmuk tersebut.

a. Simpang siurb. Mengadu dombac. Penyahtaksaand. Melatih tubie. Pengambilalihan

2. Teliti kata terbitan dalam bahasa Melayu berdasarkan contoh diberi. Kemudian, nyatakan kata terbitan tersebut.

a. Gunung-ganangb. Lintang pukangc. Lelabid. Pokok-pokoke. Anak beranak

53


BAHAN BACAAN

Abdullah Hassan. (1980). Linguistik Am untuk Guru Bahasa Malaysia. Petaling Jaya: Penerbit Fajar Bakti.

Abdullah Hassan. (2006). Linguistik Am Siri Pengajaran dan Pembelajaran Bahasa Melayu. Kuala Lumpur:PTS Professional Publishing Sdn.Bhd.

Nik Safiah Karim et.al. (2006). Tatabahasa Dewan. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.

Raminah Sabran dan Rahim Syam. (1985). Kajian Bahasa untuk Pelatih Maktab Perguruan. Petaling Jaya: Penerbit Fajar Bakti.

TAJUK 5 GOLONGAN KATA BAHASA MELAYU

54


SINOPSIS


Konsep golongan kata Bahasa Melayu secara umum;

Konsep golongan kata nama dan kata kerja Bahasa Melayu;

Ciri-ciri golongan kata nama dan kata kerja Bahasa Melayu;

Jenis-jenis golongan kata nama dan kata kerja Bahasa Melayu

Tahukah anda bahawa perkataan dalam sesuatu bahasa boleh

digolongkan ke dalam golongan tertentu berdasarkan beberapa kriteria

misalnya, kriteria struktur fonologi atau bunyi, kriteria struktur morfem, kriteria

sintaksis dan kriteria semantik?. Walaupun demikian, perbincangan dalam topik

ini menjurus kepada Tatabahasa Dewan (Nik Safiah Karim et.al. 1996) yang

menggolongkan perkataan berdasarkan kriteria sintaksis dan kriteria semantik

sebagai satu bentuk bebas yang menjadi unsur dalam binaan tatabahasa, iaitu

frasa, klausa dan ayat.

Binaan sintaksis merujuk kepada konstruksi yang dibentuk oleh perkataan

yang berfungsi sebagai ayat ataupun sebagai konstituen dalam ayat, iaitu klausa

dan frasa. Oleh itu, perkataan daripada sudut binaan sintaksis ialah bentuk

bebas yang minimum yang menjadi unsur setiap konstruksi sintaksis, iaitu ayat,

klausa dan frasa. Ayat dan klausa mengandungi dua konstituen utama, iaitu

frasa subjek dan frasa predikat. Sehubungan itu, frasa subjek dibentuk oleh

frasa nama, manakala frasa predikat dibentuk oleh empat jenis frasa, iaitu frasa

nama (FN), frasa kerja (FK), frasa adjektif (FA) dan frasa sendi nama (FS).

HASIL PEMBELAJARAN


55


1. menjelaskan konsep golongan kata Bahasa Melayu secara umum;

2. menghuraikan konsep golongan kata nama dan kata kerja Bahasa

Melayu;

3. mengklasifikasikan ciri-ciri golongan kata nama dan kata kerja Bahasa

Melayu;

4. mencerakinkan jenis-jenis golongan kata nama dan kata kerja

Bahasa Melayu;


5.0 KANDUNGAN ISI

Anda perlu mengetahui bahawa, kandungan isi untuk topik ini meliputi huraian

tentang konsep golongan kata berdasarkan pendapat ahli-ahli bahasa yang

berbeza. Seterusnya, perbincangan ditumpukan kepada ciri-ciri dan jenis-jenis

golongan kata nama dan kata kerja Bahasa Melayu.

5.1 Konsep Golongan Kata Bahasa Melayu

56

Golongan Kata Bahasa Melayu

Konsep golongan kata Bahasa Melayu

Konsep golongan kata nama dan kata kerja Bahasa

Melayu

Ciri-ciri golongan kata nama dan

kata kerja Bahasa Melayu

Jenis-jenis golongan kata nama dan kata kerja Bahasa

Melayu


Walaupun Nik Safiah Karim et.al. (1996) menggolongkan perkataan Bahasa

Melayu berdasarkan kriteria sintaksis dan kriteria semantik namun, ahli-ahli

bahasa lain pula membahagikannya berdasarkan pemahaman masing-masing

(Ali Mahmood et.al. 2010) seperti berikut:

a.Golongan Kata Menurut Marsden (1812):

Rajah 5.1: Golongan Kata Menurut Marsden (1812)

b. Golongan Kata Menurut Winstedt (1927)

Rajah 5.2: Golongan Kata Menurut Winstedt (1927)

c.Golongan Kata Menurut Asmah (1968):

57


Rajah 5.3: Golongan Kata Menurut Asmah (1968)

d.Golongan Kata Menurut Tatabahasa Dewan (1996):

Rajah 5.4: Golongan Kata Menurut Tatabahasa Dewan (1996)

5.2 Ciri-Ciri Golongan Kata Bahasa Melayu

58


Walaupun terdapat pelbagai pendapat tentang golongan kata Bahasa Melayu,

namun perbincangan dalam topik 5 dan topik 6 hanya menjurus kepada empat

golongan perkataan, iaitu kata nama, kata kerja, kata adjektif dan kata tugas.

Sehubungan itu, perbincangan seterusnya ditumpukan kepada ciri-ciri golongan

kata nama dan kata kerja Bahasa Melayu

5.2.1 Ciri-Ciri Golongan Kata Nama

Golongan kata nama merangkumi sejumlah perkataan yang boleh menjadi unsur

inti kepada binaan frasa nama dan lazimnya perkataan ini menamakan orang,

tempat atau benda. Golongan kata nama ini boleh dibahagikan pula kepada sub

golongan berdasarkan ciri-ciri semantik, iaitu kata nama khas, kata nama am

dan kata ganti nama seperti rajah di bawah.

Rajah 5.5:Ciri-Ciri Golongan Kata Nama

5.3 Jenis-Jenis Golongan Kata Bahasa Melayu

Bahagian ini pula membincangkan jenis-jenis golongan kata Bahasa Melayu,

iaitu perincian kepada ciri-ciri golongan kata nama dan kata kerja.

5.3.1 Jenis-Jenis Golongan Kata Nama

59


Seperti yang telah dibincangkan, jenis-jenis golongan kata nama terdiri daripada

kata nama khas, kata nama am dan kata ganti nama.

a. Kata Nama Khas

Kata nama dapat dibahagikan kepada tiga kumpulan, iaitu kata nama

khas, kata nama am dan kata ganti nama (Rajah 2.1). Nik Safiah Karim et

al.(1996) menyatakan, kata nama khas ialah kata yang digunakan untuk

rujukan khusus pada sesuatu nama orang, haiwan, benda, perbadanan

(institusi), undang-undang, bangsa, bahasa, pangkat, dan

seumpamanya. Huruf pertama kata nama khas ditulis dengan huruf

besar dalam tulisan. Kata nama khas pula dibahagikan kepada dua, iaitu

nama khas hidup dan nama khas tidak hidup. Nama khas hidup

dibahagikan kepada dua, iaitu manusia dan bukan manusia.

Rajah 5.6: Kata nama khas

b. Kata Nama Am

Kata nama am ialah perkataan yang merujuk benda, perkara atau

konsep yang umum sifatnya. Kata nama am boleh dibahagikan kepada

60


kumpulan-kumpulan kecil berdasarkan ciri makna perkataannya, iaitu

(i) hidup atau tidak hidup, (ii) manusia atau bukan manusia, (iii) Institusi

atau bukan institusi, (iv) konkrit atau abstrak dan (v) berbilang atau tak

berbilang seperti berikut:

Rajah 5.7: Kata Nama Am

c. Kata Ganti Nama

Menurut Nik Safiah et.al (1996), kata ganti nama sebagai perkataan yang

menjadi pengganti kata nama khas dan kata nama am. Kata ganti nama

dibahagikan kepada dua golongan kecil, iaitu (i) Kata ganti nama diri; dan

(ii) kata ganti nama tunjuk.

Kata ganti nama diri pula dibahagikan kepada dua, iaitu kata ganti nama

diri orang dan kata ganti nama diri tanya. Seterusnya, kata ganti nama diri

orang dibahagikan kepada tiga, iaitu kata ganti nama diri orang pertama,

61


kedua dan ketiga. Penggolongan kata ganti nama ditunjukkan seperti

berikut:

Rajah 5.8: Kata Ganti Nama

5.3.2 Ciri-Ciri Golongan Kata Kerja

Golongan kata kerja pula merangkumi sejumlah kata dasar yang menjadi unsur

inti dalam binaan frasa kerja. Golongan kata kerja dapat dibahagikan kepada

dua kumpulan, iaitu kata kerja transitif dan kata kerja tak transitif. Kata kerja

transitif pula boleh dibahagikan kepada kata kerja transitif aktif dan kata kerja

transitif pasif (Nik Safiah Karim et.al.2006) seperti berikut:

62


Rajah 5.5:Ciri-Ciri Golongan Kata Kerja

5.3.3 Jenis-Jenis Golongan Kata Kerja

Perkataan-perkataan golongan kata kerja bahasa Melayu terbahagi kepada

empat jenis, iaitu (i) kata kerja aktif transitif, (ii) kata kerja aktif tak transitif dan

(iii) kata kerja pasif.

(a) Kata kerja aktif transitif

Kata kerja aktif transitif adalah kata kerja yang boleh menerima objek tepat dan

objek tak tepat (sipi) dalam ayat aktif transitif yang predikatnya mengandungi

kata kerja. Dalam ayat transitif ini, kata kerjanya hendaklah menerima awalan

me-, sama ada sebagai awalan yang tersendiri atau sebagai sebahagian

daripada apitan me-…kan, me-…i, memper-…kan, memper-…i atau akhiran –i

dengan menduduki kedudukan kata kerja dalam rangkai kata predikat.

Contoh:

i) Samad membacakan ayahnya surat.

ii) Pengarang itu menulis buku.

63

KATA KERJA

KATA KERJA TRANSITIF

KATA KERJA TAK TRANSITIF

BERPELENGKAPAKTIF PASIF TAK BERPELENGKAP


iii) Aminah sedang mencuci pakaian.

iv) Ibu sedang menggoreng ikan di dapur.

(b) Kata kerja aktif tak transitif

Kata kerja tak transitif adalah kata kerja yang tidak boleh menerima objek dalam

ayat-ayat yang predikatnya mengandungi kata kerja. Kata kerja aktif tak transitif

boleh dibahagikan kepada dua kumpulan iaitu kumpulan kata kerja yang tidak

menerima sebarang imbuhan seperti perkataan-perkataan tidur, duduk, jatuh,

datang dan pergi dan kumpulan yang menerima salah satu daripada imbuhan-

imbuhan : me-, ber-, ber-…an dan ter seperti perkataan menangis, berkereta,

terjatuh, dan bersendirian.

Contoh :

i) Pegawai itu berkereta ke pejabat.

ii) Pelajar-pelajar itu pergi ke Pulau Besar semalam.

iii) Anak Pak Mat menangis di dalam bilik.

iv) Gadis itu tersenyum.

v) Padi sedang menguning.

vi) Pemuda itu sedang berbual.

(c) Kata kerja pasif

Kata kerja pasif ialah kata kerja untuk ayat pasif sebagai lawan ayat aktif

transitif. Terdapat tiga jenis kata kerja pasif, iaitu

(i) Kata kerja pasif berawalan ber- seperti berasah, berlipat, bertulis

dan sebagainya.

(ii) Kata kerja pasif berawalan ter- seperti terangkat, terbunuh, tercapai

dan sebagainya.

(iii) Kata kerja pasif ke …..an seperti kecurian, kedinginan, kehujanan

dan sebagainya.

64


AKTIVITI

1.Secara berpasangan, kenal pasti kata nama am, kata nama khas dan kata

ganti nama berdasarkan senarai perkataan yang berikut:

Tugu Negara Dia

Cangkul Cantik

Sepet Hospital

Siti Mereka

Meja Kuala Lumpur

Sedih Komputer

Kamu Tun Ali

2. Secara berkumpulan (tiga hingga empat orang), pilih satu petikan akhbar

yang sesuai dan jalankan aktiviti berikut:

i. Kenal pasti jenis-jenis kata kerja yang terdapat dalam petikan tersebut.

ii.Bina ayat yang tepat berdasarkan kata kerja tersebut.

65


LATIHAN

Isi tempat kosong di bawah ini dengan jawapan yang tepat tentang golongan

kata nama dan kata kerja.

i. Kata nama ialah kata yang digunakan untuk nama_______, nama______

nama _____dan nama_______.

ii. _______ialah kata yang merujuk khusus kepada nama orang, haiwan,

benda, perbadanan dan sebagainya serta dieja dengan huruf beasr.

iii. Kata nama khas dibahagikan kepada dua, iaitu nama khas ________dan

nama khas_______ ___________.

iv. Kata ganti nama ialah kata yang menggantikan _____ ______.

v. Kata kerja ialah perkataan yang menunjukkan ____________

vi. Kata kerja dibahagikan kepada dua kumpulan, iaitu kata kerja ________dan

kata kerja ____ ____________.

BAHAN BACAAN

Abdullah Hassan. (1980). Linguistik Am untuk Guru Bahasa Malaysia. Petaling

Jaya: Penerbit Fajar Bakti.

Abdullah Hassan (penyunting) (1983). Rencana Linguistik. Kuala Lumpur:

Dewan Bahasa dan Pustaka.

Abdullah Hassan. (2006). Morfologi:Siri Pengajaran dan Pembelajaran Bahasa

Melayu. Petaling Jaya:Penerbit Fajar Bakti.

66


Ali Mahmood et.al. (2007). Modul Pembelajaran Morfo Sintaksis Bahasa

Melayu:Kuala Lumpur:Open University Malaysia.

Ali Mahmood et.al. (2010). Modul Morfologi dan Sintaksis Bahasa Melayu:Kuala

Lumpur:Open University Malaysia

Nik Safiah Karim et.al (1996; 2006). Tatabahasa Dewan. Kuala Lumpur:Dewan

Bahasa dan Pustaka

Raminah Hj.Sabran dan Rahim Syam. (1985). Kajian Bahasa untuk Pelatih

Maktab Perguruan:Penerbit Fajar Bakti.

67


TAJUK 6 GOLONGAN KATA BAHASA MELAYU

SINOPSIS


Konsep golongan kata adjektif dan kata tugas Bahasa Melayu;

Ciri-ciri golongan kata adjektif dan kata tugas Bahasa Melayu;

Jenis-jenis golongan kata adjektif dan kata tugas Bahasa Melayu

Untuk pengetahuan anda, kata adjektif ialah kata yang

menerangkan sifat atau keadaan sesuatu benda atau kata nama. Oleh

itu, kata adjektif boleh berdiri sendiri sebagai frasa adjektif untuk

memenuhi tugas predikat sesuatu ayat. Sehubungan itu, kata adjektif

boleh disertai oleh kata keterangan amat, sungguh dan sangat.

Kata tugas pula hadir dalam ayat, klausa, atau frasa untuk

mendukung sesuatu tugas sintaksis tertentu sama ada sebagai

penghubung, penerang, penentu, penguat, pendepan, pembantu,

penegas, penafi, pembenar, pemeri dan tugas-tugas lain.

HASIL PEMBELAJARAN


1. menghuraikan konsep golongan kata adjektif dan kata tugas Bahasa

Melayu;

2. mengklasifikasikan ciri-ciri golongan kata adjektif dan kata tugas

Bahasa Melayu;

3. mencerakinkan golongan kata adjektif dan kata tugas Bahasa Melayu

68



6.0 KANDUNGAN ISI

Untuk pengetahuan anda, kandungan isi untuk topik ini meliputi huraian tentang

konsep golongan kata adjektif dan kata tugas Bahasa Melayu, seperti yang

dikemukakan khususnya berdasarkan pendapat Nik Safiah Karim et.al (1996,

2006) dan ahli-ahli bahasa yang lain. Perbincangan selanjutnya pula ditumpukan

kepada ciri-ciri dan jenis-jenis golongan kata adjektif dan kata tugas Bahasa

Melayu.

6.1 Konsep dan Ciri-Ciri Golongan Kata Adjektif

Tahukah anda bahawa kata adjektif yang juga dikenali sebagai kata sifat

merupakan perkataan yang menjadi unsur inti dalam binaan frasa adjektif?.

Frasa adjektif pula boleh terdiri daripada satu atau beberapa perkataan yang

mengandungi kata adjektif dan unsur lain seperti kata bantu atau kata penguat.

Ayat yang mempunyai kata adjektif adalah seperti contoh yang berikut:

69

Golongan Kata Bahasa Melayu

Konsep golongan kata adjektif dan kata tugas

Bahasa Melayu

Ciri-ciri golongan kata adjektif dan kata tugas

Bahasa Melayu

Jenis-jenis golongan kata adjektif dan kata tugas Bahasa Melayu


Ahmad sangat pandai bermain muzik.

Pemuda itu baik sungguh.

Buah cempedak itu enak sekali.

6.2 Jenis-Jenis Golongan Kata Adjektif

Anda tentu telah mengetahui bahawa kata adjektif yang juga dikenali sebagai

kata sifat merupakan perkataan yang menjadi unsur inti dalam frasa adjektif

seperti manis sekali, sudah lama sungguh, masih lebat lagi.

Kata dalam golongan kata adjektif menerangkan keadaan atau sifat sesuatu

nama atau frasa nama. Kata adjektif mudah dikenali jika kata berkenaan

didahului oleh kata penguat seperti amat, sangat, sungguh, sekali, paling, agak,

benar. Kata adjektif boleh terbentuk berdasarkan kata itu sendiri atau terbentuk

secara menerima imbuhan; sama ada imbuhan awalan, apitan, atau sisipan (Ali

Mahmood et.al. 2007)

Menurut Nik Safiah Karim et.al. (2006) kata adjektif terbahagi kepada

sekurang-kurangnya sembilan jenis, iaitu (i) kata adjektif sifatan atau keadaan;

(ii) kata adjektif warna; (iii) kata adjektif ukuran; (iv) kata adjektif bentuk; (v) kata

adjektif waktu; (vi) kata adjektif jarak; (vii) kata adjektif cara; (viii) kata adjektif

perasaan; dan (ix) kata adjektif pancaindera

Kata adjektif sifatan atau keadaan ialah perkataan yang digunakan bagi

menerangkan sifat atau keadaan sebagai unsur keterangan kepada kata nama,

seperti contoh berikut:

kuat pintar nakal

keras lemah sihat

bijak cergas jahat

Contoh ayat: i. Budak nakal selalu kena marah

70


ii. Dia lemah dalam matematik

iii. Kubu pertahanan pemberontak itu amat kuat.

iv. Anak Pak Kamar bijak sekali.

v. Peserta itu berdiri dengan cergas.

Kata adjektif warna sebagai unsur keterangan kepada kata nama ialah

perkataan yang memberi pengertian warna, seperti contoh berikut:

jingga perang hitam

putih biru kelabu

Contoh ayat: i. Adik suka pakai baju hijau.

ii. Pakaian pelajar sekolah berwarna putih.

iii. Baju kesukaan saya berwarna kuning.

iv. Kereta merah itu kepunyaan abang.

v. Dia memiliki mata berwarna biru.

Kata adjektif ukuran sebagai unsur keterangan kepada kata nama ialah

perkataan yang memberi pengertian ukuran, seperti contoh yang berikut:

tebal gemuk panjang

nipis kurus pendek

tinggi rendah kecil

Contoh ayat: i. Buku tebal itu sudah saya baca.

ii. Anaknya masih kecil lagi.

iii. Badannya semakin kurus.

iv. Kertas nipis itu tidak boleh digunakan lagi.

v. Pokok itu semakin hari semakin tinggi.

71


Kata adjektif bentuk sebagai unsur keterangan kepada kata nama ialah

perkataan yang memberi maksud rupa bentuk, seperti contoh berikut:

lurus bulat bujur

bengkok leper bundar

lonjong buncit tajam

Contoh ayat: i. Jalan lurus mudah dilalui.

ii. Bentuk buah kelapa itu lonjong.

iii. Mukanya bujur sirih.

iv. Pinggan leper itu untuk pinggan makan.

v. Matanya tajam memandang ke hadapan

Kata adjektif waktu sebagai unsur keterangan kepada kata nama ialah

perkataan yang memberi pengertian konsep masa, seperti contoh yang berikut:

kerap awal sering

jarang lewat silam

baharu dahulu lampau

Contoh ayat: i. Kedatangannya lewat hari ini.

ii. Dia berada di kampus sehari suntuk.

iii. Kenangan silam sukar dilupakan.

iv. Nenek masih menyimpan barang-barang lama.

v. Cikgu menasihatkan kami supaya datang awal

Kata adjektif jarak sebagai unsur keterangan kepada kata nama ialah

perkataan yang memberi makna konsep ruang seperti contoh yang berikut:

nyaris dekat

hampir jauh

72


Contoh ayat: i. Rumahnya tidak jauh dari Pejabat Pos.

ii. Universiti itu dekat dengan lebuhraya.

iii. Dia berdiri hampir dengan kereta saya.

Kata adjektif cara sebagai unsur keterangan kepada kata nama ialah

perkataan yang memberi pengertian keadaan kelakuan atau ragam, seperti

contoh yang berikut:

pantas deras ligat

lambat gopoh perlahan

laju cermat cepat

Contoh ayat: i. Kereta itu dipandu dengan laju.

ii. Siapa cepat dia dapat.

iii. Gasing itu berpusing ligat.

iv. Arus sungai itu sangat deras.

v. Dia cermat apabila berbelanja.

Kata adjektif perasaan ialah perkataan yang digunakan sebagai unsur

keterangan kepada kata nama yang memberi pengertian atau konsep perasaan,

seperti contoh yang berikut:

kasih takut malu

sayang hendak geram

cinta rindu marah

Contoh ayat: i. Dia masih marah kepada saya.

ii. Nenek itu terlalu kasih akan cucunya.

iii. Mereka amat rindu akan kampung halaman.

iv. Kanak-kanak itu takut akan kucing.

v. Pemuda itu masih malu untuk bersuara

73


Kata adjektif pancaindera sebagai unsur keterangan kepada kata nama

ialah perkataan yang membawa konsep sentuh, dengar, pandang, bau, dan rasa

seperti contoh yang berikut:

Indera sentuh

lembik kasar licin

halus kesat keras

i. Lantai itu licin kerana baru dicuci.

ii. Kulit mukanya sangat halus.

iii. Kain yang kesat itu ialah kain lap.

iv. Buku itu berkulit keras.

v. Dawai kasar itu untuk dibuat ampaian.

Indera dengar

nyaring lembut mersik

merdu garau serak

i. Suaranya merdu bagai buluh perindu.

ii. Teriakannya nyaring sungguh.

iii. Kebanyakan lelaki bersuara garau.

iv. Saya suka mendengar suaranya yang lembut.

v. Alunan musik itu mersik.

Indera pandang

comel hodoh molek

cantik buruk segak

74


i. Pemuda segak itu guru saya.

ii. Kakaknya suka berpakaian cantik.

iii. Rumah buruk itu tidak berpenghuni.

iv. Dia ingin mengahwini pemuda tampan.

vi. Pakaian pengantin itu molek sungguh.

Indera bau

wangi hanyir harum

busuk hancing tengik

i. Bunga ros itu harum baunya.

ii. Bangkai ikan itu menyebabkan bau hanyir.

iii. Nasi tengik itu tidak boleh dimakan.

iv. Setiap hari dia memakai minyak wangi.

v. Bau busuk itu datangnya dari lori sampah.

Indera rasa

manis kelat masam

masin payau lazat

i. Setiap hari kita minum air tawar.

ii. Semua orang suka makanan lazat.

iii. Buah limau masam rasanya.

iv. Saya tidak suka minum ubat pahit.

v. Kuih tradisional itu terlalu manis.

75


6.3 Konsep dan Ciri-Ciri Golongan Kata Tugas

Golongan kata tugas merupakan golongan kata yang bersifat pelbagai jenis

(keterangan). Dengan perkataan lain, golongan kata tugas bukan sahaja

mengandungi golongan kecil yang berbeza malah turut menunjukkan sifat yang

sama, iaitu tidak boleh menjadi unsur inti untuk frasa nama, frasa kerja, dan

frasa adjektif.

Kata tugas juga menjadi salah satu unsur dalam ayat, klausa atau frasa

untuk mendukung maksud sesuatu tugas sintaksis tertentu. Sehubungan itu,

fungsi kata tugas dalam ayat adalah sebagai pemeri, penerang, penentu,

penghubung, pembenar, penguat, penegas, dan sebagainya. Berikut

disenaraikan kelompok kata tugas dan contoh-contoh perkataan yang berfungsi

untuk mendukung sesuatu tugas dalam sintaksis tertentu.

kata hubung : dan, atau, tetapikata seru : wah,amboi,ciskata tanya : apa, berapa, siapakata perintah : sila, tolong, harapkata pangkal ayat : hatta, maka, syahadankata bantu : akan, sudah, pernahkata penguat : sangat, amat, palingkata penegas : juga, lah, tah, kah, punkata nafi : tidak, bukankata pemeri : ialah, adalahkata sendi nama : di, dari, dalam, daripadakata pembenar : ya, betul, benarkata bilangan : dua, segala, banyakkata arah : atas, bawah, tepi

6.4 Jenis-Jenis Golongan Kata Tugas

Kata tugas ialah sejenis perkataan yang hadir dalam ayat, klausa, atau frasa

untuk mendukung sesuatu tugas tertentu seperti kata penyambung ayat,

berfungsi sebagai kata praklausa, prafrasa, atau sebagai kata pascakata. Sila

rujuk jadual yang berikut untuk huraian tentang jenis-jenis kata tugas (Ali

Mahmood et.al.2010)

76


Jenis Kata Tugas Kata Tugas Ayat

(i) Kata Hubung Gabungan

1. Menghubungkan klausa yang sama tara sifatnya.

Gabungan dan, atau, tetapi, serta, lalu, malahan, sambil, kemudian

Aminah mengemas rumah dan ibunya membasuh kain.

Mereka mungkin pergi ke Johor atau ke Perak.

Sampah itu dipungutnya kemudian dicampakkannya ke dalam tong sampah.

(ii) Kata Hubung Pancangan

1. Menyambungkan klausa tak setara atau klausa pancangan pada klausa utama atau klausa induk.

Relatif yang Budaya hidup yang bertoleransi dapat menjamin kesejahteraan.

Mereka beramai-ramai pergi ke sekolah yang menawarkan kursus komputer.

Komplemen bahawa Guru itu menyatakan bahawa muridnya sangat rajin.

Semua pihak harus menyedari bahawa perkara yang dihadapi adalah amat mencabar.

77


Keterangan kerana, agar, meskipun, sekiranya, semoga, supaya, kalau, andai kata, kendatipun, hingga, jikalau, semasa, sementara, setelah, sewaktu, ketika, untuk, tatkala, walaupun, sungguhpun, apabila

Pertandingan badminton akan ditangguhkan sekiranya tiada sambutan.

Dia membaca terlalu banyak hingga terlupa untuk makan.

Sementara menanti padi masak, petani itu menanam jagung.

Kalau musuh menyerang, kami akan melawan.

Sewaktu diumumkan berita penting itu kami tiada di sini.

Orang tua itu berdoa semoga keluarganya sentiasa sihat.

(iii) Kata Praklausa

1. Sejumlah perkataan yang terletak di hadapan klausa, iaitu yang terdiri daripada kata seru, kata tanya, kata perintah, kata pembenar, dan kata pangkal ayat.

2. Tugasnya yang sedemikian adalah untuk menimbulkan seruan, pertanyaan, pengiyaan, atau sebagai penerang pangkal kepada klausa

Kata seru aduh, amboi, cis, oh, celaka, eh, wah, syabas, aduhai, wahai

Syabas, awak telah berjaya!

Aduhai, awak datang lambat sangat!

Kata tanya berapa, bila, bagaimana, mengapa, apa, siapa, mana

Harga barang itu berapa?

Mengapakah dia menangis semalam?

Kesihatannya

78


sekarang bagaimana?

Berapa tahunkah dia belajar di luar negeri?

Manakah baju baharu saya?

Siapakah yang datang semalam?

Kata perintah jangan, usah, sila, jemput, minta, tolong, harap, sila, jangan,

Jangan buang sampah di sini.

Janganlah bersusah hati.

Harap saudara dapat datang petang ini.

Silalah masuk.

Kata pembenar ya, benar, betul, benar Ya, itulah orangnya.

Betul, tanyalah dia untuk mendapatkan kepastian.

Benar, itulah cikgu baru di sekolah kita.

Kata pembenar hatta, maka, syahadan, adapun, alkisah, kalakian, sebermula, sekali peristiwa, arakian

Hatta istana itu pun siaplah.

Kalakian berlakulah permusuhan antara kedua-dua kerajaan itu.

Maka baginda pun bertitah kepada Bendahara Paduka

79


Raja.

Sebermula berburulah baginda bersama-sama hulubalangnya.

(iv) Kata Prakfrasa

1. Sejumlah perkataan yang terletak di hadapan frasa, iaitu sama ada frasa nama, frasa kerja, atau frasa adjektif.

2. Mendukung tugas maksud yang terkandung dalam ayat seperti tugas membantu, menguatkan, menegaskan, menafikan, memerikan, menyendikan, menunjukkan arah, dan membilang.

Kata bantu 1. Bantu Aspek: telah, baru, pernah, sedang, masih, akan, belum

Pekerja itu telah pulang.

Murid-murid itu baru tiba.

Mereka pernah ke utara Malaysia.

Mereka sedang menyiapkan pengaturcaraan komputer.

Semua pihak sedang sibuk menyiapkan kerja.

Adik masih membersihkan meja.

Semua kenderaan akan diperiksa esok.

Pembesaran tasik masih belum dapat dimulakan lagi.

80


2. Bantu Ragam: hendak, mahu, harus, mesti, boleh, dapat

Cikgu Ramli bersungguh-sungguh hendak mengadakan kelas tambahan.

Ramai graduan yang mahu bekerja sendiri.

Halaman di hadapan rumah harus dibesarkan lagi.

Keputusan mesti diumumkan pada hari ini juga.

Semua pihak boleh memberikan pendapat mereka.

Atuk dapat mengerjakan fardhu haji pada tahun ini.

Kata penguat 1. Penguat Hadapan: terlalu, paling, agak, terlalu, paling, agak

Kata penguat hadapan ialah perkataan yang letaknya di hadapan kata adjektif.

Bangau itu terlalu kurus.

Cadangan yang dikemukakannya paling menarik.

Pendapatnya agak bernas.

2. Penguat belakang: sekali, benar, nian

Kata penguat belakang ialah perkataan yang letaknya di belakang kata adjektif.

Lukisan di dinding itu cantik sekali.

Lambat benar bas itu tiba.

Dia keluar sebentar nian.

3. Penguat bebas: amat,

81


sangat, sungguh

Kata penguat bebas ialah perkataan yang letaknya bebas, sama ada di hadapan atau di belakang kata adjektif.

Kata penegas -Kata penegas memberi penekanan pada bahagian tertentu dalam ayat.

1. Penegas frasa predikat: -kah, -tah, -lah.

Hanya berlaku apabila frasa predikat atau bahagian yang ditegaskan mengalami proses pendepanan.

Siapakah majikan kamu itu?

Apatah daya kita.

Orang itulah bapanya.

1. Penegas frasa subjek atau frasa predikat: juga, pun, jua, hanya, lagi, hanya, memang

Bersifat bebas dari segi kehadirannya dalam ayat

Kami juga ingin ke bandar.

Kami ingin juga ke pekan.

Hujan hanya turun pada musim dingin.

Hujan turun hanya pada musim dingin.

Kata nafi -Kata nafi ialah perkataan yang menjadi unsur nafi frasa predikat, iaitu frasa nama, frasa kerja, frasa adjektif, dan frasa sendi nama

1. Menjadi unsur nafi frasa nama dan frasa sendi nama: bukan

Itu bukan mereka.

Roti bukan diperbuat daripada besi.

2. Menjadi unsur nafi frasa kerja dan frasa adjektif: tidak.

Dia tidak berlari. Rumah lama itu

tidak besar sangat

82


3. Menjadi unsur nafi frasa kerja dan frasa adjektif jika kedua-dua frasa mendukung maksud pertentangan maklumat: bukan

Dia bukan hendak belajar tetapi hendak bermain sahaja.

Pak Ali bukan kaya sangat tetapi pemurah orangnya.

Kata pemeri -Kata pemeri ialah unsur yang menjadi pemeri hal atau perangkai antara subjek dengan frasa utama dalam predikat.

1. Hadir di hadapan frasa nama: ialah

Yang dapat dilihat ialah usaha dan kerajinannya.

Kereta api laju ke KLIA ialah jenis pengangkutan yang dapat menjimatkan masa.

2. Hadir di hadapan frasa adjektif dan frasa sendi nama: adalah

Kenyataan itu adalah tidak benar.

Kejadian yang berlaku itu adalah disengajakan bagi mengelakkan salah faham.

Kata sendi nama Kata sendi nama ialah perkataan yang letaknya di hadapan frasa nama.

1. Menunjukkan tempat: di Tempat: Pengembara itu sesat di dalam hutan.

2. Menunjukkan: tempat, arah dituju, waktu atau masa: ke

Tempat: Mereka akan ke Kuantan esok.

Arah: Mereka menuju ke selatan.

Waktu atau masa: Ali menunggu hingga ke petang.

3. Menyatakan tempat atau Tempat atau arah:

83


arah,waktu atau masa: dari

Angin bertiup dari arah selatan.

Waktu atau masa: Tempoh pembayaran bermula dari esok.

4. Menyatakan punca bagi manusia, haiwan, benda, unsur mujarad, sumber, asal kejadian, perbezaan, dan perbandingan: daripada

Punca: Dia menerima surat daripada kakak.

Sumber atau asal kejadian: Ukiran itu diperbuat daripada logam.

Perbezaan atau perbandingan: Kami tiba lewat daripada mereka.

5. Menyatakan sasaran yang merujuk manusia, haiwan, unsur mujarad, menyatakan pecahan dan menyatakan perubahan keadaan: kepada

Sasaran: Sila kembalikan borang itu kepada kerani.

Pecahan: Peserta dibahagikan kepada dua kumpulan.

Perubahan keadaan: Keadaan berubah kepada yang lebih baik.

6. Menunjukkan keterangan waktu dan tempat: pada

Waktu: Bas bertolak pada pukul tujuh pagi.

Tempat: Tuliskan nama anda pada kertas ini.

7. Menunjukkan kegunaan untuk sesuatu: untuk, bagi

Kegunaan untuk sesuatu: Rumah untuk pekerja sedang dibaiki.

Rumah bagi pekerja sedang dibaiki.

84


8. Menyatakan maksud bahagian yang ditentukan atau diperuntukkan: untuk

Bahagian yang ditentukan atau diperuntukkan: Hadiah ini untukmu.

9. Bertugas membawa makna tujuan: demi

Tujuan: Kita mesti bersatu demi keadilan negara.

10. Membawa maksud rujukan: tentang

Rujukan: Mereka berbincang tentang masalah negara.

11. Membawa maksud perbandingan: seperti, bagai, umpama, laksana

Perbandingan: Hatinya keras {seperti, bagai, umpama, laksana} batu.

12. Membawa maksud bersama-sama, cara sesuatu dilakukan, memakai atau menggunakan, menyatakan perbandingan yang serupa: dengan

Bersama-sama: Ayah ke pekan dengan ibu.

Cara sesuatu dilakukan: Dia memulakan majlis dengan doa.

Memakai atau menggunakan: Ani melukis potret itu dengan cat air.

Menyatakan perbandingan: Dia sentiasa sependapat dengan ketuanya.

85


13. Membawa maksud penanda waktu atau masa: sejak, semenjak

Penanda waktu atau masa: Kami tinggal di kampung {sejak, semenjak} dua tahun yang lalu.

14. Membawa maksud rujukan: terhadap

Rujukan: Tanamilah rasa belas kasihan terhadap binatang

15. Mendahului kata adjektif yang bersifat emotif: akan

Mendahului kata adjektif yang bersifat emotif: Wanita itu amat rindu akan anaknya.

16. Membawa maksud hubungan pembuat dalam ayat pasif, hubungan yang membawa maksud sebab: oleh

Hubungan pembuat dalam ayat pasif: Kuih itu dibeli olehnya.

Hubungan yang membawa maksud sebab: Pemain badminton itu kalah oleh (sebab) kekurangan latihan.

17. Membawa maksud perihal peringkat dan had masa, waktu, atau tempat: hingga, sampai

Perihal peringkat dan had masa: Anaknya belajar {hingga, sampai} peringkat universiti.

18. Membawa pengertian lingkungan yang tidak mempunyai ruang atau jarak: dalam, antara

Lingkungan yang tidak mempunyai ruang atau jarak: Kita harus bertutur dalam bahasa

86


kebangsaan kita.

Tidak ada perbezaan besar antara pendapatnya dengan pendapat saya.

Kata arah 1. atas, antara, bawah, tepi, belakang, tengah, dalam, luar, sisi, penjuru, sudut, segi, selatan, samping, timur, barat, hadapan, utara

Buku itu ada di atas meja.

Dia duduk di antara Ramli dan Salmah.

Mereka bersembunyi di bawah rumah.

Petani itu berjalan di tepi danau.

Kami mendirikan khemah di belakang rumah.

Kata bilangan 1. Menunjukkan bilangan tentu: satu, dua, sepuluh, sejuta

Bilangan tentu: Dua hari lagi dia akan sampai.

2. Menunjukkan bilangan tak tentu: segala, semua, para, beberapa, sekalian, seluruh, banyak, sedikit

Bilangan tak tentu: Segala persiapan telah dibuat.

(v) Kata Pascakata

1. -nya yang hadir selepas perkataan.2. Berfungsi sebagai penekan dan pembenda.

Kata penekan 1. Memberi penegasan kepada kata yang bergabung dengannya: -nya

Lapisan ozon sesungguhnya semakin menipis.

Kata pembenda 1. Menjadikan sesuatu perkataan yang bukan daripada kata nama sebagai kata nama: Kata +

Lajunya ialah 100 km sejam.

87


-nya; lajunya, sakitnya

AKTIVITI

1. Secara berpasangan, catatkan dua contoh kata adjektif untuk setiap

jenis kata

adjektif, iaitu (i). kata adjektif sifatan atau keadaan; (ii) kata adjektif warna;

(iii) kata adjektif ukuran; (iv) kata adjektif bentuk; (v) kata adjektif waktu; (vi)

kata adjektif jarak; (vii) kata adjektif cara; (viii) kata adjektif perasaan; dan (ix)

kata adjektif pancaindera.

2. Berdasarkan petikan di bawah, kenal pasti jenis-jenis kata tugas

yang berbeza, iaitu (i) kata hubung gabungan; (ii) kata hubung

pancangan; (iii) kata praklausa; (iv) kata prakfrasa dan kata

pascakata.

88


Masyarakat kita sedang menghadapi krisis pembudayaan bahasa Melayu dalam komunikasi, apatah lagi komunikasi yang bersifat rasmi. Kian ketara ialah pengabaian sejumlah anggota masyarakat pelbagai lapisan terhadap bahasa sebagai unsur teras kebudayaan dan tamadun.” Demikian ditegaskan oleh tokoh bahasa, Profesor Dr. Haji Awang Sariyan ketika membentangkan kertas utama yang bertajuk Melestarikan Bahasa Melayu dalam Komunikasi dalam Seminar Kesantunan Berbahasa Peringkat Kebangsaan pada 28 hingga 29 Mac 2007 di Hotel Grand Continental, Kuala Terengganu.

Tegas beliau, “krisis pembudayaan bahasa Melayu dapat diperhatikan dalam dua bentuk, iaitu, krisis pembudayaan dalam hal taraf dan kedudukan bahasa Melayu sebagai bahasa rasmi dan bahasa ilmu, dan krisis pem-budayaan tentang mutu penggunaan bahasa Melayu dalam pelbagai ranah seperti pentadbiran, media massa, pendidikan dan di tempat awam. Pelestarian bahasa Melayu dari sudut taraf dan fungsinya serta penggunaannya penting untuk menyuburkan amalan komunikasi yang baik dan berkesan, sekali gus dapat mengangkat martabat bahasa Melayu sebagai bahasa tonggak tamadun bangsa.”

Seminar anjuran Institut Perguruan Sultan Mizan, Dewan Bahasa dan Pustaka Wilayah Timur dan Kerajaan Negeri Terengganu ini bertujuan untuk menghayati dan menerapkan bentuk serta strategi komunikasi yang bersopan dan beretika bagi mengatasi kepincangan aspek penghayatan nilai serta adab ke-sopanan dan kesantunan berbahasa yang semakin diabaikan dalam kalangan masyarakat. Di samping itu, seminar ini diharapkan dapat memberikan input dan maklumat baharu kepada para ilmuwan dan pentadbir sekolah agar dapat menerapkan aspek kesantunan berbahasa dalam Pengajaran dan Pembelajaran (P&P) sekali gus memartabatkan bahasa Melayu sebagai bahasa rasmi, bahasa komunikasi dan bahasa perpaduan. Seminar yang dihadiri oleh 200 orang peserta yang terdiri daripada pensyarah, pegawai kerajaan, guru, bakal pendidik, penggiat bahasa dan masyarakat umum ini telah dirasmikan oleh Pengarah Institut Perguruan Sultan Mizan, Tuan Haji Nik Arif Raja Yusof. Dalam ucapan perasmiannya, beliau menegaskan bahawa “penerapan kesantunan dan budi bahasa dalam komunikasi amat penting untuk membentuk generasi yang berkualiti dan berkeperibadian tinggi. Oleh itu, beliau berharap agar seminar ini dapat menyemarakkan rasa cinta terhadap bahasa kebangsaan, mengangkat martabat bahasa Melayu dan menyuntik semangat para peserta.

Sumber: http://www.dbp.gov.my/klikdbp/klikdbp1apr7.pdf

89

http://www.dbp.gov.my/klikdbp/klikdbp1apr7.pdf


LATIHAN

Berdasarkan petikan cerpen di bawah, kenal pasti dan gariskan golongan kata

adjektif yang terdapat. Kemudian kenal pasti jenis-jenis kata adjektif tersebut.

Kopi yang masih panas kucicip perlahan. Kurang manis. Aku mencapai satu paket gula, mengoyakkan bucunya lalu mencurahkan isinya ke dalam cawan putih bermulut heksagon. Tanganku mengacau sudu sambil mata merenung jauh.

"Kenapa kau diam? Tak betulkah apa yang aku katakan?". Pandangannya menuntut jawapan. Dia turut menghirup teh manis di dalam cawan di hadapannya.

Aku masih diam. Persoalan yang dihamburkan membuat aku malas mahu melayan.

"Hilwah... kau marah?" Aku menggetis donat di dalam piring, lalu menyuapkannya ke mulut.

"Buat apa aku nak bertekak tentang persoalan yang kau sendiri telah punya jawapan dan pilihan."

"Aku bukan mengajak bertekak, Hilwah. Tapi berkongsi pandangan," balasnya. Dia mengorak senyum.

"Err, tapi maksud kau, betullah kau bersetuju bila aku katakan profesion perguruan itu serendah-rendah karier dalam kelas profesional? Aku teguk lagi kopi yang masih hangat. Menarik nafas. "Ya... dan tidak." Aku menjawab acuh tidak acuh. Hakikatnya pantai hatiku sedang diamuk gelora. Rasa terhina!

BAHAN BACAAN

90


Abdullah Hassan. (1980). Linguistik Am untuk Guru Bahasa Malaysia. Petaling

Jaya: Penerbit Fajar Bakti.

Abdullah Hassan (penyunting) (1983). Rencana Linguistik. Kuala Lumpur: Dewan

Bahasa dan Pustaka.

Abdullah Hassan (2006). Morfologi:Siri Pengajaran dan Pembelajaran Bahasa

Melayu. Petaling Jaya:Penerbit Fajar Bakti.Nik Safiah Karim et.al (1996;

2006). Tatabahasa Dewan. Kuala Lumpur:Dewan Bahasa dan Pustaka.

Abdullah Hassan (2008). Tatabahasa Pedagogi untuk Sekolah Menengah.Kuala

Lumpur:PTS Professional Publishing Sdn.Bhd.

Ali Mahmood et.al. (2007). Modul Pembelajaran Morfo Sintaksis Bahasa

Melayu:Kuala Lumpur:Open University Malaysia.

Ali Mahmood et.al. (2010). Modul Morfologi dan Sintaksis Bahasa Melayu:Kuala

Lumpur:Open University Malaysia

Nik Safiah Karim et.al (1996; 2006). Tatabahasa Dewan. Kuala Lumpur:Dewan

Bahasa dan Pustaka

91

09 bahan-bacaan

Education